ЖОСПАР
І тарау. Мемлекеттің қаржы саясатының жалпы сипаттамасы 2
1.1 Әлеуметтік-экономикалық процестердегі қаржы саясатының мәні мен маңызы.
1.2. Қаржы саясатының мазмұны мен міндеттері қаржы саясатының
1.3. Қаржы саясатының негізгі формалары 12
ІІ тарау Экономикалық өсу процесіндегі мемлекеттің қаржы
2.1 Мемлекеттің қаржы саясатының әлеуметтік жағдайға әсері
2.2. Экономикалық өсу процесіндегі фискалды салықтық қатынастардың аспектілері.
2.3. Мемлекеттің оңтайлы фискалдық жүйесі ұлттық экономиканы
2.4. Қазақстан Республикасында толық фискалды механизмді жетілдірудің жолдары.
І тарау. Мемлекеттің қаржы саясатының жалпы сипаттамасы
1.1 Әлеуметтік-экономикалық процестердегі қаржы саясатының мәні мен маңызы.
Саясат мемлекет қызметінің барлық бағыттарын қамтиды. Саяси ықпал
Бұдан бұрын айтылғандай, кез келген қоғамда мемлекет қаржыны
Қаржы саясаты – бұл қоғамның элеуметтік-экономикалық дамуы жөніндегі
Материалистік диалектика жүйесінде түрлі басқа саясат сияқты қаржы
Демек, қаржы саясаты қаржы ресурстарын іздестіру, шоғырландыру және
Қаржы саясаты өзіне бюджет, салық, ақша, кредит, баға
Қоғамдық - экономикалық фармацияның базистік және қондырмалық жүйесіндегі
ҚОНДЫРМА
Қаржы органдары
Қаржы саясаты
Қаржы механизмі
ҚАРЖЫ РЕСУРСТАРЫ
ҰДАЙЫ ӨНДІРІС
Экономикалық категориялар
Экономикалық заңдар
Өндірістік Өндіргіш
қатынастар
БАЗИС
Осы бес бағыттың жиынтығы мемлекеттік саясатты жүргізудің негізгі
Қаржыны басқарудың бүкіл жүйесі мемлекеттің қаржы саясатына негізделеді.
Мезгілінің ұзақтылығына және шешілетін мәселелердің сипатына қарай қаржы
Қаржы стратегиясы экономикалық және
анықталып, перспективаға есептелген және ірі ауқымды міндеттерді шешуді
Қаржы стратегиясын мемлекет қоғам дамуының ірі тарихи кезеңдеріне
Қаржы тактикасы қаржы байланыстарын ұйымдастыруды дер кезінде өзгертіп
Қаржы саясатының стратегиясы мен тактикасы өзара байланысты. Стратегия
Қаржы саясатын экономикалық қатынастар тудырады, өйткені қоғам қаржы
Қаржы саясаты қаржы ресурстарын шоғырландыруға және зәру міндеттерді
Қаржы саясаты ғылыми зерттемелерге негізделсе және ғылыми тәсілдеме
Қаржы саясаты қазіргі кезеңде қарама-қайшылықты міндеттерді шешеді, демек
Қазіргі жағдайда қаржы саясатының негізгі бағыттары мыналар болып
1. шаруашылық жүргізуші субъектілер қаржысының сферасында нарықтық қатынастарды
2. дағдарысты жай-күйді жою және қаржы жүйесін сауықтандыру;
3. халықты әлеуметтік қорғау жөнінде шаралар кешенін жүргізу.
Нарықтық экономика жағдайында ұзақ мерзімді ғылыми қаржы болжамдарына
Қаржы саясатын нақты тарихи жағдайларға байланыстыра отырып жасау
Кезең ерекшелігін есепке алу оның алдыңғы шаруашылық және
Қаржы саясатын жасаған кезде оның бірнеше нұсқалары дайындалады.
