XVIII ғасырдағы Орта Азия халықтарының саяси

 Абай атындағы Қазақ Ұлттық Педагогикалық университетi
Тарих факультетi
Гуманитарлық факультеттердегi Қазақстан тарихы кафедрасы
Курстық жұмыс
Тақырыбы: XVIII-XIX ғ. 60 ж.ж. Орта Азия
халықтарының саяси қарым- қатынасы.
Ғылыми жетекшi: Т.ғ.д., профессор
Шалекенов М. У.
Орындаған: 1-курс магистранты Әлиев Ж.С.
Қазақстан Республикасы
Алматы
2003 ж.
ЖОСПАР.
Кiрiспе. 3
I. XVIII ғасырдағы Орта Азия халықтарының саяси
II. XVIII ғасырдағы Орта Азия халықтарының шетелдiк
III. XIX ғасырдың бiрiншi жартысы мен 60 жылдарындағы
Қорытынды. 61
Сiлтеме 64
Кiрiспе
Курстық жұмыстың өзектілігі. Орта Азия Евразияның терең тұңғиығында
Орта Азия елдерiнiң мыңдаған жылдар бойғы тарихының бiртұтастығы
Тарихи тағдырларының бiртұтастығы, географиялық жағдайлары мен ортақ мәдени
Бұл этномәдени аймақта барлық тарихи дәуiрлерде әлемдiк тарихи
Қазiргi таңда бұл мәселе өзектiлiгi әрбiр халық өз
Ал, мұны iске асыру үшiн халқымыздың және дүниежүзiнiң
Орта Азия халықтары - қазақ, өзбек, тәжiк, түркмен,
1993 жылы 28-30 мамыр аралығында XVIII ғасырдағы қазақ
Жоғарыда айтылғандардың бәрi қазақтардың Орта Азия халықтары-өзбек, қырғыз,
Сондықтан да, менiң XVIII-XIX ғ.ғ. аралығындағы кезеңдi таңдап
XVIII-XIX ғ.ғ. қазақ халқының Орта Азиядағы көршiлес -
Осы кездердегi тарихи әдебиеттерде қазақтардың Орта Азия халықтарымен
XVIII ғасырдың бiрiншi жартысында П.И. Рычковтың, В.Н. Татищевтiң,
Әсiресе, П.И. Рычковтың еңбектерi айтарлықтай көңiл аударарлық. Автор
“Ресей империясының толық жинағының” тоғызыншы томында обер-секратарь И.
XVIII ғасырдың бiрiншi ширегiндегi қазақтардың қарақалпақтар және хиуалықтармен
1740 жылы қазақтардың Кiшi жүз ханы Әбiлқайырға дипломатиялық
XVIII ғасырдың 40 жылдарында қазақтардың аймақтағы басқа халықтармен
1741 жылғы қазақтардың Хиуа хандығы, қарақалпақтар және түркмендермен
30-40 жылдары Қазақстан мен Орта Азия және олармен
Қазақ халқының тарихы мен этнографиясы және оның көршiлес
И. Г. Андреевтiң көптеген маңызды еңбектерi iшiнен “Қырғыз-қайсақ
XVIII ғасыр ортасындағы Орта жүз қазақтарының Орта Азия
1793 ж. Хиуаға имам М. Әминнiң өтiнiшi бойынша
XIX ғасырдың бiрiншi жартысыда Ресейде Орта Азия жайлы
Бұл кезеңнiң зерттеу жұмыстарында зерттелген аймаққа физикалық-географиялық, тарихи-этнографиялық
XIX ғасырдың 20 жылдарында Хиуа хандығындағы қазақтардың орналасуы,
XIX ғасырдың бiрiншi ширегiнде халқының этникалық, саяси, әлеуметтiк-экономикалық
Қызметтiк және ғылыми қызығушылықтары қазақ даласымен тығыз байланысты
Келесi атақты орыс шығыстанушысы В. В. Вельяминов-Зернов (1830-1904).
Қазақ-қырғыз қарым-қатынасын сипаттайтын жекелеген деректер А. И. Левшиннiң,
Төңкерiске дейiнгi қазақтардың Орта Азияның басқа көршiлес халықтарымен
Жоғарыда аталған еңбектердiң iшiнде Н.И. Веселовскийдiң еңбектерi айтарлықтай
Бiз қарастырып отырған тақырыпта қазақ халқының кемеңгер ағартушы-демократы
XIX-XX ғасырлар тоғысында және кеңес үкiметi орнаған соң
Жалпы, төңкерiске дейiнгi кезеңдегi тарихи әдебиеттерге көз жүгiрте
Бiз қарастырып отырған кезеңдегi ортаазиялық халықтардың қарым-қатынасы кеңестiк
Орта Азия халықтарының қарым-қатынасына қатысты кейбiр сұрақтарды А.
