жоспар
Кіріспе 3
1. Жазаның түсінігі жӘне мақсаттары 4
1.1. Жазаның түсінігі 4
1.2. Жазаның мақсаттары 6
1.3. Жазаның жүйелері мен түрлерінің жалпы сипаттамасы 7
2. Жаза тағайындаудың бастамасы 22
2.1. Жауаптылықты жеңілдететін және ауырлататын жағдайлар 22
2.2 Кәмелетке толмағандарға жаза тағайындау 27
Қорытынды 32
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 33
Кіріспе
Біздің елімізде ХХ ғасырдың 90-жылдарының басынан бастап болып
Қазіргі таңда Қылмыстық құқықтарға жаза дайындау жүйесінің түсінігі
Осы курстық жұмыстың мақсаты Қазақстан Республикасындағы Қылмыстық жаза
Осы жаза тағайындау жүйесінің түсінігін және маңызын толық
Осы жұмыстың әдебиет тапшылықтарына келетін болсақ соңғы шығарылып
осы курстық жұмыс кіріспеден, екі тараудан және қорытындыдан
1. Жазаның түсінігі жӘне мақсаттары
1.1. Жазаның түсінігі
Қылмыстық жаза мемлекеттік күштеу шараларының бірі болып табылады
Біріншіден, қылмыстық шара – мемлекеттік күштеу шарасы ретінде
Екіншіден, мемлекеттік күштеу шарасы ретіндегі қылмыстық жазаны мемлекет
Үшіншіден, заңда көрсетілген тәртіппен сотталған адамды жазадан босату,
Төртіншіден, қылмыстық жаза жария түрінде ашықтан-ашық тағайындалады. Яғни,
Бесіншіден, мемлекеттік күштеу шаралары ретінде қылмыстық жаза қылмыстық
Қылмыстық жазаны қолдану кінәліні басқа түрдегі азаматтық, әкімшілік
Қылмыстық жаза мемлекет атынан қылмыстық іс-әрекеттер үшін кінәлінің
Жаза сотталған адамға белгілі бір зардап келтірумен тікелей
Қылмыстық жазаның басқа да мемлекеттік күштеу шараларынан ерекшелігі
Қылмыстық жазаның әкімшілік құқық бұзушылық үшін қолданылатын жазадан
Екіншіден, қылмыстық жаза сот арқылы мемлекет атынан тағайындалады.
1.2. Жазаның мақсаттары
Қазақстан Республикасы Қылмыс кодекстің 38-бабының 2-бөлігінде жазаның мақсаты
Әлеуметтік әділеттікті қалпына келтіру дегеніміз қылмыс істеген
Жазаның мақсаттары қылмыстық құқықтың жалпы міндеттері арқылы белгіленеді.
Арнаулы сақтандырудың иелері болып, қылмыс істеп сотталғандар танылады.
Сондықтан да қылмыскерге жаза тағайындау арқылы оны түзеу
Сол сияқты жаза – қылмыстының жанын қинау немесе
1.3. Жазаның жүйелері мен түрлерінің жалпы сипаттамасы
Жазаның жүйелері деп қолданылып жүрген қылмыстық заңда белгіленген
Қылмыстық заңның өзінде барлық соттар үшін міндетті болып
1. Сотталған адамға моральдық жағынан әсер ететін жаза
2. Сотталған адамның құқығына шек қоюмен байланысты жаза
3. Сотталған адамды материалдық жағынан айыруға байланысты жазалар:
4. Сотталған адамның құқығынан немесе бас бостандығынан айыруға
Қылмыс жасады деп танылған адамдарға мынандай негізі жазалар:
а) айыппұл салу;
б) белгілі бір лауазым атқару немесе белгілі бір
в) қоғамдық жұмыстарға тарату;
г) түзеу жұмыстары;
д) әскери қызмет бойынша шектеу;
е) бас бостандығынан шектеу;
ж) қамау;
з) тәртіптік әскери бөлмеде ұстау;
и) бас бостандығына айыру;
к) өлім жазасы қолданылуы мүмкін
(39-бап, 1- бөлігі)
Екінші топқа қосымша жазалар жатады:
Қосымша жазалар деп негізгі жазаға қосылып тағайындалатын жазаның
Қосымша жаза жеке-дара тағайындалмайды, ол тек қана негізгі
Сотталғандарға негізгі жазалардан басқа мынандай қосымша жазалар:
а) арнаулы, әскери немесе құрметті атағынан, сыныптық шенінен,
б) мүлік тәркілеу қолданылуы мүмкін (39-бап, 2 бөлігі).