Елдің қаржы жағдайы бірқатар көрсеткіштермен сипатталады:
жалпы қоғамдық өнім мен ұлттық табыс;
инвестициялаудың ауқымы;
негізгі қорларды капиталдарды жаңартудың қарқындары;
еңбек өнімділігінің өсуі;
халықтың тұрмыс деңгейі;
мемлекет бюджетінің тапшылығы.
Соңғы жылдардағы Қазақстанның қаржы жүйесі мемлекет бюджетіне төленбеген
Тұрақтандырудың қаржы саясаты өзіне мына міндеттерді кіріктіреді:
инфляцияны тоқтату;
бюджет тапшылығын ЖІӨ-нің 2 дейін төмендету;
мемлекет борышының ЖІӨ-нің 48 дейін жеткізу.
Қаржы саясатына ақша-кредит саясаты қосылады. Қаржы саясаты жетістіктерінің
Қаржылық тұрақтандырудың міндеттеріне мыналар кіреді:
тұрақты бағалар инфляция нөлге жуық. Алайда инфляция жылына
бюджет тапшылығы ЖІӨ-нің аспайды;
мемлекет борышы аз соманы құрауы тиіс және тек
Қаржы саясатына қойылатын маңызда талап қаржы саясатын жүргізгенде,
Қаржы саясатының бағыттары фискалдық және экономикалық саясат болып
ресурстарды орналастыру, оларды бөлу, ақша қаражаттарының трансферттік ағындарының
Фискалдық саясат дискредициялық саясат ретінде, яғни ұлттық өндірістің
Сондай-ақ бюджет тапшылығына қатысты фискалдық саясатты ажыратады.
1.2. Қаржы саясатының мазмұны мен міндеттері қаржы саясатының
Экономикалық дағдарыстан шығу және одан әрі серпінді даму
Мемлекеттің қаржы саясатының мазмұны экономикалық заңдардың іс-әрекетін ескере
Мемлекеттің қаржы саясатының мазмұны айтарлықтай күрделі, өйткені ол
экономикалық заңдардың әрекеті, экономиканың жай-күйі, қоғамның әлеуметтік-экономикалық дамуының
экономикалық саясаттың тиісті мақсаттары мен міндеттерін негіздей отырып,
белгіленген іс-әрекеттерді қаржы механизмі арқылы экономикалық қайта құрудың
Осы негізгі үш буынның бірлігі қаржы саясатының мазмұнын
Қазіргі кезеңде қаржы саясатының көмегімен шешілетін басты міндеттердің
А. елдің дамуының әрбір нақты кезеңінің ерекшеліктері негізінде
В. Қаржы ресурстарын қоғамдық өндірістің сфералары арасында, ұлттық
Б. экономикалық дамудың белгіленген бағыттарын орындау үшін тиісті
Сондықтан Қазақстан жағдайында қаржы саясатының міндеті экономиканы экономикалық
Елдегі жүргізіліп жатқан реформаларға сәйкес мемлекеттің қаржы саясаты
Қаржы сясатының мақсаты – қоғам дамуының аса маңызды
Таяудағы мақсат ретінде – мемлекеттік бюджет теңгерімділігіне жету
Қаржы саясатын жүзеге асырудың негізіне жалпы және жеке
Қаржы саяатын жүргізгенде оның мына қағидаттарын жүзеге асырудың
қолда бар нақты қаржы ресурстарын негіздей отырып, бюджеттерді
қаржы қатынастарының жоспарлы ұйымдастырылуын қамтамасыз ету;
қаржы жүйесінің барлық сфералары мен буындарында кірістер мен
қаржы резервтерін жасау бюджет жүйесінде кірістердің шығыстардан және
мемлекет пен шаруашылық жүргізуші субъектілердің арасында қаржы ресурстарын
Қаржы саясатының тиімділігін қамтамасыз ететін жалпы қағидаттарға мыналар
объективті әкономикалық заңдардың іс-әрекетін есепке алу;
нақты тарихи жағдайларды есепке алу;
өткен жалдардың өзіндік тәжірибесін және дүниежүзілік тәжірибені есепке
Жеке өзгеше қағидаттарға мыналарды жатқызуға болады:
қоғамда қаржы жүйесінің ұтымды құрлымын, қаржы қатынастарын жоспарлы
қаржы жүйесінің барлық салалары мен буындарындағы кірістер мен
бюджеттегі кірістердің шығыстардан асып үсетін қаржы резервтерін жасау;
салық жүйесін ұтымды құру арқылы экономикалық және әлеуметтік
негізгі қаржы ресурстарын мемлекет қарамағына жұмылдыру, оларды мемлекет
қаржы және кредит-ақша саясатының тепе-теңдігі.
