Мазмұны
Кіріспе…………………………………………………………..3
І. Нарықтың ұғымы, мәні, пайда болуы мен даму
Нарықтың ұғымы мен мәні………………...................5
Нарық қатынастарының қалыптасуы мен даму кезеңдері .................................................................9
ІІ. Нарықтың атқаратын қызметтері мен құрылымы………..........................................................12
2.1. Нарық қызметтері………………………………….……12
2.2. Нарықтың инфрақұрылымы……………………………13
2.3. Нарық экономикасының элементтері және сегментациясы………………………………………............17
2.4. Мемлекеттің нарықтық экономикада атқаратын рөлі.…………………………………………….. ..................22
IV. Қазақстанда нарықтық экономикалық жүйесінің қалыптасуы мен дамуының
3.1. Нарықтық экономикалық қалыптасу Қазақстандық моделі............................................................................26
3.2. Қазақстан Республикасының нарықтық экономиканы жетілдірудің үдерістері...................................................27
Қорытынды………………………………………………….29
Қолданылған әдебиеттер тізімі...................................34
Кіріспе.
Бұл курстық жұмыстың тақырыбы - «Нарықтық экономика: мәні,
Жалпы нарық мәселесі төңірегінде осы күнге
І.Нарық ұғымы ,мәні, пайда болуы мен даму
1.1. Нарық ұғымы мен мәні.
Қоғамдық өндіріс процесінде қоғамдық өнімнің нақтылығы
Жалпы нарық мәселесі төңірегінде осы күнге
Саяси әкономикалық мағынада нарықты айырбас қатынасын
Сонымен нарық дегеніміз не? Бұл сауалға бірден
Нарық мәселелерінің қоғамдағы қайта құру теориясы мен
Нарық- өндіріс факторларын немесе оның нәтижелері
Нарық- бұл сатушылар мен сатып алушылардың
Нарық- тауарларды сатып алу-сатумен байланысты орын
Нарық тауарларды өткізуге байланысты сатушылар мен
Келтірілген көзқарастардың қайсысы да жеткілікті түрде
Экономикалық дамудың объективті жағдайы нарықты және
Соңғы уақытта теориялық дискуссияларда нарық пен
Нарық түралы ілім.
Ағылшын әкономисі А.Смит әкономика түралы бір ғана
А. Смиттің ойынша, ұлтың басты байлығы,
Экономика ғылымы ретінде соңғы екі жүз
А.Смиттің нарық түралы ілімі Австрияның әкономисі,
А.Смиттің ілімінен шығатын қорытынды мынадай: нарықтың
Капиталистік қоғамның дамуы деалектикасының өзі нарықтық
В.И.Лениннің көзқарасында нарық мазмұнының өзгеруі, оның
Халқымыз орнатқысы келіп отырған қоғам мен
Өтпелі дәуір кезеңіндегі әкономиканы мемлекет
Нарықтың пайда болу себептері.
Нарықтық қарым-қатынастың қажеттілігі қоғамдағы еңбек бөлінісін
Экономикалық ресурстарға: жер, еңбек, техника, шикізат, ақпарат және
1.2.Нарық қатынастарының даму кезеңдері
Нарықтық әкономика–ертеден келе жатқан шаруашылықтың жүргізу
нарық әлемнің пайда болуы;
натуралдық айырбас кезеңі нарығы;
тауар болмасы кезеңінің нарығы;
тауар емес балама кезеңінің нарығы;
1. Кезеңінде айырбас операциялары тұрақсыз, кездейсоқ
2.Кезеңдегі тауар қозғалысын мына формула бойынша
3.Кезеңдегі тауар тепе-теңдігі мына айырбас формуласы
болама Т2 . Әрбір жергілікті
Ол ерекше тұтұну қасиетіне байланысты
4.Кезеңдегі тауар қозғалысының формуласы:
Т1-тауар емес балама –Т2 .
Алтынға тікелей айырбастың тоқталуымен, құнның таза иленушілері-
Сонымен бірге, нарық стихиялы түрде дамушы немесе
Монополиялық нарық ХіХ ғсырдың аяғында ХХ ғасырлардың алғашқы
Біздің жас тәуелсіз Қазақ мемлекетінде де толыққанды
ІІ. Нарықтың атқаратын қызметтері мен құрылымы.