Үшінші топқа негізгі де, қосымша да жаза ретінде
Айыппұл
Қылмыстық кодектің 40-бабы бойынша: «Айыппұл- осы Кодексте көрсетілген
Қылмыстық кодекстің 40-бабында көрсетілгедей айыппұл негізі немес қосымша
Егер айыппұл қылмыс сараланған баптың санкциясында көрсетілмеген болса,
Айыппұл Қазақстан Республикасының заңдарымен белгіленген айлық есептік көрсеткіштің
Белгілі бір лауазымды атқару немесе белгілі бір қызметпен
Белгілі бір лауазымды атқару немесе белгілі бір қызметпен
Қылмыстық кодексінің осы бабында екі түрлі әр түрлі
Жазаның бұл түрі сот арқылы істелген қылмыстық
Белгілі бір лауазым иесі болу немесе белгілі бір
Мұндай жазаны қолдану негізінен қызмет бабын немесе кәсіптік
Екіншісі, сотталған адамның белгілі қызметпен шұғылдануына тыйым салу.
Белгілі бір лауазымды атқару немесе белгілі бір қызметпен
Белгілі бір лауазым иесі болу немесе белгілі бір
Жазаның бұл түрі қосымша жаза ретінде істелген іс-әрекет
Қылмыстық жазаның осы түрін қолдану барысында жазаның орындалу
Бұл жазаны бостандығын шектеуге, қамауға алуға, тәртіптік әскери
Осы жаза қолданылған сот үкімі күшіне енгеннен кейін
Қоғамдық жұмыстарға тарту
Қоғамдық жұмыстарға тарту деп жергілікті өкімет органдары белгілеген
Әскери қызметшілерге, елу бес жастан асқан әйелдер мен
Түзеу жұмыстары
Түзеу жұмысы сотталған адамды мәжбүрлеп еңбекке тарта отырып,
Түзеу жұмысында сотталған адам бас бостандығынан айырылмайды, отбасынан,
Сонымен бірге түзеу жұмысы бас бостандығынан айыру жазасы
Түзеу жұмысы тағайындалған сотталған адамның түзелуі міндетті түрде
Қылмыстық кодекстің 43-бабының 3-бөлігіне сәйкес:
Түзеу жұмыстарына сотталған адамның табысынан соттың үкімімен белгіленген
Жаңа Қылмыстық кодексте түзеу жұмыстарын сотталған адамның жазасын
Түзеу жұмыстары түріндегі жазаны орындау қылмыстық орындау инспекцияларына
Әскери қызмет бойынша шектеу
Әскери қызмет бойынша шектеу жазаның негізгі түрі болып
Қылмыстық кодекстің 44 – бабының 1 – бөлігіне
Сонымен, қылмыстық заңда осы бапты қолдану үшін бірнеше
Қылмыстық кодекстің 44-бабының 2-бөлігінде әскери қызмет бойынша шектеудің
1) Осы жазаны өтеу кезінде сотталған адамның лауазымы
2) Осы жазаны өтеу кезінде сотталған адамның кезекті
Қылмыстық кодекстің 44-бабында көрсетілмеген әскери қызмет бойынша шектеуге
Осы жазаны өтеу мерзімі Қылмыстық кодекстің 44 –
Әскери қызмет бойынша шектеуге сотталған адамның үлес қаражатынан
Бас бостандығын шектеу
Бас бостандығын шектеу сотталған адамды қоғамнан оқшауламай арнаулы
Жазаның бұл түрі негізгі жаза ретінде жеке-дара тағайындалады.
кәмелетке толмағандарға бірінші немесе топтағы мүгедектерге, жүкті әйелдерге,
Бас бостандығын шектеуге сотталған адам жазаны өтеуден әдейі
Бас бостандығын шектеу жазасын өтеудің тәртібі және шарттары
Қамау
Бұрынғы Қазақ ССР Қылмыстық кодексіне қамау жаза түрі
Қамау өзінің мәні жөнінен қысқа мерзімдегі бас бостандығынан
Қамау бір айдан алты айға дейінгі мерзімге белгіленеді.