Қазақтардың ортаазиялық басқа халықтармен қарым-қатынасына қатысты кейбiр сұрақтар
Бұл еңбектердiң iшiнде ең алдымен XIX ғасырдың басындағы
Қазақ халқының тарихын алғаш рет жалпылама қарастырған, қазақтан
Ұлы Отан соғысы жылдарында Қазақстанның төңкерiске дейiнгi тарихының
Соғыстан кейiнгi кезеңде төңкерiске дейiнгi кезеңдегi ортаазиялық
Әйгiлi қазақ тарихшысы Е.Б . Бекмахановтың монографияларында XVIII-XIX
У. Х. Шалекеновтың монографиялары Хорезм оазисiнiң – қазақ,
Хорезм оазисi қазақтарының қарақалпақтар және Хиуа хандығымен
Қазақтардың ортаазиялық халықтармен тарихи байланысына қатысты кейбiр сұрақтар
Орыс архив құжаттары, қытай еңбектерi, қазақ халқының өсиеттерне
Р. Бекназаров “Оңтүстiк Қазақстан тарихының очеркi” еңбегiнде XVIII-XIX
М. С. Тұрсынованың монографияларында Маңғыстау қазақтарының әлеуметтiк-экономикалық және
Сондай-ақ қырғыз ғалымдары К. У. Үсенбаевтың, В. М.
Қырғыз халқы мен Орта Азия халықтары арасындағы достық
Қарақалпақ тарихшыларының “XVIII-XIX ғасырлардағы қарақалпақтардың Орта Азия және
С. Мадуанов пен М.У. Шалекеновтың монографиясында қазақтардың ортазиялық
Д. И. Дулатованың монографиясы XIX ғасырдың екiншi жартысы
Тың мәлiметтер Қазақстан және Узбекстан Республикаларының Орталық Мемлекеттiк
Осылайша, әдебиеттердi шолудан көрiп отырғанымыздай бiз қарастырып отырған
Қазiргi таңдағы қоғамдық дамудың Орта Азиядағы суверендi ұлттық
Соңғы жүзжылдықта негiзiнен бiртұтас Орта Азия аймағын көп
Оның үстiне Орта Азиядағы тәуелсiз мемлекеттердiң суверендiгi бiртұтас
Орта Азия халықтары тарихын бiртұтас, жалпылама қарастыратын зерттеу
Менiң көзқарасымша Орта Азия аймағының тарихы барлық халықтардың
Жарық көрген әдебиеттердегi деректерге сүйенiп, XVIII-XIX ғасырлардағы ортаазиялық
1. XVIII ғасырдағы Орта Азия халықтарының саяси жағдайын
2. XVIII ғасырдағы шетел басқыншылары – жоңғар, цин,
3. XIX ғасырдың бiрiншi жартысы мен 60 жылдарындағы
I. XVIII ғасырдағы Орта Азия халықтарының саяси
XVIII ғ. Қазақстан негiзiнен бытыраңқы ел болып қала
Әрбiр жүздiң дәстүрлi құқық негiздерiмен реттелетiн, жыл бойына
Жүздер арасында тұрақты саяси-экономикалық тұтастық болмады. Сұлтандар арасында
Қалыптасқан жағдайда, аймақтағы тайпалар мен рулардың бiртұтас Қазақ
Қазақ хандығының құрамына қазақ жүздерiне басқа қарақалпақтар да
XVIII ғасырдың бiрiншi жартысында қарақалпақтардың арғы қарайғы тағдырына
XVIII ғ. басында Орта Азияда екi мемлекет -
XVII ғ. соңында Хиуа хандығында өзара қырқыс басталды.
Осы кезде қол астындағы Ферғана мен Ташкенттен қол
1740 ж. Сефевидтiк Иранда билiк басына келген Нәдiр
XVIII ғ. екiншi жартысында Бұхар хандығында билiк басына
1709 ж. өзiнде-ақ Ташкенттегi билiк қожалар қолына көштi.
XVIII ғ. 20-30 ж.ж. Ұлы жүз ханы Жолбарыс
Ауыр алым-салықтар еңбекшi халықтың жағдайын нашарлатып, оларды хан
Қазақ феодалдарының мұндай шапқыншылықтары осы аймақтағы қазақ және
Ташкент және Ұлы жүз қазақтарын Жолбарыс ханнан кейiн
XVIII ғ. 70 ж. Ташкенттегi билiк Жүнiс қожа
А. Диваевтың халық өсиетiне негiзделген қортындысы бойынша Жүнiс
XVIII ғ. соңында Ташкенттiң дербес иелiк ретiнде шарықтау
Ташкент иелiгiнiң арғы қарайғы тағдыры, XVIII ғ. басында
1751 ж. Ердана би (1751-1770 ж.ж.) қоқан билеушiсi
XVIII ғ. басы Хиуа хандығы үшiн де үздiксiз
Маңғыстау, Үстiрт және Арал маңының кең байтақ шөл
XVIII ғ. Хиуа иелiктерiне жақын қоныстанған қазақ рулары
XVIII ғ. басынан-ақ қазақтар, түркмендер және қарақалпақтар өзбек
Осылайша, 1714 ж. Жәдiгер хан тұсында арал өзбектерi
Аралдықтар, қарақалпақтар және қазақтар арасында тығыз экономикалық байланыс
Бiрнеше жылдан соң, Хиуада Iлбарыс хан (1728-1740 ж.ж.)
Аралдықықтар мен Кiшi жүз қазақтарының арасындағы тығыз байланысты
XVIII ғ. 30 ж.ж. негiзiнен Батыс Қазақстан территориясында
Бұл қазақтар мен Хиуа хандығы, сонымен қатар Аралмаңы
1740 ж. Хорезм халықтарының иран шахы Нәдiрдiң жорығына
Iлбарыс хан да хиуалықтарды бiрнеше рет Иранға қарсы
Иран тарихшысы Мұхаммед Кәзiмнiң айтуынша Нәдiр шахтың Хиуа
Осылайша, иран дерек көздерi 1740 ж. Нәдiр шахтың
Айта кетер жәйт, Нәдiр шахпен күрес жылдарында Хорезм
Нәдiр шахпен алғашқы соғыс Чарджоу қаласы маңында болды.
