Мазмұны
Кіріспе 3
1 Қазақстан мемлекеті конституциялық-құқықтық институт ретінде 6
1.1 Қазақстан Республикасында конституциялық құрылымның қалыптасу 6
негіздері 6
1.2 Қазақстанда құқықтық мемлекеттің қалыптасуы 23
2 Қазақстан Республикасында конституциялық құрылымның нығаюы 41
2.1 Қазақстан Республикасының басқару нысаны 41
2.2 Қазақстан Республикасының конституциясы – демократияны одан әрі 56
дамытудың факторы 56
Қорытынды 67
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 71
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Әр мемлекеттің өзіне тән, ортақ көрінісі –
Қазақстанның конституциялық құрылым өткенін, тұрақты және қалыптасушы эволюциясымен қатар,
Ғылыми жаңашылдығы мен қолданбалық маңызы. Әр мемлекеттің өзіне тән
Зерттелу деңгейі. Қазақстан Республикасында конституциялық құрылымы жөнінде көптеген ғалымдар,
Зерттеудің мақсаты. Әлемдік экономика мен саясатта болып жатқан
Зерттеудің міндеттері:
Азаматтық қоғам мен құқықтық мемлекеттің негізі ретінде, мемлекеттік билік
1993 -1995 жылдардағы қабылданған конституцияларға өзіндік талдаулар жасау;
Егеменді даму жағдайында жүзеге асырылынып жатқан конституциялық реформалардың халық
Демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекетіміздің мазмұнын сараптау.
Зерттеудің объектісі ретінде тәуелсіздікке дейінгі және тәуелсіздік жағдайында қабылданған
Теориялық және әдіснамалық маңызы. Зерттеу жұмысының нәтижесі осыған
Деректік негізі. Конституциялық құжаттарға, құқықтық заңнамаларға байланысты ұлттық
1 Қазақстан мемлекеті конституциялық-құқықтық институт ретінде
1.1 Қазақстан Республикасында конституциялық құрылымның қалыптасу
негіздері
Қазіргі Қазақстан мемлекеті – ерекше тарихи оқиғалардың жемісі. 1917
Қазақстанның заң жүзінде «Қазақстан» атанғанына бір ғасырдай уақыт болды.
1926 жылы 18 ақпанда ҚазАКСР ОАК-ті ҚазАКСР-ның Конституциясының жобасын
Бұған дейінгі тарихи және құқықтық әдебиетте Конституцияның 1926 жылғы
Жобаның бірінші бөлімі ретінде 1920 жылғы бүкілқазақтық Құрылтай съезінде
Жобаның екінші бөлімінде өтпелі кезеңнің негізгі міндеті ретінде қала
Жобаның үшінші бөлімі ҚазАКСР-ның территориясына арналып, оған кіретін губерниялар
Бесінші бөлімде активті және пассивті сайлау құқығы қарастырылған. Сайлау
ҚазАКСР-ның Конституцияның жобасы БОАК тарапынан бекітілмегендіктен, Қазақстан территориясында РКФСР
1936 жылы Қазақ АСР-ы одақтас республикасы болып қайта
1936 жылы КСРО-ның екінші Конституциясы қабылданды да, ол Конституцияның
Қайта құрудың соңына қарай Кеңес Одағының орталық
Декларация 17 баптан тұрды Қазақ КСР-і егемен мемлекет
Меншікті алуан түрлілігі және олардың теңдігі қамтамасыз етілді.
1991 жылы 10 желтоқсанды Қазақ КСР-ң атауы
Сот билігін Қазақстан республикасының Жоғарғы Соты мен Жоғарғы арбитраждық
Заңда тәуелсіздікті қорғау үшін Қазақстан Республикасының өз қарулы күштерін
1993 жылы 28 қаңтарда егеменді, тәуелсіз Қазақстан Республикасының
Бірақ ол Конституцияға да кезең-кезеңімен көптеген өзгерістер енгізіп отыруға
Қазақстан Республикасының 1995 жылғы Конституциясы дербес мемлекеттің барлық
Қазақстанды мемлекет деп тануға мүмкіндік беретіндей негізгі шартты белгілер:
Шын мәнінде, Қазақ КСР-ын мемлекет деп санауға негіз болмады,
КСРО-ның ыдырауымен Қазақ КСР-ы дербес, егемен мемлекетке айналды. 1991
Қазақстан Республикасында мемлекет ұғымы әр қырынан қаралады. Конституцияның 1-бабында:
Мемлекет көздеген мақсатын өзінің қызметі, яғни белгілі бір қызмет
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы бойынша саяси билік мемлекетке берілген.
