«Экология және тұрақты даму» пәні бойынша силлабус
1.1 Оқытушы туралы мәлімет
Сапарова Гульнара Сиқымбайқызы
Биология ғылымдарының кандидаты, экология және география кафедрасының доценті
Кафедраның орналасу орны – № 3 ғимарат, жаратылыстық ғылымдар факультеті
1.2 Пән туралы мәлімет
Атауы Экология және тұрақты даму
Кредиттердің саны 2 (90 сағ.)
Өткізілу орны № 3 ғимарат
Оқу жоспарынан көшірмесі:
|
Курс |
Семестр |
Дәріс |
Практика-лық |
ОСӨЖ |
СӨЖ |
Барлы-ғы |
Бақылау формасы |
|
1 |
2 |
15 |
15 |
15 |
45 |
90 |
Емтихан |
1.3 Пререквизиттер: ботаника, зоология, жалпы биология, химия, физика, математика.
1.4 Постреквизиттер: Студент оқылатын ақпаратты қамту міндетті, алынған теориялық экологиялық білімдерді және істеу білуді практикада қолдануға, бақылауға, салыстыруға міндетті; білімді маман болу керек.
1.5 Курстың негізгі мақсаты - биологиялық емес мамандықтарында оқитын студенттердің ой-салаларын экологияландыру, қоршаған ортаға жауапты сезімдерін тәрбиелеу, биосфераның компоненттерінің бір-бірінің әрекеттері заңдылықтарын, адамның іс әрекетінің салдарын, әсіресе, табиғатты пайдаланудың үдеу жағыдайында білу, қоғам мен биосфераның арақатынасындағы практикалық мәселелерін білу үшін қажетті.
1.6 Пәннің оқытылу есептері:
Студент курсты оқу нәтижесінде білу керек:
тірі организмдер мен тіршілік ортасының арасындағы жалпы заңдылықтарды түсіндіру;
- қоршаған ортаға антропогендік әсер мен байланысты проблеммаларды талқылау;
- табиғатты қорғау қызметтердің нақты міндеттері мен приоритеттерін қарау;
- адам мен табиғаттың біртұтастығын және қоршаған ортаны қорғау қажеттілігін түсіну (әлеуметтік аспектілер).
1.7 Пәннің қысқаша мазмұны:
Мемлекеттік стандарт
Экологияның ғылым ретінде анықталуы, экологияның тұрақтануы және дамуы. Экологияның мақсаты, есептері, зерттеу әдістері. Қазіргі кездегі экономикалық және саяси мәселелердің шешілуінде экологияның орны және мәні. Ағза және орта. Су және құрлық экожүйелерінің типтері. Аутэкология: экологиялық факторлар, оптимум және минимум зоналары. Демэкология: популяция сипаттамалары, флуктуация және популяция санының реттелуі. Синэкология: бірлестікте өзара әрекеттесулердің типтері, бірлестіктің трофикалық құрылысы және экологиялық пирамидалар. Экожүйенің функциялары: энергиялық алмасу және зат айналымы, экожүйе тұтастығы және тұрақтылығы, экологиялық сукцессиялар. Биоценоз, биогеоценоз, экожүйе түсінігі. Биосфера және ноосфера туралы ілім. Биосфераның тірі заты және оның функциялары. Табиғи ресурстар және тиімді табиғатты пайдалану. Табиғатты қорғау және қазіргі кездің экологиялық мәселелері. Экодаму мәселелері.
Алғы сөз
Кіріспе. Қазіргі кезде адамзаттың қоршаған ортаның қарым-қатынасын түсінудегі маңызына байланысты экология бастапқы пәнаралық синтезделген ғылым болып кетті. Ғылыми-техникалық үдеудің экологиялық керіс салдары техникалық және экологиялық саяси мәселелерді шешудегі қателіктерден, антропогендік әсерлердің экологиялық салдарын және экономикалық шығынды дұрыс бағаламау себептерінен туады. Табиғат пен қоғамның ара-қатынасын гармониялық түрде шешу жауаптылығы жоғары білімді мамандарға байланысты. Қоғам мүшелерінің қоршаған орта саласында интеллектуалды деңгейі жоғары болған сайын қазіргі кезеңнің экологиялық мәселелерін шешіп, оны болдырмау жеңілге түседі.
