Автокөлік тасымалының көбеюі

Автокөлік тасымалының көбеюі, бұл жол қозғалысының қауіп- қатерден сақтандырудағы автокөліктің басты тапсырмасы болып саналады. Бұл тапсырманы шешудің жолы мынандай системада іске асуы керек: "жүргізуші-автокөлік-жол-орта". Бірінші мәселеде адам факторы тұрады. Статистикаға жүгінсек, жолдағы апаттардың 70-80% жүргізушінің қажеттілігінен болады. Қателік бұл-қате жасаған іс-қимылдың көрсеткіші, мақсатына жетпеген іс -қимыл. Жүргізушінің қателігі алдын-ала немесе кеш жасалған іс- қимылмен көрсетіледі. Әсте осылардың автокөлік жүргізуде болмауы, жол ережесінің тез өзгеруі шартынан туындайды. Жүргізушінің кез келген жол ережесін бұзуы жол апатына әкеп соғады.
Жүргізушінің қателіктері мынандай факторларға байланысты болады. Олар: жаман жолдың, техниканың ахуалдары немеске автокөлікпен дұрыс жұмыс ауа- райының нашар болуы және автокөлікті үлкен жылдамдықпен жүргізуі.
Жүргізушінің қателігінің азаюының бірден- бір бағыты бұл психофизиологиялық ерекшелігінің максималды есебі: жүргізушінің конструкциялау мүмкіндігі, жаңа және сериялық автокөлік, автокөлік жолының құрлысы, оның иелік қозғалысының ұйымдастыруы болып табылады. Басты мағына бұл жүргізушінің ғылыми еңбегіне, жұмысқа қабілеттілігіне қоршаған ортаға тәліктегі уақытына байланысты болады. Критикалық жағдайының туындауы және азаюы жүргізушінің дәл және дұрыс қимылы, сондықтан олардың сенімділігінің артуы басты тапсырма болып табылады, және жол қозғалысының қауіпсіздігі шешілуі мүмкін емес.
Жүргізуші сенімділігінің басты мәселесі адам факторымен байланысты. Физикалық және психикалық жүргізушнің тұлғасы еңбектегі табысына әсер етеді. Тасымалды ұйымдастыру жоғары эффектіні және қозғалыс қауіпсіздігі қамтамасыз етеді. Жол қозғалыс инжинерлік терең және жан-жақты білім талап етеді. Ол тек қана автокөлік жағынан жақсы дайындықты емес, сонымен қатар жол жұмысы мен қозғалысының ұйымдастыруы, автоматтандырылған теорияны басқару жолы және басқа да техникалық ғылымдар, бірақ осы пәнге байланысты жүргізуші еңбегін және сенімділігін арттыру қажет. Бұл пән автокөлік психологиясы болып табылады. Өйткені ол адам факторында автокөлік жұмысының қауіпсіздігін оқытып үйретеді.
Бұл мамандыққа байланысты оқу құралы жазылған және басты назарды жүргізушінің оператор ретінше "жүргізуші-автокөлік-жол-орта" системасына жүгінеді. Психофизиономиялық сенімділігне инжинерлік-психологиялық талапқа сай жүргізушінің жұмыс орны, автокөлігі және жол құрлымы, жүргізушінің сенімділігін арттыру кәсіптік жинау әдісі. Жүргізушінің жарамсыз автокөлікті жүргізуі, жаман жолдағы автокөлікті психофизиологиялық ерекшеліктеріне сай жүреді.
Жүргізушінің "жүргізуші-көлік-жол-орта" жүйесіндегі беріктілік.
Ж.К.Ж Қ.О жүйесіндегі жүргізуші-оператар. Қазіргі деңгейдегі техниканы басқаратын адам, қоғамдық дамуының негізінде. Басқару жүйесінде негізгі звеносы болып табылатын осы жағдай. Бұл"адам-көлік жүйесін құрады". (А.К.Ж).
А.К.Ж негізінде, адам-оператор және көлік енгізіп еңбек іс-әрекеті орындалатынын көрсетеді. Оператор- бұл қандайда операцияны орындаушы. Оператор функцияларын-түрлі мамандықтардағы адамдар орындайды. Олардың іс- әрекетінің негізі болып қабылдануы анализ ақпаратты өңдеу, белгіленген обьектің іс-әрекетін даму процесін басқару болып табылады. Көлік жүргізушісін- Ж.К.Ж Қ.О жүйесінің операторы түрінде қарастыруға болады. Бірақта оның операторлық іс-әрекетінде ерекшеліктерді белгілеу қажет. Көптеген А.К.