Шетелдік Орта Азияның өсімдіктері

Ф.0Б-001026
Қ. А. ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІ

ЖАРАТЫЛЫСТАНУ ФАКУЛЬТЕТІ

ГЕОГРАФИЯ КАФЕДРАСЫ

“Бекітемін ”
Қ.А.Ясауи атындағы ХҚТУ
оқу ісі жөніндегі вице президенті,
профессор __________ С.Тұртабаев
_____ _____________ 2008ж

Шетелдік Орта Азияның физикалық географиясы пәнінің

050116-география мамандығына жоғарғы оқу орнына арналған

Оқу бағдарламасы

Түркістан-2008ж

Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі 23 12. 2005 жылғы № 799 бұйрығымен бекітілген Мемлекеттік жалпыға міндетті білім стандарты негізінде дайындалды. Жаратылыстану факультетінің География кафедрасында жасалды.

Оқу бағдарламасы кафедранының№ 1 28. 08. 2008ж мәжілісінде қаралды.

Кафедра меңгерушісі, техн.ғ.к., -------------------- Ә. Мейірбеков

Оқу бағдарламасы факультеттің оқу-әдістемелік Кеңесінің №1 02 09. 2008ж. мәжілісінде қаралды.

Кеңес төрағасы ___________ ф.-м.ғ.к., доцент С.Бекбаев

ХҚТУ Оқу-әдістемелік Кеңесінің№2 2 09 2008ж. мәжілісінде бекітілді.

Құрастырған: г.ғ.к., аға оқытушы Құрбаниязов А

Пікір жазғандар: г.ғ.к., аға оқытушы Сейтниязов Қ
Аға оқытушы Кұрманбай А

ӘД-001026
1. КІРІСПЕ

1.1. Пән туралы қысқаша сипаттама. Болашақ мамандарға география тарихын терең білу үшін қажетті әдебиеттер мен қосымша әдебиеттерді пайдалануы, оқу құралдарын, оқытудың жаңа технологияларын қолдануды меңгеру керек. Студенттерді дербес пәнді оқып үйренуде ондағы білімдер, географиялық барлық ғылымдардың өзара байланысына негізделген. Пәнді оқыту барысында алынған және меңгерілген білім, іскерлік пен дағдыны студент келесі пәндерді меңгеруде пайдалана алады; жалпы жер тану, халықтар географиясы, Әлеуметтік – экономикалық география және т.б.
Шетелдік Орта Азияның физикалық географиясы курсының қарастыратын тақырыптары Орта Азия мемлекеттерінің географиялық орны, пайдалы қазбалары, т.б. салалары.
1.2. Пәннің мақсаты. Шетелдік Орта Азияның физикалық географиясы курсының негізгі мақсаты болашақ мұғалімдерді бүгінгі география ғылымына теориялық-әдіснамалық білімдерінің негіздерімен қаруландыру болып табылады. Сондай-ақ, аимағымыздың табиғи жағдайларының өзгеру жағдайындағы оқушының жеке басын қалыптастыруды тұтас педагогикалық процесті тиімді ұйымдастыра білу икемдігін қалыптастыру болып табылады.
1.3. Пәннің міндеттері. 1. Болашақ мамандардың Шетелдік Орта Азия мемлекеттерінің жер бедері табиғат жағдайлары қазба байлықтарының жайласуы жағдайына оның зандылықтарын үирену.
2. Курсты оқу барысында студенттерді Шетелдік Орта Азия мемлекеттердің географиялық орны және табиғат ресурстарының қорлары мен түрлері туралы таныстыру.
3. Шетелдік Орта Азияның физ географиялық аудандастыру.
4Табиғи процестерді зерттеу.
5. Шетелдік Орта Азия мемлекеттердің табиғи ресурыстарын үирену .
1.4. Пререквизиті: 3-курс студенттері Жалпы жер тану Қурлықтар мен мухиттар физикалық географиясыы пәнінде меңгерген білімдерін пайдаланады.
1.5. Постреквизиті: Шетелдік Орта Азияның физикалық географиясы пәнін толық меңгеру арқылы мемлекеттердің орналасқан орнын, шаруашылық түрін, халқын, мемлекеттер арасындағы әлеуметтік жағдайды біле отырып, келешекте Жалпы жер тану Қурықтар мен мухиттар физикалық географиясы пәндерін игеруге қажет.
1.6. Қысқартылған сөздер
СӨЖ – студенттердің орындайтын өзіндік жұмысы.
ОБСӨЖ – оқытушы басшылығымен орындалатын студенттердің өзіндік жұмысы.