2. Қазақстан мемлекеті экономикалық қызметті жүзеге асырады. Конституцияда бұл
3. Қазақстан мемлекеті құқықтық негіздері Конституцияға енгізілген әлеуметтік қызметті
Қазақстанның демократиялық мемлекет ретіндегі сипаттамасы Қазақстан Республикасы Конституциясының көптеген
Қазақстан мемлекетінің демократиялығы Конституцияның, жалпы алғанда халықтың, әлеуметтік және
Қазақстан мемлекетінің демократиялығы референдумды демократиялық жолмен өткізуден де
референдумға қатысу еріктілігі;
жабық сайлау кезінде азаматтарға референдумға қатысудың жалпыға ортақ, тең
жариялылық қағидаларына негізделеді.
Конституцияны, конституциялық заңдарды, республика заңдарын, оған өзгерістер мен толықтырулар
Қазақстан мемлекетінің демократиялылығы азаматтар мен олардың бірлестіктері арқылы мемлекеттік
Саяси режим дегеніміз – қоғамда саяси билікті жүзеге асырудың
Билік ету қағидаты – мемлекетті демократияландырудың аса маңызды қағидаттарының
Ұлттық және халықтық егемендіктің орнығуы мемлекет демократиялығының жарқын көрінісі
Ұлттық егемендіктің діни салада алатын орны ерекше. Ұлттық егемендік
Ұлттық егемендік туралы айтқанда ең алдымен, оның ұғымын түсінген
1991 жылы 16 желтоқсанында «Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі туралы»
1993 жылғы ҚР Конституциясы «Біз, Қазақстан халқы...» деген сөздермен
Мемлекеттің егемендігінің басты қасиеті мемлекеттік биліктің үстемдігі болып табылады.
Мемлекеттің егемендігінің тағы бір белгісі мемлекеттілік биліктің біртұтастығы. 1995
Мемлекеттік егемендіктің маңызды белгісі тәуелсіздік – басқа мемлекеттерден дербестігі
Қазақстан КСРО-ның ыдырауы нәтижесінде дербес, тәуелсіз мемлекет бола алды.
Екінші тарихи құжат: ҚР-ының 1991 жылғы 16 желтоқсандағы «Қазақстан
Бұл аталған екі құқықтық құжат Қазақстан мемлекетінің дербестігі мен
Әрине, мемлекеттің ішкі және сыртқы саясатын белгілеуге және жүзеге
Қазақстан Республикасы өз аумағында мемлекет егемендігінің бір бөлігі болып
ҚР-ның өкілеттігін жүзеге асыруда Президент маңызды рөл атқарады. Соңғы
КСРО ыдырағаннан кейін төрт айдан соң қабылданған «Қазақстан Республикасының
Қазақстан Республикасының егемендігін жүзеге асыруда Үкіметтің де қосатын үлесі
Республиканы қорғау үшін Қарулы Күштер, сондай-ақ шекара әскерлері құрылды,
Республика егемендігінің маңызды элементтерінің бірі – оның өз Конституциясының
1993 жылы 28 қаңтарда – Жоғарғы Кеңес қабылдады;
1995 жылы 30 тамызда – референдум арқылы қабылданды.
Біріншісі сияқты екіншісі де мыналарды ескере отырып әзірленді:
Кеңес заңдарының тәжірибесін;
Басқа мемлекеттердің конституциялық даму тәжірибесін;
«Социалистік» деп аталатын саяси, экономикалық және рухани бір жүйеден
Жалпыға мәлім халықаралық нормаларын.
Тәжірибеде көрінгендей, Қазақстан Республикасының құқықтық жүйесі әлем елдерінің демократиялық
Егемендіктің басты атрибуттарының бірі – азаматтығының болуы. Осыдан келіп,
Алайда Ресей жағы Қазақстанға қос азаматтық туралы шарт жобасын
Қазақстан Республикасының 1995 жылғы Конституциясы, алдыңғысына қарағанда басқа мемлекеттің
Көріп отырғанымыздай, Қазақстан Республикасының егемендігі мен тәуелсіздігін қалыптастыру тіпті
Сонымен, Қазақстан Республикасы басқа мемлекеттермен қатынасын жоғарыда аталған қағидалар
1.2 Қазақстанда құқықтық мемлекеттің қалыптасуы
Дербес даму жолына түскен Қазақстан әу бастан-ақ құқықтық мемлекет
Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасы егеменді және тәуелсіз мемлекет ретінде
Азаматтық қоғамның даму тарихы Ежелгі Греция мен Римнен, сол
Ал енді азаматтық қоғам мазмұны мен анықтамасына келсек, бұл
Бүгінде Қазақстан Республикасы азаматтық қоғам мен құқықтық мемлекет құру
Бұған қарамастан азаматтық қоғамның дамуына үлесін қосатын қорлар бар
Әрине азаматтық қоғам құру қазіргі Қазақстан жағдайында талпыныс ретінде
1.Үкіметтік емес мекемелер институты. Бұл институт Қазақстандағы азаматтық қоғамның
2.Жергілікті басқару органдар институты.