Қаржы теориясында Кейнстің қағидалары үлкен рөл атқарады. Оның
Реттеу – мемлекет экономиканы бар күшімен реттеу керек.
Ұдайы - өндіріс ресурстарының ұсыныс тарапынан емес, сұраныс
Қаржы саясатын экономикалық саясаттың ажырамас бөлігі ретінде қарастыру
Мемлекеттік шығындардың өсуі жұмыссыздықтың жоюлуына әкеледі. Соның нәтижесінде
1940-1970 жылдар аралығында барлық дамыған мемлекеттер Кейнстің тұжырымын
Кейнстің мектебі 2 бағытта дамыды.
Бағытты ұстаушылар. Жаңа классикалық теорияны қалыптастырды.
Кейнст теориясындағы кемшіліктер және қайшылықтар консерваторлық теорияны қалады.
Консерваторлық теорияда салықтарға ерекше көңіл бөлінді. Мектеп өкілдерінің
Салықтар саласындағы фискалыдқ саясат олардың ықпал етунің екі
Екінші, жағдайда салықтардың төмендеуі жиынтық ұсынымды көбейтеді, өйткені
Салықтардың инвестициялық қызметке ықпал етуінің теориялық дәлелдемесі ретінде
Лаффэрдің ойы бойынша, бюджетке салық түрінде кәсіпкерлер мен
Американ ғалымдарының пікірлері бойынша, егер салықтардың мөлшерлемесі бойынша
Сөйтіп, қисық сызық салықтар мөлшерлемелерінің шамасы мен олардың
Лаффэрдің қисық сызығына сәйкес салықтық түсімдер тым жоғары
Лаффэрдің қисық сызығы
E=0
E=1
T’ 100
0
шәкілдің
қалыпты
аймағы
D
D max
Жеке табыс салығын салу, фискалдық мағынасынан басқа, маңызды
Бұл жағдаятты Лоренцтің қисық сызығы сипаттайды. Деңгейлес білікте
Мөлшерлемелердің шамасымен және тиісінше салықтық алымдардың шамасымен байланысты
Бұл факторға сондай-ақ салық салу деңгейі төмен немесе
e
100%
100%
Отбасыларының пайызы
1.3. Қаржы саясатының негізгі формалары
Салық бюджет саясаты (фискалды)
Мониторлық саясат (ақша-несие)
Бұл формалары бойынша әр түрлі экономистердің пікірлері сәйкес
Фискалды саясат бұл – мемлекеттік түсімдер, шығындар арқылы
Фискалды саясаттың 2 бағыты бар:
Ынталандырушы фискалды саясат
Шектеуші фискалды саясат.
Құралдары:
Ынталандырушы
фискалды саясат
2. Мемлекеттік жәрдем
ақылар
3. Субсидиялар
4. Салықтық жеңілдіктер
Тікелей қаржылық реттеудің процесін жүргізе отырып, ұлттық табыстарға
мемлекет шығыстарының көбеюі;
салықтардың төмендеуі;
мемлекеттің шығыстары артуының үлкен нәтижесін ескере отырып фискалдық
Тежеушілік фискалдық саясат бюджет артығына жетуге бағдарлануы тиіс.