Ж операторларының ғана емес, сондықтан басқа көлік оператоларында. Мысалы: ұшқыш ұшу кезінде ақпараттың 90%-ын түрлі приборлардан кодталған түрде алады. Көлік жүргізушісі көп ақпраттың 95%-ын көліктен, жолда жүру ортасынан, тек кішкене ғана ақпаратты бақылаушы приборлардан алады. Ұщқыш авто пилоты пайдаланып, периодты түрде бақылау режимін жеңілдете алады. Көлік жүргізушісінде мұндай мүмкіндік жоқ. Өйткені жолдың өзгеруіне байдланысты 1-2 секунд көңіл аудармаудың өзінде, жол апатына әкеліп соғуы мүмкін. Бірақ жүргізуші жүру жылдамдығын өзгерте отырып, ақпараттың келуін көбейтіп немесе азайта алады. А.К.Ж эффективті жұмысы Ж.К.Ж Қ.О жүйесінде де, оператордың беріктігіне байланысты. Оператордың технологиялық беріктігін анықтайды және іс-
әрекеттегі қажеттіліктің орындалуына байланвсты анықтайды және физиологиялық беріктігі бар ақпараттарға байланысты күйін анықтайды. Басқару жүйесінде адам негізгі звено болып табылады.Ол тез шаршайды оның жүріс - тұрысы көптеген аяқ астынан болатын факторға байланысты. Сондықтан, көп уақыт ішінде жұмысты қатесіз орындау мүмкін емес. Басқару жүйесінде адамға байланысты қателіктер 20-95%-ға жетеді.
Ж.К.Ж Қ.О жүйесіндегі мұндай қателіктер жолдағы қауіпсіздікке көп қатер әкеледі. Сондықтан көлік жүргізушісінің беріктігіне көп көңіл бөледі. Жүргізуші беріктігін анықтайтын негізгі фактор оның професионалдық қабілеттілігі, дайындығы және жоғарғы жұмыскерлігі жатады. Професионалды қабілеттілік- жүргізушінің денсаулығы, психологиялық және жеке тұлғалық қасиеттері бойынша анықталады. Денсаулығының жарамдылығы медициналық тексеру бойынша анықталады. Психологиялық жарамдылық-бұл жүргізушілік іс-әрекетте психологиялық және жеке тұлғалық қасиеттер жатады. Көптеген жағдайда ерік, өзін-өзі ұстау батылдық тез ойлау, қабылдау жылдамдығы және реакциясы төтенше жағдайдан аман сақтап қалады. Жүгізушінің дайындығы- оныың прфесионалды білімімен оның қабілеттілік деңгейі бойынша анықталады.
Жүргізушінің жақсы дайындығын диапазонының жоғарлығы бойынша және критикалық жағдайдағы іс-әрекет байқалады. Ол максималды түрде көліктің техникалық қабілеттілігін қолданып минималды күш жұмсап қатесіз басқара алады,авариялық жағдайды, жолдың түрлі апаттарынан, үлкен жылдамдықтағы көлікті басқара алу, түнде тұман кезінде, жоғарғы интенсифті қозғалыста таулы және т.б жағдайда басқара алу. Професионализм сонымен қатар жүргізушінің психологиялық дайындық деңгейі бойынша анықталады. Яғни псхофизиологиялық қабілеттің дамуы, түрлі жағдайдағы беріктікті қамтамасыз етеді. Психологиялық дайындықтың жетістігі, оның методологиялық өтуі, оқушуның активтілігі.
Көлік жүргізу үшін керекті жеке тұлғалық және психофизиологиялық қабілеті жатады. Жоғарғы жұмыскерлік олардың жұмыстың жоғарғы жылдамдықпен белгілі уақыт ішінде сапалы көрсеткіш болып табылады. Жоғарғы жұмыскерлік жүргізушілердің беріктігінде маңызды роль атқарады. Төменгі жұмыскерлік кезенінде жүргізуші көлік жүргізгенде күрделі қателіктер жасау мүмкін, көп жағдайда жол апатына соқтырады. Жұмыскерлік шешімдіктен, есірткіден ауырған кезде шаршағанда, қатты күйзелістен төмендейді. Жүргізушінің жоғарғы жұмыскерлігін сақтау үшін жұмыс пен демалысты дұрыс ұйымдастырып, рельс алдында денсаулықты тексеру қажет. Ал дер кезінде жол апатын жасауы мүмкін адамдарды көлік жүргізуден алыстату шарасы болып табылады.
Жүргізушінің беріктігі жүйенің, басқа звеноның жүйесінің жағдайында байланысты. Көліктің жоғарғы техникалық- эксплуатационды мінездемесі оның дұрыстығы бойынша орындықтың роналасуы кабинадағы санитарлы-гигиеналық микраклиматы, жүргізушінің жұмыскерлігін қамтамасызетеді. Яғни беріктігін жоғарлатады, жолдың өзіндік параметрлері бар.