3.«Ақсақалдар кеңесі» институты [29].
Аталған институттар қазіргі жағдайда объективті себептерге байланысты керегінше дамымай
Азаматтық қоғам институттарының дамуы үшін мемлекет бұл процестің
Қазақстанның саяси жүйесінің демократизациялануы, өркениетті нарықтық экономика мен құқықтық
Азаматтық қоғамда азаматтардың халықаралық дәрежеде танылған ережелерге сай құқықтары
Қазақстан Республикасы өзінің саяси жүйесінің келешегін құқықтық мемлекеттің қалыптасып
Бірінші қайшылық-басқарушы элита өкілдері мен қатардағы азаматтардың заңды бұзуға
Екінші қайшылық-Қазақстанда құқықтық қоғамның батыстық стандартына ұмтылудан туады. Қазақстан
Үшінші қайшылық-қазақстандықтардың саяси-құқықтық мәдениетінің ұлттық дәстүрлерден, ең алдымен қазақ
Төртінші қайшылық-қазақстандықтардың құқықтық мәдениетінің төмендігі. Халықтың коммунистік жасанды идеологияның
Азаматтық қоғам құрып, одан құқықтық мемлекетке өту жолында осы
Қазақстан қоғамында азаматтық қоғам мен құқықтық мемлекетті орнықтырудың басты
Азаматтық мемлекет пен құқықтық мемлекетті қалыптастыру күрделі, ұзақ та
Демек, Қазақстанда құқықтық мемлекет қалыптасу ісіне қазақ ұлтының тарихи
Құқықтық мемлекет – ұзақ жылдар бойғы тарихи дамудың жемісі.
Мемлекеттің бірінші қағидасы заңның жоғары тұруы, оның қоғам өміріндегі
Заңдарды кемсітетін немесе олардың қолданылуы тиімділігін төмендететін факторлар бар.
Құқықтық мемлекеттің тағы бір маңызды факторлардың бірі - заң
Құқықтық мемлекеттің қалыптасуында заң ережелерін мемлекеттің, оның органдарының және
Азаматтардың заңды мүлтіксіз орындауы құқықтық мемлекеттің маңызды принциптерінің бірі
Азаматтардың заң ережелерін бұзуының бір себебі, олардың құқықтық саналарының
Заң талабын сақтай отырып, азаматтар әрине, өзінің мемлекет алдындағы
Біріншіден, азаматтардың Конституциямен бекітілген құқықтары мен бостандықтары шектелінбейді. Конституция
Сот тәуелсіздігі принципінің Конституцияда бекітілуі құқықтық мемлекеттің маңызды атрибуттарының
Мемлекет дамыған ұлттық құқықтық жүйесі болғанда ғана емес, ол
"Әлеуметтік мемлекет" ұғымы соғыстан кейінгі жылдардағы саяси ілімге
«Әлеуметтік мемлекет» ұғымы Қазақстан заңдарына бірден енген жоқ.
Бұл проблеманы түсіну үшін Кеңес мемлекетінің социализмге өту кезеңіндегі
Қазақстаннның тәуелсіздігі жарияланған кезде қоғамда «жұмысшы табы, колхозшы шаруа(мүлдем
Сондықтан Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі туралы Конституциялық Заңда «әлеуметтік
Бірақ, заңдар социалистік, дәлірек айтқанда, мемлекеттік экономиканы қайта құруға
Жүргізілген түбірлі әлеуметтік-экономикалық өзгерістер Қазақстан Республикасының 1993 жылғы Конституциясында
Әлеуметтік қарама-қарсы жіктер қалыптаспауы және соның негізінде таптық антогонизмнің
Мүліктік жағдаймен еркешеленетін түрлі әлеуметтік қабаттардың мүдделері өзара түсіністікке
Тұтастай қоғамның, әр жеке адамның өмір сүруінің қалыпты жүйесін
Адамға жұмыссыздықтан әлеуметтік қорғалуына, әлеуметтік қамсыздандырылуына және т.б. жағдай
Қандай да болсын, әлеуметтік қабаттың идеологиясының мемлекеттік деңгейде белгіленуіне,
