Төтенше жағдайларда зақымдану кезінде дәрігерлік көмек көрсету



І.Жансүгіров атындағы Жетісу мемлекеттік университеті

СМЖ ЖМУ ЕОӘК.09-2009
1 басылым

САПА МЕНЕДЖМЕНТ ЖҮЙЕСІ

Оқу-әдістемелік кешені
Ф.4.09-02

01.02.2009 ж.

Мәдениет және өнер факультеті
Дене тәрбиесі мен теория әдістемесі кафедрасы

БЕКІТЕМІН
Бірінші проректор – оқу-әдістемелік
жұмыстары жөніндегі проректор
____________ Ф.Н. Жақыпова
_____ ______________2011 ж.



Өмір сүрү қаупсіздік негіздері пәнінен
ОҚУ –ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ

Мамандықтар: ЮҚ, ГФ, МжӨ, МжЖ
Оқу формасы: қашықтықтан оқыту

Талдықорған 2011
Оқу - әдістемелік кешенді типтік оқу бағдарламасына сәйкес жәнеЖБМБС негізіінде ЮҚ, ГФ, МжӨ, МжЖ
мандықтарында дене тәрбиесі теориясы мен әдістемесі
кафедрасының доценті Галиева Г.Б. кұрастырған.

______________________
(оқытушының қолы)

Дене тәрбиесі теориясы мен әдістемесі
кафедрасының отырысында қарастырылды.
--- 2011 ж. № хаттама

Кафедра меңгерушісі п.ғ.к. Прокофьева М.А.

______________ ___2011 жыл. №_____ хаттама
Мәдениет және өнер факультетінің әдістемелік бюросы мақұлдаған

Әдістемелік бюроның төрайымы Р. К. Алсаитова

І.Жансүгіров атындағы Жетісу мемлекеттік университеті

СМЖ ЖМУ ЕОӘК.09-2009
1 басылым

САПА МЕНЕДЖМЕНТ ЖҮЙЕСІ

Силлабус
Ф.4.09-02

01.02.2009 ж.

Мәдениет және өнер факультеті
Дене тәрбиесі теориясы мен әдістемесі кафедрасы

СИЛЛАБУС

Өмір сүрү қаупсіздік негіздері пәнінен
пәні бойынша
Оқыту түрі: қашықтық
Курс: 1
Семестр: 1
Кредит саны: 1
Барлық сағат саны: 45
Барлық аудиторлық сағат: 9
Оның ішінде:
Дәрістер: 2
Кеңес беру сабағы: F2F 7
Барлық дистанциондық сағат: 36
Оның ішінде:
СӨЖ: 21
Лекции: 13
СР: 8
Кеңес беру сағаты on- line, off- line: 15
Аралық бақылаулар: 2
Емтихан: 1 семестр

Талдықорған 2011 ж.

Оқытушы туралы мәлімет
Оқытушының аты- жөні: Дене тәрбиесі мен теория әдістемесі кафедрасының
доценті – Галиева Г. Б.
Байланыс телефоны: 27-05-55, 87777649687
Консультациялық сағаттар: кафедрадағы консультациясының кестесі бойынша.
Пән: Өмір сүрү қаупсіздік негіздері пәнінен
Курстың өткізілетін орны және уақыт курсын игеру үшін студенттер келесі: сабақ бекітілген кесте бойынша жүргізіледі.
Пререквизиттер: Өмір сүрү қаупсіздік негіздері пәні:
Анатомия, Медицина білімдер негіздері, Төтенше жағдайлар және азаматтық қорғаны, Әскери- медициналық дайындақ т.б. бір- бірімен тығыз байланысты арнайы пәндерді оқу барысында игерілген білімдерге негізделеді..
Постреквизиттер: Анатомия, Медицина білімдер негіздері, Төтенше жағдайлар және азаматтық қорғаныс, Әскери- медициналық дайындақ аталған пәнді оқыту келесі пәндерді игеру үшін қажет.
Мақсаттары мен міндеттері:
Студенттерге теориялық білім және тәжирбелік дағдыны игеріп, болуы табиғи апаттар, қирау, алапат зардаптарынан халық шаруашылығы нысандарын қорғау мен қатерлі жағдайларда сауатты шешім қабылдап және болжай алуды үйрету. Әр түрлі зақымдар мен жарақаттанулар және химиялық улы заттар мен радиациялық зақымдану кезінде бірінші дәрігерге дейінгі көмек көрсетуді үйрету.
Студенттерге беібіт және соғыс уақыттағы төтенше жағдайларда дұрыс әрекет етуге үйрету;
Қутқару, кідіртуге болмайтын және шұғыл қалпына келтіру жұмыстарын жүргізу кезінде бұқара халыққа уақытылы көмек көрсету;
Апат, қирау және алапат зардаптары салдарын жоюға белсенді қатысу;
Табиғатта автономды тіршілік ету жағдайында және түрлі экстремальды жағдайлардағы адамдардың дұрыс әрекеті: ыстықта суықта, орманда, тауда, қылмыс қауыпы жағдайларында және т. б.
Пәнге қысқаша мағлұмат: Студенттердің өздерінің жеке басының және қоршаған адамдардың қаупсіздігіне жауапкершілікпен қарауға, болуы мүмкін апат, қирау және алапат зардаптарынан дұрыс қорғана білуді қатерлі жағдайларда сауатты шешім қабылдай және болжай алу, сондай – ақ адам тіршілігінің барлық саласындағы қауыпты жағдайлардың алдын алып, өзіне және басқаларға көмек көрсете білуді қалыптастыру. Теориялық алынған білімімен іс- жүзінде атқарылатын қаупсіздік шараларын меңгеру, адамдардың қандайда болмасын экстремальды жағдайларда өмірін сақтап қалуға себеп болады. Арнайы дайындалған адамдар экстремальды жағдайларда қашанда дұрыс шешім қабылдай алады. Казіргі уақытта адам үнемі қауп- қатер үстінде, сондықтан теориялық алынған білім әр – түрлі қауп- қатер кезінде төтенше жағдайларда, іс- жүзінде қолданылуы тиіс.
Қалыптастыратын дағдысы: Студенттерге беібіт және соғыс уақыттағы төтенше жағдайларда дұрыс әрекет етуге үйрету;
Қутқару, кідіртуге болмайтын және шұғыл қалпына келтіру жұмыстарын жүргізу кезінде бұқара халыққа уақытылы көмек көрсету;
Апат, қирау және алапат зардаптары салдарын жоюға белсенді қатысу;
Табиғатта автономды тіршілік ету жағдайында және түрлі экстремальды жағдайлардағы адамдардың дұрыс әрекеті: ыстықта суықта, орманда, тауда, қылмыс қауыпы жағдайларында және т. б.

Пән бойынша студенттің білімін балмен бағалау көрсеткіші

Бағаланатын бағдар
(позиция)
1-8 аптадағы бағалау мөлшері
9-15 аптадағы бағалау мөлшері
Баллдың максималдық (жоғары) мөлшері
Электронды журналға балл қоюдың кезеңі
ӨЖ
2
2
Әрбір ӨЖ –ге 100 баллдан
4,7,11,
14 апталарда
Аралық бақылау
1
1
Әрбір аралық бақылауға 100 баллдан
8 және 15 апталарда
Кіру рұқсатының рейтингісі 1
R 1 = (ӨЖ1+ӨЖ2+АБ1)3
100
8 апта
Кіру рұқсатының рейтингісі 2
R 2 = (ӨЖ3+ӨЖ4+АБ2)3
100
15 апта
Академиялық кезеңдегі кіру рұқсатының рейтингісі
R = (R1+R2)2
100
15 апта
Емтихан
Е
100
16-17 апта
Қорытынды баға
I = R*0.6+E*0.4
100

Бағалау саясаты
Білімді бағалаудың балдық-рейтингтік жүйесі

Әріппен белгіленген баға
Бағаның цифрлік эквиваленті
Пайыздық мөлшері
Дәстүрлі түрде бағалау
A
4,0
95-100
Өте жақсы
A-
3,67
90-94

B+
3,33
85-89
Жақсы
B
3,0
80-84

B-
2,67
75-79

C+
2,33
70-74
Қанағаттанарлық
C
2,0
65-69

C-
1,67
60-64

D+
1,33
55-59

D
1
50-54

F
0
0-49
Қанағатанарлықсыз

Баға қоюдың критерилері

Бақылау түрі
Максимальдық баға
Оқытушының журналына балл қойылатын мерзімі
ӨЖ 1
Тапсырма 1
Тапсырма 2
Тапсырма 3
Тапсырма 4
100
25
25
25
25
ӨЖ тапсырмаларының тапсыру кестесіне сәйкес
ӨЖ 2
Тапсырма 1
Тапсырма 2
Тапсырма 3
100
30
30
40
ӨЖ тапсырмаларының тапсыру кестесіне сәйкес
ӨЖ 3
Тапсырма 1
Тапсырма 2
Тапсырма 3
Тапсырма 4
100
25
25
25
25
ӨЖ тапсырмаларының тапсыру кестесіне сәйкес
ӨЖ 4
Тапсырма 1
Тапсырма 2
Тапсырма 3
Тапсырма 4
100
25
25
25
25
ӨЖ тапсырмаларының тапсыру кестесіне сәйкес
Аралық бақылау 1:
1 Нұска: Сұрақ 1- баға 1
Сұрақ 2- баға 2
Сұрақ 3- баға 3
Қорытынды: (с1+с2+с3)3
2 Нұсқа: Тест
100
100
100
100

8 апта
Аралық бақылау 2:
1 Нұсқа: Сұрақ 1- баға 1
Сұрақ 2- баға 2
Сұрақ 3- баға 3
Қорытынды: (с1+с2+с3)3
2 Нұсқа: Тест
100
100
100
100

100

15 апта

Дәрістердің күнтізбелік-тақырыптық жоспары

№
Дәрістер тақырыбы
Сағат саны
Апта
Әдебиеттер
11
Тіршілік ету қаупсіздігін қамтамасыз етуде ұйымдастыру негіздері.

1
1
[1,2,3,4]
22
Ядролық және радиациалық зақымдану ошақтарының сипаты.

1
2
[1,2,3,7]
3
33
Химиялық және биологиялық зақымдану ошақтарының сипаты.

1
3-4
[1,2,3,4,5]
4
44
Күшті әсер ететін улы заттардың адам организіміне тигізетін әсері..

1
5
[1,2,3,4,]
5
55
ТЖ – пайда болатын аралас зақымдану ошақтары.
1
6
[1,2,3]
8
86
Төтенше жағдайлар салдарын жоюда шұғыл атқарылатын құтқару және шараларды ұйымдастыру.

2
7
[1,2,3,6,7]

97
Ядролық зақымдау факторларынан қорғайтын қорғаныс ғимараттарын жабдықтау, тиімді пайдалану тәртібтері..
2
8
[1,2,3,4,]
88
Бейбіт және соғыс уақытындағы төтенше жағдайлар, ТЖ- да эвакуация – көшіру жұмыстарын ұйымдастыру

1
9

[1,2,3,7]

99
Ядролық және химиялық қарулар қолданған жағдайларда, радиациалық және химиялық зақымдалу дәрежелерін бағалау.
1
10-11
[1,2,3,4,6,7]
110
Жекелей қорғаныс құралдарын сақтау және үлестіру тәртібі.