Оларға: жолдың кендігі, пландағы және профилдегі конфигурация, жабынның жағдайы, шекараның (тротуар, кювет, шұңқыр). Жолға оның үстіндегі және жеке келе жатқан көлік транспорттары, жануарлар, бағдаршамды обьектілер, жолдағы белгілер, қозғалмайтын бөгеттер жатады.
Жолдың жасауы және оның ұйымдастырылуы жүргізушінің жұмысын жеңілдетіп немесе қиындатады. Осылайша оның беріктігіне әсер етеді.
Жүргізушінің жұмыскерлігі, яғни беріктігі тәулікке, күннің геомагниттік активтілігіне және барометрикалық қан қысымының өзгеруіне байланысты болады. Осылайша жүргізушінің беріктігі, субъективті және объективті факторлармен анықталады. Жүргізушінің қабылдау қабілеттілігі мен келіп жатқан ақпаратқа уақытымен реакция жасауы негізінен жол қауіпсіздігін қамтамасыз етеді. Жылдамдықпен нақты реакция келіп түсетін сигналдар мінездемесіне байланысты. Мұндай сұрақтармен теориялық ақпаратжұмыс жасайды. Ақпарат-бұл қоршаған орта мен әлем туралы мағлұмат жәнеоның жүру процестері, адам немесе арнайы ақпарат арқылы қабылдануы.
Оператордың іс-әрекетінің жылдамдығына оның индивидуальды ерекшеліктеріне психологиялық және жеке тұлғалық қасиеттері, професиональды дайындық деңгейі, жасы, физиологиялық көрсеткіші және денсаулығы жатады. Басқару объектісі жайлы ақпарат туралы мағлұмат, басқару объектісінің жағдайы, оның жұмыс режимі, адам жағынан келген объектіге әсері. Көлік жүргізу кезінде мұндай құралға, жүру жылдамдығын көрсететінприборлар, двигательдің жұмыс жасаужүйесі және т.б. Көлікті басқара отырып, жүргізуші басқару органдарын ауыстырады. Олар рульдік дөңгелек, пидаль, тежегіш, сцепление, рычаг-жылдамдықты ауыстыру, т.б. жатады. Әрбір басқару органы өзіне тән параметрлері бар, оларға: жағдай, ферма, мөлшер, қозғалу аммплитудасы, бағыт, жылдамдықпен ынта жатады. Оларды пайдалану өте қажет: Жүргізушіден және бір-бірінен ара қашықтығы. Бұның бәрін жүргізуші біліп, жұмыс істегенде ескергені қажет. Ақпаратты қабылдап, өндеп және жүргізушінің орындауында іс-әрекеттің бес этаптарын ажыратады.
Бірінші этап-ақпарат қабылдау. Бұл этапта активті іздеу, ерекшклеу, қоршаған ортадан керекті белгілерді қабылдау жүреді, яғни жолда жүру қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін келіпжатқан ақпарат арқылы. Жүргізуші үшін ақпарат көзі болып жол үстіндегі объектілер, жолдың құрылысы және орта, бағдараршам, жол белгілері, прибор көрсеткіштері, двигатель, вибрация және басқа белгілер жатады, ақпаратты берушілер, жолда бағыт білу үшін. Ақпаратты қабылдаудың қиындығы, оның жетіспеушілігінде немесе көп болғанда болады.
Екінші этап-ақпаратты өңдеу, ақпаратты салыстыру, бағалау, тану кезінде жүреді. Ол объектті басқару және басқа объектілермен салыстыру. Қабылданатын жағдай жүргізушінің сақтауы немесе өзгерту арқылы қабылданады. Ақпаратты өңдеу процесінде негізгі фактор болып болжау табылады. Жолдың өзгеруі іс-әрекетті орындау, жол апатын болдырмау үшін. Мысалы: тәжірибе мол жүргізуші алда келе жатқан көліктің алдын-ала болжап, белгілі бір дистансция сақтайды немесе тұман болған жағдайда белгілі бір жылдамдықты сақтап жүріп отырады. Жол апаттары көп жағдайда жүргізушінің дұрыс жылдамдықты бағаламауынан болады.Үшінші этап-шешім қабылдау. Егер жағдайды бағалағанда, шешім біркелкі болса, онда таңдаудың шешімі болмайды. Мүмкін болатын шешімдердің бірнеше нұсқалары болатын болса, жүргізуші ең керектісін таңдайды.Ол аса ерекше шешім кезінде жоғарлайды. Шешімді қабылдау жылдамдығы мен жеке психофизиологиялық ерекшеліктеріне байланысты болады. Жылдам өтіп бара жатқан адамды жүргізуші көргенде, жүргізушідекөлік, адам моделі көз алдына елестеп, оны салыстырғанда қауіпсіз деп шешсе онда ол тоқтамауынада болады. Бұндай модельдер динамикасы жүргізушінің бас миында жүріп, ортаның өзгеруінен бұрын жүреді, ол жүргізушіге өзінің іс-әрекетін болжауға көмектеседі.