Осындай міндеттердің шешілуімен жалпы халықтық мәмілеге келуге болады, ұлттық,
Біздің, мемлекетіміздің таптық емес әлеуметтік мәні – оның қызметінде,
Сонымен бірге, қатты дамыған капиталистік мемлекеттер нарықтың жеке өзінің
Қандай да болсын, Конституция – прогрессивті, демократиялы, ол мемлекеттік
Одан әрі, Қазақстан мемлекетінің зайырлық сипаты саяси партиялардың діни
Қазақстан Республикасының Конституциясы саяси партиялардың діни негізіндегі қызметін заңсыз
Мақсаты мен әрекеті конституциялық құрылымды күштеп өзгертуге, республиканың тұтастығын
Қазақстан мемлекетінің зайырлылық сипаты діни бірлестіктерді мемлекеттің қаржысымен қаржыландыруға
Кез келген мемлекеттің аумағы жиналып келіп мемлекеттің ішкі құрылымын
«Мемлекеттік құрылым»ұғымы Қазақстанның заңдарында бірінші рет Қазақ КСР-ның 1937
Қазақстанның тәуелсіздігі жарияланғаннан бергі уақытта «Мемлекеттік құрылым» термині Конституциялық
Аумақтық құрылымда басқа мемлекеттік құрылулары жоқ мемлекет біртұтас мемлекет
Қазақстан КСРО құрамында болған кезде мемлекеттік құрылым нысанына онша
Қазақ халқының Ресей империясына қосылуының нәтижесінде қазақ жеріне ресей
Нақ саяси өнегелілік Қазақстан Республикасының 1995 жылғы Конституциясында заңдық
Сондықтан Қазақстан Республикасы Конституциясы мемлекеттік құрылымның біртұтастық нысанын жариялаумен
Қазақстан Республикасының біртұтас құрылымы оның аумағындағы құрылымдарының, мемлекеттік билік
1. Қазақстан Республикасының аумақтық және мемлекеттік тұтастығы. Қазақстан Республикасы
Аумақтық тұтастықтығы мен қол сұғылмауымен мемлекеттік тұтастық қамтамасыз етіледі.
2. Мемлекеттік билік жүйесінің біртұтастығы – мемлекеттік және аумақтық
3. Заңдардың бірыңғай жүйесі. Кез келген мемлекеттің бірыңғай заң
1) Қазақстан мемлекетінің егемендігі мен тәуелсіздігін бекіткен жаңа заң
2) Одақтық нормативтік актілер өзінің өзектілігі мен мәнділігін жойғандықтан
Біртұтас Қазақстан мемлекетінде ұлттық бірыңғай бөлінбейтін және тұтас құбылыс
4. Біртұтас мемлекетте бір азаматтық белгіленеді. Қазақ КСР-ы КСРО
Жоғарыда айтылғандай біртұтас мемлекетте бір ғана азаматтық болуы тиіс.
Дүние жүзі мемлекеттерінің практикасына сүйене отырып, Қазақстан Республикасының біртұтас
Мемлекеттің егемендігінің тағы бір белгісі мемлекеттілік биліктің біртұтастығы. 1995
Қазақстан Республикасы өз аумағында мемлекет егемендігінің бір бөлігі болып
Қазақстан Республикасының өкілеттігін жүзеге асыруда Президент маңызды рөл атқарады.
КСРО ыдырағаннан кейін төрт айдан соң қабылданған «Қазақстан Республикасының
Қазақстан Республикасының егемендігін жүзеге асыруда Үкіметтің де қосатын үлесі
Демек, қазір ҚР-ның егемендігі мен тәуелсіздігін қамтамасыз етуге бағытталған
Республика егемендігінің маңызды элементтерінің бірі – оның өз Конституциясының
1993 жылы 28 қаңтарда – Жоғарғы Кеңес қабылдады;
1995 жылы 30 тамызда – референдум арқылы қабылданды.
Біріншісі сияқты екіншісі де мыналарды ескере отырып әзірленді:
Кеңес заңдарының тәжірибесін;
Басқа мемлекеттердің конституциялық даму тәжірибесін;
«Социалистік» деп аталатын саяси, экономикалық және рухани бір жүйеден
Халықаралық нормаларды.