2
12-13
[1,2,3,6,7]
111
Судағы экстремальды жағдайлар

1
14
[1,2,3,4, 7]
112
Сұрапыл табиғи апаттар және болуы ықтимал салдары, сұрапыл табиғи апаттарда халықтың іс- әрекеті. кезінде көмекті ұйымдастыру

1
15
[1,2,3 ,6,7]

Барлығы:
15

Лекциялар жиыны

Тақырып: Тіршілік ету қаупсіздігін қамтамасыз етуде ұйымдастыру негіздері.
Жоспары:
1. Аурулардың алдын алуға денсаулық сақтауды қамтамасыз ететін жағдайларды жасауға бағытталған шаралардықолдану
2.Қоршаған ортаның зерттелген факторлары.
3. Гигиеналық және әлеуметтік зерттемелердің түрлері.
Негізге ала отырып, гигиенистер адам өмірі мен еңбегіне ыңғайлы жағдай жасауға,тұрғындарды сауықтұруға ,ауру мен өлім деңгейін төмендеуге ,өмірді ұзартуға,жұмысқа деген қабілетті және т.б жағдайларды жақсартуға бағытталған қолданбалы шараларды ұсынады.Сөйтіп гигиенаның басты мақсаты-қоршаған ортаны сауықтуру арқылы алғашқы профилактиканы өткізу, яғни адамға деген қолайсыз әсерлердің алдын алу.Жалпы гигиена,еңбек гигиенасы,комуналдық, балалар мени жас өспірімдер гигиенасы тағам гигиенасы т.б гигиенаның бөлімдерінің мақсаты болып табыладыү
С А Н И Т А Р Л Ы Қ сипаттама. Гигиеналық және әлеуметтік зерттемелердің қайсысы болмасын осы санитарлық сипаттамаданг басталады.
Ф И З И К А Л Ы Қ тәсілдер-температураны,ылғалдылықты, барометрлік қысымды,сәулелі энергияның қысқы толқындардан бастап,инфрақызылға дейін радиация турін,он Х И М И Я Л Ы Қ ың шама-өлшемін,шу деңгейін ,діріл қалпын анықтайды.
тәсілдер –ауаның, судың,жердің азық –түліктің химиялық құрамын,бөгде заттармен ластануын зерттеу үшін пайдаланылады,ұлы химиялық заттарды,шаштағы ,терідегі,қандағы,ағзалардағы ауыр металдарды және газдардың деңгейін анықтайды.Бұлар организмге қолайсыз әсерін тигізуге мүмкін.
Б И О Л О Г И Я Л Ы Қ тәсілдер-мысалы су қоймасы жағдайын тексергенде,ондағы жәндіктер мен өсімдіктердің тиесілі түрлері,оның биологиялық көрсеткіші анықталады.
Б А К Т Е Р И Я Л Ы Қ тәсілед.суда,ауада,жерде, тағам өнімдерінде жалпы бактерия ұрықтарының жайылуы ,мұнымен қатар ішек бактерияларының барлығы анықталады.
C S Y F тәсілдері: санитарлық,токсикологиялық зерттемелер залалды заттардың организмге әсерін және өненркәсіпте, ауыл шаруашылығында,тұрмыста т.б жерлерде қолданылатын заттардың улылық дәрежесін анықтау моделін жасауға муміндік береді.
К Л И Н И К А Л Ы Қ тәсілдер –жүйелі түрде кәсіби және басқа залалды әсерді бастарынан өткерген адамдардың денсаулығын анықтайды,олардың бойындағы алшақты белгілерді табады,мұның дер кезінде профилактикалық шаралдарды өткізудегі маңызы зор.
"Денсаулық - зор байлык" дейді қазақ. Халықтың денсаулығын сақтау аурулардың алдын-алу мен оларды емдеу бағыттары мемлекеттік, әлеуметтік, экономикалық (нарықтық экономика — макроэкономика), медициналық және биологиялық (физиологиялық) проблема. Адамның еңбек пен тұрмыс жағдайын жақсарта беру, аурулардың аддын алу. Халықтың дене және рухани күщінің жан-жақты дами беруіне қолайлы жағдайлар туғызу, халыққа тегін, жалпыға бірдей, жоғары дәрежедегі мамандандырылған медициналық көмек көрсетуді қамтамасыз ету біздің тәуелсіз егеменді мемлекетіміздің аса маңызды міңдеттерінің бірі. Бұл туралы біздің ата заңымызда (конституциямызда) кең көлемде жазылған. Басқадай Қаулы-қаралар жеткілікті. Сонымен 2002 жылы — денсаулық жылы деп атаудың өзі нені аңғартады.
Біздің мемлекетімізде денсаулык сактау ісімен Қазакстан Республикасы денсаулық сақтау министрлігі айналысады. Облыстарда, аудандарда денсаулық сақтау бөлімдері жүргізіп отырады. Кейінгі кезде халықтың денсаулығы өте нашарлап кетті. Оның ең басты себептерінің бірі экологиялық жағдайларға байланысты. Қазақстан жерінің экологиясы басқа мемлекеттермен салыстырғанда, өте нашарлап кетті. Қазақстан Республикасында емдеу-практикалық мекемелер арқылы барлық медициналық жәрдем көпшілік жағдайда тегін көрсетіледі. Мемлекеттік бюджеттен арнаулы түрде қаржы бөлініп отырады. Балалар дәрігерлік көмекті балалар ауруханасы мен поликлиникаларынан тегін алады. 3 жасқа дейінгі балалар консультация орындарының бақылауында болады. Денсау-лық дегеніміз — ағзаның, айналаны қоршаған сыртқы орта факторларына бейімделуі. Айналаны қоршаған сыртқы орта факторлары әсерінен адамдардың денсаулығы қалыптасып, ол дами түседі. Атмосферада табиғи және антропогендік көздерден қосылған әр түрлі қосындылар әр кездерде де болады. Ондай табиғи қосындыларға шаңдар жатады, олар, негізінен, өсімдіктер түрлерінен, вулкандардан, эрозияға ұшыраған топырақтан, ғарыш топырақтан, ғарыш шаңдарынан тұрады және өрт түтіндері, газдар да жатады.
Атмосфераның ауасын ластайтын негізгі антропогендік көздер қатарына өнеркәсіп орындарының кейбір салалары, автокөлік және жылу энергетикасы жатады.
Қазақстанда тұрақты өнеркәсіпорындарының көздерінен атмосфераға жыл сайын (1995 ж – 3,1млн.г., 1997 ж – 2,37; 1998 ж – 2,33) зиянды заттар шығады. Атмосфераға кететін зиянды қосындылардың жартысына жуығын энергетика, ал түсті металдар – 22,7 %, қара металдар – 15,7 % береді.
Атмосфераға зиянды заттарды шығаруда автокөліктер үлкен орын алады.
Қазақстанның үлкен қалаларында автокөліктердің зиянды заттарды шығарудағы үлесі 60 – 80 пайыз құрайды. Ал Алматы қаласында – 90 пайыз.
Ең көп тарайтын улы заттар – көміртегі оксиді (СО), күкірттің диоксиді азоттың оксиді көмірсутегі (CnHm) және қатаң заттар (шаң).
Атмосфераға одан да гөрі улы заттар шығады, мысалы, фтордың қосындысы, хлор, қорғасын, сынап және бензапирен. Осы күндері атмосфераға 500-ден астам улы заттар шығады екен, оның саны күннен күнге ұлғаюда.
Қазақстан Республикасының қалаларындағы ауа бассайнін бақылау қалаларда ластану деңгейінің өте жоғары екенін көрсетіп отыр. Орташа алғанда қалалардағы шаңның, аммиактың, фенолдың, фторлық сутегінің, формальдегидтің, қорғасынның, азот диоксидінің және күкірттің жиынтығы шекті нормадан әлдеқайда артық болып тұр. Мысалы, Шымкент және Лениногорск қалаларында күкірт жиынтығы шекті нормадан 100 есе артып кеткен.
Атмосферадағы қоспалардың және олардың қозғалысы екінші деңгейдегі өте улы қосындылардың пайда болуына әкеліп соғады (қара түтін (смог), қышқыл (кислота) және олар озон қабатын бұзатын бірден-бір қосындылар.
– үлкен қалаларда, өнеркәсіп орталықтарында байқалатын ауаның өте қатты ластануы. Оның екі тұрпаты байқалады:
түтіннен немесе өндірістік газдың қалдықтарынан құралған қалың тұман;
фотохимиялық смог - өткір газ бен азрозольдің қою тұмансыз жиынтығы, ол күннің ультракүлгін сәулесінің әсерінен фотохимиялық реакцияға түсіп құралды әрі өте улы келеді.
Фотохимиялық смог 1940-шы жылдарда Лос – Анджелес қаласында байқалған, қазірді ғаламшарымыздың барлық дерлік бұрыш – бұрыштарында көрінеді.
Смог көз көрерлікті төмендетеді, металдың тотығуын күшейтеді, денсаулыққа кері әсер етеді әрі тұрғындардың өлімін көбейтіп, аурушаң етеді.
Соңғы 100 жылдан бері белгілі, бірақ оған кейінгі жылдарда ғана көңіл аудара бастады. Қышқыл жаңбыры деген атты 1972 жылы ағылшын ғалымы Роберт Ангус Смит қолданады.
Негізінде, қышқыл жаңбыр күкірттің және азоттың атмосферадағы химиялық және физикалық реакцияларының әсерінен туындайтын құбылыс. Нәтижесінде күкір және азот қышқылдары түзіледі. Соңынан сол бу немесе қышқылдың молекуласы бұлттың тамшыларына араласып, құрғақ немесе жаңбыр түрінде жерге түседі. Бірақ адамның өмір – тіршілігі, іс - әрекеті атмосфераға күкірт пен азоттың қосындысының көптеп шығуына ықпалын тигізуде.

Тақырыбы: Негізгі ұғымдар мен анықтамалар
Жоспары:
1. Төтенше жағдайларда зақымдану кезінде дәрігерлік көмек көрсету.
2. Жасанды түрде тыныс алдыру әдістері.
3. Улы заттармен уланғанда, суға батуда алғашқы медициналық көмек.