2. ЖҰМЫС ОЌУ ЖОСПАРЫНАН КӨШІРМЕ

№
Семестрлер
Аудиториялыќ сабаќтар
Аудиториядан тыс сабаќтар

Лекция
Прак.
Семинар
Лабор.
ОБС¤Ж
С¤Ж
1
У семестр
15
15

30
30

Барлыѓы
15
15

30
30

Ф-ӘД-001026

Шетелдік Орта Азияның физикалық географиясы пәнінің басқа пәндермен
байланысы
ТМД-нің физикалық географиясы
Оңтүстік Қазақстанның топонимикасы
Материктер мен мұхиттар географиясы

КІРІСПЕ

Болашақ мамандарға география тарихын терең білу үшін қажетті әдебиеттер мен қосымша әдебиеттерді пайдалануы, оқу құралдарын, оқытудың жаңа технологияларын қолдануды меңгеру керек. Студенттерді дербес пәнді оқып үйренуде ондағы білімдер, географиялық барлық ғылымдардың өзара байланысына негізделген. Пәнді оқыту барысында алынған және меңгерілген білім, іскерлік пен дағдыны студент келесі пәндерді меңгеруде пайдалана алады; жалпы жер тану, халықтар географиясы, Әлеуметтік – экономикалық география және т.б
Шетелдік Орта Азия физикалық географиясы курсының қарастыратын тақырыптары е Орта Азия орналасқан елдердін географиялық орны, пайдалы қазбалары, т.б. салалары.
Пәннің негізгі мақсаты- болашақ мұғалімдерді бүгінгі география ғылымына теориялық-әдіснамалық білімдерінің негіздерімен қаруландыру болып табылады. Сондай-ақ, қоғамдық экономикалық жағдайларының динамикалық өзгеру жағдайындағы білімгердің жеке басын қалыптастыруды тұтас педагогикалық процесті тиімді ұйымдастыра білу икемдігін қалыптастыру болып табылады.
Пәнді оқыту нәтижесінде студенттер білуге тиісті:
Шетелдік Орта Азия табиғатын паида болу себептерін ,жер беті рельеф терінің дамуан
Топырақ өсімдік және жануарлар дүниясының таркалуына анлизди білуі керек.
Шетелдік Орта Азия табиғи ресурыстарының таркалу заңдылақтарың үирену

НЕГІЗГІ БӨЛІМ

I - Шетелдік Орта Азияның географиялық орны. зерттеулер қысқаша тарихы
Оңтүстік Қазақстанның физикалық-географиялық орналасуы, шекарасы, географиялық кордингаттары, солтүстіктен оңтүстікке қарай созылып жатқан жері жәнеғде шығыстан батысқа қарай созылып жатқан жерлер.

II - Шетелдік Орта Азияның жер бедері және геологиялық құрылысы
Шетелдік Орта Азия орографиялық ерекшеліктері және олардың тектоникалық тәуелділігі. Жазық –платформалық өңірлер, олардың геологиялық құрылысы. Туалы қатпарлы өңірлер. Каледон, герцин, мезозой және альпі қатпарлықтарына жататын таулы құрылымдар. Олардың геологиялыққұрылыс ерекшеліктері. Шетелдік Орта Азия аумағына тиесілі қазба байлықтар және олардың орналасу ерекшеліктері. Минералды ресурстарды ұтымды пайдалану проблемалары. Жер қойнауын қорғау туралы заңдар.
Қазіргі жер бедері қалыптасуындағы ең жаңа тектоникалық қозғалыстардың жетекші рөлі. Платформалары және қатпарлы облыстар шегіндегі морфоқұрылымдардың негізгі типтері және олардың орналасуы. Түбірлі жазықтар, қабатты жазықтар және үстірттер, аккумуляциялық жазықтар.

III- Шетелдік Орта Азияның климаты
Шетелдік Орта Азия аумағының климатын қалыптастыратын негізгі факторлар. Күн радияциясының географиялық ендікке тәуелді өзгерістері. Жиынтық радияция, маусымдық және жылдық радиациялық баланстар. Ауа массаларының негізгі типтері және олардың жекелеген жерлерде қайталануы. Циклондар мен антициклондар, олардың ауа райы өзгеруіне тигізетін әсері. Климатты қаклыптастыруға төсеніш бетінің тигізер әсері.
Климаттың адамдардың өмірі мен қызметіне тигізектін әсері.
Климаттың тарихи кезеңдегі өзгерістері. Табиғи және антропогендік факторлардың климаттың өзгеруіне тигезетін ықпалы.

