Алгоритмнің жазылу түрлері мен құрылымдық негіздері

Алгоритмдік тіл — алгоритмді жазуға және оны пайдаланып про-грамма құруға арналған тіл. Кез келген тіл cияқты ол символда жиынтығынан (алфавит), алгоритмдерді жазу ережелерінен (синтаксис және жазуларды түсіндіру мәтіндерінен (семантика) тұрады. Информацияны өндеу алгоритмін түрлі жолдармен қүруға болды, мысал — табиги (сөздер арқылы күнделікті жазылатын) тілде;
— блок-схема түрінде;
— алгоритмдіктілде.
Табиғи тілде жазылған алгоритм 2.3-тақырыпта қарастырылған есепті шешу нұсқауларынан не алдыңғы тақырыпта қарастырылған тасымалдау есебінің алгоритмі сияқты күнделікті пайдаланылатын сөздер мен алгоритмдік символдарды қолданып, орындалу реттері көрсеткіштері жазылған жеке-жеке нұсқаулар жиынтығынан тұрады.
Алгоритмдік символдардын пайдаланып, алгоритмді ықшамды түрде алгоритмдік тідде жазуға болады. Мысалы:
Алг факториал
1. енгізу п
2. к:=1; г:=1
3. г:=г*к
4. к:=к+1
5. егер к<=п өту 3
6. шығару г
7. соңы
Алгори тмнің бастапқы жолы алгоритм тақырыбы деп аталады. Мұнда жазылған Алг-қызметші сөз факториал ал алгоритмдерге берілген атау.
Алгоритмдік тіл табиғи тілде жазылған алгоритм сияқты
өзіміз күнделікті пайдаланып жүрген тілге жуық, бірақ ол құрылымы нақтыланған, бірыңғай және дәл жазылатын арнайы символдар (белгілеулер) мен түрлі ережелер жүйесінен тұрады. Оны құрылымдық алгоритм деп те атайды. Мүнда пайдалануға рүқсат етілген символдар тілдің алфавитін, алгоритмді және берілгендерді жазу ережелерінің синтаксисін құрайды. Үйренуге арналган алгоритмдік тілде алфа-вит шектелмеген. Ол үшін үлттық өріптерді, сандарды, программалау тілдерінде пайдаланылатын арифметикалық операция таңбаларын, түрлі жақшалар жөне тағы басқа символдарды алуға болады. Мысалы, латын, орыс, қазақ алфавиттерінің өргерістері , оңдық санау жүйесінің цифрлары, арифметикалық амал таңбалары:
Алгоритмдік тілдің алфавитінде, мағынасы мен қолдану тәсіліне алдын ала түсініктеме беріліп қойылған, қызметші сөздер деп аталатын стандарттьі символдар тіркестері де бар.
Басқа сөздерден бөліп көрсету үшін әдетте олардың астын сызып / қояды не курсив (көлбеу), жартылай қалың қаріптердің (шрифтердің) бірімен жазады. Бүлардың ішінде енгізу, шығару қызметші сөздері жоғарыда құрылған п! мәнін есептеу алгоритмінде пайдаланылды. Кейбір қызметші сөздерді атап көрсете кетейік:
— алгоритм тақырыбы: алг, арг, нәт;
— алгоритмаің басталуы мен соңы: басы, соңы;
— тармақталу комавдасы: егер-онда-әйтиесе-бтті;
— тандау командасы: таңдау, жагдай.. жағдай-әйтпесе-бітті; қайтала>мкомандасы: Информацияны өндеудің табиғи тілде жазылған алгоритмі жеке- жеке жолдар бойынша жазылатын нүсқаулардан түратындықтан, мүндай алгоритмді кейде жолдық алгоритм деп те атайды. Жолдық алгоритмдер дүние жүзінде кең таралған Бейсик тілінде программа қүру үшін өте ыңғайлы, себебі Бейсик тілінің алгашқы нүсқаларында, мысалы, қазіргі кезге дейін көп пайдаланатын нүсқасында орындалатьш нұсқаулар осы сияқты түрде қүрылады да, жолдар нөмірленіп қойылады. Бірақ Бейсшаің (^Вазіс, иікВазіс, Уізиаі Вазіс сияқты нұсқалары және басқа көптеген программалау тілдері мүндай тәсілді қажет ете бермейді. Оларда құрылатын программалардың жазылуы алгоритмнің құрылымдық түрде жазылуына ұқсас.
Ескерту. Кейде күрделі программалар үшін өту п операторын пайдалану программаны оқуды қиындатып жібереді, сондықтан программалаушылар өту п операторын көп пайдалана бермейді.
Алгоритмге түрлі шамалардың енуі де мүмкін. Математикада, физикада түрлі мөндерді қабылдайтын нысандарды (объектілерді) шамалар деп атайтыны белгілі. Мысалы, трапеция ауданы, жол, жұмыс — шамалар. Информатикада да олар осы атпен аталады. Мүнда ор шаманың аты, мәні, типі бар. Атау (аты) айнымалы шаманың белгіленуі (оны информатикада идентификатор деп те атайды, тип — алгоритмнің орындалу кезінде осы шаманың әр кезеңде қабылдай-тын мәндерінің сипаттамасы (әдетте орывдалатын мөндерді агымдық мәндер деп атайды). Тип сандық (бүтін, нақты), символдық, кестелік, литерлік, логикалық та болуы мүмкін. Мысалы, хі: = 5.меншіктеу командасында айнымалының аты — х, типі ~ нақты, ағымдық мәні — 3.5. Бұл команданы орындауда ЭЕМ нің айнымалысы үшін жадтан
арнайы орыа (үяшықтар тобын) қалдырып, оның мекенін белгілейді де, оған 3.5 санын енгізеді.
Литерлік деп мәні мөтін не түрлі символдар жиынтығынан тұ-ратын (символдар тізбегі болатын) жолдық шаманы атайды. Литерлік мәндер тырпақшаларға алынып жазылады, мысалы, "Күн жылы". Алгоритмдік тілде алгоритмнің жазылу турі мынадай:
алг алгоритм атауы (типтері көрсетілген аргументтер мен нәтижелер тізімі) басы типтері көрсетілген аралық шамалар тізімі алгоритм денесі (командалар тізбегі)
Алгоритмнің басы қызметші сөзіне дейінгі алғашқы бөлігін алго-ритм тақырыбы деп, басы...соңы қызметші сөздерінің аралығында орналасатьш орындалуы тиіс командалар тізбегін алгоритм денесі деп атайды. Денеде ретімен кездесетін бірнеше командаларды бір жолга орналастыру да мүмкін. Бүл кезде олар нүктелі утір арқылы ажыра-тылып, ал тақырыпта аргумент, нәтиже атаулары үтір арқылы бөлініп
жазылады.
Егер алгоритм денесінде тақырыпта сипатгалмаған айнымалылар кездессе, олар аралық шамалар деп аталады. Аралық шамалар алгоритмнің басы қызметші сөзінен кейін сипатталып қойылуы тиіс
Алгоритм тақырыбына берілг, керек кызметші сөздерін жазып, олардың оң жағынан пайдалану шыларға арналған түсініктемелеліксөздерді жазып қоюға болады Олар енгізілген жолдарды ЭЕМ орындамай тастап кетеді, яғни алгоритмге түсініктемелерді енгізбеу де мүмкін.