Төртінші этап-шешімді орындау, яғни қабылданған шешім бойынша басқару органдары іс-әрекет жасау. Жұмыс қозғалысы екі негізгі фазадан тұрады. Іздеуші (аяқтың немесе қолдың) жұмыс жағдайынан белгілі рычагқа немесе басқару педаліне ауысуы және орындаушы (өзіндік іс-әрекет) жылдамдық пен нақтылық іс-әрекеті деңгейіне байланысты.
Бесінші этап- іс-әрекеттің онрындауын бақылау, ол кері байланыс көмегімен жүреді, жүргізушінің іс-әрекетін басқару бойынша. Негізгі ақпаратты жүргізуші көлік динамикасындағы өзгерістерден алады. Бұл ақпараттың барлығы кері байланыс каналы арқылы, сезім органдарына түсіп, өнделген кейін өзгеретін жағдайдың негізгі бағасы болып табылады, жаңа шешімді қабылдау және жаңа іс-әрекетті орындау жүргізушінің жылдам ырғақты іс-әрекеті, ақпаратты өндеудің бесінші этапын көбінде толығы мен қамтылмайды. Бұл этаптар бірігіп кетуі мүмкін. Адамның қабылдау қабілеттілігі, ақпаратты өндеу мен сақтауы, көлемдік мағына береді және бит арқылы бағаланады. Бит ақпараттың екілік жүйесі, альтернативті шешім жасау керектігін анықтайды, дұрыс шешім табу үшін. Бір бит екі түрлі альтернативті таңдауға мүмкіндік береді. Ақпараттық саны белгідегі тазалыққа байланысты жүреді. Түрлі каналдар бойынша ақпаратты жіберу, оның өткізу қабілеттілігіне тәуелді. Каналдың өткізу қабілеттілігі- максималды жылдамдылығы деп талады. Оның көмегімен канал ақпаратты уақыт бірлік аралығында жібере алады. Адамның өткізу қабілеттілігін максималды мүмкіндігі, ақпараттың өнделуі түрлі авторлармен маңызды бөлінулер арқылы анықталады.
Мысалы: Д.С. Миллер, В. Ю. Глезер, Н.И. Цукерман мәліметтері бойынша ол 5-6, 50-70 бит/сек- қа жетеді. Адамның ақпаратты өңдеу қабілеттілігі (бірлік уақыт ішінде) 2-2,5 есе ерекшеленеді. Өткізу қабілеттілігімен жеке каналдар байланысы әртүрлі болып келеді. Ақпаратты өңдеудегі уақытты азайту үшін, оның іс-әрекетінің белгінің қабылдануы. Осылайша жүргізуші бүкіл жылдамдықты қабылдамай спидометрде көрсетілген 0-ден 180 км/сағ емес, сол жағдайға шыдай алатын жылдамдықты 40-80 км/сағ-қа дейін қабылдайды , ол түскен ақпараттың мөлшерін азайтады. Тәжірибелі жүргізушілер зейінін дұрыс бөліп, тек керекті обьектілерді қабылдайды, сол жағдайға және жол қауіпсіздігіне маңызды дегендерін интенсифті қалалық қозғалу жағдайында және жылдам жүргенде ақпараттың мөлшерден тыс келуі бойқалады . Уақыт жетіспеушілік пайда болады, соның нәтижесінде жүргізуші ақпаратты қабылдап өңдей алмайды, сондықтан керекті іс-әрекетті орындай алмайды. Жұмыскерлікке қарсы әсер болып, сондықтан қатар уақыт жетіспеушілігі (сенсорлы қашықтық), жолды басқа көліктің болмауы, ландшавтың біркелкілігі түзу жолдағы біркелкі жылдамдық, көлікті жаман жағдайда жүргізу "түнде, тұманда, қар жауғанда т.б." ол күшті нервтік- психикалық жағдай тұғызады, ол ақпаратты қабылдап өңдеуге қиындық туғызады.

Ұқсас жұмыстар

Көліктегі сервистік қызметті жетілдіру

Өскемен қаласындағы 12 бағыттық жолаушылар көлігінің тасымалдау көрсеткіштерін жетілдіру

Автобус маршруттары

Автобус маршрутының жалпы сипаттамасы

Жолаушы тасымалын уйымдастыру

Қазақстанның көлік кешені туралы

Қазақстан Республикасының көлік саласын дамытудың жолдары

Қазақстандағы темір жолдың даму тарихы

Жолаушы тасымалдарын жақсарту жолдары

Автокөлік құралдарын бағалау

Автокөліктерді жөңдеу

Жануарлар көбеюінің биологиясы