IV – Шетелдік Орта Азияның Ішкі сулары
Шетелдік Орта Азия өзендері. Өзендер жайлы жалпылама мәліметтер. өзендер ағыны және өзен топтарының жиілігі. Шетелдік Орта Азия өзендерінің жылдық су балансы. Ағын көлемі. Басты –басты өзен алаптары иаралығындағы ағын аудандарының таралуы. өзендерді қоректену көзі және су режимі бойынша жіктеу. Гидроресурстарды және өзендерді шаруашылықта пайдалану.
Көлдер мен бөгендер. Көлдердің аумағында таралу заңдылықтары көлдердің қазан шұңқырының генезисіне байланысты негізгі типтері. Қоректену және су режимі. Көл суларының химиясы. Көлдердің шаруашылық Шетелдік Орта Азияда маңызы. Бөгендер және олардың қоршаған табиғатқа тигізетін әсері. Жер асты суларын қорғау жәнеолардың экологиялық проблемалары. Шетелдік Орта Азия аумағы ішкі суларды пайдаланудың рекреациялық мүмкіндіктері. Суларды қорғау және пайдалану турвлы заңдар.
Жер асты сулары. Грунт сулары, олардың зонасы және бейзонаға қалыптасу жағдайлары. Грунт суларының химиясы. Грунт суларының типтері және олардың орналасуы. Геологиялық-геоморфологиялық факторлардың грунт суларының таралуына тигізетін әсері. Жер асты суларының шаруашылықтьық маңызы.

V- Шетелдік Орта Азияның Топырақ жамылғысы, өсімдіктер мен жануарлар дүниесі
Шетелдік Орта Азия аумағындағы өсімдіктер мен жануарлар дүниесі орналасуының жалпызаңдылықтары. Олардың таралуындағы зоналық, провинциялығы және биіктік бойынша белдеулілік.
Топырақ. Топырақтың негізгі зоналық типтері және олардың Шетелдік Орта Азия аумағында таралуы. Табиғаттың әр түрлі компонентерінің топырақтың қалыптасуына және дамуына тигізетін әсері. Таулы аймақтардың топырақтары. Құнарлы және құнарсыз топырақтар. Негізгі егіншілік авудандары. Топырақтың құнарлығын арттыру мақсатында жүргізілетін мелиорациялық шаралар. Топырақты қорғау және пайдалану.
Өсімдіктер. Шетелдік Орта Азия өсімдік жамылғысының неоген-төрт кезеңдерде дамуы. Шетелдік Орта Азия флорасының байлығымен алуан түрлілігі. Өсімдіктердің негізгі зоналық типтері және олардың алуан түрлілігі. негізгі зоналық типтері және олардың аумақ бойынша таралуы. Табиғаттың басқа комполнентерінің өсімдік типтерінің таралуыф мен дамуына тигізетін әсері. өсімдік ресурпстарын қорғау және пайдалану проблемалары. Қорғауға алынған аумақтардың кейбір өсімдік түрлері мен олардың өсімдіктерін сақтау мен дамытудағы рөлі. өсімдіктер әлемінің экологиялық проблемалары.
Жануарлар дүниесі. Шетелдік Орта Азия аумағы фаунасының қалыптасу тарихы. Шетелдік Орта Азия жануарлар әлемінің байлылығы мен алуан түрлілігі. Негізгі зоогеографиялық облыстар және оларға сипаттамалар. Аңшылық кәсіпкерлік ресурстар. Фауналық ресурстарды қорғау мен пайдалану. Шетелдік Орта Азия аумағындағы жануарлар әлемін қорғау және олардың экологиялық проблемалары. Қызыл кітап және қорғалатын аумақтар рөлі.
Торырақты, өсімдіктер мен заң фактілері.

VII Шетелдік Орта Азияның экологиялық проблемалар жәңе қоршаган ортаны қоргау.
Табиғат ресурстарын үнемі пайдалану және қоршаған табиғат ортаны қорғау проблемаларының көкейтестілігі. Физикалық-географиялық аудандастырудың принциптері мен әдістері. әр алуан экономикалық мақсаттағы қолданбалы аудандастыру счхемалары. Шаруашылдықтарды орналастыруға, табиғатқа әсер етуге және табиғат ресурстарын пайдалануға қатысты түрлі-түрлі бағдарламалар мен жоспарларды ақпараттық тұрғыдан құамтамассыз ету.
Табиғатты ұтымды пайдалану проблемалары. Табиғат пен қоғамның өзара қарым-қатынасының географиялық мәселерін зерртеу.