Сонымен, Қазақстан Республикасының құқықтық жүйесі әлем елдерінің демократиялық даму
2 Қазақстан Республикасында конституциялық құрылымның нығаюы
2.1 Қазақстан Республикасының басқару нысаны
Қазақстанда республикалық басқару нысаны бекітіледі. Парламенттік құрылыс, мемлекеттік биліктің
Қажетті саяси-материалдық, рухани қажеттілігін қанағаттандыру үшін азаматтардың рухтары мен
Республикалық басқару нысаны биліктің мұрагерлігін немесе мемлекеттік билікті ұзақ
Республикалық басқару нысаны халықтың еркіне негізделіп қана қоймайды. Ол
Мемлекет Конституциясында тікелей көрсетілгеннен өзге жағдайларда адамдардың, азаматтардың құқықтары
1) Парламент қабылдаған заңдардың, яғни нормативтік-құқықтық актілердің негізінде және
2) Қоғамдық ізгілікті қорғау. Ізгілікті нормалар құқықтық нормалар сияқты
Қазақстанда Президенттік институты КСРО ыдырар алдында, бірер ай бұрын
Президенттің мемлекеттік биліктің ең жоғарғы органдары жүйесінде алатын орнын,
Сонымен бірге, Президентке «Халық депутаттары кеңестерінің бүкіл билігін жүзеге
Президент өкілеттілігін талдау, оның көп жағдайда Қазақ КСР-ы Жоғарғы
Қазақ КСР Президенті мәртебесінің мұндай жағдайы КСРО ыдырағанша, Қазақ
Бұл кезде Қазақ КСР-ы Конституциясында одан әрі дамытылған
Қазақстан Республикасының тәуелсіздігі жарияланған кезден, Президенттік институттың қалыптасуының екінші
Қазақстан Республикасының 1993 жылғы Конституциясы Президентті мемлекеттік биліктің атқарушылық
Осыған орай, 1993 жылғы ҚР Конституциясы күшті заң шығарушылық
ҚР Жоғарғы Кеңесі 1993 жылы желтоқсанда президентке заң қабылдау
1995 жылғы ҚР Конституциясы бойынша Қазақстан Республикасында Президенттік басқару
Президент – мемлекет басшысы;
Президент алдында – Үкімет өзінің барлық қызметімен жауапты
Президент Үкімет мүшелерін тағайындайды немесе қызметтен босатады; ішкі және
Президенттің Парламенттің кезектен тыс сессиясын шақыруға, Парламент қабылдаған заңдарға
Конституциялық негізде, Президент заңдар және заңдық күші бар Жарлықтар
Президент Парламентті тарата алады;
Президент лауазымы бойынша Қарулы Күштердің Бас Қолбасшысы болып табылады;
Президенттің елдің аумағында, жекелеген аумақтарында, әскери жағдайды жекелеген немесе
Президент кешірім жасауға, марапаттауға, азаматтық беруге құқылы.
Қазақстан Республикасы Президент мәртебесінің аталған қағидалары президенттік басқару бірқатар
Қазақстанның тәуелсіздік алған сәтінен республикада жаңа демократиялық қоғам орнату
Құқықтық демократиялық мемлекетте Конституция, яғни біздің қоғам өмірінің Негізгі
Біздің Конституциямыз бойынша «Қазақстан халқы егемендіктің иесі, республикадағы мемлекеттік
Жаңа Конституцияның тағы бір басты артықшылығы – меншіктердің әр
Демократиялық принциптер Конституцияның арнайы “Адам және азамат” атты екінші
Біздің президентіміздің Негізгі Заңда көрсетілген конституциялық ауқымда жемісті жұмыс
Республика Үкіметі, ең алдымен, Конституция белгілеп берген өкілеттіліктерінің негізінде
Республика азаматының негізгі құқықтарымен қатар міндеттері де 1995 жылдың
Конституцияда жеке, азаматтық және саяси құқықтарға, осы құқықтардың
Қазақстан Республикасының Конституциясының 13-бабында әр адамның өзінің бостандығы
Әлемдік тәжірибеден демократиялық мемлекет ұзақ тарихи үдерістер нәтижесінде қалыптасатыны
Тәжірибе көрсетіп отырғандай, Қазақстанның да өзіндік дара даму жолы
Біздің Ата заңымызда «Мемлекеттік биліктің бірден-бір бастауы – халық»
1995 жылы қабылданған Жаңа Конституцияның, негізінде демократиялық институттар мен
2007 жылғы еліміздің саяси жүйесіндегі саяси трансформациялар уақыт талабынан
Конституциялық өзгерістер билік тармақтарының арасындағы тепе-тендік және тежемеліліктің тиімді
Атқарушы билікті реформалау шеңберінде әкімдерді сайлау, жергілікті өзін-өзі басқару
Конституциялық өзгерістердің маңызды бір бағыты – саяси партияларға қатысты.