2.1.Нарықтың қызметтері
Нарықтың мәні оның функңиялары арқылы
Нарық мынадай маңызды қызметтер атқарады:
Тауар өндірісінің өзін -өзі реттеу қызметі. Бұл
Ынталандыру қызметі. Баға төмендегенде, өндірушілер өндіруді
өндірілген өнім мен еңбек шығындарының қоғамдық маңыздылығын
реттеу қызметі. Нарық арқылы әкономикадағы, өндірістегі және
шаруашылық өмірді демократияландыру, өзін-өзі басқару принңптерін
2.2. Нарық әкономикасының әлементтері мен инфрақұрылымы.
Нарық әкономикасының қызмет етуі оның белгілі
Нарық әкономикасының бірінші және өте маңызды әлементі
Бұнда тауарды басқа өндірушілер әрі қарай
Нарық әкономикасының екінші әлементін өндіріс орындарының
Нарық әкономикасының үшінші маңызды әлементі- баға.
1 баға сұраныс пен ұсыныс
2 осы географиялық ауданда өндірілген тауарға
Нарық әкономикасының төртінші орталық буыны-екі құрылымнан
Нарық механизмінің бесінші әлементі –бәсеке. Бұл пайданың
Нарықтың маңызды әлементтеріне нарықтық инфрақұрлым жатады.
НАРЫҚТЫҢ ИНФРАҚҰРЛЫМЫ
АУКЦИОНДАР КОНСУЛЬТАЦИЯЛЫҚ-ДЕЛДАЛДЫҚ ФИРМАЛАР
БИРЖАЛАР ЖӘНЕ БРОКЕРЛІК КЕҢСЕЛЕР БИЗНЕСТІҢ КОМЕРЦИЯЛЫҚ ОРТАЛЫҚТАРЫ
КОММЕРЦИЯЛЫҚ ОРТАЛЫҚТАР ЖӘНЕ КОМПАНИЯЛАР ЖАРНАМА-АҚПАРАТТЫҚ ҚЫЗМЕТ
МЕМЛЕКЕТТІК РЕЗЕРВТІ ЖӘНЕ БАНКТЫҚ ҚОРЛАР ҚОЙМА,ЭЛЕВАТОР,ТОҢАЗЫТҚЫШ, ТРАНСПОРТ ШАРУАШЫЛЫҚТАРЫ,
МЕМЛЕКЕТТІК САЛЫҚ ИНСПЕКЦИЯСЫ САУДА ҮЙЛЕРІ
БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАРҒА БАҚЫЛАУ ЖАСАЙТЫН ИНСПЕКЦИЯ МАРКЕТИНГТІК ЗЕРТТЕУ ОРТАЛЫҚТАРЫ
ҚҰҚЫҚ ҚОРҒАУ ОРГАНДАРЫ КӨТЕРМЕ САУДА ОРТАЛЫҚТАРЫ
ЛИЗИНГТІК КОМПАНИЯЛАР КАДРЛАРДЫ ДАЙЫНДАУ ОРТАЛЫҚТАРЫ
КЕДЕНДІК ҚЫЗМЕТ ЖӘРМЕҢКЕЛЕР
БАҒАЛАР МЕН СТАНДАРТТАРҒА БАҚЫЛАУ ЖАСАЙТЫН МЕМЛЕКЕТТІК ИНСПЕКЦИЯ
ТҰТЫНУШЫЛАРДЫ ҚОРҒАУ ҚОҒАМДАРЫ ЖӘНЕ БАСҚАЛАРЫ
1-сурет. НАРЫҚТЫҢ ИНФРАҚҰРЛЫМЫ.
Нарық конъюнктүрасы. Нарық инфрақұрылымының тиімділігі көбінесе әкономикалык конъюнктүраға
өндіріс пен кұрылыс дииамикасы, тауар запастарының
баға, процент, бағалы кағаздар курсының козғалысы;
пайда, еңбек акы және ендіріс шығындары дәрежесінің өзгеруі;
еңбектегі және жұмыссыздар саны арасындағы қарым-қатынас;
Экономикалык конъюнктүраға "циклдық", "циклдық емес".