Артық сұраныммен және инфляция бойынша тежеушілік фискалдық саясат
мемлекет шығыстарының азаюы;
салықтардың көбеюі;
бұл бағыттардың үйлесуі.
Дискредициялық емес фискалдық саясат акценті нарықтық зін-өзі реттеуге
Дискредициялық емес фискалдық саясат автоматты, яғни кіріктірме тұрақтандырғыштардың
T
тапшылық
G
O
Q1
16
Автоматты тұрақтандырғыштардың іс-әрекетінің маңызды ерекшелігі бюджет тапшылықтары мен
Мониторлы саясат бұл – ақша айналысының, қарыз капиталының,
Құралдары:
Қымбат ақша
экспансия саясаты
ақылар
3. Ашық нарықтағы
операциялар
Қазақстан республикасының фискалды саясатын жүргізу органы – Қаржы
Мониторлық саясатты жүргізу органы – Ұлттық Банк.
ІІ тарау Экономикалық өсу процесіндегі мемлекеттің қаржы
2.1 Мемлекеттің қаржы саясатының әлеуметтік жағдайға әсері
Елдің әлеуметтік жағдайын жақсарту мақсатында қолданылған экономикалық саясаты
Мәселеге байланысты жазылған еңбектердің басым бөлігі инфляция шығыны
Біздің де есептеулер бойынша инфляцияның зияны салық салуға
келген қорытындалары бойынша инфляцияның өсуі ұзақмерзімді жоспарда капитал
Мемлекет экономикалық жағдайды реттеу және бақылау мақсатында мынадай
Мақалада c, I,m, k, e және П адам
Кесте 1. Мемлекеттік саясаттың туынды белгілері (r>0, s>0)
х х х х
K
L
M
C
ω
F-δk
G
E < 0
< 0
< 0
-
≥ 0
< 0
-
> 0 < 0
< 0
< 0
-
< 0
< 0
-
> 0 0
0
0
0
0
0
≥ 0
0
Өндірушілер бағасын кейде көтерме сауда бағасы, ал тұтынушы
gs = τ[wls+rk k s+(1-α)П-q1 gc]+ + β(F(kd
δk d )+ αП+ηms + +qc gc +
Осыған байланысты Қазақстанның мәліметтеріне негізделе отырып, мынадай көрсеткіштерге
α - пайдаға салынатын салық мөлшері немесе ставкасы;
β - қосылған құнға салық мөлшері;
τ - табысқа салық мөлшері;
π - инфляция мөлшері (2000-2001 мәліметі).
Қазақстандағы проценттік ставкалардың мөлшері бұл жұмыста қарастырмаймыз, себебі
ЖҰӨ-нің көрсеткішін негізге алғаннан кейін мынадай мәліметтерге ие
Өндіріс функцисы үшін берілген параметрлер болса: x1=0.797, x2=0.408,
Өндіріс функциясының өзгеруінде жұмыс күшінің үлесі 0,408 ал
20
мәліметтер негізінде инфляция өндіріс көлемі, бюджет табысы және
Келесі кестелердің мәліметтері негізінде жалпы экономикадағы көрсеткіштердің инфляция
Берілген кестелерде инфляцияның көлемі, бюджет кірісінің және сеньораждың
Кесте 2. Инфляцияның экономикалық параметрлерге әсері
10 11 12 13 14 15 16
Y
m
g
En
Mn
gn
Сеньораж 0,774
0,166
0,277
0,144
10,02
0,017 0,774
0,155
0,278
0,139
13,48
0,01
0,017 0,774
0,146
0,278
0,133
19,05
0,007
0,018 0,775
0,138
0,278
0,128
29,48
0,0043
0,018
0,775
0,131
0,279
0,123
56,1
0,0022
0,018 0,775
0,124
0,279
0,119
266,7
0,0004
0,019 0,775
0,118
0,279
-0,000
Кесте 3. Салықтың экономикалық параметрлерге әсері
22 25 28 30 32 36
Y
m
g
Ee
Me
ge 0,785
0,158
0,229
0,224
0,485
0,463 0,781
0,153
0,251
0,254
0,598
0,424 0,776
0,147
0,273
0,268
0,749
0,328 0,772
0,144
0,288
0,309
0,881
0,351 0,769
0,14
0,303
0,334
1,501
0,318 0,761
0,133
0333
0,391
1,596
0,254
Сонымен біздің жасаған негізгі қорытындаларымыз келесі тұрғыда:
-бюджетті толтыру мақсатында мемлекет қоғамға зиян келтірмейтін пайдаға
-қоғамға өз ретінде инфляцияның төмендеуінен пайдалана алады, салық
2.2. Экономикалық өсу процесіндегі фискалды салықтық қатынастардың аспектілері.