Парламент Мәжілісінің депутаттарын сайлау, 2007 жылғы енгізілген өзгерістерге сәйкес,
2007 жылғы Парламент Мәжілісіне сайлауда сайлаушылар жеке үміткерлер бағдарламасына
Келесі өзгеріс сот жүйесіне қатысты. Сот жүйесінің тәуелсіздігі
Қазіргі қазақстандық жүйе биліктің қоғам алдындағы жауапкершілігін қамтамасыз етуге
Қазақстан Республикасының күшінде болып келетін Конституциясы президенттік басқару
Сөйтіп, президенттік басқару нысанының енгізу қажеттілігі ең алдымен өтпелі
Біріншіден, енді Президент 1993 жылдың Конституциясы бойынша атқарушы биліктік
Екіншіден, 1995 жылғы Қазақстан Республикасы Конституциясында Президенттің тағайындалуы түбегейлі
Конституцияға сәйкес Республика Президенті толық негізбен елді басқарудың оның
Радикалды оппозиция өкілдері соны көрсетуге тырысатындай, бұл жерде Президенттің
Президенттіктің қазақстандық үлгісі француз және ресейлік үлгімен ең көп
Президенттік баскарудың қазақстандық үлгісі бірқатар елдердің (Франция, Португалия, Польша,
Бұл орайда, Қазақстан Конституциясында президенттік республикалардың тәжірибесі жан-жақты ескерілген
Президенттің мемлекет органдарының келісімді әрекет етуін қамтамасыз ету
Барлық мемлекеттік органдардың және институттардың жұмысын саяси икемдестіру Президенттің
Президенттік билік тармақтарының келісімді қызмет жасауын қамтамасыз етуі тағы
Президент төрелік міндетінің сұрақтарын қарастырғанда, мамандар әлем саясатының тарихында
Конституцияға сәйкес, Республика Президенті барлык билік тармақтарының келісімді қызмет
Сонымен Қазақстан Республикасы Президенттінің конституциялық мәртебесің талдау
Қазақстан Республикасы Президенті Н.А. Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауында айтылған
Қазақстанда демократиялық экономикалық әлеуметтік және саяси реформалардың белгілі бір
Өтпелі уақытта оның ең қымбат қазынасы – адам және
Басқа жағынан Конституция, оның саяси және құқықтық келісім ретіндегі
Біздің көріп отырғанымыз Қазақстан Республикасы Конституциясының маңында пікір алмасуға
Әрине, Қазақстан Республикасы Конституциясын жүзеге асыру тәжірибесі оның азаматтар
Жаңадан пайда болатын мәселелер, жекелеп алғанда биліктің заң және
Сонымен күшіндегі Конституция бірінші кезекте заңдар, Қазақстан Республикасы Президентінің
2.2 Қазақстан Республикасының конституциясы – демократияны одан әрі
дамытудың факторы
Кеңес Одағы кеңістігінде XX ғасырдың 70-90 жылдардағы экономикалық, саяси,
Кеңес үкіметі құрамында тәуелсіздігін алған мемлекеттердің бірі - Қазақстан
Міне, осындай «мұраларға»
1993 жылғы «Қазақстанның болашағы – қоғамның идеялық бірлігінде» атты
1) ұлтаралық келісім;
2) ішкі ұлттық бірлік;
3) азаматтық қоғам институттары, көппартиялық тәуелсіз аппарат құралдары, үкіметтік
4) діни төзімділік пен дін бостандығы.
Бұл іс-шаралар Қазақстан халқының президентік басқару жүйесіне деген сенімнің
Қазіргі таңда саяси жүйедегі демократия мен азаматтық бостандықтың негізін
Қазақстан нарықтық экономиканың институциялық негізін қалау кезеңінде қиыншылыктарды дер
Қазір саяси жүйемізді жаңғырта жаңартудың өзіндік «Қазақстан жолы» қалыптасу
Адамзаттың қазіргі даму кезеңінде қандай да болмасын мемлекеттің Конституциясы
Егер, қазақ мемлекетінің және оның негізгі заңының қалыптасу тарихына
1926 жылы ақпан айының 18 күні қабылданған Қырғыз Кеңестік
Сөз жоқ бұл Конституциялар одақтық мемлекеттер базасында, коммунист, Кеңестік
Қазақстан Республикасының қалыптасуының заңдық базасының құрылу хронологиясына қысқаша тоқталсақ.
Сонымен қатар, басқа да бірнеше маңызды заңдар қабылданды: 1991
Тәуелсіз Қазақстанның бірінші Конституциясы 1993 жылдың 28-ші каңтар күні
1993 жылғы Конституцияның, негізінде КСРО-ның бұрынғы одақтас республикаларының сол
Барлық ұлттардың азаматтары енді біртұтас Қазақстан халқын құрайды. Мемлекеттк
1993 жылы 28-ші қаңтар күні Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесі
Президент құқығы шектеулі болғандықтан, оған реформаларды жүзеге асыруда еркін
Президент Н.Ә. Назарбаевтың басшылығымен жаңа Конституцияның жобасы әзірленіп, бүкілхалықтық
Яғни, «Парламент» ұғымы алғаш рет ресми түрде бекітіліп, оны
Қазақстан Республикасы Конституциясының мәтіндерінің мазмұнын талдай отырып, екі Конституцияда
Келесі маңызды сәт - қазақ тілін мемлекеттік тіл деп
Соныменен, халықты Қазақстан Республикасының Конституциясын жасаушы деп мойындау оның
Қазақстан халқы референдумның нәтижесімен Конституцияны қабылдады. Қазақстан Республикасының Конституциясына
Азаматтардың заңды мүлтіксіз орындауы құқықтық мемлекеттің маңызды принциптерінің бірі
Азаматтардың заң ережелерін бұзуының бір себебі, олардың құқықтық саналарының
Заң талабын сақтай отырып, азаматтар әрине, өзінің мемлекет алдындағы
Бұл Қазақстан Республикасы Конституциясының маңызды сипаттарының бірі, оның 1-бабында
Біріншіден, азаматтардың Конституциямен бекітілген құқықтары мен бостандықтары шектелінбейді. Конституция
Екіншіден, кімнің тарапынан болсын кездесетін құқық бұзушылықтан азаматтардың құқықтары
Егер қайсыбір салада азаматтардың құқықтарын қорғаудың құқықтық рәсімдері болмаса,
Мемлекеттік органдардың міндеті – заңдық рәсімдердің кем-кетіктерінің орнын толтыру.