Iлбарыс хан бұл жасақты Нәдiр шахты Хорезмге кiре
Хиуалықтардың осы бiрiншi жеңiлiсiнен соң, Нәдiр шахтың алдынғы
Мұхаммед Кәзiм оқиға барысын басқаша баяндайды. Ол: ”Йомудтар
Питняк түбiндегi шайқас табанды және қантөгiстi болды. Негiзгi
Бiрақ, бұл шешушi шайқас емес едi. Хиуалықтар Питняк
Нәдiр шахтың йомудтармен келiссөздерi нәтижесiз болмады. Олар екiге
Нәдiр шах Iлбарыстың Хазараспада мықты бекiнiп алғанын ұғып,
1740 ж. 10 қарашада Хазараспа мен Ханка арасында
Ресей қоластындағы Әбiлқайыр ханды Хиуа тағына шақыру инцидентi
Нәдiр шахтың Хорезмге жорығы осылай аяқталды. Хиуа хандығы
Намангер Тақыр ханның билiгi кең таралмады. Әмударияның төменгi
Осыған байланысты, айта кетер жәйт, Кiшi жүзде Әбiлқайыр
Қалыптасқан жағдайда, қарақалпақтардың Әбiлқайыр хан ықпалынан шығуға деген
Осыған орай, олар патша үкiметiне салық төлеуге тиiс
Әбiлқайыр ханның қарақалпақтарды қиратуы, олардың XVIII ғ. басында
1748 ж. Батыр сұлтан адамдарының көмегiмен, Орта жүз
Хиуа хандығындағы оқиғаларға оралайық. Хан болып жарияланған соң
Хорезмдегi оқиғалардан құлағдар болған Нәдiр шах, 1745 ж.
Сол жылы Әлiқұлы Мервтен Чарджоу арқылы Хиуаға шабуылдады.
Өзбек ақсүйектерi капитуляцияға ұшырады. Түйемойын жерiнде Әлiқұлы хан
Йомудтар бөлiнiп қалды. Олардың негiзгi тұрағы Ақсарайды тастап
Нәдiр шахтың жасаған жорықтары мен жазалау экспедицияларының нәтижесiнде
Нәдiр шахтың жорығы Хиуадағы хан билiгiнiң беделiн түпкiлiктi
Хиуа хандығындағы жоғарғы билiк үшiн маңғыт және қоңырат
XVIII ғ. ортасында Арал иелiгiндегi дербес маңғыт рубасылары
Маңғыт рубасыларын Хиуа хандығында билiктен қуу Қайып хан
Екiншi жағынан маңғыттар мен йомудтар Ресей қоластындағы Кiшi
Қайып ханның басқа түркмен тайпаларымен де қарым-қатынасы өте
Қайып хан қашып кеткен соң, хан тағына оның
Хандықты жаппай анархия жайлады. Ешкiм өзiн қауiпсiз сезiнбедi.
1766 ж. қазақ-түркмен қарым-қатынасы ушығып кеттi. Осы жылы
Әрине, Хиуа хандығының қарамағындағы қарақалпақ және түркмендермен арадағы
Йомуд руларының феодалдық ақсүйектерi Хорезмде жаулаушылар секiлдi әрекет
Мұхаммед Әмин Бұқардан қолдау таппайды. Ал, Хиуада Жаһангердi
Осыған байланысты, Кiшi жүз старшындарының съезi өтiп, онда:
XVIII ғ. 80 ж.ж. Мұхаммед Әмин инақ Сырым
1789 ж. бастап Сырымның көздеген мақсаты жайлы патша
Мұхаммед Әмин қайтыс болған соң ол басқарған Хорезмдi
Соңында айта кететiн жәйт, Мұхаммед Әмин инақ пен
II. XVIII ғасырдағы Орта Азия халықтарының шетелдiк
XVIII бiрiншi жартысында қазақ хандығы iшкi саяси жағдайдың
XVIIIғ.басында жоңғарлар шығыста Цин империясымен, ал батыста қазақ
Жоңғар жаулаушылары келесi жылдары Түркiстан мен Сырдарияға бiрнеше
1723 ж. ерте көктемде бейбiт ауылдарға күтпеген жерден
“Ақтабан шұбырынды” жылдары шаруашылық жағынан ауыр тиiп, оларды
Қазақтардың жоңғар әскерiнiң қысымымен батысқа ығысуы түркмендермен қақтығыстырып,
Қалыптасқан жағдайда, қазақ хандарының алдында күшейiп келе жатқан
1726 ж. Әбiлқайыр хан Петербургқа Кiшi жүз старшындарының
1731 ж. Кiшi жүз бен Орта жүз қазақтарының
1734 ж. Ұлы жүз қазақтарын Ресей қол астына
Осы жылдары жоңғар шапқыншылығына қарсы Орта Азия халықтарының
Осы кезден бастап, қазақ, қырғыз және т.б. Түркiстанның
Осыған орай цин үкiметiнiң ресми құжаттарында тiркелгендей, тәуелдiлiк
III. XIX ғасырдың бiрiншi жартысы мен 60 жылдарындағы
Оңтүстiкте Қазақстан территориясы үш өзбек хандығы - Бұхар,
XVIII-XIX ғ.ғ. тоғысында Ташкент пен айналасындағы көшпелi қазақ
Осыншама уақыт бойына Қоқан хандығының күшею процесi жүрiп
XVIII ғ. соңында Ташкент пен Қоқан арасында бiрнеше
1808 ж. Әлiм хан Ташкентке жаңа жорық ұйымдастырады.