Жалпы мұздаудың(катудың) симптомдары: қалтырау, шаршау, ұйкы басу, акырында ұйктап кету. Дене сіресіп, тыныс алу мен жүрек жұмысы өлсіревді. Мидьщ кан аздығы дамып, аяғында адам өледі.
Жергілікті үсу арасында кебіне аяқтың, оның ішінде, башпайлардың үсуі жиі кездеседі. Жергілікті үсу симп-томдары бойынша онын мынадай дөрежелері ажыратылады.
Бірінші дәрежелі усу — терінің бозаруы, оның сезгіш-тігінін жоғалуы, жылыткан кезде терінін ашып, ауыруы, кызыл күрең түске боялып, ісінуі жөне ауыруы. Екінші дәрежелі — жоғарыда көрсетілген өзгерістерден баска іші сүрғылт қан түсті сүйыктыққа толған күлдіректер пайда болады. Үшішиі дәрежелі — барьшша аукымды жөне терең өзг*9ерістер төн; тіндер сезгіштігін жоғалтады, кара көк түске еніп, өлектіктік белгілері пайда болады; Төртішігі дөрежелі— үсіген тіндер терең өлі еттеніп, сезгіштік жойылады. Аяк-кол суып, бозарып, көгереді.
Үсудің өр түрлі дөрежелері қабаттасып келуі жиі кездеседі, мысалы, үшішш дөрежелі үсу екінші жөне бірінші дөрежелі үсу учаскелерімен; аяқтан басқа, кол, мүрын, күлақ, бет жөне маңдай үсуі мүмкін.
Жеңіл үсіктер кайталанғанда немесе суық ұзак уакыт өсер еткенде (аязда немесе ылғалды, суык көктемгі — күзгі уакытта) калтырау болуы мүмкін: жан ауыртар домбьну, көгеру, салқындау байқалып, тері кышиды ("каз терісі"); ол терінің ашык жерлерінде, кол саусактарында, кұлак калқанында, кейде аяк басывда байкалады.
Зардап шегушіні жылы бөлмеге орналастыру керек. От немесе ыстық пеш жанында жылытуға болмайды. Жылыта отырып, ауруға ыстьщ шай, кофе, шарап немесе арақ беруге болады. Жалпы қату кезінде зардап шегушіш шешіндіріп, денесін спирт немесе арақпен сылайды, есін жинаткызып, сусын береді, жылы етіп кымтайды. Егер зардап шегуші дем алмаса, онда жасанды тыныс алдырады, тері астына камфора немесе кофеин, кажет болса, эфедрин, кордиамин енгізеді. Содан кейін ауруды жібереді. Клиникалық өлім белгілері байқалғанда, реанимация іс-шараларын жүргізеді.
Жергілікті үсу кезінде жалпы жылыту, үсіген бөлікті жеңіл түрде уқалау ұсынылады. Бұл кезде суыктан ағарып кеткен бөлікті таза жуылған ылгал қолмен сылап ыскылайды, жылытатын таңғыш кояды. Ең жақсысы, үсіген жер кызарып, жылынғанша спирт немесе арақпен ысқылау кажет. Үсіген жерді қармен ысқылауға болмайды.
Үсудің алғашкы кезінде, ен алдымен, аяқ-қолды жылы су ваннасында (су температурасын 20-дан 37°-қа дейін ақырындап көтере отырьш) жеңіл массаж жасай отырып жылыту керек. Ысқылағаннан кейін мақтаның қалың кабатымен таза (ең жаксысы, стерильді) таңғыш салу керек, аяк-колды жоғары көтеріп, дөрігерге жіберу кажет. Үсіген бөлік домбығып іссе немесе күлдірек пайда болса, ысқылауға болмайды. Ең дұрысы, үсіген бөлікке мақтаның қалың қабатымен стерильді таңғыш салады, аяқ-қолды жоғары қалыпта ұстайды жөне зардап шегушіні дерігерге жібереді.
Жалпы қату (жедел) жөне жергілікті үсу (бірінші дережелі үсуден баскасы) кезінде госпитализациялау ұсынылады. Үсуді емдеу антибиотиктер, өр түрлі жақпа-майлар (мазь) сіңдірілген таңғыш салу, физиотерапевтік процедура (кұрғақ) ауа ванналары, кварц колдану, ал қажет болса, оперативтік емдеу (еліеттенген тіндерді алып тасту) жүргізіледі. 2,3,4 дөрежелі үсулер кезівде сіреспеге қарсы сарысу мен анатоксиннің профилактикалық дозасы енгізіледі. Қан айналымының жақсаруы үсуге кедергі келтіретінін атап өту керек. Мысалы, үсу немесе кату пайда болғанға дейін суықтағы қозғалыс (тез) жүру, жүгіру кан айналымды жаксартады, денені жылытады, сөйтіп, суыктьщ зиянды өсеріне карсы түрады, мұның профилактикалық мөні зор.
Күн және ыстық өту туралы түсінік, олардың алдын алу және алғашқы медициналық жөрдем көрсету
Күн өту — тікелей күн сөулесінің ұзак уакыт өсерінен немесе ыстык, нашар желдетілген бөлмеде, жоғары температура жағдайында жұмыс істеу салдарынан дененің кызьш кетуі.
Күн өтудің негізгі белгілері — жалпы өлсіздік, бейжайлык, естен тану немесе естен айырылу күйі, құсу, жүрегі айну, дене температурасының көтерілуі. Кейде
мүрыннан кан кетуі, жүрек кызмегі өлсіреуі жөне тіші кома күйіне түсуі мүмкін.
Зардап шегуші, ең алдымен, шұғыл көмекке мұктаж болады, оны таза ауаға, көлеңкеге шығарьш, киімін шешу керек. Содан кейін салқын сусын береді, басына суық компресс қояды, суық су кұяды немесе суық нөрсеге орайды.
Зардап шегушінің жағдайына жөне колда бар мүмкін-діктерге сөйкес емдеу құралдары колданылады. Мысалы, жүрек жұмысы өлсіреп, артериялык кан қысымы төменде-генде кофеин ерітіндісін (20 пайыз ерітіндінщ 1 мл), комфора (20 пайыз ерітіндінің 20 мл), лобелин ерітіндісін (0,5—Імл немесе венаға Імл) жібереді. Тьшыс алу тоқтап қалғанда немесе қатты бұзылранда, жасанды тыныс алдыру, оттек, корбоген пайдаланылады.
Алғашқы жәрдем көрсетіп, зардап шегушіні ауыр жағдайдан алып шыққаннан кейін ауруханаға жаткызады.
Ескерту. Күн етудің патогенетикалық тұрғыда ыстық өтуден айырмашылығы — күн өткенде дененің қызып кетуімен бірге күн сөулесі тікелей өсер етеді (күн сөулелік қызаруы бар тері күйіктері, уытты гистомин төріздес заттар түзіледі).
Дененің кызьш кетуі, өдетте, дене ж ұмысы кезінде, өсіресе шеруде байқалады. Дененің кызып кетуіне себепші болатындар: ауаның ылғалдылығы жөне желсіз болуы, бұл тердің булануын киындатады, сондай-ақ сүйьщтықты тым аз қолдану. Ең өуелі продромольді белгілер дамиды — тері күрт қызарады, тер бөлінісі күшейеді, шырышты кабыщна ңұрғайды, күрт шөлдейді, тыныс алу мен тамыр соғуы жиілейді, сондай-ақ кан қоюланады, жүрегі айньш, жұтыну қиындайды. Қызып кету (ыстық өту) процесінің үш формасын ажыратады:
1) жүдеу (титықтату) (бұлшык ет өлсіздігі, бас айналу,тамыр соғуының төмендеуі мен жиілеуі, терінің қызаруы жөне құрғауы, дене температурасының 39—39,5°С-қа дейін көтерілуі, қан айналымының жеткіліксіздігі — терінің бозаруы (куқылдануы) жөне мұздауы;
асқын қызьшу формасы (ыстық өту) — дене температурасының 39—40°С-ка дейін көтерілуі, жалпы өлсіздік,
бейжайлық, бастың ауруы; команың дамуы—терінің куқылдануы жөне құрғауы, пульстін жиілеуі және төмендеуі, тыныс алудың жиілеуі, бұлшық еттің жыпылықтауы; тартыльш құрысу, көз карашығының үлкеюі, тізе рефлексінің жоғалуы; елестету — нерв жүйесінщ козуы; қан айналымының жеткіліксіздігі — тьшыс алудың төмендеуі, ционоз, өкпе ісігі;
3) бас ауыру формасы немесе жедел гастроәнтрит белгілері бар форма (құсу, жүрегі айну, іші өту).
Қызару кезінде теріні майлау керек, күлдіректер пайда болса, калий марганец кышқылының өлсіз ерітіндісінен (0,1 %) компресс кою керек; қалтырау, бас ауыру жөне жалпы өлсіреу кезінде аспирин, пирамидон, кофеин беру керек.
Электржарақаты кезінде көрсетілетін алғашқы медици-налық жөрдем жөне осы кездегі қауіпсіздік ережелері.
Электржарақаты — найзағай немесе жоғары кернеулі электр тогы өсер етуі кезінде электр тогымен зақымдану. 100 вт-тан жоғары кернеулі ток өсері кауіпті, ал 500 в жоғары ток әсері алатқа соғады (елімге) деп есептелінеді.
Электржарақатының жиі кездесетін себептері — қауіпсіздік техникасы ережелерін жөне жеке қорғану ережелерін сақтамау, электр кұралдардың, аппараттардың істен шығуы. Бірқатар жағдайлар: терінің ылғалдылығы, су киім немесе аяккиім, шаршау, жүдеу зақымдануға себепші болады. Ток өсері нөтижесінде ауырлығы жағьшан өр түрлі термикалык (күйіктер), тіндердін химиялық жөне механикалык закымдануы болады.
Токпен жаракаттану белгілері:
жалпы құбылыстарға: естен тану, артериялык кан кысымының төмендеуі, аритмия, есінен айырылу, тыныс алудың тоқтауы, шок, кұрысьш-тырысу, сал болып калу;
жергілікті белгілерге: термикалық күйік түрінде (көбіне 3 дөрежелі) тіндердің бұзылуы, терідегі тармақталған
а гн ІІІ түріңдегі қызыл немесе ак сұр түсті жолақтар түріндегі •гок б(!лгісі немесе найзағай белгісі.
Токпен ауыр жарақаттанғанда, адам жүректің сал Оо,ІІыІІ калуынан дереу өліп кетуі мүмкін. Бірақ кебінесе к.ІІиІІикІІлык өлім байқалады.
Шүғыл көмек окиға болған орында көрсетіледі жөне ол төндіретін құбылыстарды жоюға бағытталуы тиіг. Медициналық жөрдем көрсеткенге дейін токты
ажыратып, зардап шегушіні ток көзінен абайлап айыру керек. Зардап шегушіні электр сымынан босатқан кезде, көмек көрсетупгі өз қауілсіздшн қамтамасыз етуі тиіс—колға резина қолғап киюі немесе резиналанған немесе жүн материямен (матамен) орау кажет, резина аяккиім кию немесе құрғақ тақтай, өйнек үс-гіне түру, болмаса кұрғақ таякша пайдалану керек. Ешқашан да зардап шегушіге жалаң қолды тигізбеу керек.
Зардап шегуші бойында -ІірІІгілік нышандары білшбесе, дереу "ауыздан — ауызга" өдісімен жасанды тыныс алдыру жөне жүрегіне массаж жасауға кірісу керек. Бұл іс-шаралар тыныс алу жөне жүрек жұмысы қалпына келгешпе немесе биологиялык өлім белгілері пайда болғанша жалгасады. Бұл іс-шаралармен бір мезгілде зардап шегушіге мүсөтір спиртін иіскетеді, денесін ыскылайды, жылытады, тері астына лобелин (Іпайыз ерітіндінің 1 мл) жібереді, көмір қышқылын, оттек иіскетеді, артерия іттгіне қан күяды, вена ішіне кордиамин, коразол немесе басқа дөрілер жібереді, цианоз кезінде — қан ағызады (300—500), артынан 5 пайыздьщ глюкоза ерітіндісін енгізеді, күйген кабаттарға стерильді таңғыш салады.
Алғашкы медициналык. жөрдем көрсеткеннен кейін зардап шегушілер емделу үшін алғапщы медициналық жөрдем көрсету жасақтарына жіберіледі. Зардап шегушіні ауыр жағдайдан алып шыққаннан кейін, жедел ауруханаға жатқызады. Көлікпен тасымалдағанда тыныс алу жөне жүрек жұмысын бақылап отыру керек. Электр тогынан күюді евадеу күйіктерді емдеудің жалпы ережелері бойынша жүргізіледі. Жалпы белгілер байқалған кезде жүректің жөне басқа дөрілер қолдавылады.

