МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
1. Маркетингтік зерттеулердің теориялық негіздері 5
1.1 Маркетингтік зерттеулердің мәні 5
1.2 Маркетингтік зерттеулердің бағыттары мен классификациясы 6
2. Қазақстан Республикасындағы фармацевтикалық нарықтың жағдайын талдау және
2.1 Қазақстанның дәрілік препараттар нарығының жалпы сипаттамасы 9
2.2 Қазақстан Республикасының фармацевтикалық нарығын талдау («Химфарм» компаниясының
2.3 Дәрілік препараттарды сатып алушылардың тұтынушылық таңдауларын зерттеу
3. Фармацевтикалық нарықты жетілдірудің негізгі бағыттары 28
3.1 Дәрілік препараттар нарығын дамытудың бағыттары бойынша ұсыныстар
Қорытынды 31
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 33
КІРІСПЕ
Қазіргі замандағы әлемдік медицина әртүрлі дәрілік препараттардың шамамен
Нарықтық экономикаға өту кезеңінде Қазақстан Републикасында қалыптасқан қаржылық
Осының барлығы фармацевтикалық нарық құрылымын зерттеудің өзектілігін және
Курстық жұмыстың мақсаты – дәрілік препараттар нарығын зерттеу,
Курстық жұмыстың міндеттері:
маркетингтік зерттеудің теориялық аспектілерін зерттеп білу;
дәрілік препараттар нарығына жалпы сипаттама беру;
«Химфарм» акционерлік қоғамының жалпы сипаттамасын беру;
дәрілік препараттар нарығын зерттеу және талдау;
осы нарықтағы проблемаларды анықтап, оларды шешу жолдарын ұсыну.
1. Маркетингтік зерттеулердің теориялық негіздері
1.1 Маркетингтік зерттеулердің мәні
Маркетингтік зерттеулер – бұл анықтау тиімділігін жоғарлатуға және
Олардың негізгі мақсаты маркетингтік шешімдерді қабылдау және олармен
Міндеті – ақпараттық қажеттіліктерді бағалау және шаруашылық субъектісінің
Осындай зерттеудің пәні – нарықтағы маркетингтік қызмет, сондай-ақ
Объект ретінде шаруашылық субъектінің өзі, ол қызмет жасайтын
Маркетингтік зерттеулер басқарушылық үрдістің барлық кезеңдерінде ақпараттық –
Маркетингтік зертеулерді жүргізуге қажеттілік мына жағдайларда болады, егер
қойылған корпоративтік және маркетингтік мақсаттарға жетпесе;
бәсекелік стратегиялар мен бәсекелік белсенділіктің тиімділігін бағаласа;
өсу стратегиясын іске асыруды жоспарласа;
инвестициялық жобалармен байланысты жаңа портфельді стратегияларды жасаса;
сегментеу және позициялаумен байланысты функционалдық стратегияларды таңдаса.
1.2 Маркетингтік зерттеулердің бағыттары мен классификациясы
Маркетингтік зерттеулердің міндеттері стратегиялық және тактикалық сипатта болуы
сыртқы – маркетингтік макро ортаның факторларын (демографиялық, экономикалық,
ішкі – шаруашылық субъектінің ішкі ортасын зерттейді (өндіріс,
Кесте 1 – Маркетингтік зерттеулер классификациясы.