СЕМИНАРЛЫҚ ПРАКТИКАЛЫҚ САБАҚТАР ТАҚЫРЫБЫ

1-ші такырып. Шетелдік Орта Азияның физикалық географиясы пәніне кіріспе.
а) Шетелдік Орта Азияның физикалық географиясы пінінің мақсаты мен міндеттері.
б) Шетелдік Орта Азияның пән ретінде қалыптасуы мен даму тарихы.
2-ші тақырып. Шетелдік Орта Азияның орналасқан облыстард ың табиғаты.
а) Шетелдік Орта Азияның Географиялық жайласу орны
б) Шетелдік Орта Азияның Табиғат комплекстарына сипаттама
в) Климат жағдайлары
3-ші тақырып. Шетелдік Орта Азияның геологиялық құрылымы мен жер бедері
а) Геологиялық құрылымы
б) Жер бедері
4-ші тақырып. Шетелдік Орта Азияның табиғи ресурстары мен өндіріс орындары
а) Табиғи ресурстар түрлері
б) Өндіріс орындары
5-ші тақырып. Шетелдік Орта Азияның климатық жағдайы
а) Күн радияциясы қоршаган ортаға әсері
б) Жауын шашын жәңе оның жылдық мөлшері
в) Климат жағдайының ерекшеліктеріне сипаттама
6-ші тақырып. Шетелдік Орта Азияның өсімдіктері
а) Өсімдіктердің зоналармен таралуы
б) Өсімдіктердің түрлері
в) Ботанико-географикалық аудандастыру
7- ші тақырып. ) Шетелдік Орта Азияның жануарлары
а) Жануарлар дүниесінің ерекшіліктері
б) Табиғи зоналармен мекендеу
8- ші тақырып. ) Шетелдік Орта Азияның топырақ жамылғысы.
а) Жазық даларының топырағы
б) Топырақтың табиғи өзгеруі
в) Топырақтың антропогенді өзгеруі
9-ші тақырып. ) Шетелдік Орта Азияның жер беті және жерасты сулары,өзендері, көлдері
а) Көлдері
б) Өзендері
в) Жер асты сулары
10-ші тақырып. Шетелдік Орта Азияның орналасқан қорықтар мен аса қорғауға алынған өсімдіктер мен жануарлар.
а) Қорықтар
б) Қызыл кітапқа енген жануарлар
в) Қызыл кітапқа енген өсімдіктер

СӨЖ ТАПСЫРМАЛАРЫНЫҢ ТІЗІМІ

1 Шетелдік Орта Азияның физикалық географиясы пәніне сипаттама
2. Шетелдік Орта Азияның Оңтүстік Қазақстанның табиғаты.
3. Шетелдік Орта Азияның Алматы облысына физикалық-географиялық сипаттама
4. Шетелдік Орта Азияның Жамбыл облысына физикалық-географиялық сипаттама
5. Шетелдік Орта Азияның облысына физикалық-географиялық сипаттама.
6 Узбекістан Республикасына физикалық-географиялық сипаттама.
7. Узбекістан Республикасына табиғи ресурстары
8. Шөл зонасының табиғатына сипаттама
9. Тажигістан Республикасының су ресурыстары
10 Түркменістан Республикасы жер бедеріне жалпы сипаттама
11. Түркменістан Республикасы жер бедеріне жалпы сипаттама
12. Тажигістан Республикасының облысының жер бедеріне жалпы сипаттама
13. Түркменістан Республикасы Қызылорда облысының жер бедеріне жалпы сипаттама
14. Арал теңізіне Физикалық-географиялық сипаттама
15. Шардара су қоймасына Физикалық географиялық сипаттама
16. Су қоималарының физикалық-географиялық сипаттама
17Тянь Шан тауының даму тарихы
18. Шетелдік Орта Азияның физикалық географиясы пәніне сипаттама
19. Шетелдік Орта Азияның таулы зонасы табиғаты.
20. Тажигістан Республикасының физикалық-географиялық сипаттама
21. Түркменістан Республикасы Жамбыл облысына физикалық-географиялық сипаттама
22. Оңтүстік Қазақстан облысына физикалық-географиялық сипаттама.
23. Узбекістан Республикасына физикалық-географиялық сипаттама.
24. Шетелдік Орта Азияның табиғи ресурстары
25. Шөл зонасының табиғатына сипаттама
26. Тажигістан Республикасының жер бедеріне жалпы сипаттама
27. Түркменістан Республикасы жер бедеріне жалпы сипаттама
28. Шетелдік Орта Азияның жер бедеріне жалпы сипаттама
29. Узбекістан Республикасына жер бедеріне жалпы сипаттама
30. Арал теңізіне Физикалық-географиялық сипаттама
31. Шардара су қоймасына Физикалық географиялық сипаттама
32. Алакөл көліне физикалық-географиялық сипаттама
33 Арал тенізінің даму тарихы
34 Каирақ құм су қоймасына Физикалық географиялық сипаттама
35. Тян-Шан тау системасына физикалық-географиялық сипаттама
36. Памир тауларына физиткалық-географиялық сипаттама.
37. Шетелдік Орта Азияның климатына жалпы сипаттама
38. Каспий теңіз көліне физикалық-географиялық сипаттама
39. Узбекістан Республикасына шөлді зонаға физикалық географиялық сипаттама беріңіз
40. Сырдарья өзе. нінің орта ағысының геоморфологиялық құрылымы
41. Тажигістан Республикасының пайда қазбалары
42. Түркменістан Республикасы пайда қазбалары
43. Шетелдік Орта Азияның облысының пайда қазбалары
44. Узбекістан Республикасына пайда қазбалары
45. Шетелдік Орта Азияның орналасқан қорықтар
46 Зарафшан және Қашқадария өзеніне физикалық-географиялық сипаттама
47 Амудария өзеніне физикалық-географиялық сипаттама
48. Орта Азия өсімдігінің тарқалуы
49 . Орта Азия жануарлары
50. Сырдарья алабында мекендейтін жануарлар
51. Қарақұм шөліне физикалық-географиялық сипаттама
52.Амудария өзеніне географиялақ сипаттама.