1809 ж. Әлiм хан Ұлы жүз территориясына кiрдi.
Осылайша, XIX ғ. басында Ресейге баратын сауда жолы
Осы кездегi қоқандық феодалдардың қатыгез қысымына қарсы Қазақстан
Әлiм хан Қзақстанның оңтүстiгiне жорығын қысқа туралады; жыл
Ұлы жүздiң бытыраған рулары ұйымдасқан қоқан әскерiнiң шабуылына
Омар ханның (1809-1821 ж.ж.) жаулаушылық саясаты Қазақстанның оңтүстiгiндегi
Осы кезде Орта жүз ханы Уәлi Батыс Сiбiр
Солтүстiкке жылжып келе жатқан қоқан әскерлерiнiң қаупi алдында
Осы тұста Омар хан Түркiстан мен Сырдарияның орта
Осылайша, XIX ғ. 20 ж.ж. батысында Сырдарияның орта
XIX ғ. 20 ж.ж. мұрағат деректерi бойынша Қоқан
Мұнда ескеретiн жәйт, Оңтүстiк Қазақстандағы Қоқан хандығының жаулап
1821 ж. Омар хан Қазақстанның оңтүстiгiнде тұрғындардан салық
Көтерiлiстiң орталығына айналған Сайрамға Омар хан көтерiлiстi басуға
Мәдәлi хан (1822-1842 ж.ж.) билiгi тұсында Қазақстанның оңтүстiгi
1831 ж. ханның ташкенттiк сардары әкiм Ләшкер құсбегi
Қоқан шабуылының табысты аяқталуына iшкi жағдай мүмкiндiк бердi.
Шайқас барысында қырғыз тайпалары бiрiнен соң, бiрi бағындырылды.
Осы кезде Ташкент құсбегiсi Ләшкердiң солтүстiктегi әрекетi табысты
Қоқан мен Пекин арасындағы келiссөз бойынша Қоқанға “әкiмшiлiк
Қоқан әскерiнiң жылжуы барысында шекаралық шептерде бекiнiстер салынып,
Ширек ғасыр өткен соң Ш.Уәлиханов: ”Жабайытас қырғыздарын бағындырған
XVIII ғ. екiншi жартысымен - XIX ғ. бiрiншi
Қырғыз халқы цин агрессиясына қарсы тойтарыс бергенiмен, қоқан
1835 ж. Ташкент құсбегiсi беклербегi, яғни бектiң бегi
Қазақстанның оңтүстiгi мен Қырғызстанның еңбекшi халқы қоқандықтар билiгi
Қазақстанның оңтүстiгiндегi жер өңдеушi тұрғындардан қоқандықтар өнiмнiң оннан
Қарапайым еңбекшiлер мойынында зекет пен харадждан басқа қара
Ауыр салықтар, қара жұмыс пен әскери мiндеттер Қазақстанның
Тек әскери күшке сенуге болмайтынын түсiнген қоқандық бектер
Қазақ және қырғыз ру билеушiлерiнiң көпшiлiгi қандайда бiр
XIX ғ. 30-40 ж.ж. алдыңғы кезеңдермен салыстырғанда Қоқан
Қоқанның билеушi топтары осы мақсатта сұлтан Саржан Қасымов
1832 ж. Саржан сұлтан Батыс Сiбiрдегi патша әкiмшiлiгiне
1834 ж. мамырда Ташкент құсбегiсi Саржан сұлтанмен бiрге
Патша үкiметi Саржан Қасымовтың өлiмiне үлкен
1841 ж. қыркүйегiнде қазақ руларының өкiлдерi ата дәстүр
1840 ж. орыс әкiмшiлiгiмен жасалған уақытша келiсiм, Кенесарыға
Бұқар хандығы Қоқан хандығы мен оған бағынышты аймақтардың
1840 ж. Бұқар мен Қоқан арасында соғыс басталды.