№
Классификация белгілері Маркетингтік зерттеулер түрлері
1 Зерттеулер бағыттары бойынша сыртқы
ішкі
2 Қолдау саласы бойынша проблеманы анықтау үшін
проблеманы шешу үшін
3 Зерттеулік дизайн бойынша ізденушілік
қорытынды
4 Зерттеулердің мақсаты мен типіне байланысты ізденушілік (барлаушылық)
сипаттамалық (дескриптивті)
каузальді (себеп – салдарлық, эксперименттік)
5 Қолданылатын ақпарат көздеріне байланысты кабинеттік (екінші ретті)
далалық (бастапқы)
6 Алынатын нәтижелердің сипатына қарай сандық
сапалық
7 Проблеманы қамту дәрежесіне қарай толық
ішінара (толық емес)
8 Зерттеулерді жүргізу тұрақтылығына байланысты бір ретті
көп ретті (панельдік)
9 Мүдделер саны бойынша жеке
ұжымдық
10 Территориялық қамту бойынша аймақтық
үлттық
халықаралық
11 Зерттеулерді жүргізудің ұйымдастырушылық формалары бойынша маркетингтік зерттеулерді
маркетингтік зерттеулер бойынша қызмет көрсететін тәуелсіз зерттеу компаниялары
Маркетингтік зерттеулер шаруашылық субъектінің сыртқы және ішкі ортасы
2. Қазақстан Республикасындағы фармацевтикалық нарықтың жағдайын талдау және
2.1 Қазақстанның дәрілік препараттар нарығының жалпы сипаттамасы
Халық пен Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау мекемелерін дәрілік
ҚР фармацевтикалық өнеркәсібінің тұрақты даму тенденциясы бар. Егер
Отандық өндіріс галендік препараттарды, дәрілік өсімдік шикізатты, антибиотиктерді,
ҚР фармацевтикалық қызметтер нарығының даму үрдісін шартты түрде
1992 - 1994 жылдар - өтпелі кезең мен
1995 – 1999 жылдар – фармацевтикалық қызметтер сферасындағы
2000 – 2002 жылдар – фармацевтикалық қызметтер нарығын
2002 жыл – қазіргі уақытқа дейін – фармацевтикалық
ҚР фармацевтикалық және медициналық өнеркәсібінің ірі кәсіпорындары мыналар
«Химфарм» АҚ (Шымкент қаласы) дәрілік препараттарды жасау мен
«Алматы фармацевтикалық фабрикасы» АҚ (Алматы қаласы) тұнбалардың, эликсирлердің,
«Береке» АҚ (Орал қаласы) флакондардағы залалсыздандырылған ерітінділердің өндірушісі.
Дәрілік препараттарды өндіретін шетел үлесі бар кәсіпорындар:
«Қазақ Аджанта фарма ЛТД» ЖШС БК (қазақстан –
«Ақсу – Дзен» ЖШС БК (қазақстан – корей
«Глобал фарм» ЖШС БК (қазақстан - корей кәсіпорны).
«Экофарм» ЖШС БК (қазақстан – бельгиялық кәсіпорны).
2002 жылдан бастап республикада «Дәрілік препараттардың мемлекеттік реестры»
Қазақстанның фармацевтикалық нарығының сиымдылығы әртүрлі ақпарат көздерінің мәліметтері
Дәрілік тәуелсіздік мәселесінің тиісті шешімі – мемлекеттік дәрілік
2.2 Қазақстан Республикасының фармацевтикалық нарығын талдау («Химфарм» компаниясының
Қазақстанда дәрілік препараттарды өндірумен айналысатын 100-ге тарта кәсіпорын
Қазақстан Республикасын медициналық препараттармен негізгі жабдықтаушылар препараттарды әкелу
Кесте 2 - ҚР медициналық препараттармен негізгі
Бағасына байланысты Санына байланысты
1. Ресей 1. Ресей
2. Германия 2. Үндістан
3. Үндістан 3. Беларусь
4. Венгрия 4. Литва
5. Словения 5. Германия
6. Франция 6. Польша
7. Польша 7. Франция
8. Литва 8. Венгрия
9. Болгария 9. Швейцария
2005 жылы импорт көлемі 26 миллиард теңгені (186,6
Берілген мәлімметтер бойынша ішкі күштер нарық қажеттіліктерінің 11%
Бірақ орташа қазақстандық тұтынушының дәрілік препараттарды сатып алудың
Сурет 1 – дәрілік препараттарда ішкі қажеттіліктердің қанағаттану
Қазақстандағы нарықтық қарым – қатынастардың дамуымен байланысты тауарлардың
Қазақстанның фармацевтикалық нарығы қарқынды даму үстінде және жақын
Сарапшылардың пікірінше, бүгінгі таңда ресейлік фармацевтикалық нарық ТМД
Қазақстанның дамуы дәрілік препараттар нарығына шетелдік өндірушілер де
қарқынын есепке алғанда, нарық үлестерінің бөлінуі жақын уақыт
Егер қазақстандық фармацевтика нарығын жалпы қарастырсақ, қазіргі
кезде 6000 препараттар бар, олардың 600 дәрілері Қазақстанда
Сәйкесінше, республикада дәріханалық сату нарығының көлемі ұлғайды. Сонымен
Медициналық жүйеге деген азаматтардың қарым-қатынасы қандай? Қазақстанда респонденттердің
Қазақстанның денсаулық сақтау министрлігінің ақпарат қызметінің мәліметтері бойынша
Бұрын көптеген дәрілер дефицит болып, оларды сатып алу
Сурет 4 – дәрілерді сатып алу мүмкіндігінің деңгейі.