Тақырып: Автомонды тіршілік ету жағдайында адамдардың өзін - өзі қорғаудағы әрекеті

Жоспар:
1.Суға кеткен кезде көрсетілетін алғашқы медициналық жөрдем
2.Суға кету (бату) тыныс алу жолдарына су немесе сүйык масса толып қалған кезде туындайды.
3. Бұл кезде тыныс алу күрт бұзылады, ал шұғыл көмек көрсетілмеген жағдайда -тыныс алу тоқтап (асфиксия), зардап шегуші өліп кетеді.

Суға кету кезінде өмірлік маңызды функциялнрлмц тоқталуы гипоксияға (оттектщ жетіспеуіне) негіэдөлөді. Суга кету кезінде тыныс алу жөне жүрек жүмысы күрт төмендейді немесе тіпті тоқтайды. Бөрімізге белгілі, көбіне суға кеткендерді судан клиникалық биологиялык өлім жағдайында алып шығады, ес, тыныс алу жөне жүрек жүмысы сирек сақталады.
Бсті жоғалту жш байқалады. Тері мен көрініп түратын қабықшалар бозарған (тыныс алу рефлекторлық тоқтау кезінде бұл сирек кездеседі) немесе көгерген (өкпеге сұйыктықтың асішрациясы кезінде). Ауыз жөне мүрыннан көбіртікті сұйыктык, кейде кан аралас сұйықтык көп мөлшерде бөлінеді. Суға кету диағнозын анықтау көп қиындық туғызбайды.
Суға батқан адамның су астында болған уақыты мен жағдайына карамастан, дереу кідіріссіз оны тірілту шараларьш жасауға кірісу керек.
Суға кеткен адамды тірілту шаралары оны судан алып шыкқаннан соң бірден жүргізіледі.
Егер зардап шегуші есінен айырылмаса, онда оның су киімін шешіп, денесін күрғатып сүртеді, кұрғак киім кигізеді, жылытады (көрпеге орайды), шай, кофе немесе спирт ішкізеді. Естен танған жағдайда, бірақ өздагінен тыныс алып жөне тамьфы соғып түрса, онда:
1) зардап шегушінің басын төмен каратып зембілге жатқызады; 2) су киімді шешу немесе қысып тұратын киімдердің түймелерін ағытып, ашу керек; 3) мүсөтір спиртін (мактамен) иіскету жөне мүмкіндік болса, жүрек дөрілерін (кофейн, кордиамин —1 мл, лобелин — 1 мл) салу кажет; 4) денеге жөне аяқ-колға жүрек бағытында массаж жасау қажет. Ақтык жағдай кезінде реанимацияның карапайым тоеілдері қолданылады — жасанды тыныс алдыру (жағдай-ларга байланысты "ауыздан—мұрынға", "ауыздан—ауызға", колмен, аппарат көмегімен), жүрекке жабық массаж жпгалнды. Жасанды тыныс алдыруды жасамас бұрын кан ІІ й І ІІІлысы мен тыныс алуды киындатып тұрған киімді босату жоіи1 тыиыс алу жолдары мен асқазанды судан босату Іеоршс. Атмосферадағы қоспалардың және олардың қозғалысы екінші деңгейдегі өте улы қосындылардың пайда болуына әкеліп соғады (қара түтін (смог), қышқыл (кислота) және олар озон қабатын бұзатын бірден-бір қосындылар.
– үлкен қалаларда, өнеркәсіп орталықтарында байқалатын ауаның өте қатты ластануы. Оның екі тұрпаты байқалады:
түтіннен немесе өндірістік газдың қалдықтарынан құралған қалың тұман;
фотохимиялық смог - өткір газ бен азрозольдің қою тұмансыз жиынтығы, ол күннің ультракүлгін сәулесінің әсерінен фотохимиялық реакцияға түсіп құралды әрі өте улы келеді.

Фотохимиялық смог 1940-шы жылдарда Лос – Анджелес қаласында байқалған, қазірді ғаламшарымыздың барлық дерлік бұрыш – бұрыштарында көрінеді.
Смог көз көрерлікті төмендетеді, металдың тотығуын күшейтеді, денсаулыққа кері әсер етеді әрі тұрғындардың өлімін көбейтіп, аурушаң етеді.
Соңғы 100 жылдан бері белгілі, бірақ оған кейінгі жылдарда ғана көңіл аудара бастады. Қышқыл жаңбыры деген атты 1972 жылы ағылшын ғалымы Роберт Ангус Смит қолданады.
Негізінде, қышқыл жаңбыр күкірттің және азоттың атмосферадағы химиялық және физикалық реакцияларының әсерінен туындайтын құбылыс. Нәтижесінде күкір және азот қышқылдары түзіледі. Соңынан сол бу немесе қышқылдың молекуласы бұлттың тамшыларына араласып, құрғақ немесе жаңбыр түрінде жерге түседі. Бірақ адамның өмір – тіршілігі, іс - әрекеті атмосфераға күкірт пен азоттың қосындысының көптеп шығуына ықпалын тигізуде.
Қышқыл жаңбырының табиғатта, адамның араласуынсыз – ақ., бұрын да болғандығы белгілі, ондайда күкірт пен азот өрттің, вулканның т.с. табиғи құбылыстардың әрекетінен атмосфераға көтеріліп отырған.
Қышқыл жаңбыр табиғатта тек қана тік жоғары тарамайды, жерді көлбеп көкжиекке созылады. Бұндай бұлттар бір елдің аумағынан шығып, екінші бір мемлекет жеріне барып түсуі мүмкін. Сондықтан бұл бүгінде халықаралық мәселеге айналып отыр. Мысалы: Қазақстан үшін өз жерін ластану пайызы өз күкіртінің құрылымынан – 46 пайыз, азот құрылымы бойынша – 22 пайыз құрайды. Қалған пайызы өзге мемлекет аумағынан келеді. Азот пен күкірт атмосфераға шыққан соң бірден реакцияға түсіп, қосынды құрамайды, арада 2,8 ... 10 тәулік өтуі мүмкін. Осы екі арада ауадағы ластаушы заттар мыңдаған шақырымдарға кетеді.
Қышқыл жаңбыр адам денсаулығына, қоршаған ортаға үлкен зиян келтіреді. Мысалы: Ауадағы ластар және қышқыл жаңбырлар металконструкциясының тотбасуын жылдамдатады; ғимараттардың, ескерткіштердің бұзылуына әкеліп соғады; топырақ пен судың қышқылдығын (РН) өзгертіп топырақтың құрылымын бұзады, оның өнім беру қасиетін төмендетеді, өсімдіктердің жойылуына ықпал етеді.
Тұщы судың ашық қоймаларының сапасын төмендетеді, өсімдіктердің жойылуына ықпал етеді. Атмосфераның құрамы мен жағдайы Ғарыш пен Жер арасынағы сәуле, жылу алмасу прцесіне әсер етеді. Күннен Жерге немесе Жерден Ғарышқа қуат берілу процесі биосферадағы температураны белгілі бір деңгейде сақтайды, орташа алғанда . Бұнда биосферадағы температура жағдайын сақтап тұруда Жерге жылу қуатын алып келетін күн радиациясының рөлі жоғары. Осы процесс бір – бірімен тығыз байланыста болады. Сондықтан Жердегі жылу балансының өзгеруі биосфераның орта температурасының ұлғаюына әкелуі мүмкін. Бұл жағдай антропогендік қосындылардың атмосферада соңғы жылдары көбеюіне байланысты болып отыр. Атмосферадағы газдар мен басқа қосындыларыдң көбеюінен, Жерден Ғарышқа көтерілетін жылудың көлемі азаяды да, Жер бетінде қалып қояды. Ал бұл жағдай климаттың жылынуына әкеліп соғады. Бұл процесте көмірқышқыл газының рөлі өте зор. О бастан көмірқышқыл газының Жердегі климат пен температураны қолдап тұратын концентрациясы 0,003 пайыздан аспаған. Ал кейінгі жылдары бұл газдың көлемі әр он жыл сайын 2 пайызға ұлғайып отыр.
Тақырып:Соғыс уақытындағы төтенше жағдайлар

1.Ядролық қарулардың түрлері.
2.Зиянды заттардың жалпы сипаттамасы.
Бұл жылдамдық соңғы жылдары тездетіп барады. Жер тұрғындары жылдан жылға ормандардың көлемін азайтуда және отын жағуда.
Климаттың әр түрлі моделін жасап, зерттеу 2050 жылы Жердегі орташа температура дейін көтерілуі мүмкін. Жер шарының мүндай жылынуы мәңгілік мұздардың еруіне әкелетін болса, Әлемдік мұхиттың деңгейі 0,5 ... 1,5 м көтеріледі. Климаттың одан әрі жылынуы 2100 ж. Әлемдік мұхиттың деңгейін 2 метрге дейін көтереді. Ал бұл 5млн. шаршы км құрлықты су басып кетуіне әкелуі мүмкін. Ал бұл – барлық құрлықтың 3 пайызындай көлемі, Жер шарындағы қолданбалы жердің 30 пайызындай көлемі. Парниктік эффекттің Жер тұрғындарына алып келер зардабы ұшан теңіз. Сондықтан осы күрделі мәселелер жөнінде адамзат алдын ала тиімді шаралар қабылдамаса, Жердегі өмір – тіршілікке үлкен қатер туындауы мүмкін.
Озон қабатының бұзылуы. Атмосфераның техногендік ласатнуының кері әсері тек жер маңындағы аймақпен ғана шектеліп қана қоймайды. Лас қосындылардың белгілі бір бөлігі озондық қабатқа жетіп, оны бұзады. Озондық қабаттың бұзылуы Жерге ұзындығы 0,29 мкм ультракүлгін сәуленің енуіне мүмкіндік туғызады. Бұл қысқа толқынды ультракүлгін сәулелену биосфера үшін өте қауіпті: өсімдіктер әлемі құриды., онкологиялық және көз аурулары көбейеді.
Озондық қабаттарды талқандайтын негізгі заттар – хлор мен азот қосындылары. Хлордың бір молекуласы 10 озонның молекулаларын, ал азот оксидінің бір молекуласы оның 10 молекулаларын талқандайды.
Хлор мен азот қосындыларының озондық қабатқа көтерілуінің негізгі көздері болып төмендегі факторлар саналады:
ұшақтардың шығаратын газдары;
зымырандардың шығаратын ғаздары;
вулкан газдары;
фреонды пайдаланатын технологиялар;
атом жарылыстары.
Мысалы: Шаттл ракетасының бір ұшуы озонның 0,3 пайызының бұзылуына келіп соғады. Озон қабатының осы тесігінің қайта жабылуы ұзақ уақытты қажет ететіндігі ғылыми тұрғыдан дәлелденген.
Озон қабатының бұзылуына өмірінің ұзындығы 100 жылдарға созылатын фреон үлкен әсер етеді. Фреонның шығатын негізгі көздері: тығыздалуы бұзылған мұздатқыштар, фреон қолданылатын технологиялар, тұрмыста қолданылатын аэрозоль құтылары және т.с.с. Фотохимиялық смог 1940-шы жылдарда Лос – Анджелес қаласында байқалған, қазірді ғаламшарымыздың барлық дерлік бұрыш – бұрыштарында көрінеді.
Смог көз көрерлікті төмендетеді, металдың тотығуын күшейтеді, денсаулыққа кері әсер етеді әрі тұрғындардың өлімін көбейтіп, аурушаң етеді.
Соңғы 100 жылдан бері белгілі, бірақ оған кейінгі жылдарда ғана көңіл аудара бастады. Қышқыл жаңбыры деген атты 1972 жылы ағылшын ғалымы Роберт Ангус Смит қолданады.
Негізінде, қышқыл жаңбыр күкірттің және азоттың атмосферадағы химиялық және физикалық реакцияларының әсерінен туындайтын құбылыс. Нәтижесінде күкір және азот қышқылдары түзіледі. Соңынан сол бу немесе қышқылдың молекуласы бұлттың тамшыларына араласып, құрғақ немесе жаңбыр түрінде жерге түседі. Бірақ адамның өмір – тіршілігі, іс - әрекеті атмосфераға күкірт пен азоттың қосындысының көптеп шығуына ықпалын тигізуде.
Қышқыл жаңбырының табиғатта, адамның араласуынсыз – ақ., бұрын да болғандығы белгілі, ондайда күкірт пен азот өрттің, вулканның т.с. табиғи құбылыстардың әрекетінен атмосфераға көтеріліп отырған.
Қышқыл жаңбыр табиғатта тек қана тік жоғары тарамайды, жерді көлбеп көкжиекке созылады. Бұндай бұлттар бір елдің аумағынан шығып, екінші бір мемлекет жеріне барып түсуі мүмкін. Сондықтан бұл бүгінде халықаралық мәселеге айналып отыр. Мысалы: Қазақстан үшін өз жерін ластану пайызы өз күкіртінің құрылымынан – 46 пайыз, азот құрылымы бойынша – 22 пайыз құрайды. Қалған пайызы өзге мемлекет аумағынан келеді. Азот пен күкірт атмосфераға шыққан соң бірден реакцияға түсіп, қосынды құрамайды, арада 2,8 ... 10 тәулік өтуі мүмкін. Осы екі арада ауадағы ластаушы заттар мыңдаған шақырымдарға кетеді.
Қышқыл жаңбыр адам денсаулығына, қоршаған ортаға үлкен зиян келтіреді. Мысалы: Ауадағы ластар және қышқыл жаңбырлар металконструкциясының тотбасуын жылдамдатады; ғимараттардың, ескерткіштердің бұзылуына әкеліп соғады; топырақ пен судың қышқылдығын (РН) өзгертіп топырақтың құрылымын бұзады, оның өнім беру қасиетін төмендетеді, өсімдіктердің жойылуына ықпал етеді.
Тұщы судың ашық қоймаларының сапасын төмендетеді, өсімдіктердің жойылуына ықпал етеді. Атмосфераның құрамы мен жағдайы Ғарыш пен Жер арасынағы сәуле, жылу алмасу прцесіне әсер етеді. Күннен Жерге немесе Жерден Ғарышқа қуат берілу процесі биосферадағы температураны белгілі бір деңгейде сақтайды, орташа алғанда . Бұнда биосферадағы температура жағдайын сақтап тұруда Жерге жылу қуатын алып келетін күн радиациясының рөлі жоғары. Осы процесс бір – бірімен тығыз байланыста болады. Сондықтан Жердегі жылу балансының өзгеруі биосфераның орта температурасының ұлғаюына әкелуі мүмкін. Бұл жағдай антропогендік қосындылардың атмосферада соңғы жылдары көбеюіне байланысты болып отыр. Атмосферадағы газдар мен басқа қосындыларыдң көбеюінен, Жерден Ғарышқа көтерілетін жылудың көлемі азаяды да, Жер бетінде қалып қояды. Ал бұл жағдай климаттың жылынуына әкеліп соғады. Бұл процесте көмірқышқыл газының рөлі өте зор. О бастан көмірқышқыл газының Жердегі климат пен температураны қолдап тұратын концентрациясы 0,003 пайыздан аспаған. Ал кейінгі жылдары бұл газдың көлемі әр он жыл сайын 2 пайызға ұлғайып отыр.