1842 ж. сәуiр айының басында Бұқар әскерлерi Қоқан
Кенесарының өзбек хандықтарына қатысты белсендi сыртқы саясаты патша
Алайда, осының өзiнде, үкiметтiң Кенесарыға деген көзқарасы әлi
Бiрақ, патша үкiметi ендi Кенесары айтып отырған шектелген
Ендi патша әкiмшiлiгiнiң алдында Қазақстанды түпкiлiктi жаулап алуды
Кенесары қазақ руларының өкiлдерiн және өзiнiң аса көрнектi
Кенесары Торғай мен Ырғыздан Сырдария маңына кетер кезде,
Хиуа мен Бұқар арасында 1842ж. басталған соғыс бәсеңдеместен
Кенесарының Қоқанға қарсы жүргiзген әскери қимылдары Орынбор әкiмшiлiгiн
Өз жауабында Кенесары қазақтардың Қоқанмен соғысының себептерiн былай
Кенесары мен Қоқан арасындағы соғыстың себебiн бiлу үшiн
Алайда Кенесарының дәлелдерi үкiметтi қанағаттандырмады, себебi империяға бағынышты
1846 ж. Кенесары Әулиеата ауданындағы қоқандықтардың Мерке қамалын
Соңғы шайқас Кеклi тауындағы қоқандықтардың Пiшпек және Тоқмақ
Мәделi хан тұсында Сырдария, Шу және Сарысу өзендерi
Қоқан билеушiлерiнiң жүгенсiздiгi жаппай халық наразылығын тудырды. XIX
Шерәлi ханның билiгi Қоқан хандығының құлдырауымен сипатталады. Оның
XIX ғ. 50 ж.ж. басында орыс әскерлерi қоқандықтардың
Құдияр хан билiгi тұсында тек қазақ және қырғыз
Түрлi ұлттар мен халықтардың жағдайының ауырлауы таптық қарама-қайшылықтарды
1858 ж. Қазақстанның оңтүстiгiнде Қоқан қысымына қарсы еңбекшiлердiң
Қоқанның салық саясаты қазақ және қырғыз тұрғындардың ашу-
Шымкент пен Сайрамда қоқандық билеушiлерге қарсы көтерiлiске қазақтың
1858 ж. соңына қоқан әскерi көтерiлiстi басады. Қозғалыстың
1858 ж. көтерiлiс оңтүстiк Қазастандағы ең iрi көтерiлiстердiң
XIX ғ. 60 ж.ж. Ұлы жүз қазақтары Қоқан
1860 ж. қазанда Ұзынағаш түбiнде орыс әскерi Қоқан
1864 ж. жазда Черняев Әулиеата қамалын, ал Веревкин
Ташкенттi алып, онда Ресей протектораты орнаған соң, Ресей
Қазақтар мен Хиуа хандығы Кiшi жүз қазақтарының әлеуметтiк-экономикалық,
Осы сұраққа байланысты өзiнiң қол жазбаларын да Хиуа
Мұхаммед Рақым хан өз билiгiнiң басынан-ақ хиуалық бағыт
Осы жылдары Кiшi жүз территориясында Хиуа хандығының экспансиялық
Арынғазы сұлтанның ықпалы жоғарыда айтқанымыздай негiзiнен Кiшi жүз
1816-1821 ж.ж. Арынғазы ықпалы айтарлықтай өстi. Әлiмұлы, Байұлы
Арынғазының Хиуа экспансиясына қарсы күресiн сипаттаған декабрист А.А.Жемчужников:
Арынғазы жоспарында Хиуа агрессиясына қарсы тұру ғана емес,
Қазақ мемлекеттiлiгiн жаңғыртуға ұмтылған, XIX ғ. басындағы қазақтың
Хиуа ханы Мұхаммед Рахим бұл жағынан патша үкiметiнен
Хиуа қоластына кiрген қазақтар XIX ғ. бiрiншi ширегi
А.А.Жемчужниковтың қолжазбаларында Аралмаңы, Сырдария мен Әмударияның төменгi ағысында
1816-1820 ж.ж. Хиуа билеушiлерi Хиуаның өзiнен тонаушылық шапқыншылықтарын
Мұхаммед Рахим өзiне бағынышты қазақтардан үлкен салық жинады.
XIX ғ. бiрiншi ширегiнiң соңына Хиуа ханы Сыр
XIX ғ. 20 ж. Хиуа хандығы қазақ даласына
Мұхаммед Рахим хан көршi халықтармен феодалдық басқыншылық соғыс
Мұхаммед Рахим хан қайтыс болған соң, Хиуа тағына
Аллақұлы хан өз мақсатына жету жолында түркмендердiң ру-тайпалық
Хиуаның адайларға ықпалы XVIII ғ. соңынан бастап тарала
1824 ж. Кiшi жүзде хан билiгi жойылды, өйткенi
1826 ж. Аллақұлы хан жаңа ережеге көңiлi толмаған
Кейбiр қазақ рулары “Хиуа ханы Аллақұлы ханның бұйрығына
Даладағы жаңа ережелерге көңiлi толмаған жекелеген қазақ феодалдары,
Зекет жинау нағыз тонаушылыққа айналды. Қазақтың ру-тайпалық билеушiлерi
Алғашқыда, Жанқожа Нұрмұхамедовтың қозғалысы да Хиуа хандығына қарсы
Бұл жылдары Хиуа мен Қоқан Ресейдiң Қазақстан территориясындағы
Әскери бекiнiстер тұрғызған орыстар жылдан-жылға Хиуа, Бұқара және
Хиуа мен Қоқанның Сырдария бойындағы бiр-бiрiне қарама-қарсы қозғалысы
1835 ж. Хиуа үкiметi Құртөбе шатқалындағы Қара қыратының
Бұл жерден Қуаңдария арқылы керуен өтетiн көпiрге дейiнгi
Ресей де қазақ даласын отарлауда қоқандықтар мен хиуалықтарға
Бiрақ, бұл отряд үлкен шығынға ұшырап, Орынборға қайта
Жүз адамнан тұратын үшiншi жазалаушы отряд Үлкен Борсық
Орал казактарының тонаушылық шапқыншылықтары Кiшi жүз қазақтарының беделдi
Орыс бекiнiстерiнiң құрылысына қатысты қазақтар арасында наразылықтың кең
Бөкей ордасы территориясындағы тамаша көтерiлiстiң қолбасшылары, Исатай Тайманов
Исатай Тайманов қайтыс болған соң, оған аяныш бiлдiрген
Аллақұлы хан хиуалық бағыт ұстанған көптеген қазақ феодалдарына
Мұрағат құжаттарында қазақ ауылдарын аралап, Хиуа хандығына қосылуды
Аллақұлы хан қазақтардың Хорезм қалаларында сауда жасауын оларды
Орыс үкiметi де өз жағынан қарсы жауап шаралар
Хиуаның қазақ даласына қатысты басқыншылық саясаты Сыр бойы
Мұхаммед Әмин хан бастаған хиуалық билеушiлер қазақ даласындағы
1847 ж. Санкт-Петербургке хиуалық елшiлердiң сапары уақытында сыртқы
Ресейдiң Сырдария бойындағы әскери бекiнiстерiне көңiлi толмаған хиуалықтар
XIX ғ. 50 ж.ж. әсiресе, Қырым соғысынан кейiн
1856 ж. желтоқсанда Ж.Нұрмұхамедов басқарған Сыр бойы қазақтарының
Отаршылдарға қарсы батыр Е.Көтiбаров басқарған шектi руы қазақтарының
XIX ғ. 50 ж.ж. екiншi жартысында Хиуа
1855 ж. қарашада Қарақалпақстанда iрi халық көтерiлiсi бұрқ
1858 ж. Хиуа ханына қарсы Хорезм халықтарының жаңа
XIX ғ. 50 ж.ж. екiншi жартысындағы Хиуа
XIX ғ. 60 ж.ж. Хиуа ханы Сейiт Мұхаммед
Әрине, орыс үкiметiнiң мұндай әрекетi Хиуа билеушiлерiнiң наразылығын
XIX ғ. 60 ж.ж. Хиуа ханы патша әскерiнiң
Хиуа хандығының үздiксiз тонаушылық жорықтары Ресей мен Хиуа
Хиуаның араласуы Орынбор отаршыл әкiмшiлiгiнiң жағдайын қатты қиындатты.