Қамау үкім шығару кезінде он алты жасқа толмаған
Тәртіптік әскери бөлімде ұстау
Шақыру бойынша мерзімді әскери қызмет өткеріп жүрген әскери
Тәртіптік әскери бөлімде ұстау жазаның негізгі түрі болып
Заңға сәйкес жазаның бұл түрін қолдану белгілі бір
Біріншіден, бұл жаза Қылмыстық кодекстің Ерекше бөлімінде көрсетілген
Екіншіден, бұл жаза сот арқылы әскери емес басқа
Бас бостандығынан айырудың орнына тәртіптік әскери бөлімде ұстау
Жазаның бөл түрі шақыру бойынша әскери қызмет өткеріп
Қылмыстық орындау заңына сәйкес жазаның бұл түрін өтеу
Тәртіптік әскери бөлімінде жазасын өтеген немесе осы жазадан
Бас бостандығынан айыру
Бас бостандығынан айыру (48-бап) дегеніміз сотталған адамды сот
Бас бостандығынан айыру жазасын сот істелген қылмыстың қоғамға
Бас бостандығынан айыру жазасы тек негізгі жаза ретінде
Түзеу жұмыстарын немесе бас бостандығын шектеуді бас бостандығынан
Жаңа қылмыстық заң өмір бойына бас бостандығынан айыру
Қылмыстық кодекстің 48-бабының талаптарына сәйкес бас бостандығынан айырылғандарға
а) абайсызда қылмыс жасағаны үшін жеті жылдан аспайтын
б) қасақана кішігірім немесе ауырлығы орташа және ауыр
жасағаны үшін бас бостандығынан айыруға тұңғыш рет сотталған
сондай-ақ абайсызда жасалған қылмыстар үшін жеті жылдан астам
в) аса ауыр қылмыстар жасағаны үшін бас бостандығынан
г) қылмыстардың аса қауіпті қайталануы кезінде, сондай-өмір бойына
Аса ауыр қылмыс жасағаны үшін бес жылдан астам
Заң жазаның қайсы бөлігін түрмеде өткізуді көрсетпеген. Бұл
Өлім жазасы
Өлім жазасы – жазаның ең ауыр, ерекше түрі
Өлім жазасы – ату жазасы адамның өміріне қол
Қылмыстық кодекстің 49-бабына сәйкес өлім жазасы – ату
Өлім жазасын қарастырған Қылмыстық кодекстің баптарының санкциялары баламалы
Өлім жазасы кешірім беру тәртібі мен жиырма бес
Өлім жазасын қолдануға істелген қылмыстың ерекше ауырлығы, жазаны
Өлім жазасын қолдану барлық жағдайда істелген қылмыстың анықталған
Өлім жазасын қолданудың ерекшелігі сол, бұл тұрғыдағы қылмыстарды
Өлім жазасы әйелдерге, сондай-ақ он сегіз жасқа толмай
Туған күннен кейінгі тәуліктің басталуы адамды 18-ге толған
Өлім жазасын орындаудың тәртібі Қазақстан Республикасы қылмыстық атқару
Арнаулы әсери немесе құрметті атағынан, сыныптық шенінен, дипломатиялық
Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің 50-бабы, 1-бөлігінде ауыр немесе
Ауыр немесе аса ауыр қылмыстардың түсінігі Қылмыстық кодекстің
Қазақстан Республикасының мемлекеттік наградалары, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Президенті
Арнаулы, әскери немесе құрметті атағынан, сыныптық шенінен, дипломатиялық
Сотталған адамды атақтары мен нарградаларды айыру туралы ұсынысты
Сотталған адамды атақтары мен нарградаларды айыру туралы үкімнің
Егер сот үкімі кассациялық немесе бақылау тәртібімен кінәлінің
Мүлікті тәркілеу
Мүлікті тәркілеу – сотталған адамның меншігі болып табылатын
Осыған байланысты кінәлінің істеген қылмысын саралайтын бапта, мүлікті
Басқа жағдайларда Қылмыстық кодекстің Ерекше бөлімінің жекеленген баптарында
1. Сотталған адамның меншігі болып табылатын мүліктің бәрін
2. Сотталған адамның мүлкінің бір бөлігін (ішінара) тәркілеу.