Экологияның көптеген қолданбалы аспектлері (химиялық экология, географиялық экология, өндірістік экология, өсімдіктер, жануарлар, микроорганизмдер экологиясы және т.б.) болғанымен, қазіргі экологияның барлық бағыттары – тірі организмдер мен қоршаған ортаның қарым-қатынасы – іргелі биологиялық идеяларға негізделген.
Экология, биологиялық пәндерден басқа, химия, математика, физика, география сияқты жаратылыстану ғылымдары мен философия, экономика, тарих, құқықтану, саясаттану, мәдениеттану және т.б. гуманитарлы ғылымдармен тығыз байланысты.
Барлық адамзат тарихында болған философиялық мектептер адамның табиғатпен қатынасын ондағы адамның орның түсінуге тырысты. Негізгі философ–этикалық мәселелер – Адам табиғатта нені пайдалана алады, ал неменеге құқығы жоқ екенін білу. Адамның табиғатпен экологиялық дұрыс қатынасы, барлық тірі организмдердің Адам сияқты тең планетада өмір сүруге құқығы бар екенің түсінуі, экологиялық этиканың өзекті философиялық элементі.
Э. Геккель экология табиғат экономикасы ғылымы деп атаған. экономикалық пайдалану үшін экологиялық талаптарды ескермеу адамдарды ауыр салдарға, орны толмас экономикалық шығынға әкеледі. Бұл мәселелер экономикалық ғылымның жеке бағыты – табиғатты пайдалану экономикасы. Қоршаған ортаны қорғаудың құқықтық жүйелерін орындау үшін экологтар және табиғатты пайдаланушылар табиғатты пайдалануды басқарудың құқықтық механизмін білулері қажет.
1.8 Рейтинг – шкаласы
|
Бақылау формалары |
Баллдары |
|
Дәріске қатысу |
15(15 х 1 б.) |
|
Практикалық сабақта жұмыс |
24 (6 х 4 б.) |
|
СӨЖ орындалуы |
27 (9 х 3 б.) |
|
ОСӨЖ орындалуы |
24 (8 х 3 б.) |
|
Барлығы |
90 б. |
Курстың Саясаты мен процедурасы пәнді оқыту процессінде студенттерге қойылатын келесі административтік талаптарды көрсетеді (балл түрінде):
▪ Қалып келу - 0,5 – 1,0 ▪ Сабаққа қатыспау - 1,0 – 4,0
▪ Аудиторияда тәртібі - 0,5 – 1,0 ▪ Жұмыстарды кешігіп орындау - 2,0
1.9 Әдебиеттер тізімі
Негізгі:
1. Оспанова Г.С., Бозшатаева Г.Т. Экология. - Алматы, 2002. – 399 б.
2. Фазылов С.Д., Нухұлы А., Ғазалиев А.М. Экология. – 2005. – 239 б.
3. Алишева К.А. Экология. – 2006. – 304 с.
4. Панин М.С. Химическая экология. – Семипалатинск, 2000.
5. Панин М.С. Экология Казахстана. – Семипалатинск, 2005.
6. Сагынбаев Г. Основы экологии. – Алматы, 1995.
7. Чернова Н.М и др. Экология. - М., 1991.
8. Одум Э. 1, 2 том Экология. – М., 1986.
9. Радкевич Б.А. Экология. – Минск, 1977.
10. Воронков Н.А. Экология: общая, социальная, прикладная: Учебник. - М.,1999.
11. Петров К.М. Общая экология. Взаимодействие общества и природы: Учебник. - СПб.-1998.
12. Карташев А.Г. Введение в экологию. – Томск, 1998.
13. Реймерс Н.Ф. Природопользование. – М., Мысль, 1990.
14. Вронский В.А. Прикладная экология. - Ростов н/Д., 1996.
15. Акимова Т.А., Хаскин В.В. Экология: Учебник. М.,1998.
Қосымша:
16. Пономаренко О.И., Сармурзина А.Г. Мониторинг и методы контроля объектов окружающей среды. – Алматы, 1998.
17. Новиков Ю.В. Экология, окружающая среда и человек.- М., 2000.