Австрия 45 46 4 5
Босния-Герцоговина 32 42 25 1
Хорватия 21 52 26 1
Чехия 25 47 15 13
Венгрия 36 56 7 1
Қазақстан 17 45 38
Польша 32 48 15 5
Румыния 15 45 38 2
Ресей 18 39 24 19
Словакия 18 57 23 2
Словения 21 54 17 8
Украина 21 37 26 16
барлық маңызды дәрілер
маңызды дәрілердің басым көпшілігі
тек кейбір маңызды дәрілер ғана
бәрібір
Қазіргі уақытта Қазақстанда отандық фармацевтикалық өндірушілердің арасында «Химфарм»
1882 жылы Шымкент химия – фармацевтикалық зауыттың негізі
Ұзақ уақыт бойы зауыт тек фармацевтикалық субстанцияларды шығаруға
Қазіргі кезде зауыт SANTO сауда белгісімен аталатын дайын
Зауытта белгілі дәрілік формаларды шығаруға маманданған 5 негізгі
Ампулалардағы инъекциялық ерітінділер;
Инъекциялар үшін флакондардағы антибиотиктердің залалсыздандырылған ұнтағы;
Дәрілер, капсулалар;
Бальзамдар, тұнбалар, сироптар, сулы, майлы және спирттік ерітінділер;
өсімдік шикізатынан және химиялық синтездің негізінде жасалған фармацевтикалық
Зауытта майлар, линименттер, суппозиториялар түрінде жұмсақ дәрілік формалардың
Зерттеу лабораториясы барлық технологиялық құралдармен жабдықталған. Кәсіпорын өзінің
Қазіргі кезде зауыт капсулалар, дәрілер, ампулалардағы инъекциялық ерітінділер,
Өндірістік үрдістің барлық кезеңдері автоматты тестілеуді өтеді және
Зауыт өнімінің жоғары сапасы мыналарға байланысты қамтамасыз етіледі:
IMA фирмасы (Италия) өндірген қазіргі заманғы жоғары технологиялық
Дәрілік препараттар өндірісінің барлық кезеңдерінде халыққаралық стандарттармен сәйкес
Европалық жабдықтаушылардың дәрілік субтанцияларын пайдалану.
Компанияның дженериктік препараттары өздерінің құрамы мен әсер етуі
Дайын дәрілік формаларды шығарудың көлемі қарқынды өсіп жатыр.
SANTO компаниясы кардиология, гастроэнтерология, психиатрия мен неврология, гинекология,
Клиниктік – фармакологиялық классификациясы:
аминогликозидтер тобының антибиотиктері
пенициллин тобының антибиотиктері
антисептиктер
жөтелге қарсы дәрілік заттар
метаболиялық үрдістерді реттейтін дәрілік препараттар
жүрек – қан тамырлар жүйесіне әсер ететін дәрілік
сульфаниламидті препараттар
тұмауды емдеуге арналған препараттар
орталық нерв жүйесі
иммуналогия мен аллергология
Орталық Азиядағы дәрілік препараттардың жетекші өндірушісі «Химфарм» компаниясы
«Медфарм Қазақстан» фармацевтикалық және медициналық өнімдердің тауар өндірушілерінің
Кесте 4 - Өндірістің жылдық көлеміне байланысты Қазақстанның
№ Фармацевтикалық өндірушілер Өндірістің жылдық көлемі, млн.