а) циклдык факторлар әдетте негізгі капиталдың (өндірістік құ-рал-жабдықтардың)
Ь) циклдық емес факторлар әкономикаға тұрақты түрде әсер
с) Кездейсок (уакытша, тез өтетін) құрғақшылық, аурулар, мода.
а) Инвестициялык ахуалды қалыптастыру;
Ь) Фирмаларға мемлекеттік заказдардың берілуі мен көлемінің езгеруі;
С) Салык және процент ставкаларының дәрежесін кайта
б. Халықтың ақшалай жинақтарының мөлшерін реттеу.
Қазір барша кәсіпорындар немесе жекелеген нарықтар конъюнктүраның өзгеруін
Нарық әкономикасы әрекеттерінің механизмі үш басты принңиптерге негізделеді:
Маржиналдык (шекті) талдауға;
Балама таңдау шығындарына;
әкономикалық рационалдыққа.
Маржиналдык талдау прииңиптері негізінде нарық субъектілерінің іс-кимылы журіп
Балама тандау шығындарының принциптері Балама таңдау шығындарына тІкелей
Экономикалык рационалдық принцип табыс пен шығындарды салыстырып отыруға
Сирек кездесулік мәселесі нарык әкономикасының өте маңызды шарты
Классикалық мектептің өкілдері Д.Рикардо, А.Смит "сиректік" тусінігін күнмен
2. 3. НАРЫҚТЫҢ, ҚҰРЫЛЫМЫ, ТҮРЛЕРі ЖӘНЕ
СЕГМЕНТАЦИЯСЫ
Нарық құрылымы өте күрделі болады және ол әкономиканың
меншік формаларымен (мемлекеттік, жеке, ужымдык, аралас);
шаруашылық субьектілерінің әр түрлі формаларының әкономикадағы
тауар айналымы сферасының ерекшеліктерімен;
шаруашылықтың құрылымдық бөлімдерінің мемлекет иелігінен алыну және жекешелендіру
осы елде пайдаланылатын сауданың түрлерімен;
Осы жағдайлар нарық жүйесіне ерекше қасиеттер
Құрылымы жағынан нарықты мынадай криитерилер
Нарық қатынастары обьектілерінің атқаратын әкономикалық қызметі бойынша:
Иіліктер мен қызметтер нарығы;
өндіріс құралдарының нарығы;
ғылыми- техникалық жұмыстар нарығы;
құнды қағаздар нарығы; жұмыс күші нарығы.
Нарықтың көп түрліліғі кәсіпорындардың өзара әсер
Нарықтарды тауарлық топтар бойынша классификаңиялауға
өндірістік қызметке бағытталған тауарлар нарығы;
халық тұтұнатын тауарлар, азық-түлік тауарлар нарығы ;
шикізат пен материалдар және т.б. нарықтары.
Ауыл шаруашылық шикізаттарына қажеттіліктерді қамтамасыз ететін, ауыл
3. Кеңістік (территориялық) критериі бойынша
аймақтық ішіндегі ;
аймақаралық;
республикалық;
республикааралық;
халықаралық (әлемдік) нарықтар.
Осындай нарықтардың қалыптасуы республиканың мемлекеттік
4. Бәсекенің шектеулі дәрежесі бойынша
монополиялык;
олиғополиялык;
салааралык нарыктар;
5. Нарық қатынастарының субьектілері бойынша
Көтерме сауда нарыктары. Бұнда сатып алушылар мен сатушылар
Бөлшек сауда нарықтары. Бұнда сатып алушылар-жеке азаматтар.
Ауылшаруашалық өнімдерін мемлекеттік сатып алу нарықтары.
Бунда сатып алуш
Кетерме сауданың екі түр: болады. Бірінші түрі-жабдыктаушы (жеткізуші)
6. әкономикада заңдылықты
занды, ресми нарыктар;
занды емес, көлеңкеленген нарыктар т.б.