18. Фурсов В.И. Экологические проблемы окружающей среды. – Алматы, 1991.
19. Коробкин В.И., Передельский Л.В. Экология. – Р-на-Д, 2000.
20. Вернадский В.И. Живое вещество. - М.: Наука, 1978.
21. Хотунцев Ю.Л. Экология и экологическая безопасность: Учеб. пособие для студ. высш. пед. учеб. заведений. – 2-е изд., перераб. – М.: Издательский центр «Академия», 2004. – 480 с.
22. Никоноров А.М., Хоружая Т.А. Экология. – М.: «Издательство ПРИОР», 1999. – 304 с.
23. Экологический курьер.
24. Национальный отчет о человеческом развитии, 2008.
25. Экология и жизнь.
22. Экология и устойчивое развитие.
СИЛЛАБУСТЫҢ ТІЗІМІ МЕН МАЗМҰНЫ
2.1 Курстың тақырыбтық жоспары
|
№ |
Тақырыбтардың атауы |
Дәрістер |
Практикалық |
ОСӨЖ |
СӨЖ |
|
№ 1 Модуль «Жалпы экология негізі.» |
|||||
|
1 2 3 4 |
Тұрақты даму тұжырымдамалары және принциптері. ҚР тұрақты дамуының болашағы. Экожүйенің ұйымдасуының әр түрлі деңгейлерінде экологиялық факторлардың өзара әрекеттесуінің негізгі заңдылықтары. Экожүйе биосфераның құрылыс-функционалдық бірлігі ретінде. Экологиялық принциптер/экожүйелік көзқарастар. Энергетикалық алмасу және заттар айналымы. В.И. Вернадскийдің биосфералық-ноосфералық тұжырымдамасы. Антропогендік әсер биосфера эволюциясының геологиялық және геохимиялық факторы ретінде. Қазіргі қоғамның мәселелері. Биологиялық және ландшафтық алуандылық. Климаттың өзгеруі. |
2 2 2
2 |
|
|
|
|
1 2 3 4 |
Кіріспе. Экология пәні, бағыттары және есептері. Экология бөлімдері: аутэкология, демэкология, синэкология. Тірі ағзаға абиотикалық факторлардың әсері. Биотикалық қарымқатынастар. Популяция санының реттелуі. қатынастар. Экожүйелер. Экожүйеде экологиялық пирамидалар. Биосфера – ғаламдық экожүйе. |
2 2 2 3 |
|
|
|
|
1 2 3 4 |
Кіріспе. Экология пәні, бағыттары және есептері. Экология бөлімдері: аутэкология, демэкология, синэкология. Тірі ағзаға абиотикалық факторлардың әсері. Биотикалық қарымқатынастар. Популяция санының реттелуі. қатынастар. Экожүйелер. Экожүйеде экологиялық пирамидалар. |
2 2 2 2 |
|
||
|
1 2 3 4 5 |
Экологиялық білімдердің қалыптасуы және дамуының қысқаша тарихы. Экожүйеде энергия ағымы және химиялық элементтердің айналымы. Өсімдік және жануарлар әлемінің алуандығы. Негізгі құрлық және су экожүйелері. Қазақстан қорықтары. Қоршаған орта мониторингі. Экологиялық мониторингтің ұйымдасуының және қоршаған орта жағдайын бақылаудың негізгі жолдары. |
5 5 5
|
|||
|
№ 2 Модуль «Табиғи ресурстар және тиімді табиғатты пайдалану. Табиғатты қорғау және қазіргі кездің экологиялық мәселелері. Экодаму мәселелері.» |
|||||
|
5 6 |
Табиғи орта экономикалық дамудың негізі ретінде. Табиғи қорларды басқару. Тұрақты өндіріс және тұтыну. Энергетикалық қарқындылық. Экодаму мәселелері. |
2 2 |
|
|
|
|
5 6 |
Биосфераның ғаламдық экологиялық мәселелері: атмосфераның, топырақтың Әлемдік мұхиттың ғаламдық ластануы. Экологиялық жағдай және экологиялық дағдарыс. Әлеуметтік – экологиялық мәселелер: халық өсуі, қорлық дағдарыс, генофонд өзгеруі, орта жалпы қарсылығының ұлғаюы, әсерлердің жаңа түрлері. |
