Аралар туралы мәлімет

Қостанай облысы, Рудный қаласы,
№15 орта мектебінің биология пәні мұғалімі
Өміржанова С. Е.

7 сынып
Тақырыбы: Аралар мен құмырсқалар – қоғамдық бунақденелілер.
Сабақтың мақсаты: 1. Аралар мен құмырсқалардың тіршілігі мен отбасы құру ерекшеліктерін және мінез - құлықтары мен түйсігі жайлы мәлімет алу.
2. Пәнге, тақырыпқа байланысты қызығушылық тарын іздену, құру және салыстыруға тапсырмалар беру арқылы дамыту.
3. Олардың табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы жайлы білу, өмірде қолдана білуге үйрету және оларды қорғауға тәрбиелеу.
Құрал - жабдықтар: бейнефильм, жобалар, суреттер, тест парақтары.
Сабақтың типі: жаңа Сабақтың түрі: жобалау
Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі 2мин
Оқушылардың сабаққа дайындығын бақылай отырып, зейінін сабаққа аудару.
Психологиялық дайындық: Менің көңілім жақсы; Мен сабақты жылдам орындаймын
Мен сабақты жақсы оқимын; Менің жазуым жақсы; Менің тәртібім жақсы;

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру кезеңі 2 мин
Сәйкестендіру тесті Зиянкестер А. Өсімдік Б. Жануар В. Адам
1. Саяқ 2. Тарақан 3. Мамықжегі 4. Қандала 5. Бүрге 6. Маса
7. Жібеккөбелегі 8. Бұзаубас 9. Шіркей 10. Сона Жауап: А - 1, 4, 7, 8 Б - 3, 5, 9, 10 В - 2, 4, 5, 6

ІІІ. Жаңа сабақ
А. Ой қозғау
1. Сұрақ
Мөлдір жарғақ тәрізді екі жұп қанаттары бар отряд қалай аталады? (жарғаққанаттылар)
2. жұмбақ

Тыру - тыру тырналар,
Тауға қарай жорғалар.
(Ара)
Екі басы жұдырықтай,
Ортасы қылдырықтай
(Құмырсқа)

3. Мәлімет
Топтасып тіршілік етуіне байланысты мінез - қылығы күрделене түскен. Осындай бунақденелілер қалай аталады? ( қоғамдық)
Б. Мағынаны тану
1. Аралар туралы мәлімет.
1. Бал арасы – жоба
2. Бал туралы – жоба
2. Құмырсқалар туралы мәлімет.
1. Құмырсқаның біз білмейтін сырлары – жоба
2. Құмырсқа да сөйлейді - мәлімет
• Сарапшы мен бақылаушы сөз алады. Сарапшы - жұмысты саралап қорытындылайды. Бақылаушы - бақылап отырып баға береді (өте жақсы, жақсы, орташа).

3. Семантикалық карта (суретпен жұмыс )
Қоғамдық бунақденелілердің тұқым тобындағы дараларының ерекшеліктерін кестеге толтырыңдар.

Аралар
Тұқым тобының даралары
Құрылыс ерекшелігі
Қызметтері
Аналық
денесі ұзын, қанаты қысқа, көбею мүшесі ерекше жетілген, ауыз қуысы кішкене.
Кәрездерге 3 түрлі жұмыртқа салады. Оларды ара сүтімен қоректендіреді.
Аталық (трутень)
жұмысшы арадан сәл үлкен, У безі және шанышқы инесі болмайды. Ауыз қуысы кішкене.
Аналықты ұрықтандырады да өледі
Жұмысшы балара
дене тұрқы кішілеу, өңі қара, басы, кеудесі және жонында сұрғылт сары нүктелері болады. Аузы үлкен, бал жинауға қолайлы, У безі және шанышқы инесі
Шірне, тозаң жинап, өңештің кеңейген бөлігі – жемсауда балға айналдырады. Балауыздан 6 қырлы кәрездер жасап, бал және гүл шірнесін толтырады. Дернәсілдерді қоректендіреді.

Құмырсқалар
Тұқым тобының даралары
Құрылыс ерекшелігі
Қызметтері
Аналық
Қанаты болады, ұрықтану соңынан қанатын өзі жұлып тастайды. Денесі ірі болады.
Жұмыртқа салады, қоныс аудару қызметін атқарады.
Аталық
Қанаты болады. Аналыққа қарағанда денесі кішілеу келеді.
Аналықты ұрықтандырады, өледі. Қоныс аудару қызметін атқарады.
Жұмысшы
Қанаты болмайды. Денесі шағындау болады.
Илеу салады. Қорек тауып аналық пен дернәсілдерді қоректендіреді.
Әскер
Қанаты болмайды. Денесі шағындау болады.
Жауынан қорғайды. Жинаған дәндерді жұмсартып, езіндіге айналдырады.

4. Бейнефильм көріп қорек іздеу түйсігі және мінез - қылық ерекшелігіне сипаттама беру. 3 мин
Топтасып тіршілік етуіне байланысты мінез - қылығы күрделене түскен. Бұл орталық жүйке жүйесі арқылы басқарылатын күрделі құбылыс. Жемін іздеп табуға, қауіп - қатерден қашып құтылуға, ұрпақ беруге, қатал жағдайларда бейімделіп тіршілік ете алуға бағытталады. Тұқым қуалайды.
В. Ой толғаныс
Жарғаққанаттылардың маңызы
Бал ара Құмырсқа
Өсімдікті тозаңдандыру. Бал жинайды. Ауруларға емдік қасиеті бар.