Сот тәуелсіздігі принципінің Конституцияда бекітілуі құқықтық мемлекеттің маңызды атрибуттарының
Сот төрелігін іске асыру жөніндегі Соттың қызметіне қандай да
Судьялардың өмір бойына тағайындалуы Соттардың тәуелсіздігін қамтамасыз ету шараларының
Мемлекет дамыған ұлттық құқықтық жүйесі болғанда ғана емес, ол
Қазақстан Республикасының 1995 жылғы Коснтитуциясы дербес мемлекеттің барлық белгілерін
Конституция жобасын жасаушылар көп жағдайда “еркіндік” сөзінен туындаған асқақ
Осындай себептермен жас тәуелсіз мемлекеттің жаңа Конституциясын қабылдау қажеттілігін
Жаңа Конституцияға,оның алдыңғысымен салыстырғанда, көптеген өзгеріс, ғылыми қағидалар енгізілді.
Жаңа Ата Заң баптарын талдау барысында байқалатыны, ол –
Мұның өзі Қазақстан халқының Ата Заң арқылы болашақта өз
Ата Заңда қоғамда қолданылып жүрген жаңа ұғымдар мен атаулардың
Сондықтан Қазақстан халықтарының біртұтастығы, ұлтаралық келісімі, мемлекеттікті нығайту, дамыту
Жаңа Конституцияда республиканың азаматтығы туралы талас-тартысқа біржолата нүкте қойылған.
Қазақстан жаңа Конституцияны қабылдау арқылы дүниежүзілік қауымдастықтан өзінің лайықты
Қорыта келгенде, Тәуелсіз Қазақстанның құқықтық негіздерінің қалыптасу тарихы
Қорытынды
Зерттеу жұмысының мақсатына сүйене отырып, бұл ретте уақыт тезінен
Ұлттық құқықтың уақыттың жаңа талабына сәйкестігін қамтамасыз ету мақсатында
Қазақстан Республика Конституциясының негізгі идеялары мен принциптерін елімізде құқықтық
Әлемдік экономика мен саясатта болып жатқан іргелі өзгерістер, жаһандану
ХХІ ғасырдың бірінші он жылдығы Қазақстанда конституциялық құрылыстың жаңа
Конституциялық реформа барысында осы үлгі аясында Парламент палаталарының рөлі
Азаматтық қоғам институттарының жан-жақты дамуы, мемлекет пен қоғам қатынастарының
Сот төрелігін іске асыру кезінде соттардың тәуелсіздігін нығайтуға бағытталған
Конституцияға сәйкес заңнамалық актілер қабылдана алатын мәселелер тобы шеңберінде
Жүргізілген реформа осылайша мемлекет пен қоғам институттарын одан әрі
Қазақстандық Республикасының Конституциясы мемлекеттік-құқықтық саясаттың негізгі бағыттарына сәйкес кешенді
Конституцияны қабылдай отырып, Қазақстан халқы мемлекеттік биліктің қайнар көзі
Қолданыстағы ҚР Конституциясы Қазақстанның төртінші заңы (1937, 1978, 1993,
Жалпы ҚР Конституциясы құқықтық мемлекеттің қалыптас бағыттары, азаматтардың құқықтары
Сонымен қолданыстағы Конституция бірінші кезекте нормативтік-құқықтық дамуды және мемлекет
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1.Зиманов С.З. Теория и практика автономизации в СССР. –
2.Отепова Г.Е. Законодательные акты Российский империи как источник по
3.А.Төлғамісов. Заң актілерінің дерек көзі ретіндегі ерекшеліктері // Қазақ
4.Э.Телеуова. Қазақ құқықтық негіздерінің тарихи бастаулары // Қазақ тарихы.
5.Абишь Е. История государства и права Республик Казахстан (с
6.Сагиндикова А. Конституционное право РК. Курс лекций. – Алматы,
7.Табанов С. Құқық теориясы мен сот жүйесінің Конституциялық негіздері.