АҚШ доллары
1 «Химфарм» АҚ 16
2 «Леовит» ЖШС, Алматы фармацевтикалық фабрикасы, қан құюдың
3 Қалған 35 компаниялар 0,3
Қазіргі уақытта «Химфарм» акционерлік қоғамы – бұл Қазақстан
«Химфарм» компаниясы Қазақстанның медициналық тәжірибесінде неғұрлым танымал және
2.3 Дәрілік препараттарды сатып алушылардың тұтынушылық таңдауларын зерттеу
Қазіргі уақытта әрбір дәріхана дәрілік препараттар ассортиментінің кеңдігімен,
Зерттеудің міндеттері:
тұтынушылар арасында дәрілік препараттарды сатып алу жиілігін анықтау;
белгілі бір дәріханаға байланысты тұтынушылық таңдауларға әсер ететін
қарапайым сатып алушылардың дәріханадағы қызметкерлердің кәсіби қасиеттерін бағалауы;
тұтынушылар неғұрлым жиі сатып алатын дәрілік препараттарды анықтау;
дәрілерді сатып алуға әсер ететін критерийлерді анықтау;
респонденттердің дәрілік препараттарды сатып алу қабілеттілігін анықтау;
дәрілік препараттар бағасының деңгейіне байланысты сатып алушылардың пікірін
Пікір сұрау үшін социологиялық зерттеу әдісі – сауалнама
Зерттеу нәтижесі көрсеткендей негізгі тұтынушылар болып әйелдер (86,7
Зерттеу барысында дәрілік препараттарды тұтынушылар осы заттарды көбінесе
Сурет 5 – Дәрілік / медициналық препараттарды сатып
Дәрілік препараттарды сатып алғанда респонденттер көбінесе олар сатып
Сурет 6 – Дәрілерді / медициналық препараттарды сатып
Аптасына 2 – 3 рет дәріханаға баратын респонденттерге
Сатып алушылардың белгілі бір дәріханаға әрқашан барып жүруі
Зерттеу барысында провизордың кәсіби қасиеттерін және дәріханадағы қызмет
Сонымен бірге респонденттер үнемі сатып алатын дәрілік препараттардың
Кесте 5 – Үнемі сатып алынатын дәрілік препараттар
Дәрілік препараттар %
Дәрумендер 77,9
Суық тию мен тұмауға қарсы дәрілер 73,5
Ауырмайтындай етуге бағытталған дәрілер мен қызуды төмендететін дәрілер
Жөтелге қарсы дәрілер 57,5
Тамақ ауруына қарсы дәрілер 54
Дәріқағазсыз (рецепті жоқ) дәрілік препараттарды сатып алғанда тұтынушыларға
Дәрігердің ұсыныстары, фармацевтің кеңестері, сонымен бірге дәрілік препараттардың
Дәрілік препараттарды таңдағанда тұтынушылар мыналарды басшылыққа алады:
Өзіндік тәжірибесі. Тұтынушылардың негізгі бөлігі өзін нашар сезінген
Дәрігер кеңесі. Негізінен дәрігерге екі жағдайда: «қатты қысқан
Таныс адамдардың кеңесі. Таныстардың кеңесіне негізінен аурулардың алдын
Жарнама. Көптеген адамдар дәрілерді сатып алғанда жарнамаға сүйенетінін
Фармацевтердің кеңестері. Адамдардың көпшілігі алдымен дәрігерге бармай, дәріханаға
Сурет 7 – Дәрілерді таңдау қалай жүзеге асырылады.