Тақырыбы: Сұрапыл табиғи апаттар кезінде көмекті ұйымдастыру
1.Беібіт уақыттағы төтенше жағдайлар
2.Ядролық қарудан зақымдану кезінде алғашқы көмек көрсету.
Бұл күндері адамның өзі жасаған жаңа өмір сүру ортасына және техносфераға байланысты өмір – тіршілікке қауіп төніп тұр. Себебі адам өмір сүру ортасының жағдайымен санаспай ойсыз іс әрекет жасауының арқасында, техникалық жоғары деңгейге жетпегендігінің кесірінен өз өміріне қауіп – қатер туғыза бастады.
Сонымен адам қауіпсіздік жүйесінде үш түрлі рөл атқарады:
қорғау объектісі ретінде;
қауіпсіздікті қамтамасыз ету құралы ретінде;
қауіп – қатердің көзі ретінде.
Адам жерде пайда болғаннан бастап, ылғи да өзгеріп отыратын қауіп пен қатердің арасында өмір сүріп келеді, яғни адамның іс - әрекеті мен тіршілігі әрқашанда қауіпте. Қауіп – қатер адам өміріне, оның денсаулығына ылғи да зиянын тигізеді (жүйке ауруы, жарақат, ауру, өлім), яғни мемлекеттің, жалпы қоғамның алдында адамдарды қорғау міндеті тұрады. Толық қауіпсіздік болмайды, әрқашан белгілі бір қауіп қалып отырады, сондықтан, қауіпсіздікті ұйымдастыру жұмысы жоғары деңгейде болуы керек.
Осы алға қойған мақсатқа жету үшін қолданылатын техникалық, экономикалық және басқа да шаралар – егер адамдардың бұл мәселелердегі біліктілігі төмен болса – аздық етеді. Табиғатта болып тұратын қауіп – қатерлер тұрақты, жан – жақты және қуатты, сондықтан Жер бетінде қауіп төнбейтін адам болмайды. Бірақ көп адамдар бұл жағдайда көңіл аудармайды, байқамайды, тіпті ойламайды да, сондықтан олардың ойы нқтылы өмірден алшақ болады.
Адамдардың шаруашылық іс - әрекетінің және өзі құрған құрған объектілерінің жұмысының нәтижесінде пайда болады әрі адамдардың денсаулығына және өмір сүру ортасына кері әсерін тигізеді.
Атмосфералық ауа – бұл ғаламшардың өмірі, жердің азоттан, оттегінен, көмірқышқыл газынан, озоннан, гелиден тұратын газ қабаты. Биологиялық процесс үшін оттегінің маңызы зор, ал көмірқышқыл газы фотосинтез процесіне өте қажет. Адам тамақ ішпеуге бар, бірақ тыныс алмай өмір сүре алмайды, себебі адам организмінде оттегі қоры өте шектеулі. Ол 2-3 минут қана тыныс алуына жетеді, ал бес минут өткен соң, ауа келмегендіктен адам организмінде орнына келмейтін процесс басталады: ми қабаты жұмысын тоқтатады, биологиялық өлім келеді.
Атмосфералық ауаның әр түрлі зиянды заттармен былғануы, адамдар органының ауыруына, оның ішінде тыныс мүшелерінің ауруына әкеліп соғады.
Мысалы, түрлі түсті металлургия кәсіпорындарының ауаға жіберетінзиянды заттары жүрек – тамыр ауруларының өсуіне, жүйкенің бұзылуына, қатерлі ісік ауруларының пайда болуына әкеледі. Қара металл мен электр қуаты кәсіпорындарының ауаға шығаратын заттары өкпе ауруына шалдықтырады. Химия өнеркәсібінің ауаға шығаратын зиянды заттары аллергияның, без және жыныс ауруларының пайда болуына әсер етеді.
Атмосферада табиғи және антропогендік көздерден қосылған әр түрлі қосындылар әр кездерде де болады. Ондай табиғи қосындыларға шаңдар жатады, олар, негізінен, өсімдіктер түрлерінен, вулкандардан, эрозияға ұшыраған топырақтан, ғарыш топырақтан, ғарыш шаңдарынан тұрады және өрт түтіндері, газдар да жатады.
Атмосфераның ауасын ластайтын негізгі антропогендік көздер қатарына өнеркәсіп орындарының кейбір салалары, автокөлік және жылу энергетикасы жатады.
Қазақстанда тұрақты өнеркәсіпорындарының көздерінен атмосфераға жыл сайын (1995 ж – 3,1млн.г., 1997 ж – 2,37; 1998 ж – 2,33) зиянды заттар шығады. Атмосфераға кететін зиянды қосындылардың жартысына жуығын энергетика, ал түсті металдар – 22,7 %, қара металдар – 15,7 % береді.
Атмосфераға зиянды заттарды шығаруда автокөліктер үлкен орын алады.
Қазақстанның үлкен қалаларында автокөліктердің зиянды заттарды шығарудағы үлесі 60 – 80 пайыз құрайды. Ал Алматы қаласында – 90 пайыз.
Ең көп тарайтын улы заттар – көміртегі оксиді (СО), күкірттің диоксиді азоттың оксиді көмірсутегі (CnHm) және қатаң заттар (шаң).
Атмосфераға одан да гөрі улы заттар шығады, мысалы, фтордың қосындысы, хлор, қорғасын, сынап және бензапирен. Осы күндері атмосфераға 500-ден астам улы заттар шығады екен, оның саны күннен күнге ұлғаюда.
Қазақстан Республикасының қалаларындағы ауа бассайнін бақылау қалаларда ластану деңгейінің өте жоғары екенін көрсетіп отыр. Орташа алғанда қалалардағы шаңның, аммиактың, фенолдың, фторлық сутегінің, формальдегидтің, қорғасынның, азот диоксидінің және күкірттің жиынтығы шекті нормадан әлдеқайда артық болып тұр. Мысалы, Шымкент және Лениногорск қалаларында күкірт жиынтығы шекті нормадан 100 есе артып кеткен.
Атмосферадағы қоспалардың және олардың қозғалысы екінші деңгейдегі өте улы қосындылардың пайда болуына әкеліп соғады (қара түтін (смог), қышқыл (кислота) және олар озон қабатын бұзатын бірден-бір қосындылар.
– үлкен қалаларда, өнеркәсіп орталықтарында байқалатын ауаның өте қатты ластануы. Оның екі тұрпаты байқалады:
түтіннен немесе өндірістік газдың қалдықтарынан құралған қалың тұман;
фотохимиялық смог - өткір газ бен азрозольдің қою тұмансыз жиынтығы, ол күннің ультракүлгін сәулесінің әсерінен фотохимиялық реакцияға түсіп құралды әрі өте улы келеді.