Қоғамның экономикалық процесіндегі фискалдық саясаттың экномикалық мәні мен
Фискалдық саясат – үкіметтің халықты жұмыспен қамтамасыз ету
Практикада мемлекеттік сатып алу мен салық деңгейі, үкімет
Жұмыссыздық пен әлеуметтік төлемдер бойынша жәрдемақы жүйесі автоматты
Жоғарыда айтылған кейнсиандық теорияның көзқарасын қорыта келе фискалдық
22
және инфляцияны төмендетуді қамтамасыз ету мақсатында жиынтық сұранысты
Сурет 1- Салық салу тұжырымдамасы.
Фискалдық саясат шығарылатын өнім көлемі мен табыстың деңгейіне
Қазіргі жағдайдағы фискалдық саясат мемлекеттің қаржы ресурстарын пайдаланудың
2.3. Мемлекеттің оңтайлы фискалдық жүйесі ұлттық экономиканы
Бүгінгі күн Қазақстан Республикасының салық жүйесін нығайту және
Қазақстанда барлық әрекет ететін салықтардың ішіндегі ең жасы
–материалдық өндіріспен айналыстын халықтың табысы;
–қоғамдық сектордағы халықтың салығы;
–кәсіпорынның табыс салығы;
-қоғамдық қор шығыны;
–кәсіпорын мен инвестицияны бюджеттен қаржыландыру;
–ерекше салықтар.
Сурет 2 – Мемлекеттің Фискалдық саясаты
Осы салықтың алғашқы сомалық ставкасы еңбек ақы қорының
(мың тг)
Кіріс аттары
1999 2000 2001 2002
Нақты
орын
дал Үлес
салм Нақты
орын
дал Үлес
салм Нақты
орын
дал Үлес
салм Нақты
орын
дал Үлес
салм
Заңды тұлғ.
Табыс салығы 1724715 10,4 10348095 37,5 9015497 29,0
Жеке тұлғ.
Табыс салығы 2767360 16,7 3903956 14,1 4618768 14,9
Кәсіпкер. қызмет
табыс салығы 375171 2,3 452825 1,6 317063 1,0
Әлеумет.
Салық 8431261 50,8 9659526 35,0 13854593 44,6 14222771
Мүлік салығы
1645142 9,9 1633985 5,9 1539671 5,0 1914657 7,9
Жер салығы
309103 1,8 347616 1,3 384886 1,2 400703 1,6
Көлік құралдар.