1869 ж. соңына Маңғышлақтағы жалпы жағдай Хиуа жорығына
Адайлықтарды бағындырудың сәтi түстi деп санаған пристав Рукин
5-8 сәуiр аралығында көтерілісшілер фортты үш күн бойы
Мамыр айында қамалға үлкен әскер шоғырландырылды. Петербургтен маңызды
Көтерiлiс жеңiлген соң, адайлардың көпшiлiгi Хиуа хандығының шебiне
Адайлықтардың көтерiлiсi нағыз ұлт-азаттық күрес болды. Патшаға қарсы
Маңғышлақ үшiн қаралы күндер туды. Үкiмет алты жыл
1873 ж. орыстар Хиуаға жорық жасады. Орыс әскерiнiң
Қорытынды
Жоғарыдағы сұрақтарды жазбаша деректерге сүйене отырып өңдеу барысында
XVIII ғасырда Орта Азия халықтарының көшпелi және отырықшы
Алайда, бейбiт экономикалық қарым-қатынасты олардың билеушiлерiнiң әскери қимылдары
Хиуа және Қоқан хандықтарының билеушiлерi деспотизмiне қарсы көтерiлiстiң
XVIII ғасыр Орта Азия халықтарының тарихындағы ең қиын
XIX ғасырдың 20-40 жылдарында Ресей, өзбек хандықтары мен
XIX ғасырдың 40-60 жылдарында патша әскерiнiң Орта Азия
Орта Азия халықтарының Ресей құрамына кiруi саяси, мәдени
Сiлтеме
68
Н. Назарбаев.Тарих толқынында.Алматы. 1999. 246 б.
Егемен Қазақстан.1 маусым 1993 ж.
Бекмаханов Е.Б. Қазақстан XIX ғасырдың 20-40 жылдарында. Алматы.
Сонда 16 б.
История Казахской ССР с древнейших времен до наших
Сонда
Камалов С.К. Каракалпаки в XVIII-XIX вв. Ташкент. “Фан”.
Андрианов В.В. Этническая территория каракалпаков в Северном Хорезме.
Взаимосвязи киргизского народа. с. 12-14.
Бартольд В.В. Очерк истории туркменского народа.//Туркмения.т.1.Л. 1929.с.60.
Бартольд В.В. История культурной жизни Туркестана. Сочинения.т.2.ч.1.с.272,274.
Иванов П.П. Очерки по истории Средней Азии.М.1958. с.
Сонда
Сонда
Иванов П.П. Казахи и Кокандское ханство.....с.97.
Сонда
Сонда
Бартольд В.В. Сочинения.т.2.ч.1.с.275-276.
Взаимосвязи киргизского народа. с.14.
Плоских В.М. Киргизы и Кокандское ханство. Фрунзе. 1977.с.93.
Иванов П.П. Казахи и Кокандское ханство.....с.92-128.
Павлов Н. История Туркестана в связи с кратким
Жданко Т.А. Очерки исторической этнографии каракалпаков. М-Л.с.142-143.
Мадуанов С.,Шалекенов М. История взаимоотношений народов Туркестана вXVIII-начале
Сонда
Мадуанов С.,Шалекенов М. История взаимоотношений народов Туркестана вXVIII-начале
. Казахско-русские отношения....с.71-72.
ЦГА РК. Ф.4.оп.1.д.3392.л.40.
Бартольд В.В. Очерк истории туркменского народа.//Туркмения.т.1.Л. 1929.с.64.
Сонда
Мадуанов С.,Шалекенов М. История взаимоотношений народов Туркестана вXVIII-начале
Сонда 47 б.
Сонда.
Сонда.
Веселовский Н.И. Очерк историко-географических сведений о Хивинском
Сонда.
Сонда.
Мадуанов С.,Шалекенов М. История взаимоотношений народов Туркестана вXVIII-начале
Веселовский Н.И. Очерк историко-географических сведений о Хивинском
Сонда 202-203 б.б.