3
3 |
|
|
|
|
5 6 7 8 |
Тұрақты өндіріс және тұтыну. Өндіріс және тұтыну экологизациясы. Қорларды сақтау және аз қалдықсыз технологиялар. Экологиялық таза өнім. Экоинновациялар. Жылу эффектісін моделдеу. Қышқыл жаңбырлардың әсерін зерттеу. Адам экологиясы. Экологиялық жағдай және адам денсаулығы Кедейлікті бағаудың интегралдық көрсеткіштері. Кедей халықтың үлесі. Кедейлік тереңділігінің көрсеткіші. «Кедейлік өткірлігінің» көрсеткіші. Фостера-Грира-Торбека класының көрсеткіштері. Қазақстанда кедейлік мәселесі. |
3 |
2
2 2
1 |
|
|
|
1 2 3 4 5 6 7 |
Демографиялық дағдарыс және оның зардаптары. Әр түрлі дәрежеде тұрақты дамудың саясаты мен стратегиялары. Аймақтық деңгейде тұрақты дамудың саясаты мен стратегиялары. Жергілікті деңгейде тұрақты дамудың саясаты мен стратегиялары. Қоршаған орта ластануының генетикалық зардаптары. Салауатты өмір салты мен деңсаулықты қорғауды қалыптастыру приориттері мен стратегиялары. Ұлттық және мәдени салттарында тұрақты даму принциптері. |
5 5 5 5 5 5
|
|||
2.2 Дәріс сабақтарының жоспары
1. Тақырыбы: «Тұрақты даму тұжырымдамалары және принциптері. ҚР тұрақты дамуының болашағы.»
1. «Тұрақты даму» түсінігінің пайда болу тарихы:
А) Рим клубы, Медоуз және Форестер еңбектері (Пределы роста, 1972).
Б) Қоршаған орта бойынша БҰҰ Бірінші конференциясының Декларациясы (Стокгольм, 1972).
В) Рио-де-Жанейро (1992) және Йоханнесбургта (2002) бүкіл әлемдік саммиттер.
Г) Еуропалық қалалар тұрақты дамуының Хартиясы (Ольборг қ., Дания, 1994).
Д) Тұрақты даму факторлары: экологиялық (қоғам дамушы коридор шектері), экономиялық фактор (рынок жүйесінің қалыптасуы), әлеуметтік (ауыл-шаруашылық өндірісі, адам құқықтары, демография).
2. Тұрақты даму Стратегиялары мен тұжырымдамалары. Тұрақты даму деңгейлері - локальдық, аймақтық, ұлттық, мемлекеттер аралық, ғаламдық. Әр бір деңгейде тұрақты даму мүмкіндіктерін анықтаушы факторлар.
3. Қоршаған ортаны қорғау саласында Қазақстан Республикасының Заңдылығы.
4. Қазақстан Республикасында халыққа экологиялық білім және тәрбие беру.
5. Қазақстан Республикасының тұрақты дамуын қамтамасыз ету: Тұрақты даму концепциясы.
Қазіргі жаратылыстану концепцияларын терең меңгеру
Қазақстан экологиясын инновациялық технологиялар көмегімен оқытудың жолдарын ұсыну
МАГИСТРАНТТЫҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ТӘЖІРИБЕСІ
Оқу-әдістемелік кешен “Сулы жүйелер географиясы” пәні бойынша
«Қазақстан Республикасының экологиялық құқығы» пәні бойынша оқу-әдістемелік кешені
ГЕОЭКОЛОГИЯ ЖӘНЕ ҚОРШАҒАН ОРТА ПӘНІ БОЙЫНША ИНТЕРНЕТ ОҚУЛЫҒЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ
Болашақ мұғалімдерді мектеп оқушыларына құқықтық тәрбие беруге даярлау
БІЛІМ АЛУШЫЛАРДЫҢ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ БІЛІМ АРҚЫЛЫ ХИМИЯҒА ҚЫЗЫҒУШЫЛЫҒЫН АРТТЫРУДЫҢ ӘДІСТЕМЕСІ
«ақпараттық жүйелерді жобалау» электрондық оқулықты өңдеу және жобалау
Жаңа педагогикалық технологияларды дамыту