Топырақты қопсытады. Орман ішін тазалайды, жәндіктерге қамқор бола алады

Білгенің жөн! Егер ара шағып алса сізге марганец ерітіндісі (марганцовка), мұз, түймедағы мен ақжелек (петрушка) қажет болады. 1 - Қадам - пинцет, ине арқылы жараның ішінде қалған араның бізгегін шығару керек, болмаса саусақты пайдалану керек. Алдын ала сумен немесе сутек тотығымен тазалау қажет.
2 - Қадам - түсі қызыл - күлгін калий перманганатын (марганцовка) мақтаға малып, шағылған жерді сүртіңіз. Ол болмаса сутек тотығын немесе тұздалған су қолдануға болады.
3 - Қадам - Шағылған жерге мұз кесегін басыңыз. Ол жараның ісінуін кемітеді. Дәрі қобдишаңыздан белсендірілген көмір табылса, оның 3 дәрісін майдалап, 1 шай қасық су қосып, араластырып, жараның бетіне жағыңыз. Бетін дәкемен жабыңыз. Осылайша шағылған жердің уы тезірек кетіп, ісінбейді.
4 - Қадам - Енді жараны іштей емдеу керек. 1 шай қасық кептірілген шайқурай (зверобой), қырмызы (календула), түймедағы не шалфей өсімдіктерін 1 стақан қайнаған сумен араластырып, 15 - 20 минутқа қойыңыз. Ерітіндіні сүзіп, жартысын бірден, екінші жартысын 1 сағаттан кейін ішіңіз.
5 - Қадам - Кейбір жағдайда шағылған жер қызарып, қатты ісіп кетеді. Ісікті басу үшін, балғын ақжелек жапырақтарын майдалап, үстіне қайнаған су құйыңыз. Суыған кезде қайнатпаға таза мата не дәкені малып, жараның бетін басыңыз.
Ара шаққаннан кейін өзіңізді нашар сезініп, жүрегіңіз айнып, қызуыңыз көтеріліп, дем алумен қиындықтарыңыз болса, тезірек дәрігердің көмегіне жүгінгуіңіз керек. Бұл аллергияның белгілері болуы мүмкін.
Сондай - ақ, табиғат аясына демалысқа шыққанда түрлі әтірлер мен иісі өткір косметикалық заттар қолданбай, тым жарқын түстерге киінбеңіз, бұл аралардың көңілін қызықтыруы мүмкін.
Әдеби шығарма. Ө. Тұрманжанов Құмырсқалар, аралар – қиыспас дос, құдалар

Өтебай ТҰРМАНЖАНОВ - Құмырсқалар, аралар – қиыспас дос, құдалар
Ертеде бір орманда,
Өзі салған қорғанда,
Бір топ ара тұрыпты:
Бәрі еңбеккер жан екен,
Жегендері бал екен,
Хан, ханша, хан – Ара.
той жасап елін жинап
Жар салып, бойжеткен
Қызын лайықты адамға
Күйеуге бермекші болады
Хан қызын алмаққа
Көбелек те, маса да, құмырсқа да
Жиналды, Хан ара шығып
Асырса жұрттан өнерін.
Қызымды соған беремін...
Ортаға шықты көбелек.
Билеп кетті дөңгелеп.
Көбелек ханға қарады.
Сауықшыл деп, сәншіл – деп,
Мадақтап күйеу баланы.
Ханшайым сонда сөйледі,
Құр сауық қарын ашырар,
Өнерлі ұл елін асырар.
Сауықшыл екен балаңыз.
Басқа бір қыз қараңыз...
Ортаға шықты масалар.
Сансыз сары найзагер,
Сайыста озған айлакер,
Кілең қанқор, бас алар,
Аюыңды, араңды,
Арыстанды, қабанды,
Шаншамыз да түйрейміз,
Батыр біздің баламыз!
Қызыңызды аламыз...
Ханшайым сөз бастады:
Қайратты екен халқыңыз,
Тым ерсі екен салтыңыз,
Қан ғана екен асыңыз,
Қағынған екен жасыңыз,
Жақсылық салттың бірі жоқ,
Адал еңбек тағы жоқ.
(Еңбексіз елдің бағы жоқ.)
Лайық емес балаңыз...
Ең соңынан баяулап,
Жайбарақат жаяулап,
Ортаға шықты құмырсқа.

Қоңырқай қара шаруамыз,
Астыққа толы ауламыз.
Дәнді өзіміз аламыз,
Сондықтан біз қарамыз.
Төгілгенді жинаймыз,
Шашылғанды табамыз.
Еңбекпенен бағамыз.
Еңбек біздің атамыз!
Еңбек біздің анамыз!.. деп

Ханға қарап қиылды,
ханымыз сонда сөйледі:
Құдамыз болсын құмырсқа!
Өзіміздей тірлікті,
Ынтымақты, бірлікті,
Өсіп - өнген ел екен,
Ағып жатқан кен екен - деп,
Құмырсқа мен аралар
Қиыспас дос құдалар,

ІV. Үйге тапсырма
Мәлімет әкелу
1. Зиянкес бунақденелілермен күрес.
2. Бунақденелілерді қорғау.
V. Бағалау 2 мин

үй тапсырмасы
жұмбақ, сұрақ
жоба
кесте
тапсырма
ұпай

23 - 25 ұпай “5”
20 - 22 ұпай “4”
13 - 19 ұпай “3”
12 ұпайдан төмен “2”

V. Рефлексия
Сабақ не туралы болды?
Бүгінгі сабақ саған ұнады ма?
Бұл сабақ қаншалықты қиын болды?
Сабақтың соңында қандай сезімде болдың?