Камалов С.К. Каракалпаки в XVIII-XIX вв. Ташкент. “Фан”.
Сонда 68-79 б.
Сонда
Жданко Т.А. Очерки исторической этнографии каракалпаков. М-Л.с.136.
Камалов С.К. Каракалпаки в XVIII-XIX вв. Ташкент. “Фан”.
Иванов П.П. Очерки по истории Средней Азии.М.1958. с.168.
Вяткин М. Батыр Сырым. Алматы. 1998. 146 б.
Мадуанов С. Взаимоотношения казахов с другими соседними народами
Сонда.
Бартольд В.В. История культурной жизни Туркестана...с.110.
Веселовский Н.И. Очерк историко-географических сведений о Хивинском
Сонда.
Сонда.
Бартольд В.В. История культурной жизни Туркестана...с.110.
Шалекенов У.Х. Казахи низовьев Амударьи. Ташкент.1966.с.28.
Иванов П.П. Очерки по истории Средней Азии.М.1958. с.100-101.
Вяткин М. Батыр Сырым. Алматы. 1998. 156-158 б.
. соч. в 5-ти томах.т.1. Алма-ата.1961.с.426.
Сонда 236 б.
Сонда 239 б.
Сонда 240 б.
История Казахской ССР с древнейших времен до наших
Шалекенов У.Х. Казахи низовьев Амударьи. Ташкент.1966.с.29-30. Камалов С.К.
Валиханов Ч.Ч.Собр. соч. в 5-ти томах.т.1. Алма-ата.1961.с.426.
Мокеев А. Политическая и этническая история северо-восточной части
-русские
Гуревич Б.К. Международные отношения в Центральной Азии XVII-первой
Жданко Т.А. Очерки исторической этнографии каракалпаков. М-Л.с.136.
Сонда.
Левшин А. Описание киргиз-казачьих,киргиз-кайсацских орд и степей. Ч.2.СпбӘ1832.с.71.
Казахско-русские отношения XVI-XVIII вв.Сборник документов и материалов.А.1964.с.110-111.
Мадуанов С.,Шалекенов М. История взаимоотношений народов Туркестана вXVIII-начале
Вяткин М. Батыр Сырым. Алматы. 1998. 156-158 б.
Сонда.
Шалекенов У.Х. Казахи низовьев Амударьи. Ташкент.1966.с.29-30.
Валиханов Ч.Ч.Собр. соч. в 5-ти томах.т.1. Алма-ата.1961.с.426.
Мокеев А. Политическая и этническая история северо-восточной части
Мадуанов С.,Шалекенов М. История взаимоотношений народов Туркестана вXVIII-начале
Гуревич Б.К. Международные отношения в Центральной Азии XVII-первой
Валиханов Ч.Ч.Собр. соч. в 5-ти томах.т.3. Алма-ата.1961.с.166.
Жданко Т.А. Очерки исторической этнографии каракалпаков. М-Л.с.136.
Сонда.
Левшин А. Описание киргиз-казачьих,киргиз-кайсацских орд и степей. Ч.2.СпбӘ1832.с.71.
Казахско-русские отношения XVI-XVIII вв.Сборник документов и материалов.А.1964.с.110-111.
Мадуанов С.,Шалекенов М. История взаимоотношений народов Туркестана вXVIII-начале
Сонда
Сонда 33 б.
Гуревич Б.К. Международные отношения в Центральной Азии XVII-первой
Касымбаев Ж.К. Под надёжную защиту России.А.1986.с.54.
Плоских В.М. Киргизы и Кокандское ханство. Фрунзе. 1977.с.86.
Сонда.
Левшин А. Описание киргиз-казачьих,киргиз-кайсацских орд и степей. Ч.2.СпбӘ1832.с.230.
Казахско-русские отношения XVI-XVIII вв.Сборник документов и материалов.А.1964.с.668.
Сонда 680 б.
Левшин А. Описание киргиз-казачьих,киргиз-кайсацских орд и степей. С.267-269.
Плоских В.М. Киргизы и Кокандское ханство. Фрунзе. 1977.с.92.
Сонда.
Иванов П.П. Казахи и Кокандское ханство.....с. 102.
Сонда.
Бекмаханов Е.Б. Присоединение Казахстана к России.с.99.
Назаров Ф. Записки о некоторых народах и землях
Бекмаханов Е.Б. Присоединение Казахстана к России.с.99.
Иванов П.П. Казахи и Кокандское ханство.....с.119.
Иванов П.П. Казахи и Кокандское ханство.....с.126.
. Плоских В.М. Киргизы и Кокандское ханство. Фрунзе.
Мадуанов С. Взаимоотношения казахов с другими соседними народами
Плоских В.М. Киргизы и Кокандское ханство. Фрунзе. 1977.с.101.
Мадуанов С. Взаимоотношения казахов с другими соседними народами
цга ру.ф336.ОП.1.Л.10-43,54-55.
Бекмаханов Е.Б. Қазақстан XIX ғасырдың 20-40 жылдарында. Алматы.
Бекмаханов Е.Б. Қазақстан XIX ғасырдың 20-40 жылдарында. Алматы.
Сонда.
Плоских В.М. Киргизы и Кокандское ханство. Фрунзе. 1977.с.102.
Сонда.
Плоских В.М. Киргизы и Кокандское ханство. Фрунзе. 1977.с.105.
Валиханов Ч.Ч.Собр. соч. в 5-ти томах.т.2. Алма-ата.1961.с.326.
Сонда 326.