Толық тәркілеуде сотталған адамның меншігі болып табылатын мүліктің
Сотталған адамның мүлкінің бір бөлігін тәркілеген кезден үкімде
Қосымша жаза ретінде қолданылатын мүлікті тәркілеуді, жазаның жеке
Арнаулы тәркілеу дегеніміз сотталған адамнан қылмыстың құралы, заты
Мүлікті тәркілеу кезінде мемлекет сотталған адамның борыштары мен
Тәркіленген мүлік есебінен қанағаттандыруға тиісті талаптар жөнінен мемлекет
2. Жаза тағайындаудың бастамасы
2.1. Жауаптылықты жеңілдететін және ауырлататын жағдайлар
Әрбір нақты қылмыс үшін жаза тағайындағанда соттар қылмыстың
Жауаптылықты жеңілдететін немесе ауырлататын мән-жайлар қылмыстық заң арқылы
Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 53-бабында қылмыстық жауаптылық пен
а) мән-жайлардың кездейсоқ тоғысуы салдарынан алғаш рет кішігірім
б) айыпкердің кәмелетке толмауы;
в) жүктілік;
г) айыпкердің жас балалары болуы;
д) қылмыс жасағаннан кейін зардап шегушіге тікелей медициналық
е) жеке басындық, отбасылық немесе өзге де ауыр
ж) күштеп немесе психикалық мәжбүрлеу салдарынан не материалдық,
з) қажетті қорғаудың құқықтық дұрыстығының шартын бұзу, аса
и) қылмыс жасау үшін түрткі болып табылған жәжбүрленушінің
к) шын жүректен өкіну, айыбын мойындап келу, қылмысты
2. Осы баптың бірінші бөлігінде көзделмеген мән-жайларда жаза
3. Егер жеңілдетілетін мән-жай осы Кодекстің Ерекше бөлімінің
Осы баптың бірінші бөлігінің д) және к) тармақтарында
Қазақстан Республикасы жаңа Қылмыстық кодексінде қылмысты мәжбүрлік қажеттілікте,
Қылмыстық кодекстің 54-бабына сәйкес мыналар қылмыстық жауаптылық пен
а) қылмыстарды әлденеше рет жасау, қылмыстардың қайталануы;
б) қылмыс арқылы ауыр зардаптар келтіру;
в) адамдар тобының, алдын ала сөз байласқан адамдар
г) қылмыс жасағанда айырықша белсенді роль атқару;
д) айыпкер үшін психикасы бұзылуының ауыр түрінен зардап
е) ұлттық, нәсілдік және діни өшпенділік немесе араздық
ж) жүктілік жағдайы айыпкер үшін алдын ала белгілі
з) белгілі бір адамның өзінің қызметтік, кәсіби немесе
к) қару, оқ дәрі, жарылғыш заттар, жарылғыш немесе
л) төтенше жағдайды, табиғи немесе өзге де қоғамдық
м) алкогольдық, есірткілік немесе уытқылық еліту жағдайында қылмыс
н) адамның өзі қабылдаған антың немесе кәсіби антың
о) қылмыскердің қызмет жағдайын немесе шарттқа байланысты өзіне
п) өкімет өкілінің нысанды киімін немесе құжатын пайдаланып,
2. Егер баптың бірінші бөлігінде көрсетілген мән-жай осы
3. Жаза тағайындау кезінде сот осы баптың бірінші
Жауаптылықты ауырлататын мән-жайлардың мазмұны төмендегідей:
Қылмыстарды әлденеше рет жасау, қылмыстардың қайталануы. Бұл қылмыстардың
Қылмыс арқылы ауыр зардаптар келтіру. Зардап материалдық емес,
Адамдар тобының алдын ала сөз байласып, адамдар тобының
Қылмыс жасағанда айырықша белсенді роль атқару. Адамның қылмысты
Айыпкер үшін психикасын бұзылуының ауыр түрімен зардап шегетіні
Ұлттық нәсілдік және діни өшпенділік немесе аразылық себебі
Жүктілік жағдайы айыпкер үшін алдын ала белгілі әйелге
Жас балаға кәрі немесе дәрменсіз халдегі адамдарға я
8. Белгілі бір адамның өзінің қызметтік, кәсіби немесе
Қоғамдық борышын атқарған адам деп қоғам, мемлекет, жеке
9. Аса қатігездікпен, садизммен, қорлаумен, сондай-ақ жәбірленушіні қинай
10. Қару, оқ дәрі, жарылғыш заттар немесе оны
11. Төтенше жағдайды, табиғи немесе өзге де жағдайларды
Жұртшылыққа келген ауыртпалық жағдайына жер сілкіну, су тасқыны,
12. Алкогольдік, есірткілік немесе уытқұмарлық елігу жағдайында қылмыс
13. Адамның өзі қабылдаған атын немесе кәсіби атын
14. Қылмыскердің қызмет жағдайын немесе шартқа байланысты өзіне
15. Өкімет өкілінің нысанды киімін немесе құжатын пайдаланып
