КАСПИЙ ТЕҢІЗІ
КАСПИЙ ТЕҢІЗІ (ежелгі каспи тайпаларының атауынан шыққан) — Қазақстан, Түрікменстан, Иран, Әзербайжан және Ресей мемлекеттері аумағындагы тұйық теңіз. Аумағына, көлеміне, даму тарихына, физ.-геогр. сипатына қарағанда теңіз қатарына жатады. Ежелгі тарихи аттары (72 атауы болған); Чиркан, Хвалын, Хазар, т.б. Еуразия құрлығының ішкі шөлейт және шөлді аймағында орналасқан. Теңіз дүниежүз. мұхит деңгейінен төмен жатыр. Айдын суының деңгейі оның су жинайтын алабының ылғалдануына қарай өзгеріп отырған (500 жылдық циклді). Әрбір 250 — 260 жыл ішінде теңіз деңгейі көтеріліп және түсіп отырған. Сондықтан оның жазық солт. және солт.-шығыс бөліктерінде ел тұрақтамаған. К.т. солт-тен оңт-ке қарай 1200 км созылған, орташа ені 320 ш, жағасынын ұз. 7 мың к.ч, оның 630 км жағалауы Қазақстанның үлесінде. Теңіз денгейінен ~ 28 м орналасқан жағдайдағы ауд. 376 мың км, көлемі 78 мың км3, ең терен жері 1025 м. Ірі шығанақтары: солт-нде Кизляр. Комсомол, шығысында Маңғыстау. Кендірлі, Қазақ, Қара-Буғаз-көл, Түрікменбаши, батысында Аграхан, Баку (Бакы) қойнауы. Оңт-нде таяз лагуналар көп. Теңізде 50-ге жуық аралдар бар. Олардың жалпы ауд. 350 км2. Ірілері: Құлалы, Тюлен, Шешен, Артем, Жылыой, Булла. К. т-не солт-тен Терек, Еділ, Жайық, Жем (Ембі), батысынан Су-лак, Самур, Кура, оңт-нен Горган, Сераз, Сефидруд өзендері құяды. Шығыс жағалауында тұрақты ағынды өзендер жоқ. Солт. жағалауы ойпатты жазық келген. Мұнда теңіз суының шалқып-шегінуі әсерінен кең алқапты қайраң қалыптасқан. Өзен сағаларында (Еділ, Жайық, Терек) атыраулық жаға ұлғаюда. Батысы мен шығысындағы Маңғыстау жағалауы жарқабақты, батыс жағалауының кейбір жерлері, Қара Бұғаз-Көл қайрандары, Түрікменбаши түбегінен бастап оңт-ке қарай аккумулякты жаға болып келеді. К. т. түктік бедері мен гидрологиялық ерекшеліктеріне қарай Солт.Каспий, Орт. Каспий және Оңт. Каспиге бөлінеді.
Каспий теңізі
Теңіз жаға бойы рельефі
Каспий экологиясы
Деңгейдің ауытқуы
Азияның көлдеріне физикалық – географиялық сипаттама
Каспий теңізінің аймағы
Каспий теңізіне жалпы сипаттама
Каспий теңізі туралы
Қазақстанның фаунасы мен флорасы
Каспий мұнайын тұтынушы елдер
Арал теңізінің экологиясы
АРАЛ ТЕҢІЗІ
Арал теңізінің алабы
Арал теңізінің экологиялық ахуалы
Тағы бір өзекті мәселе, Каспий теңізінің экологиясын қорғау бойынша атқарылған жұмыстар жайы
Байқоңыр ғарыш айлағы орналасқан аймақтың басты экологиялық мәселесі - Арал теңізі деңгейінің төмендеуі және жердің тұзданып құрғақшылыққа айналу процесі