Сонда 326.
Плоских В.М. Киргизы и Кокандское ханство. Фрунзе. 1977.с.106.
Мадуанов С.,Шалекенов М. История взаимоотношений народов Туркестана вXVIII-начале
цга ру.ф336.ОП.1.Д.1.Л.77-79.
ЦГА РК. Ф3.ОП.1.Д.11.Л.22.
Мадуанов С.,Шалекенов М. История взаимоотношений народов Туркестана вXVIII-начале
Сонда 72.
Сонда .
цга ру. Ф.715.оп.1.д.2.л.150.
Касымбаев Ж.К. Кенесары хан. А. 1993. 12 б.
Ахмет султан Кенесарин. Кенесары жене Сыздык султандар. 8
Сонда .
. Бекмаханов Е.Б. Қазақстан XIX ғасырдың 20-40 жылдарында.
Сонда 251 .
Сонда 207 .
Сонда .
цга рк.ф.4.оп.1.д.2300.л.1-2.
Бекмаханов Е.Б. Қазақстан XIX ғасырдың 20-40 жылдарында. Алматы.
цга рк.ф.4.оп.1.д.2511.л.2-13.
Сонда д.2620.л.л.250-263.
цга рк.ф.4.оп.1.д.2756л.986.
. Бекмаханов Е.Б. Қазақстан XIX ғасырдың 20-40 жылдарында.
ШалекеновУ.Х., Шалекенов М.У. Жанқожа батыр. //Зерде.1992.№9. 18-19 бб.
цга рк.ф.4.оп.1.д.2343л.л.18-19.
Касымбаев Ж.К. Кенесары хан. А. 1993. 78-82 б.
Жамгерчинов Б.Добровольное вхождение Киргизии в состав России. Фрунзе.1963.
Сонда.
ЦГА РУ. Ф 715.оп.1 д.3.л.2,3,5.
ЦГА РК.Ф.3.оп.1.д.11.л.21-22.
Ұрынбаев А. 33-38 б.
Сонда.
ЦГА РК.Ф.4.оп.1.д.3412л.1-11.
Сонда 9-11.
ЦГА РУ. Ф 715.оп.1 д.14.л.л.224-226.
ЦГА РК.Ф382.оп.1.д.5л.215-219.
Ұрынбаев А. 35-36 б.
ЦГА РК.Ф383.оп.1.д81.л30.
ЦГА РУ. Ф 715.оп.1 д.19.л.304.
ЦГА РК.Ф383.оп.1.д81.л.38.
ЦГА РУ. Ф 715.оп.1 д.20.л.160.
Сонда л.197.
Сонда д.29.л.152.
ЦГА РК.Ф4.оп.1.д281.л.25.
Шалекенов У.Х. Казахи низовьев Амударьи. Ташкент.1966.с.27-28.
Шалекенов У.Х. Казахи низовьев Амударьи. Ташкент.1966.с.36.
ЦГА РК.Ф383.оп.1.д45.л.12.
Андрианов В.В. Этническая территория каракалпаков в Северном Хорезме.
Мадуанов С. Взаимоотношения казахов с другими соседними народами
Сонда 94 б.
ЦГА РК.Ф383.оп.1.д45.л.9-13.
ЦГА РК.Ф4.оп.1.д44231.л.1-97.
ЦГА РК.Ф4.оп.1.д416.л.112.
ЦГА РК.Ф4.оп.1.д281.л.22.
ЦГА РК.Ф1.оп.1.д308.л.69.
ЦГА РК.Ф4.оп.1.д2254.л.3.
Турсынова М.С. Казахи Мангышлака во второй половине XIX
ЦГА РК.Ф1.оп.1.д285.л.46.
ЦГА РК.Ф1.оп.1.д281.л.2.
ЦГА РК.Ф1.оп.1.д331.л.1-3.
. Турсынова М.С. Казахи Мангышлака во второй половине
Мадуанов С.,Шалекенов М. История взаимоотношений народов Туркестана вXVIII-начале
Сонда.
История Казахской ССР. А. 1979. т.3. с. 346.
ЦГА РК.Ф4.оп.1.д2039.л.711.
Шалекенов У.Х. Казахи низовьев Амударьи. Ташкент. 1966. с.38.
ЦГА РК.Ф4.оп.1.д3321.л.25.
ЦГА РК.Ф4.оп.1.д2039.л91.
ЦГА РК.Ф4.оп.1.д3321.л.22.
ЦГА РК.Ф4.оп.1.д396.л.68.
ЦГА РК.Ф4.оп.1.д414.л.68.
ЦГА РК.Ф4.оп.1.д414.л.69.
ЦГА РК.Ф4.оп.1.д2791.л.1-102.
ЦГА РК.Ф4.оп.1.д2791.л.44.
ЦГА РК.Ф4.оп.1.д4465.л.201.
ЦГА РК.Ф4.оп.1.д3701.л.27-35.
ЦГА РК.Ф4.оп.1.д3701.л.35.
ЦГА РК.Ф383.оп.1.д45.л.39.
ЦГА РК.Ф4.оп.1.д3136.л.10.
Мадуанов С.,Шалекенов М. История взаимоотношений народов Туркестана вXVIII-начале
Турсынова М.С. Казахи Мангышлака во второй половине XIX
Сонда.
. Сонда 82 б..
Сонда 86 б.
Сонда 88-89 б.б.
Мадуанов С.,Шалекенов М. История взаимоотношений народов Туркестана вXVIII-начале