Сатып алушылардың экономикалық жағдайының деңгейін анықтау үшін оларға
Содан кейін респонденттер дәріханадағы бағалар деңгейін анықтауы керек
Бірақ, жоғарыда айтылғанға қарамастан, тұтынушылардың көп бөлігі (80,4%)
Зерттеу нәтижелерін қорытындылай келе дәріхананың орташа сатып алушысын
Тұтынушының дәрілік препараттарды сатып алу туралы шешіміне провизор
3. Фармацевтикалық нарықты жетілдірудің негізгі бағыттары
3.1 Дәрілік препараттар нарығын дамытудың бағыттары бойынша ұсыныстар
Қазақстан Республикасының фармацевтикалық және медициналық өнеркәсібінің тұрақты дамуы
Мемлекет тарапынан қажет шаралар:
өндірістік секторды дамыту үшін оңтайлы жағдайларға жету бағытындағы
фармацевтикалық өнеркәсіпке инвестициялау үшін ынталандырушы шараларды ендіру;
кеден бақылауын жетілдіру және контрабандамен күрес;
әрекет етуші заңнама бойынша мемлекеттік сатып алуларды өткізу
өмірлік маңызы бар дәрілік препараттар өндірісіне мемлекеттік тапсырыс;
ішкі нарықтың ашықтылық деңгейін әртүрлі сыртқы экономикалық шаралар
фармацевтикалық өнеркәсіпті мемлекеттік басқарудың жүйесі мен құрылымын жетілдіру;
халықты сапасыз фармацевтикалық өнімнен қорғау, денсаулық сақтау мәселелері
Денсаулық сақтау мәселелері бойынша орталық өкілетті мемлекеттік органның
стратегияны жасау, өндіріс жағдайларын бақылау және мемлекеттік қолдау
жергілікті органдардың тапсырыстарын жинау мен өндірушілерді ақпараттандыру арқылы
негізгі өмірлік маңызы бар дәрілік препараттардың тізімін жасау;
өндірушілерге лицензия беру;
дәрілік препараттардың қауіпсіздігін, тиімділігін және сапасын бақылау;
дәрілік препараттарды сатып алу бойынша конкурстарды ұйымдастыру;
дәрілік препараттардың өндірісі саласындағы әрекет етуші заңнамаға өзгертулер
Қысқа мерзімді кезеңде келесідей міндеттер анықталуы керек:
отандық тауар өндірушілерді қолдауды және республиканың фармацевтикалық өнеркәсібінің
саланың ұйымдастырушылық, ғылыми – техникалық және өндірістік инфрақұрылымын
саланың ақпаратпен қамтамасыз ету жүйесін жетілдіру;
халықаралық стандарттардың талаптарына сәйкес келетін және шетелдік технологияларды
республика үшін өзіндік шикізаттың барлық түрінен жасалған жаңа
өзіндік шикізаттың негізінде медициналық бұйымдардың өндірістерін жасау.
Ұзақ мерзімді кезеңнің міндеттері келесідей болуы керек:
негізгі және көмекші фармацевтикалық өндірістерді және олармен байланысты
фармацевтикалық өнеркәсіп үшін кадрларды дайындау;
қазақстандық ғалымдармен жасалған жаңа дәрілік препараттар бойынша ғылыми
Қорытынды
Қазақстанда фармацевтикалық өнеркәсіптің инфрақұрылымы нашар дамыған. Фармацевтикалық машина
Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, фармацевтикалық өнеркәсіп өзінің қалыптасуының бастапқы
Қазақстандағы фармацевтикалық нарықтың дамуын талдау келесідей қорытындылар жасауға
әрекет етуші фармацевтикалық өндірістер ескірген және модернизацияны талап
мемлекеттің салықтық және инвестициялық саясатын жетілдіру жағында заң
салаға салынған инвестициялардың аз көлемдері оның дамуын тежейтін
мемлекет жағынан саланы нашар басқару;
дәрілік препараттардың қауіпсіздігін, тиімділігін және сапасын мемлекеттік бақылаудың
төлем қабілеттілігі төмен сұраныс халықты арзан және тиімділігі
Қазақстанның фармацевтикалық индустриясының қалыптаса бастауының кезеңіне қарай дәрілік
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Қазақстан Республикасы. Үкімет. Қазақстан Республикасындағы фармацевтикалық өнім өндірісін
Қазақстан Республикасы. Президент. ҚР фармацевтикалық және медициналық өнеркәсіпті
Қазақстан Республикасының фармацевтикалық өнеркәсібін дамыту шаралары туралы: 1993
Баева Е. Основные составляющие потребительских предпочтений покупателей лекарственных
Бердыбекова А. Фармацевтические услуги в Южно-Казахстанской области на
Колмаков А. Таблетки от головной боли: Развитие отечественной
Ормантаев Р.К. Формирование и развитие фармацевтического рынка в
Оценка работы медицинских представителей фармацевтических компаний // Практический
Сейдалиева А. Хит – парад препаратов: фармацевтический рынок
Дюсембекова Ж.М. Маркетинговые исследования :Учебное пособие. – Алматы:
Есімжанова С.Р. Маркетинг. Оқу құралы. – Алматы: «Эко»
www.chimpharm.kz
www.google.kz
www.yandex.ru
3