Фотохимиялық смог 1940-шы жылдарда Лос – Анджелес қаласында байқалған, қазірді ғаламшарымыздың барлық дерлік бұрыш – бұрыштарында көрінеді.
Смог көз көрерлікті төмендетеді, металдың тотығуын күшейтеді, денсаулыққа кері әсер етеді әрі тұрғындардың өлімін көбейтіп, аурушаң етеді.
Соңғы 100 жылдан бері белгілі, бірақ оған кейінгі жылдарда ғана көңіл аудара бастады. Қышқыл жаңбыры деген атты 1972 жылы ағылшын ғалымы Роберт Ангус Смит қолданады.
Негізінде, қышқыл жаңбыр күкірттің және азоттың атмосферадағы химиялық және физикалық реакцияларының әсерінен туындайтын құбылыс. Нәтижесінде күкір және азот қышқылдары түзіледі. Соңынан сол бу немесе қышқылдың молекуласы бұлттың тамшыларына араласып, құрғақ немесе жаңбыр түрінде жерге түседі. Бірақ адамның өмір – тіршілігі, іс - әрекеті атмосфераға күкірт пен азоттың қосындысының көптеп шығуына ықпалын тигізуде.
Қышқыл жаңбырының табиғатта, адамның араласуынсыз – ақ., бұрын да болғандығы белгілі, ондайда күкірт пен азот өрттің, вулканның т.с. табиғи құбылыстардың әрекетінен атмосфераға көтеріліп отырған.
Қышқыл жаңбыр табиғатта тек қана тік жоғары тарамайды, жерді көлбеп көкжиекке созылады. Бұндай бұлттар бір елдің аумағынан шығып, екінші бір мемлекет жеріне барып түсуі мүмкін. Сондықтан бұл бүгінде халықаралық мәселеге айналып отыр. Мысалы: Қазақстан үшін өз жерін ластану пайызы өз күкіртінің құрылымынан – 46 пайыз, азот құрылымы бойынша – 22 пайыз құрайды. Қалған пайызы өзге мемлекет аумағынан келеді. Азот пен күкірт атмосфераға шыққан соң бірден реакцияға түсіп, қосынды құрамайды, арада 2,8 ... 10 тәулік өтуі мүмкін. Осы екі арада ауадағы ластаушы заттар мыңдаған шақырымдарға кетеді.
Қышқыл жаңбыр адам денсаулығына, қоршаған ортаға үлкен зиян келтіреді. Мысалы: Ауадағы ластар және қышқыл жаңбырлар металконструкциясының тотбасуын жылдамдатады; ғимараттардың, ескерткіштердің бұзылуына әкеліп соғады; топырақ пен судың қышқылдығын (РН) өзгертіп топырақтың құрылымын бұзады, оның өнім беру қасиетін төмендетеді, өсімдіктердің жойылуына ықпал етеді.
Тұщы судың ашық қоймаларының сапасын төмендетеді, өсімдіктердің жойылуына ықпал етеді. Атмосфераның құрамы мен жағдайы Ғарыш пен Жер арасынағы сәуле, жылу алмасу прцесіне әсер етеді. Күннен Жерге немесе Жерден Ғарышқа қуат берілу процесі биосферадағы температураны белгілі бір деңгейде сақтайды, орташа алғанда . Бұнда биосферадағы температура жағдайын сақтап тұруда Жерге жылу қуатын алып келетін күн радиациясының рөлі жоғары. Осы процесс бір – бірімен тығыз байланыста болады. Сондықтан Жердегі жылу балансының өзгеруі биосфераның орта температурасының ұлғаюына әкелуі мүмкін. Бұл жағдай антропогендік қосындылардың атмосферада соңғы жылдары көбеюіне байланысты болып отыр. Атмосферадағы газдар мен басқа қосындыларыдң көбеюінен, Жерден Ғарышқа көтерілетін жылудың көлемі азаяды да, Жер бетінде қалып қояды. Ал бұл жағдай климаттың жылынуына әкеліп соғады. Бұл процесте көмірқышқыл газының рөлі өте зор. О бастан көмірқышқыл газының Жердегі климат пен температураны қолдап тұратын концентрациясы 0,003 пайыздан аспаған. Ал кейінгі жылдары бұл газдың көлемі әр он жыл сайын 2 пайызға ұлғайып отыр.

Тақырып:Соғыс уақытындағы төтенше жағдайлар
1.Ядролық қарулардың түрлері.
2.Зиянды заттардың жалпы сипаттамасы.
Бұл жылдамдық соңғы жылдары тездетіп барады. Жер тұрғындары жылдан жылға ормандардың көлемін азайтуда және отын жағуда.
Климаттың әр түрлі моделін жасап, зерттеу 2050 жылы Жердегі орташа температура дейін көтерілуі мүмкін. Жер шарының мүндай жылынуы мәңгілік мұздардың еруіне әкелетін болса, Әлемдік мұхиттың деңгейі 0,5 ... 1,5 м көтеріледі. Климаттың одан әрі жылынуы 2100 ж. Әлемдік мұхиттың деңгейін 2 метрге дейін көтереді. Ал бұл 5млн. шаршы км құрлықты су басып кетуіне әкелуі мүмкін. Ал бұл – барлық құрлықтың 3 пайызындай көлемі, Жер шарындағы қолданбалы жердің 30 пайызындай көлемі. Парниктік эффекттің Жер тұрғындарына алып келер зардабы ұшан теңіз. Сондықтан осы күрделі мәселелер жөнінде адамзат алдын ала тиімді шаралар қабылдамаса, Жердегі өмір – тіршілікке үлкен қатер туындауы мүмкін.
Озон қабатының бұзылуы. Атмосфераның техногендік ласатнуының кері әсері тек жер маңындағы аймақпен ғана шектеліп қана қоймайды. Лас қосындылардың белгілі бір бөлігі озондық қабатқа жетіп, оны бұзады. Озондық қабаттың бұзылуы Жерге ұзындығы 0,29 мкм ультракүлгін сәуленің енуіне мүмкіндік туғызады. Бұл қысқа толқынды ультракүлгін сәулелену биосфера үшін өте қауіпті: өсімдіктер әлемі құриды., онкологиялық және көз аурулары көбейеді.
Озондық қабаттарды талқандайтын негізгі заттар – хлор мен азот қосындылары. Хлордың бір молекуласы 10 озонның молекулаларын, ал азот оксидінің бір молекуласы оның 10 молекулаларын талқандайды.
Хлор мен азот қосындыларының озондық қабатқа көтерілуінің негізгі көздері болып төмендегі факторлар саналады:
ұшақтардың шығаратын газдары;
зымырандардың шығаратын ғаздары;
вулкан газдары;
фреонды пайдаланатын технологиялар;
атом жарылыстары.
Мысалы: Шаттл ракетасының бір ұшуы озонның 0,3 пайызының бұзылуына келіп соғады. Озон қабатының осы тесігінің қайта жабылуы ұзақ уақытты қажет ететіндігі ғылыми тұрғыдан дәлелденген.
Озон қабатының бұзылуына өмірінің ұзындығы 100 жылдарға созылатын фреон үлкен әсер етеді. Фреонның шығатын негізгі көздері: тығыздалуы бұзылған мұздатқыштар, фреон қолданылатын технологиялар, тұрмыста қолданылатын аэрозоль құтылары және т.с.с.
Зиянды заттардың жалпы сипаттамасы. Қазіргі заманда адамзатқа белгілі 7 млн.астам химиялық заттар бар. Олардың 60 мыңнан астамы кең қолдану табуда, тамаққа қосу түрінде – 5500, дәрі – дәрмек – 4000, тұрмыс химиясында – 1500 пайдаланылады. Халықаралық рынокта жыл сайын 500-ден 1000-ға дейін жаңа химиялық қосындылар, өнімдер пайда болуда. Міне, сондықтан адам өміріне қауіпті улы заттар, өзінің пайда болуына байланысты төмендегідей болып жіктеледі:
- өнеркәсіп уы - өндірісте қолданылатын заттар;
- улы химикаттар – ауыл шаруашылығында қолданылатын заттар;
- дәрі – дәрмектер;
- тұрмыс химикаты;
-өсімдіктер мен жануарлар уы - өсімдіктерде, саңырауқұлақтарда, жануарларда, құрт – құмырсқаларда болатын заттар;
- әскери улаушы заттекетер.
Адам организміне әсер ету сипаты бойынша улы заттар төмендегідей болып бөлінеді:
жалпылама улы заттар – организмді жалпы улайтын, жеке органдарды ауру етіп, істен шығаратын улы заттар.
қоздырғыштар – тыныс жолдарынның шырышты қабатын, көзді, өкпені, теріні ауру ететін заттар.
аллергия тудыратын заттар;
мутагендер – генетикалық кодты бұзатын заттар.
канцерогендер – қауіпті ісіктер тудыратын заттар.
бала жасау қызметін жоятындар – қорғасын, сынап, стирол, радиоактивті басқа да заттар.

Зиянды заттардың әсер етуі және организмге енудің жолдары. Зиянды заттар адам организміне тыныс алу жолдары, тері және ас қорыту жолдары арқылы енеді. Көп жағдайда (80 – 90 пайыз) кәсіпке байланысты аурулар және уланулар организмге улы заттардың, булардың, тұмандардың енуімен байланысты болады. Бұл жолмен ауруға шалдығу өте ауыр болуы мүмкін, себебі улы зат бірден қанмен араласып бүкіл денеге тарап кетеді.
Улы заттар ішкен тағаммен, сумен, темекімен, қолдың кірімен ас – қорыту жолдары арқылы организмге енеді. Улы заттар ауыз қуысында- ақ сіңіп, қанға өтіп кетуі мүмкін. Ондай заттарға фенол, цианид сияқты улар жатады. Асқазанның қышқылды ортасы улы қосындымен бірігіп, заттың улылығын одан ары арттыра түсуі мүмкін.
Улы заттар адам организміне тері арқылы енеді. Улы булар, сұйық заттар теріге еніп, сол арқылы қанға кетеді. Бұндай заттарға суда, майда жеңіл еритін көмірсутегі, ароматты аминдер, бензорл, анилиндер және т.б. жатады. Егер теріде жара немесе сызат болса, организмге енуі жеңілдейді.
Бірінші кезеңде улы заттардың бөлінуі қан айналымының қарқындылығына байланысты болады. Улы заттардың жиналатын үш басты орны бар: клетканың сыртындағы сұйық, клетканың ішіндегі сұйық және майлы тін (ткань). Улы заттың таралуы үш негізгі физиклық – химиялық қасиетке байланысты болады: суда ерігіштігі, майда ерігіштігі, реакцияға енгіштігі. Кейбір металдар (күміс, мырыш, хром, ванадий, кадмий және т.б.) қанна тез шығады, бірақ бауыр мен өкпеде жиналып қалады. Барий, беиллия, қорғасын қосындылары кальцимен, фосформен бірігіп өте мықты қосынды жасай алады және сүйекие жиналады.
Улы заттардың әсерінен салдары: Улы, зиянды заттар жақындасқанда адам организмі тіннің жергілікті зақымдануына және жалпы улануға әкеледі.
Жалпы улану удың қанға енуінің нәтижесінде дами бастайды.
Удың жергілікті әсері – онымен жақынжасқан жерінде зақымдану болуы мүмкін: тіннің қызарып, қабынуы, күюі.
Улану екі түрде жүреді: өткір және сөзылмалы
Уланудың өткір түрі – бұлай улану апат болғанда, қауіпсіздік ережелерін өрескел бұзғанда болады әрі у тез арада әсер етеді және көп мөлшерде организмге енеді.Өткір уланудың екі фазасы болады: біріншісі - өзіне тән емес көрінуі (бас ауруы, әлсіреу, жүрегі айну және т.б.), екіншісі - өзіне тән, телімді көрінуі (өкпенің ісінуі т.с.с.)
Уланудың созылмалы түрі – уланудың бұл түрі жайлап, аз мөлшерде білінбей жүріп жатуы мүмкін. Ондау улану удың организмде жиналуының әсеріне болады. Мысалы, бензолмен өткір улану болғанда негізінен жүйке жүйесі зақымданады, ал осы затпен созылмалы түрде уланса, онда қан жасау жүйесі зақымданады.
Адам организмінің улы заттарға қарсы күресінің жолдары. Зиянды заттар организмге түскен соң, әр түрлі химиялық өзгеріске ұшырайды: биотрансформация немесе метаболизм. Улы зат клеткалы мембранамен, ақ уыз құрылымымен және клетканың басқа да құрылымдарымен тінаралық ортамен қарым – қатынасқа түсіп өзгереді- бұл удың әр жолмен өз күшін жоғалтуы.
Бірінші жол – удың химиялық құрылымының өзгеруі.
Екінші жол – улы затты уақытша бір органдарға бөліп қоюы (депонирование). Бұл жол – уақытша қанда айналып жүрген удың көлемін азайтады. Мысалы, ауыр металдар (қорғасын, кадмий) сүйекте, бауырда, бүйректе, кейбір улы заттар жүйке жүйесінде жиналады. Бұл процесс өте күрделі және уды жоюдың тиімді жолы болып саналмайды. Себебі у қан айналымына кез келген уақытта қайта түсуі мүмкін.
Үшінші жол – организмнен шығуы – бұл әр түрлі жолмен болады: тыныс алу жолдары арқылы, асқорыту, бүйрек, тері темір. Мысалы, ауыр металдар ішек – қарын жолымен организмнен шығуы мүмкін.
Қауіпсіздік сыртқы және ішкі қатерден қорғайтын тірі организмнің қажетті шарасы. Ал адам қауіпсіздігінің өз ерекшеліктері бар, адамның басқа тірі организмдерден айырмашылығы, ол табиғи ортадан, өз өмір сүру ортасын жасай алады. Сондықтан болуы ықтимал қатерлер табиғи қатерлердің қатарына жатпауы да мүмкін. Адамдар өздерінің ойлы іс әрекеттерін пайдалана отырып, өте тез арада антропогендік орта жасап үлгерді. Бұл ортағы тірі организмдер, оның ішінде адамдардың өздері де, толық бірігіп кете алатын емес.
1 – сурет.
Іс - әрекет қауіпсіздігінің схемасы

