Ақпаратты қорғау мен оның құпиялық стратегиясы

Есептегіш техникада қауіпсіздік ұғымы өте кең мағынада. Ол компьютер жұмысының сенімділігін де, құнды мәлеметтердің сақталуын да, ақпараттың өкілеттілігі жоқ адамдардың өзгеріс енгізуінен қорғауын да, электронды байланыспен хат жазысу құпиясын сақтаудыда меңзейді. Ақпарат қауіпсіздігінің қаупі ретінде ақпараттың жойылуына, тұтастығына нұсқан келуге, құпиялық немесе ақпараттың қол жеткізуге болатындығына әкеліп соқтыруы ықтимал оқиға, процесснемесе құбылыс түсініледі. Компьютерлік жүйелердегі ақпараттың қауыпсіздігіне төнетін қатердің көпшілігі екі жікке бөлінеді: кездейсоқ және қасақана қатер төндіру.
Әлбетте, барлық өркениетті елдерде азаматтардың қауыпсіздік сақшысы ретінде зандар тұр., барлық есептегіш техника саласында құқық қолданатын іс-тәжірибе әзірге дамымаған, ал заң шығарушы процесс технология дамуына ілесе алмайды, сондықтан компьютерлік жүйе жұмысының сенімділігі көбіне өзін-өзі қорғау шараларына сүйенеді.
Ақпаратты рұқсат етілмей қол жетуден қорғау мәселесі жергілікті, әсіресе, ғалымдық компьтерлік желінің кеңінен таралуымен байланысты елеулі түрде шиеленісті.
Ақпаратты қорғау иесі үшін бағалы ақпаратты жоғалту немесе жаңғыртып, жетілдіру, тарап кету ықтималдығын азайту үшін қажет.
Ақпарат пен оның құпиялығын немесе автономды жұмыс режиміндегі қорғау сратегиясы сайып келгенде біреу: ақпаратты бақылау. Сіз ақпараттың сақталу орнын, оған қол жеткізуді шектеу мен оның тұтастығын сақтауды бақылауыңыз керек . Негізгі стратегияларды атап көрсетейік.
Жүйені қорғау. Жұмыстада да, үйде де- компьтеріңізге пайдаланушылардың қолы жетууууін, мүмкіндігінше, әрқашан және қайда болмасын шектеңіз. Бұл үшін компьютерді зааттай орналастыружәне парольмен қорғау сияқты мүмкіндіктерді қарастыруға болады. Бұл шығу тегі белгісіз программамен қамтамасыз ету көмегімен жанама жетуге де қатысты, бұл вирус программасы немесе Троян аты болуы мүмкін.
Ақпаратты жасыру. Егер сіздің ақпараттарыңыздың қайда сақталатындығын өзіңізден басқа ешкім білмесе, ақпараттың құпиялылығының бұзылуы немесе ақпараттың бүліну қаупі едәуір азаяды. Бұл үшін файлдардың жалған аттары немесе файлдар немесе каталогтардың «көрінбейтін» аттары сияқты айла – шарғыны қолдануға болады. Мәліметтеріңіздің барлық іздерін өшірген жән, бұл бәрінен бұрын ашық файлдар мәзірін және Windows құжаттарын тазалауды меңзейді.
Ақпараттың тұтастығын қолдау. Бүлдіруден қорғау. Негізгі мақсат – ақпараттарыңыздыжойылудан, өзгеруден, нұқсан келуден сақтау. Бұл үшін мәлеметтерді архивтеу, файлдарды бұғаттау парольдерді қорғау сияқты тактикалық әдістер қолданылады.
Ақпаратты қол жетерлік ауқымнан қашықтату. Ең осал ақпарат жағдайында файлдарды жасыру мен бұғаттау жеткіліксіз шара болып шығады. Мұндайда сіз жұмыс файлдарын қатқыл дискіде сақтау тактикасына немесе тек басылып шыққан құжат түрінде ғана сақтауға иек артуға болады. Сонымен қатар жүйе құрған мәліметтердің резервтік көшірмелерін жоя аласыз.
Компьютеріңізді тұзақтан алыңыз. Белгілі бір сорттағы ақпаратты сізге жасау мен сақтау шын мінінде қажет пе, соны ойлаңыз.