Нарыктардын құрылымын зерттеу
Тауарлар мен кызметтер нарығы. Бұл топка жататын нарыктар:
тұтыну тауарларының нарытары-азык-тулж және азың-тулік емес тауарлар нарығы;
кызметтер нарығы - трмыстың, келік, коммуналдык кызметтер;
тұрғын уй және ендірістік емес ғимараттардың нарығы.
Өндіріс факторларының нарығы. Бұған жататындар:
жылжымайтын муліктер нарығы;
еңбек құралдарының нарығы;
шикізат пен материалдардың;
куат ресурстарының;
пайдалы казбалардың нарықтар
Каржылар нарығы:
капиталдар нарығы, немесе инвестиңиялык нарыктар; несие нарыктары;
кұнды кағаздар нарыктары - акйиялар, облиғациялар, опңиондар, варанттар
вадюта-акша нарыктары.
Интеллектуалдык өнімдер нарығы иннывациялардың , ойлап табулардын, информаңиялык
Жұмыс куші нарығы. Бұл енбек ресурстары козғалысының экономикалык
Аймактык нарыктар: жергілікті, кішкі, ұлттык, сыртқы, халыкаралык нарыктар.
Нарықтарды сегменттеу. Нарықтын негізгі түрлері әртүрлі субнарыктарға косалкы,
1. Географиялық:
аймактар бойынша: Солтустік, Орталык, Батыс, Шығыс,
Онтустік;
- әкімшь*пк белім бойынша: республика, облыс, аудан,
- түрғындардың тығыздығы бойынша: кала, ауыл, кала
- климат бойынша: тен,із, континентальдык, орташа, ыстың
2. Демографиялық:
- адамдардын, жасына сәйкес топтау;
- жыныстык топтау;
- отбасы мушелерінің санына карай топтау;
- табыстар дзрежесіне карай;
- кәсіби кұрамына сәйкес: ғылыми кызметткерлер, мемлекеттік
кәсшорындардың жумысшылары, кызметкерлер, зейнеткерлер т.б.
- білім дәрежесіне, діни кезкарасына сәйкес;
- улттык кұрамға сәйкес топтаулар;
3. Психологиялық;
— халыкты әлеументтік курамына сәйкес топтау;
- табыстардын, дәрежесіне сәйкес;
- емір салтына сәйкес: жастар, спортпен шұғылданатындар, аксуйектер;
— жеке басының касиеттеріне сәйкес: ашуланшактар,өз-өзіншілдігі мо л
4. Мінезқұлықтың (тауарларды таңдауда):
— тауарда кездейсок сатып алады;
- сатып алуда
сапалы заттар, темен бағалы заттар алады;
клиент болудыд түрактылығы, ешмнің кажетплш дәрежескі унемі керек,
ошмғе әмоңионалдык катынасы: позитивтік кезкарас, неғативтік кезкарас.
2.4. Мемлекеттің нарықтық экономикада атқаратын
Мемлекеттің макроэкономикалык процеске катысуы осы процестің бөлінбейтін әлементіне
Осыған баиланысты «әкономика-мемлекет» карым-катынастары карама-кайшылыкты мазмундағы құбылыс. Неге?