салығы 414667 2,5 557110 2,0 619222 2,0 439361
Акциздер
87842 0,5 166813 0,6 240064 0,85 471509 1,9
Ортақ жер
салығы
0,002 11667 0,04 17134 0,05 17039 0,07
Басқа да
салықтар 845423,9 5,1 225 1,96 419056 1,4 119522
Салық түсімдер
16576940 100 27580007 100 31025954 100 24366665 100
Ескерту – Қарағанды обл. Қаржы басқарудың есебі негізінде
Әлеуметтік салықты төлеушілер болып: жеке кәсіпкерлер, жеке меншікті
Кестеден көріп отырғандай, әлеуметтік салықтың артып отыруына ай
Әлеуметтік салықты енгізу, бюджеттің кіріс бөлігінде әлеуметтік бағдарламаларды
Алғашқы кезде әлеуметтік салықтардың басқа салықтардан ерекшелігі болып,
Еліміздің салық жүйесінде алып отырған әлеуметтік салық, компания
Осы жердегі мәселе, әлеуметтік салық ставкасының жоғарылығында ғана
Апталық табыс Ставка, пайыз
66 фунтқа дейін 0
66-дан 500 фунтқа дейін 10
Мемлекеттік зейнетақы жүйесіне қатысушы тұлғалар 8,4
Ескерту – Тютюрюков Н.Н. Налоговые системы зарубежных стран:
Қазақстанның жалақы алушы азаматтары әлеуметік салықтың ауыртпалығынан құтылғанымен,
Осыған байланысты Елбасы өзінің халыққа үндеуінде, Тәуелсіздік бастауында
Солардың ішіндегі ең өзекті мәселе ретінде еліміздің әлеуметтік-экономикалық
Қазіргі әрекет етіп отырған тәртіп бойынша, жұмысты ұсынушылар
Тәжірибе көрсетіп отырғандай, компаниялардың басым көпшілігі әлеуметтік салықтан
2.4. Қазақстан Республикасында толық фискалды механизмді жетілдірудің жолдары.
Фискалдық саясатты жүзеге асырудың бірнеше әдістемелік үлгілері бар.
Екінші үлгі Қазақстанда әлеуметтік әділеттілікке қол жеткізу мақсатында,
Екіншіден, біздің еліміздегі салық жүйесінің негізгі қызметін фискалдықтан
Көптеген елдердің статистикалық мәліметтері дәлелдеп берген макроэкономикалық заңдылыққа
Үшіншіден, кез-келген салық саясатының негізгі мақсаты ретінде фискалдық
Үшінші улгі, салықтың әрбір түрін бюджет деңгейлері арасында
Қарастырылған осы үлгілер еліміздің қаржы саласындағы бірқатар мәселелерді
Екіншіден, салықтың әрбір түрін бюджет деңгейлері арасында бөлшектеместен,
Үшіншіден, барлық аймақтар бюджеттік алымдарды бөлуге де сол
Салық салу тұжырымдамасы
Неоклассикалық
мектеп
Кейнсиандық
мектеп
Аралас жүйе неоклассикалық және кейнсиандық
А.Смит
Д.Рикардо
Ж.Б.Сей
Дж.Милль
У.Петти
Және т.б.
1. Дж.М.Кейнс
2. И.Фишер
3. Н.Калдор
4. П.Дэвидсон
5. А.Лернер
Және т.б.
А.Соколов
П.Самуэльсон
Кэмпбелла
Р.Макконелли
С.Л.Брю
Және т.б.
Мемлекеттің экономиканы реттеуі шектеулі болуы қажет. Ал салық
Салық мемлекеттің экономикалық құралы ретінде
Экономиканы реттеу мен өзін-өзі реттеудің деңгейі мен шекарасын
ҰТ
Ұлттық табыс
Мемлекеттік бюджет
М
Қосымша өнім
Қажетті өнім
Т
Тұтыну қоры
Ж
Жинақ қоры
ҰТ-V+Т
ҰТ=М+Ж
Фискалдық саясатты жүзеге асыру механизмі
Үлгі I
әрбір деңгейдегі үкімет өзіндік салық тізімін бекітеді
Үлгі II
Жұмысшылардың табысына салынатын салықтардың ставкасы мен оларды қайта
Үлгі III
Бюджеттер арасында салықтарды тұтасымне түрлері бойынша нақты бөлу
Бірінші вариант бойынша жұмысшылардың күнкөріс минимумынан жоғары табыс
Екінші вариант қоғамда орта тап санын ресми арттыру
Абсолюттік
тепе-теңдік
Абсолюттік тепе-теңдік f
Табыс пайызы
ҚОҒАМДЫҚ-ЭКОНОМИКАЛЫҚ ФОРМАЦИЯ