8.Зиманов С.З. Конституция и Парламент РК. Общественно-политическая литература. –
9.Абдильдин С. Парламент Казахстана: от Союза к государственности. –
10.Черняков А.А. Конституционное право РК: проблемы теории и практики.
11. Телеуова Э. Қазақ құқықтық негіздерінің тарихи бастаулары //
12.История государства и права Казахской ССР. - Т.2 .
13.Туганбаев А. Казахстан – суверенное советское государство. – Алма-Ата,
14.Назарбаев Н.А. На пороге XXI века. – Алматы, 1996.
15.С.Сартаев, Г.Күнқожаева. Қазақстан Республикасында билікті бөлу және оларды жүзеге
16.Баянов Е. Қазақстан Республикасының мемлекеті мен құқығының негіздері. –
17.Зиманов С.З. В.И. Ленин и советская национальная государственность в
18.Назарбаев Н.А. Стратегия становления и развития Казахстана как суверенного
19.Абусеитова М.Х., Баранова Ю.Г. Письменные источники по истории и
20.История государства и права Советского Казахстана. – Т.1,Т.2. –
21.История Казахской ССР (с древнейших времен до наших дней)
22.Зиманов С.З. Конституция и парламент Республики Казахстан. – Алматы,
23.История государства и права Казахской ССР. – Т.1. –
24.Назарбаев Н.А. Пять лет независимости. – Алматы, 1996. –
25.Мухаев Р.Т. Политология. – Алматы, 1999. – 56 с.
26.Әуелғазина Т. Қазақстан қоғамын демократияландыру жағдайындағы саяси
27.Белгібаев С. Развития гражданского общества в Казахстане // Саясат.
28.Нысанбаев А. Гражданское общество: о формах взаимодействия // Саясат.
29.Арғынбаев Д. Құқықтық мемлекет: қалыптасуы мен дамуы // Саясат.
30.Искакова К. Молодежь на перепутье // Мысль. – 2001.
31.Сапарғалиев Ғ. ҚР Конституциялық құқығы. – А.: «Жеті
32.Назарбаев Н.А. Казахстан 2030. – Алматы, 2000. – 189
33.Абайдельдинов Е.М. Политико-правовая история Республики Казахстан. – Алматы, 1999.
34.Абылхожин Ж.Б. Страна в сердце Евразии. – Алматы, 1998.
35.Артыкпаев Ж.О. Казахское общество: традиции и инновации. – Караганда,
36.Асфендияров С. История Казахстана. – Алматы, 1993. – 320
37.Назарбаев Н.А. На пороге XXI века. – Алматы, 1996.
38.Назарбаев Н.А. Пять лет независимости. – Алматы, 1996. –
39.Сапарғалиев Ғ. Қазақстан Республикасының Конституциялық құқығы –
40.Амандықова С.Қ. Қазақстан Республикасының Конституциялық құқығы –
41.Дулатбеков Н.О. Турлаев А.В. Мемлекет және құқық негіздері.
42.Сапарғалиев Ғ. Қазақстан Республикасының Конституциясына ғылыми құқықтық түсініктеме. –
43. Назарбаев Н.А. «Қазақстан 2030». – Алматы. –
44. История Казахстана в 5-ти томах. – Т. 1,
45.Арын Е., Абен Е., Тасмаганбетов И. Н. Казахстан: эволюция
46.Дьяченко С. А., Карамзина Л.И. Республика Казахстан: особенности
47.Бәйішев Ж. Алаш партиясының программасының жобасы – Казақстан:
мемлекеттілік кезеңдері. Конетитуциялық актілер. – Алматы. – 1997. –
48.Современный Казахстан: экономика, политика и обещество. –Алматы, 1997. –
49.Саидов А.Х. Сравнительное конституционное право. – Ташкент, 1993. –
50.Соколов А.Н. Правовое государство. Идея, теория,практика. – Курск, 1994.
51. Мансуров М. Сравнительное конституционное право. – Алматы,
52.Хаманева Н.Ю. Уполномоченный по правам человека – защитник прав
53.Черняков А.А Конституционное право Республики Казахстан: Проблемы теории и
54.Жақыпбек С.К. и др. История Казахстана (XVIII-начала XX в.).
55.Толмачев Г.И. Лидер // «Қазақ» газеті. – Алматы.
56.Машимбаев С. Патшалық Ресейдің Қазақстандағы мемлекеттік басқару мекемесінің тарихы.
57.Назарбаев Н.А. Стратегия становления и развития Казахстана как суверенного
58.Қуаныш Сұлтан «Елбасының ерлігін елі білсін» // Егемен Казахстан
59.Назарбаев Н.А. «Қазақстан 2030». – Алматы. – 1998.
60.Қазақстан Республикасының Конституциясы. – 1995ж. 30 тамыз. – 40
3