Шын мәнінде, нарыктык әкономика таңдау және еркін кәсіпкерлікке
Мемлекеттңн әкономикалық өмірге белсенді араласуының мынадай уш себебін
Біріншіден муның кажеттілігі нарык катынастары механизмінің "өзеп"-бәсекелтік күрес
Екіншіден, нарык әкономикасына "паидасы жок," ендіріс түрлері аз
Үшіншіден, нарыктың өзін-өзі реттеу мумкіндігінін шектелуінен туындайтын себептер
Бугінгі тандағы дуниежузілік әкономикаға тән нәрсе-нарыкты жуйе ешкандай
Бул жуйе ондаған жылдар бойы кәсіпорындардын, зиян шеккен
20 ғасыр дәлелдеп отырған ақиқат кандай да болсын,
Бұрынғы одақтағы және Шығыс еуропа елдеріндегі қалыптаскан әміршілдік-әкімшілдік
Ендігі кү рделі мәселе:
Мемлекет белплі бір таптардың мудделерін корғай отырып, бір
Буржуазиялық мемлекет мына төмендегі функцияларды орындайды:
Зандылық
Салық салу
Акша айналымын реттеу
Монополиялыкка карсы әрекеттер жасау
Өндірістің инфракурылымын жасау
Бұл тұста мемлекеттің, әсіресе, коғам таптары мен калың
Бүгнгі таңда буржуазиялык, мемлекет жеке меншік капиталды пайдаланудың
Жоғарыда айтылғандарды туйіндей отырып, мемлекеттің нарықты әкономикада атқаратын
тиімділікті камтамасыз ете отырумен катар,
оның өз иқатесін" елеусіз калдыруға болмайды, яғни мемлекеттің
нарыкты жуйе балалар мен карттарды және кедейленген журтшылыкты
Нарыктың бағалык механизмін жактаушылар және оны сынаушылар нарың
Мемлекеттін тағы бір аткаратын кызметі-әкономикалык тұрактылыкты аса ауқымды
Нарыктык әкономикаға көшу процесінде мемлекеттің аткаратьн әкономикалык кызметі
Мемлекеттің басты кызметі-шаруашылық жүргізу туралы бекітілген шешімдерді заңдылық-құқықтық
Нарықтық әкономика жағдайында мемлекеттің жоспар жасаудағы әрекеті тупкілікті
Нарыктың калыптасуында акша және каржы-кредит жуйелері де маңызды
Сонымен катар, мемлекет саладағы саясатын өзгертеді Бұл процесс
Корытынды: мемлекеттің, экономикалык кызметі кәсіпкерлерді /жеке, шағын кәсіпорындар,фирмалар
IV. Қазақстанда нарықтық экономикалық жүйесінің қалыптасуы мен дамуының
3.1. Нарықтық экономикалық қалыптасу Қазақстандақ моделі.
Жалпы нарықтық экономикалық жүйе – шаруашылық шешімдерді
Ал Қазақстан ел ішінде біртіндеп нарықтық экономиканы
1993ж. 15 қарашада Ұлттық валюта - теңге
3.2. Қазақстан Республикасының нарықтық экономиканы жетілдірудің үрдістері.
Еліміздің нарыққа өткен кездегі бастан кешкен қиыншылықтарды
Осы тұрғыдан алғанда 1996 ж. Қазақстанды дамытудың 2030
Сонымен, аталған осынау басымдылық тізбесінің өзі-ақ Қазақстан басшылығының
Осылай дей тұра, тек қана бай табиғи ресурстарға
Нарықтық экономиканы жетілдіру үрдістерінің бірі – Қазақстан Республиксының
Біз экономикаға мемлекеттің қатысуын әкімшілік реформаның есебінен оңтайландаруымыз
Жаңа экономика жаңа басқару шешімдерін қажетсінеді, ал ондай
Қоғамдағы келісім – шарттық қатынастарды дамыту мен жеке
Келісім – шарттық міндеттемелерді орындамағаны үшін экономикалық, әкімшілік,
Біз үшін маниторлық акционерлер мен құрылтайшылардың құқықтарын қорғау
«Электрондық үкімет» жүйесін шұғыл енгізу қажеттігін әдейі баса
Міне, Республикамыздың нарықтық экономиканы жетілдірудің үрдістері, яғни бағыттары
Қорытынды
Қазақстан экономикасының ерекшелігі. Қазақстанның халық шаруашылығының құрылымы мен
Қазақстанның әр түрлі аудандары мен аймақтарындағы халық шаруашылығында
Өндіріс. Солтүстік және Батыс Қазақстан-өнеркәсіп пен ауыл шаруашылық
Ауыл шаруашылығы. Қазақстанда егін және мал шаруашылығын дамыту
Республикамыз бидай өндіру мен оны сатуда бұрынғы КСРО-да
Қазақстан қой мен ешкінің саны бойынша бұрынғы одақтас
Қорыта айтқанда, Қазақстанның халық шаруашылығы қалыптасқан салалыр; құрылым
Қазір өркендеу бағыты болып табылатын мемлекет экономикасын нарық
Нарықты қалыптастырудың алғышарты нақты тәуелсіздік. Мемлекет тәуелсіздік-өмірдің өзі
Бұдан шығатын қорытынды: Қазақстан өз экономикасының кұрылымын өзі
Қазақстан экономикасының бүгінгі таңдағы жағдайы. 1992 жыл Қазақстан
Халық тұтынатын тауарлар өндіретін салаларда алаңдатарлық жағдай калыптасуда.