Міне, сондықтан адамның кез келген іс - әрекеті әкелетін пайдасымен бірге кері нәтиже де әкеліп жатыр, мысалы, экологияның бұзылуы, жарақат алу, ауыру, тіпті қазаға ұшырау. Сондықтан қауіпсіздікті, нақты іс - әрекеттен болатын, адамды және өмір сүру ортаны кешенді қорғау шаралары деп түсінуіміз қажет. Іс - әрекеттің түрі күрделенген сайын, кешенді қорғау шаралары мынаны қамтиды: құқықтық, ұйымдастырушылық, экономикалық, техникалық, санитарлық – гигиеналық, емдік шаралар.
Адам іс - әрекетінің қауіпсіздігі – адамның іс – тіршілігі мен қауіп-қатер бір – бірімен кездеспейтін тұйық шеңбер. Әрине, адамның іс - әрекетінің процесінде қауіп – қатер әр уақытта болғанымен, ылғи да бола бермейді. Ондай қауіп болуы үшін үш жағдай болуы қажет: қауіп нақты бар; адам қауіп – қатер аймағында; адамның қолындағы қорғану құралдары жеткіліксіз.
Сонымен, қауіпсіздік – бұл іс - әрекет кезінде қауіп – қатердің болмайтындығы айқын болған жағдай. Ол үшін үш негізгі міндетті атқару керек:
Бірінші міндет – нақты іс - әрекеттен болатын қауіп – қатерді талдау (идентификация). Идентификация келесі ретте жүзеге асуы керек: өмір сүру ортасының қауіп туғызатын элементін анықтау; қауіп тудыратын іс - әрекетті талдайтын адамдарға қойылатын талаптарды белгілеу. Содан кейін барып қауіптердің идентификациясы жүргізіледі.
Екінші міндет – адамды және өмір сүру ортасын табылған қауіп – қатерден қорғаудың тиімді әрі сенімді шараларын әзірлеу.
Үшінші міндет – осы іс - әрекеттің тәуекелінің қалдығынан қорғану шараларын әзірлеу, себебі толық қауіпсіздік орнату мүмкін емес.
Бұл шаралар қауіп – қатер туындағанда, адамдарды және өмір сүру ортасын қорғау қажеттілігі болғанда қолданылады (зардап шеккендерге бірінші медициналық көмек көрсету, қоғамды қылмыс топтарынан қорғау, ғимараттарды, құрылыстарды бұзу, зардап шеккендерді көлік апатынан босату, ластанған аумақты тазалау тәрізді жұмыстар).
Үшінші міндетті елімізде денсаулық сақтау, Мемлекеттік санитарлық эпидемиялық бақылау, өрттен қорғау, төтенше жағдайдың салдарын жою бөлімдері, электр қуаттары апаттарынан қорғау, полиция, прокурорлік бақылау органдары және т.б. жүзеге асырады.


2.Ядролық қарудан зақымдану кезіндегі шығыннын сипаты. 'ГІ.ІІІІ.ІС алу жолдарьш судан босату үшін төмендегідей •Ічи-і.нді ңолданады: көмек көрсетушібір тізесін бүгіп тұрады,
суға кеткен адамды бүккен аяғының санына етпетінен жаткызады, яғни зардап шегутттінщ басы мен иығы төмен түсіп салбырауы кажет, сөйтіп аркасын басады, дөкемен оралған саусағымен зардап шегушінің ауыз куысы мен жүтқыншағын кұм, балдырдан тазалайды, осыдан кейін ғана жасанды тыныс алдыру мен жүрекке массаж жасауға кіріседі. Тыныс алу жөне жүрек жұмысы калпына келгеннен соң зардап шегушіні одан өрі емделіп, бақылауда болуы үшін жібереді.
Тұщы су жөне тұзды теңіз суына бату әр түрлі болады, сондықтан зардап шегушіні тірілту іс-шаралары да өр түрлі.
Тұщы езен суы, тыныс алу жолдарьша түскеннен кейін канға тез сіңеді де, кан айналымға еніп, гемолиз туғызады. "Ақ өлім" болған кезде (көмейден рефлекторлық жиырылу нөтижесінде дыбыс желбезектері жабылып, кылғыну дамиды, тыныс алу тоқтағаннан кейін 5—6 мин-тан соң, жүрек тоқтайды, тері қабаты кенет бозарады, су өкпеге өтпейді), ауыз қуысы мен жұтқыншақ дереу тазаланады, жасанды тыныс алғызу мен жүрекке сыртқы массаж жүргізіледі, бұл кезде өкпеден суды шығару пайдасыз жөне мағынасы жоқ.
Ащы теңіз суының өзінің осмотикалық қасиеттеріне сөйкес тұщы судан айырмашылығы—қанға сіңбейді, сөйтіп тыныс алу жолдарында тұрып қалады жөне қан құрамын-дағы сұйық альвеолдар мен кевдрдекпгілерге құйылады. Суға кеткен адамньщ тыныс алу жолдарьш су мен көбіктен колда бар кұралдар көмегімен тазалау керек, көмек көрсетуші адамның санына етпетінен бірнеше секунд жатқызуға болады. Содан кейін массаж бен жасанды тыныс алдыру кайта жалғасады.
Кенеттен жүректің токтауы электр тогы немесе найзағаймен зақымданғанда, ауыр жаракат, улану, суға кету, жедел кан кету, наркотикальщ заттардьщ уытты өсері, миокард инфаркт нетижесінде болуы мүмкін, сондықтан тыныс алу мен қан айналымға жасанды қолдау көрсету іс-шараларын жүргізу қажет Тьгаыс алудың тоқтау себептері өр түрлі: тыныс алу жолдарының жаттекті заттармен бітелуі (заттар, катты таған бөліктері, кұсьщ, шырыш, су), шырышты көмей ісііінщ аскынуы (мысалы, дифтерия кезінде).
Зардап шегушіні тірілтуге кіріспес бүрьш, ең алдымен, клиникалық өлімнің туындауын анықтау керек. Оның белгілері: есті жоғалту, ұйқы артериясында тамьф соғуының болмауы, тыныс алудың жоқтығы, қарашьщтың үлкеюі жөне оньщ жарыққа есерсіз калуы. Диагноз мейлінше өте қысқа уақыт ішінде қойылуы тиіс.
Тыныс алу мен қан айналымға жасанды колдау көрсету жөніндегі іс-шаралар жүрек пен тыныс алу тоқтағаннан кейінгі алғашкы 5 мин ішінде басталуы тиіс. Оны кенеттен клиникалық өлімді бастан кешірген зардап шегушілер мен аурулардың барлығына жасау керек. Жазылмайтын аурудың соңғы деңгейіндегі ауруларда, сондай-ақ өліктік сіресу, яғни нағыз биологиялық елімнін толық сипаты білінген кезде реанимациялық іс-шаралар жүргізуге болмайды.
Жүрекке массаж жасау (сыртқы тікелей емес) жүрек тоқтағанда қолданылады жөне төс пен омыртқа арасында жүректі ырғакты кысу жолымен жүргізіледі.
Жүректі қысу төсілі аркылы кан айналымның үлкен жөне кіші шеңберінід ірі тамырларына қан айдауға, сөйтіп кан айналым мен өмірлік маңызды органдардың қызметін жасанды түрде қолдауға мүмкіндік туады.
Массаж техникасы — ауру шалқасынан катты тегістікке (оден, үстел) жатқызылады. Көмек көрсетуші аурумен қатар •гүрады (егер ауру еденде жатса, онда тізесін бүгіп) жөно ІІлпкпндарын (бірінің үстіне бірін) аурудың төсінің төмонго үіптен бір бөлігіне қояды; өз салмағын пайдалана отырыІІ, мргнқтм жөне соккы түрінде (минутына 50—60 рот) тнсті 'Л \ см тереңдікке итереді, өрбір итерістен койін қолдіфым доргу кеуде клеткасынан босатады.
Ксксрту. Жүрекке массаж жасағаида гауаіктнрды коуді' к.мстшісыіш тигізбеу аса маңыздм (қабмргалнрлын смиу ыіімм чік-ппіу үшін). Тіпті адекватты масспж Ісомогімин цин жүруді кплыптыдан 0—40%-га колдпугн ОоллдІ.І, Ічімлмитн массажды бірнеше секундка токтатуға болады. 10—12 жаска дейінгі балаларға массаж бір колмен, емшектегі нөрестелерге екі саусақ ұшымен жасалады. Соққы саны тиісінше минутына 70—80 жөне 100—120 рет.
Жүрекке сырттай массаж жасауды "ауыздан—мүрынға", "ауыздан—ауызға" өдісімен жасанды тыныс алдыру немесе аппарат көмегімен жасайды, тыныс алдырумен үйлестіруге болады. Қан айналымын калыпқа келу сөтін анықтау үшін (өрбір 2—3 мин сайын жүрекке массажды бірнеше секущща тоқтатып) ұйқы артериясының соғысын жөне көз қарашығы өлшемін бақылап отыру керек. Жүрек жұмысы мен ұйкы артериясында тамыр соғуы калыпка келгенде — массажды токтатады, ал жасанды вентиляцияны өз бетінше тыныс алу пайда болғанша жалғастыра беру керек.
Өкпеге жасанды желдету жасау төсілдері
("ауыздан—ауызға", "ауыздан—мұрынға",
Сильвестр, Каллистов тәсілі бойынша)
Өкпеге жасанды жеддету жасаудьщ неғұрлым тиімді өдісі — зардап шегушінің тыныс алу жолдарына ауаны белсенді түрде үрлеу өдісі. Зардап шегушішң өкпесіне ауаны енжар түрде үрлеуге негізделген өдіс (Сильвестр бойынша, Нильсен-Каллистов бойынша, Говар бойынша, Шеффер бойынша, Хольгер-Нильсен бойынша) онша тиімді емес. Неғұрлым тиімдісі — аппарат көмегімен жасанды тыныс алдыру болып саналады. "Ауыздан—ауызға" немесе "ауыздан—мұрынға" өдістері карапайым өрі кез келген жағдайда колданылатын өдіс қатарына жатады. Ауруды шалқасынан жаткызады, басын мейлінше шалкайтады, осы кезде жоғарғы тыныс алу жолдары барынша ашылады.
"Ауыздан—мұрынға"өдісікезшдеаурудьщтөменгі жағы алға жөне жоғарыға жылжытылады, бұл кезде ауыз толығымен жабылады. Көмек көрсетуші терең дем алады да, аузымен зардап шегушінің мұрньгаа ауа жібереді, кеуде клеткасы кеңіген кезде аузын зардап шегушінің мұрнынан босатады.
"Ауыздан—ауызға" өдісі кезівде аурудың иегі ақырын алға жылжытылады, аузы кішкене ашық болады. Көмек керсетуші терең дем алып, аузын аурудың аузьша түйісті-ріп, бетімен оның мұрнын жауып, дем шығарады.
Дөке салфеткасын, арнайы бүркеме, мундуштук аркылы, ауа жіберу колданылу мүмкін жерде "ауыздан— мұрынға" тәсілін қолданған жөн. Аурудың тыныс алу жолдарына ауа үрлеу минутына 16—18 рет жасалады. Тыныс алу тек дөке немесе орама көмегімен ғана емес, сонымен бірге Т—түріндегі немесе С—түріндегі түтік, кол респиратор қабының тыныс алу терісін (бүркемесі бар "Амбу" типті қап) қолданьш жүргізуге болады. Баланың аузы мен мұрнын бір мезгілде еріндермен жауып, кеуде клеткасының көтерілуін бақылай отырып, ауаны шағын мелшерде жіберуге болады (тыныс алу жиілігі—минутына 15—18рет).
Зардап шегушінің жағы карысып калған жағдайда "ауыздан— мұрынға" төсілі тиімді.
Жасанды тыныс алдырудың максаты — өз бетінше толыкқанды тыныс алу калпына қанның 02 -мен толығуын жөне СО2 жойылуын камтамасыз ету. Сондыктан оны қалыпты тыныс алу жұмысы орнына келгенше жасайды немесе жүрек тоқтауының айқын белгілері байқалғанда токтатады. Ол окиға орнында жасайды. Ең өуелі жоғарғы тыныс алу жолдарының өткізгіштігі тексеріледі (саусақпен тексеру жөне карау, тіл ұстағышпен тілді сыртқа шығару, қысып тұрған киімді, жағаны, белбеуді босату). Қолмен жасанды тыныс алдыру өдістері жеткілікті түрде өкпені желдетуді қамтамасыз ете алмайды. Оньщ ішінде төмендегі төсілдер жиі қолданылады:
а) Сильвестр өдісі — аурудың бас жағьшда тұрып, 1—2 адам онын екі колымен шынтақ буыны астынан ұстайды жөне иыктарын мейлінше артқа жөне жоғары кайырады; осылайша тыныс алу жүзеге асырылады. Қолды осы қалыпта бірнеше секунд ұстап тұрады да, төмен түсіреді, сөйтіп кеуде клеткасын басып итереді, осылайша дем шығару жүзеге асырылады. Осындай қозғалыстар минутына
12—16 рет жасалады;
б) Нильсен-Каллистов төсілі — зардап шегуші етпетінен жатады, оған оралған сүлгі үштары қолтык астъшан өтіл,жауырынның акромальды өсіндісі мен бұғананың шеткі ұштары аумағына шығарылады, кол денеден алшақталады.
Зардап шегушінің бас жағында тұрған көмек көрсетуші сүлгінің екі ұшынан ұстап, жоғарыға тартады. Осы кезде кеуде клеткасы едөуір кеңиді, иыктар арқа жакка жайылады, жауырындар жақындайды, жүрек аумағында кеуде клеткасының алдыңғы бөлігі кысымнан босайды.
Көмек көрсетупгі бұл кезде, негізінен, өзінің арқа бұлшық еттерінія күшін колданады, ол кол, өсіресе білек күшінен 3—4 есе артық. Егер екі сүлгінің ұштарын байласа, онда оны көмек көрсетушінің арқасына кигізіп, қолдарын босатуға болады (зардап шегушіні көтеру көмек көрсетушінщ аркасының бүгіліп жазылуы нәтижесінде жүзеге асады).