Негізгі әдебиеттер:
1. Г.М. Джаналиева, Т.И. Будникова и др., Физическая география Республики казахстан Алматы. Қазақ университеті 1998.
2. Гельдыева Г.В., Веселова Л.К. Ландшафты Казахстана.- Алма-Ата: Ғылым, 1992. 172с.
3. Бесполов В.Ф. Геологическое строение Казахской ССР.- Алма-Ата: Наука 1971.
4. АбдуллинА.А. Геология Казахстана.-Алма-Ата: Наука, 1981.312с.
5. Джаналиева Г.М. Структура и дифференциацияландшафтов Балхаш-Илийского региона.- Алматы: КазГУ,1993.396с.
6. Джаналиева Г.М., Богачева В. П. Ландшафты дельты р. Или.- Алматы: КазГУ, 1992.264с.
7. Исаченко А.Г., Шляпникова А.А. Природа мира. Ландшафты-М.: Мысль,1989.504с.

Қосымша әдебиеттер:
1. Ахмедсафин У.М., Шлыгина В.Ф. и др. Формирование подземного стока на территории Казахстана. – Алма-Ата, 1970.
2. Комплексная характеристика пастбищпустынной зоны Казахстана Под ред. Курочкиной Л.Я.- Алма-Ата: Наука, 1990. 232с.
3. ИсаченкоГ.К Отечественное экологическое картографирование: первые
итоги Изв. ВГО. 1992. Т.124. Вып. 5. с. 418-426.
4. ИсаченкоГ.И. Экологические проблемы и эколого-географическое карто
графирование СССР Изв. ВГО. 1990. Т. 122. Вып 4. с. 345-347.
5. Бабаев А.Г., Залетаев B.C. Эталонные объекты экологического монито
ринга в аридных зонах Проблемы освоения пустынь 1990.- № 5.- с. 3-9.
6. Поляков В.Н. Современное состояние и перспективы развития ландшафт
ной экологии Изв. АН СССР. Сер. Геогр. 1990. № 4. с. 21-32.
7. Глушко Е.В. Программа аэрокосмического мониторинга природопользо
вания и геоэкологической обстановки в Приаралье Проблемы освоения
пустынь 1992.- № 2.- с. 25-37.
8. Никиченко А.П., Ющук Е.Д. Методические и прикладные аспекты эколо-
го-географических исследований для оптимизации ландшафтов. Кривой
Рог, 1995.-112 с.
9. Котляков В. М., Кочуров Б. И. и др. Подходы к составлению экологиче
ских карт Изв. АН СССР. Сер. Геогр. 1990. № 4. с. 36-48.
10. Преображенский В. С. Экологические карты (содержание, требование)
Изв. АН СССР. Сер. Геогр. 1990. №6. с. 30-41.
11. Смирнов Л.Е. Географо-экологические проблемы и задачи географии
Вести. Ленингр. ун-та. Сер. 7, Геология и география. 1990. Вып. 3, № 21. с
16-27.