2.2 Кәмелетке толмағандарға жаза тағайындау
Қылмысты заңнамалар, қылмыстық іс-жүргізу, сондай-ақ азаматтық іс-жүргізу заңнамалары
Толық көлемдегі іс-қимылға қабілеттілік 18 жасқа толғаннан кейін
Мұндай ұстаным құқық бұзушыларды жас шамасына қатысты түрлі
Сөйтіп, ҚР ҚК-нің жаңа VІ бөлімі кәмелетке жасы
Біріншіден, тек кәмелетке толмағандарға ғана (қылмыстық жазадан басқа)
Екіншіден, кәмелетке толмағандарға ересектер үшін көзделген жаза түрлерінің
Үшіншіден, бірқатар жазалардың жасөсірімдер үшін қолданылуының өзіндік шарттылықтары
Төртіншіден, кәмелетке толмағандар үшін қылмыстық жазаны, оның ішінде
Бесіншіден, олар үшін жазадан босатудың нақтылы және шартты
Ақыр соңында, алтыншыдан, қылмыстық заңда кәмелетке толмағандар үшін
Е.В. Благовтың «жаза тағайындаған кезде келтірілген факторлардың кез
Кәмілетке жасы толмаған адамға жаза тағайындауға арналған ҚК
Біздің ойымызша, егер бұл жерде сөз кәмелетке жасы
Құқық қолдану тәжірибесінде проблемалық мәселелердің бірі «кәмелетке толмағандық»
Соттардың ҚР Жоғарғы Сотының нормативтік қаулыларын қатаң сақтау
Кәмелетке жасы толмағандардың негізсіз бас бостандығынан айыру фактілеріне
Кәмелетке толмағандарға жаза тағайындау туралы мәселені талқылаған кезде
Сондай-ақ ҚР ҚК 80 және 81-баптарында көрсетілген мән-жайларды
Бірінші рет үш жылға дейін бас бостандығынан айыруға
Шартты түрде соттауды қолданған кезде соттар сотталушыға, оның
Кәмелетке жасы толмаған адамға тәрбиелік әсері бар мәжбүрлеу
Жоғарыда айтылғандар кәмелетке толмағандарды соттаған кезде өте байыпты,
ҚР Президентінің «Сот жүйесі және соттар мәртебелері туралы»
Ювеналық соттарды құрудың мынадай өміршең мұраттары бар:
Балалар мен кәмелеттік жасқа толмағандардың құқықтары мен мүдделерінің
Істерді қарауда арнайы ережелердің қолданылуы;
Құқық бұзушы тараптың ерекшелігін және құқық бұзушылық жағдайды
Құқық бұзушылықтың алдын алуға ықпал ету.
Ювеналдық сот кәмелеттік жасқа толмағандардың қалыптасып үлгермеген қарым
Қазіргі уақытта ювеналдық сот АҚШ-тың барлық штаттарында қолданылады.
Қорытынды
Қылмыстық құқықтағы жаза тағайындау жүйесінің түсінігі мен маңызы
Осы жаза тағайындау жүйесі қазіргі таңда болсын, бұрынғы
Бұл жұмыстың бастамасында жазаның түсінігін және мақсаттарын ашып
Бұл жаза тағайындау деген өте күрделі мәселе. Біз
Осы жаза тағайындау жүйесінің түсінігі мен маңызы қазіргі
Сондықтан осы жұмыстың түсінбеушілігін және ауқымды жақтары толық
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Нормативтік құқықтық актілер
Қазақстан Республикасының Конституциясы 30.08.1995ж. (өзгертулер мен толықтырулар 07.10.98ж.
Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі (өзгертулер мен толықтырулар 31.05.2002
Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексі (өзгертулер мен
Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексі (өзгертулер мен
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі. – Алматы: Жеті-Жарғы, 1995.
Қазақстан Республикасының 19.02.2002ж. №294-ІІ «Қазақстан Республикасы тәуелсіздігінің он
Қазақстан Республикасының 05.05.2000ж. «Қазақстан Республикасының кейбір заң актілеріне
Арнайы әдебиеттер
Ағыбаев А. Көптік қылмыстар // Тураби, 1998 /
Алауханов Е. Жаза. 1. Жаза және оның мақсаты.
Гальперин И.М. Наказание. Социальные функции, практика применения. М.,
Жұмағұлов Ш. Қылмыстық жазаның мәні мен маңызын анықтау
Жүнісов Б. Қазақстан Республикасы Қылмыстық құқығы (Жалпы бөлім).
1 Қазақстан Республикасы Жоғары Сот Жаршысы. 1993, №2,
1 Фейербах А. Метафизика нравов. – М., -
1 «Қарағанды облыстық соты» 2001 жылғы №2к –1192
1 Права человека и судопроизводство. Собрание международного документов.
3