Іс жасыру. Windows және кейбір қосымшалар сіздің алда болып өткен жұмысыңыз жайлы ақпараттың іздерін сақтауға құмар болады. Олардың көпшілігін параметрлерді қоюмен өшіруге болады, қалғандарын қолмен жоюға болады.
Екі корреспондент үшін шифрлау арылту программасын талап етіледі. Егер А шифрланған хабарды В – ға жібергісі келсе, ол ең алдымен В – дан ашық кілт алуы тиіс. Ашық кілт ашық кілттердің сервері арқылы ұсынылады. В бұл серверге өзінің ашық кілттрін қаншалықты қажет болса, соншалықты орналастырады. А бұл кілтті алады, сосын оны хабарды шифрлау программасына «кірістіреді» және В – ға жіберілетін хабарды дайындайды. В хабардың шифрдан арылту үшін өзінің жабық кілтін қолданады. Шифрлау программасын ашық кілтті салыстырып, тексеріп шығады, Бұл орайда ол жабық кілтпен шифрдан арылту үшін хабарды қалайша шифрлау керектігін хабарлайтын нұсқау болып табылады. Сонымен бірге мұндай хабардың шифрын ашу үшін ашық кілтті пайдалануға болмайды. Бұл А жолдаған хабарды оқи алатын алушының жалғыз екендігін білдіреді.
Осылайша жабық кілт шифрлау программасымен үйлесіп, хабардың шифрын арылтуға қолданылады, ол шифрлаудың дәл осындай программасының және алушының ашық кілт көмегімен шифрланған болатын.
Жабық кілтті білмей тұрып шифрланған файлды қайта шифрынан арылту мүмкін емес.
Бұл тәсіл көптеген корреспонденттерден электрондық почта арқылы берілетін, шифрланған хабарлар қабылдауды талап ететіндер үшін қолайлы. Олардың барлығы хабарды шифрлауға арналған шифрлау программасы мен ашық кілтті қолдана алады, бірақ оны шифрлық алушы ғана тек жабық кілттің көмегімен аша алады.
Ашық кілтті жүйелер хабарларды шифрлаудан басқа алушылардан келетін хабарлардан немесе басқадай мәлеметтерді аутектификацияландыру құралдары ретінде қолданылуы мүмкін. Ашық кілтті Wed – те тиісті серверлердің кез келген мөлшерінде орналастыруға болады. Бұл сайттар ашық кілттерді тегін сақтайды және мәлеметтер базасы түрінде ұйымдастырылған. Мұндай серверлерді іздеу үшін іздесін программасына public key servers түйінді сөз тіркесін енгізу жеткілікті.
Интернеттегі қауіпсіздік пен құпиялылық. Интернетте жұмыс істеу кезінде Бүкіләлемдік желі ресурстары әрбір клиетке қаншалықты ашық болса, оның компьютерлік жүйесінің ресурстары қажетті құралдары барлардың барлығына ашық болады.
Жеке пайдаланушы үшін бұл факт ерекше рөл атқармайды, бірақ аумағында Интернет серверлері орналасқан елдердің заңнамаларын бұзатын іс – қимылдарды болдырмау үшін ол жайлы білген жөн. Мұндай іс – қимылдарға компьютерлікжүйенің жұмысқа қабілеттілігін ерікті немесе еріксіз түрде бұзу әрекеттері, қорғалған жүйелерді бұзуға әрекет жасау, компьютерлік жүйенің жұмысқа қабілеттілігін бұзатын бағдарламаны пайдалану мен тарату жатады.
Бүкіләлемдік жүйеде жұмыс істегенде барлық іс – қимылдар толықтай белгіленетін және арнайы программалық құралдармен хатталатының, заңды, заңсыз іс - әрекеттер туралы ақпарат міндетті түрде бір жерлерде жинақталатынын есте сақтаған жөн.
Осылайша Интернетте ақпарат алмасуға почта маркаларын қолданатын кәдімгі хат жазысу сияқты қараған жөн. Ақпарат екі жаққа да еркін жайылып, таралады, бірақ ол жалпы жағдайда ақпараттық процестің барлық қатысушылары қол жетерліктей. Бұл көпшіліктің жаппай қолдануға ашық Интернеттің барлық қызметтеріне қатысты.