1993 жылы Қазақстан мемлекеттің экономикасына бірнеше факторлар тікелей
Біріншіден, мемлекеттік меншікті мемлекет иелігінен алу және жекешелендіру
1993 жылғы инфляцияның көрсеткіші-тұтыну
млрд. теңге немесе 1992 жылға қарағанда 9,8%-ке кеміді.
1994 жылдың бірінші жартысы өндірістің төмендеуі, инфляцияның
жұмыскерлерді қамтитын 106 кәсіпорын толық жұмыс істеген жоқ.
Қазақстан мемлекетті көптеген ТМД-ға кіретін мемлеттерден табыс деңгейі
Экономикалык реформаның барысы. Мемлекетте реформаны жузеге асыруға бағытталған
Еліміздін, президенті Н.А.Назарбаев "Қазақстаннын, егеменді мемлекет ретінде де
> меншіктің негізгі түрлеріне (жеке
> адамның экономикалық; тұрғыдан өзін айқындау принциптерін іске
> Қазақстанның табиғи ресурстарынын
> тұтыну нарығын толықтыру;
> Қазақстанды дамыту ушін шетел инвестицияларын тарту және
1994 жылдың маусымында Қазақстанның президенті Н.Назарбаев «Қазақстан мемлекетінің
Осы жоғарыда айтылған құжаттар мен бағдарламаларды жузеге асыру
Қолданылған әдебиеттер тізімі:
Әкімбеков «Экономикалық теория»
Кулыгин П. Социолистік экономикадағы нарық-
Журавлева Г. Социолизмнің экономикалық жүйесіндегі нарық-
«Экономические науки»,1990ж. №7
Саяси экономия -Алматы, «Ана тілі»,1991ж.
Қазіргі замандағы нарық: табиғаты және дамуы/Э.П.Дунаев, И.Е.Рудакова Редакциясымен-М,МГУ,1992ж.
6. «Экономикалық теория» пәнінен СИЛЛАБУС
Ғабит Жүрсiн Хафизұлы Астана 2006
7. Ө.Қ.Шеденов,Е.Н.Сағындықов,Б.А.Жүнісова,Ү.С.Байжомар-тов, Б.М.Комягин - «Жалпы экономикалық
8. Н.М. Шанский, В.В.Ваванов, Т.В.шанская – «Кралкий этимологический
9. Н.М. Шанский «Көп томдық орыс тілінің этимологиялық
10. Н.Ә. Назарбаев «Қазақстан халқына жолдауы» 2006 жыл
11. И. Комягин «Жалпы экономикалық теория», Ақтөбе, «А-полиграфия»
РУХАНИ АҚЫЛ-ОЙ НАРЫҒЫ
ҒЫЛЫМИ ТЕХНИКАЛЫҚ ӨНІМДЕР, ЗЕРТТЕМЕЛЕ НАРЫҒЫ
НАРЫҚТЫ ҚАЛЫПТАСТЫРАТЫН АДАМНЫҢ ӘРЕКЕТ ЕТУ ОРТАСЫ
МАТЕРИАЛДЫҚ ӨНДІРІС САЛАСЫ
ЕҢБЕК НАРЫҒЫ
ТҰТЫНУ ЖӘНЕ ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУ НАРЫҒЫ
МАТЕРИАЛДЫҚ ӨНДІРІС САЛАСЫ
ӨНДІРІС ҚҰРАЛ ЖАБДЫҚТАРЫНЫҢ НАРЫҒЫ
БАҒАЛЫ ҚАҒАЗ НАРЫҒЫ
ҚАРЫЗ НАРЫҒЫ
ВАЛЮТА НАРЫҒЫ
АСТЫРТЫН ЭКОНОМИКА НАРЫҒЫ
КАПИТАЛ НАРЫҒЫ