ДӘРІС 15 ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҢ НЕГІЗДЕРІ

Мақсаты: құқық салалары ішінде алатын ролі мен маңызы,мемлекет функциясын жүзеге асырудағы ролі.

 

Жоспар:

1. Қазіргі кезеңдегі халықаралық құқықтың ұғымы.

2. Халықаралық құқықтың қазіргі кезеңдегі қызметі.

3. Халықаралық құқықтың қайнар көздері.

 

  1. Қазіргі кезеңдегі халықаралық құқықтың ұғымы. Қазіргі кезеңдегі халықаралық қатынастардың негізгі сипаттары. Мемлекеттер арасындағы сындарлы қарым- қатынастың алғышарты халықаралық құқықтың және мемлекеттердің егеменді құқық нормаларын құрметтеу болып табылады. Халықаралық құқық нормалары халықаралық қатынастармен бірге пайда болды. Халықаралық қатынастарды халықаралық құқық реттейді және сонымен бірге оның номаларына ықпал етеді. Халықаралық құқық кез келген қоғам өмірі үшін орасан маңызы бар тарамдана дамыған халықаралық қатынастарды реттейді. Халықаралық қатынастар халықаралық құқықтық нормалардың мазмұнын белгілейді.

  Жеке зерттеулерді қажет ететін іргелі проблемаларға бәрінен бұрын, халықаралық жүйедегі халықаралық құқық және халықаралық қатынастар проблемасының орны жатқызылады. Мәселен, халықаралық қатынастарды зертеушілер, әдетте, халықаралық қатынастарды неғұрлым маңызды және айқындаушы деп айырады, оларды жүйе ретінде қарайды.

   Халықаралық жүйеге тар мағынасында мыналар кіреді:

   Біріншіден, мемлекет және мемлекеттектес құрылымдар;

   Екіншіден, мемлекеттік құрылым ретінде қалыптасу процесіндегі тәуелсіздік үшін күресіп жатқан халықтар мен ұлттар;

   Үшіншіден, халықаралық қатынастар;

   Төртіншіден, мемлекеттердің топтасуы;

   Бесіншіден, осы элементтер арасындағы байланыс.

   Жоғарыда аталып өткендерден басқа, халықаралық жүйеге сондай-ақ халықаралық қатынастарда өз орны бар халықаралық-құқықтық және өзге де әлеуметтік нормалар кіреді. Халықаралық жүйе үшін белгілі бір тұтастық, басқа компоненттерден салыстырмалы түрдегі оқшаулық тән. Халықаралық жүйенің өзіне тән еркшелігі, біріншіден, оның негізгі элементі – мемлекет – халықаралық жүйенің бір бөлігі болып саналады, екіншіден,- онсыз өмір сүре алады.

   Сонымен, халықаралық құқықтың даму және өмір сүру проблемаларын анықтай отырып, қазіргі халықаралық қатынастардың ерекшеліктерін, халықаралық жүйенің ұғымы мен компоненттерін анықтап алу қажет.

2.Халықаралық құқықтың қазіргі кезеңдегі қызметі. Халықаралық құықтың қызметі деген сөз – ол халықаралық құқық жүйесімен өмір сүрген ортаның, яғни халықаралық жүйе компоненттерінің арасындағы үнемі болатын қарым – қатынас. Мұндай көзқарас халықаралық құқық рөлін одан әрі тани түсуге, оның дамуына болжам жасауға, оның бейбітшілікті және халықаралық ынтымақтастықты нығайту құралы ретіндегі пәрменділігін арттыруға ықпал етеді. Сонымен бірге, қызмет атқару халықаралық құқық функцияларын жүзеге асыру процесі.

    Халықаралық құқықтың басты функциялары оның халықаралық қатынастардың негізгі қатысушыларымен өзара іс- қимылдарынан көрінеді. Мұнда құқықтық қатынас субъектілері әр түрлі амалдарды пайдаланады.

    Халықаралық құқықтың қызмет атқару үшін, бір жағынан – халықаралық құқық және сыртқы саясат ара салмағының, екінші жағынан – халықаралық құқық және дипломатия ара салмағының мәселелері көкейкесті болып есептеледі. Бұл мәселенің халықаралық жария құқық жөніндегі монографиялық еңбектерде талай айтыс туғызғанын айта кету керек. Қаралып отырған проблема құқық және саясат туралы жалпы мәселенің бір бөлігі болып табылады. Сыртқы саясаттың ішкі саясатпен салыстырғанда өз ерекшеліктері бар. Сонымен қатар, сыртқы және ішкі саясатты мемлекеттің белгілі бір жоғарғы органдары бағыттап және бақылап отырады. «Дипломатиялық сөздіктегі» дипломатияға қатысты анықтау мынандай : 

«Мемлекеттер, үкіметтер және сыртқы қатынастардың арнаулы органдары басшыларының мемлекеттердің сыртқы саясаттардың мақсаттары мен міндеттерін, сондай-ақ шет елдерде мемлекеттің құқықтары мен мүдделерін қорғау жөніндегі ресми қызметі». Дипломатия сыртқы саясат құралы болып саналады. Дипломатия мен бірге экономикалық, мәдени, әскери және басқа да сыртқы байланыстардың осындай құралдар болып табылатыны даусыз.

3.Халықаралық құқықтың қайнар көздері. «Құқық қайнар көздері» термині екі аспектіде қолданылады – материалдық және формальдық. Халықаралық құқықтың материалдық қайнар көздеріне халықаралық еңбек бөлмесі нәтижесінде дамып келе жатқан және халықаралық құқық нормаларын туғызатын бүкіл әлемдік экономикалық қатынастар жатады. Қазіргі халықаралық құқықтың Заңдық ұғымдағы қайнар көздері – ол оның нормалары мен принциптерін орнықтырудың ерекше, спецификалық көрініс нысандары Қазіргі халықаралық құқықтың заңдықайна көздері халықаралық құқық жасауда ерекше орын алады, атап айтқанда халықаралық нормалары мен принциптерін қалыптастыру және құру процестерін анықтайды. 

      Сонымен, халықаралық құқықтың қайнар көздері – заңдық ұғымда – субьектілердің келісілген еріктерін білдіретін халықаралық құқық нормалары. Қайнар көздер жүйесі негізгі және көмекші болып екіге бөлінеді. Негізгілерге жататындар : 

1. Халықаралық келісім шарт ; 

2. Халықаралық салт-дәстүр.

    Халықаралық құқықтың көмекші қайнар көздеріне мыналар жатады: 

1. Халықаралық ұйымдардың шешімдері, карталар; 

2. Халықаралық Соттың  және арбитраждың  сот шешімдері; 

3. Ішкі мемлекеттік заң, ұлттық соттардың шешімі;

4. Халықаралық құқық саласындағы ғалымдар доктринасы;

5. Өркениетті ұлттар қабылдаған жалпы құқық принциптері.

Әдетте, халықаралық құқықтың өз қайнар көздері бола алмаса да, ал бұл қайнар көздері, біріншіден, халықаралық құқықтық нормалар құру процесіндегі белгілі кезеңдер болып табылады; Екіншіден, Заң шығару процесіне ықпал етеді; Үшіншіден халықаралық құқық нормаларының өмір сүруін белгілейді.