Алайда әдеттегі почталық байланыста да ашық хаттармен қатар почталық конверттер болады ғой. Хат жазысқанда почталық конверттерді қолдану серіктестердің жасыры бар дегенді білдірмейді. Оларды қолдану бұрыннан қалыптасқан тарихи дәстүр мен моральдық – этикалық қатынас нормаларына сай келеді. Осындай «конверттердің» қажеттілігі ақпаратты қорғау үшін Интернетте де бар. Бүгінде Интернет тек қатынас құралы және әмбебап анықтамалық жүйе ғана болып қоймай, келісім шарттық және қаржылық міндеттемелер жойылып, таралады, қарап шығудан да, бұрмалаудан да қорғау қажеттілігі айдан анық. 1999 жылдан бастап Интернет бөлшектік сауда айналымын қамтамасыз етудің қуатты құралын айналды, ал бұл несиелік карталар мен басқа электронды төлем құралдарын қорғауды талап етеді.
Интернеттегі ақпаратты қорғау принциптері мынадай анықтамаға сүйенеді: ақпарат – мәлеметтер жүйе арқылы берілсе, онда оларға бөгде адамдардың кіруін, тіпті, теориялық жағынан болдырмау мүмкін емес. Соған сәйкес қорғау жүйелері ақпараттың екінші компонетінде - әдістерде шоғырланған. Олардың іс - әрекеттерінің прициптері, тым болмаса мәлеметтердің ақпаратқа айналуы үшін барабар әдісті таңдау мүмкіндігін қиындатып, тіпті болдырмауға негізделген. Мұндай қорғау тәсілдерінің бірі – мәлеметтерді шифрлеу.

Шифрлау – хабарды немесе басқа құжаттың өңін айналдарып, өзгертетін тәсіл.
Шартты белгілеу - әдеттегі, түсінікті мәтіннің шартты белгіге ауысып, өзгеруі.

Мәтіннің таңбалары мен шартты белгі – символдары расындағы өзара мағыналы сәйкестік бар екендігі меңзеледі – шартты белгілеу мен шифрлаудан негізгі айырмашылығын осында. Көбіне шартты белгілеу мен шифр беруді бір нәрсе деп санайды жәнешартты белгілеуін жоғалтқан хабарды қалпына келтіру үшін ауыстыру ережесін білу жеткілікті екендігін естен шығарады.Шифрланған хабарды қалпына келтіру үшін шифрлау ережелерінен басқа, шифрға тиісті кілтті білу талап етіледі. Тек мәтінді ғана емес, әр түрлі компьютерлік файлдарды – мәліметтер базасы файлдарынан, мәтіндік процессорлардан бастап кескіндеу файлдарына дейін шифрлауға болады.
Шифрлау идеясы – хабардың шын мәнісіндегі барын шифрды ашу құралдары жоқтардың қарап шығуын болдырмауда. Файлды шифрды ашуға мүмкіндігі барлар ғана оқи алады. Шифрды ашу – шифрлау ережелері мен шифрдың кілтін білуге негізделген шифрланған хабардан мәлеметтер алу процесі.
Компьютер мәлеметтерін шифрлаудың жаңаша тәсілі – шық және жабық кілттерді шифрлау әдісі, мұндайда хабарды шифрлауды ашуға арналған кілт берілетін хабарда болады.
Ашық кілт шифрлаудың компьютерлік жүйесі алушының ашық кілтін қолданып, мәліметтерді шифрлайтын программаны қолданады. Ашық кілт – алушы қол жетерліктей қылып жасайтын шифр және ол хабарды шифрлау жөніндегі нұсқаулық ретінде қызмет етеді. Ашық кілт шифрлау программасымен жасалады және әрбір пайдаланушының өзінікі болады.
Хабар шифрланған соң оны алушы өзінің жек, жабық, жабық кілтінің көмегімен аша алады. Жек кілтті пайдаланушы программа орнатқанда жасайды және оған бастапқы ақпарат ретінде беріледі. Онымен бірге кілт жасалады.