Тақырыбы: Соғыс уақытындағы төтенше жағдайлар

1.Соғыс уақытындағы төтенше жағдайлар
2.Улы заттардың ,үлы жыландар және жәндіктер шаққан кезде көрсетілетін алғашқы медициналық жәрдем
Жылан шаққан кезде адам агзасы улануы мүмкін. Бұл кезде уланудың төмендегідей белгілері білінеді: шакканнан қалатын екі ірі нүкте түріндегі жаралар, қатты ауыру, шаққан жерден тез таралатын ісіну жөне қызару, лимфатикалық тамырлар мен түйіндердің асқынуы, шаққан жердегі тері асты қан құйылуы, кіші дәреттегі кан (гематургия), тьшышсыздьщ, ауыздың құрғауы, шөлдеу, іш өту, суық тер басу, коллапс, тартылу, сездің бұзылуы (тілі күрметілуі), жұтынудың киындауы, қозғалыстын (тартылу) сал болып қалуы (кобра шақканда).
Аяқ-колды шақкан кездегі шұғыл көмек — удың сіңірілуінің алдын алу үшін шақкан жерден жоғары тұсты қатты байлау (2 сағ-тан артык емес), уды алып тастау үшін шаққан жерге қан соратын банка қою, көмек көрсетушінің ауыз куысында зақым болмаса, жарадан уды сорып алып тастау.
Сондай-ақ кыздырылған темірмен, сілтімен, азот кьшщы-лымен күйдіруге болады; мүмкін болса, дереу тері астына поливалентті сарысу (сарысудьщ 1 бөлігін стерильді судың 10 бөлігіне еріту керек) енгізу керек. Бұдан баска шаққан жер айналасындағы тері астына марганец қышкылды калийдің 2% ерітіндісш шашу (күніне 2—3 мл-ден 2—3 рет) шаққан жердің айналасына 10—20 мл сарысу түйреу жүргізіледі, кою төтті су, мол сусын ішкізу, тері астына — физиологиялық ерітінді, глюкозаның 5% -дық ерітіндісін (вена ішіне де) жіберуге болады. Адамдардың шаруашылық іс - әрекетінің және өзі құрған құрған объектілерінің жұмысының нәтижесінде пайда болады әрі адамдардың денсаулығына және өмір сүру ортасына кері әсерін тигізеді.
Атмосфералық ауа – бұл ғаламшардың өмірі, жердің азоттан, оттегінен, көмірқышқыл газынан, озоннан, гелиден тұратын газ қабаты. Биологиялық процесс үшін оттегінің маңызы зор, ал көмірқышқыл газы фотосинтез процесіне өте қажет. Адам тамақ ішпеуге бар, бірақ тыныс алмай өмір сүре алмайды, себебі адам организмінде оттегі қоры өте шектеулі. Ол 2-3 минут қана тыныс алуына жетеді, ал бес минут өткен соң, ауа келмегендіктен адам организмінде орнына келмейтін процесс басталады: ми қабаты жұмысын тоқтатады, биологиялық өлім келеді.
Атмосфералық ауаның әр түрлі зиянды заттармен былғануы, адамдар органының ауыруына, оның ішінде тыныс мүшелерінің ауруына әкеліп соғады.
Мысалы, түрлі түсті металлургия кәсіпорындарының ауаға жіберетінзиянды заттары жүрек – тамыр ауруларының өсуіне, жүйкенің бұзылуына, қатерлі ісік ауруларының пайда болуына әкеледі. Қара металл мен электр қуаты кәсіпорындарының ауаға шығаратын заттары өкпе ауруына шалдықтырады. Химия өнеркәсібінің ауаға шығаратын зиянды заттары аллергияның, без және жыныс ауруларының пайда болуына әсер етеді.
Атмосферада табиғи және антропогендік көздерден қосылған әр түрлі қосындылар әр кездерде де болады. Ондай табиғи қосындыларға шаңдар жатады, олар, негізінен, өсімдіктер түрлерінен, вулкандардан, эрозияға ұшыраған топырақтан, ғарыш топырақтан, ғарыш шаңдарынан тұрады және өрт түтіндері, газдар да жатады.
Атмосфераның ауасын ластайтын негізгі антропогендік көздер қатарына өнеркәсіп орындарының кейбір салалары, автокөлік және жылу энергетикасы жатады.
Қазақстанда тұрақты өнеркәсіпорындарының көздерінен атмосфераға жыл сайын (1995 ж – 3,1млн.г., 1997 ж – 2,37; 1998 ж – 2,33) зиянды заттар шығады. Атмосфераға кететін зиянды қосындылардың жартысына жуығын энергетика, ал түсті металдар – 22,7 %, қара металдар – 15,7 % береді.
Атмосфераға зиянды заттарды шығаруда автокөліктер үлкен орын алады.
Қазақстанның үлкен қалаларында автокөліктердің зиянды заттарды шығарудағы үлесі 60 – 80 пайыз құрайды. Ал Алматы қаласында – 90 пайыз.
Ең көп тарайтын улы заттар – көміртегі оксиді (СО), күкірттің диоксиді азоттың оксиді көмірсутегі (CnHm) және қатаң заттар (шаң).
Атмосфераға одан да гөрі улы заттар шығады, мысалы, фтордың қосындысы, хлор, қорғасын, сынап және бензапирен. Осы күндері атмосфераға 500-ден астам улы заттар шығады екен, оның саны күннен күнге ұлғаюда.
Қазақстан Республикасының қалаларындағы ауа бассайнін бақылау қалаларда ластану деңгейінің өте жоғары екенін көрсетіп отыр. Орташа алғанда қалалардағы шаңның, аммиактың, фенолдың, фторлық сутегінің, формальдегидтің, қорғасынның, азот диоксидінің және күкірттің жиынтығы шекті нормадан әлдеқайда артық болып тұр. Мысалы, Шымкент және Лениногорск қалаларында күкірт жиынтығы шекті нормадан 100 есе артып кеткен.
Атмосферадағы қоспалардың және олардың қозғалысы екінші деңгейдегі өте улы қосындылардың пайда болуына әкеліп соғады (қара түтін (смог), қышқыл (кислота) және олар озон қабатын бұзатын бірден-бір қосындылар.
– үлкен қалаларда, өнеркәсіп орталықтарында байқалатын ауаның өте қатты ластануы. Оның екі тұрпаты байқалады:
түтіннен немесе өндірістік газдың қалдықтарынан құралған қалың тұман;
фотохимиялық смог - өткір газ бен азрозольдің қою тұмансыз жиынтығы, ол күннің ультракүлгін сәулесінің әсерінен фотохимиялық реакцияға түсіп құралды әрі өте улы келеді.

Фотохимиялық смог 1940-шы жылдарда Лос – Анджелес қаласында байқалған, қазірді ғаламшарымыздың барлық дерлік бұрыш – бұрыштарында көрінеді.
Смог көз көрерлікті төмендетеді, металдың тотығуын күшейтеді, денсаулыққа кері әсер етеді әрі тұрғындардың өлімін көбейтіп, аурушаң етеді.
Соңғы 100 жылдан бері белгілі, бірақ оған кейінгі жылдарда ғана көңіл аудара бастады. Қышқыл жаңбыры деген атты 1972 жылы ағылшын ғалымы Роберт Ангус Смит қолданады.
Негізінде, қышқыл жаңбыр күкірттің және азоттың атмосферадағы химиялық және физикалық реакцияларының әсерінен туындайтын құбылыс. Нәтижесінде күкір және азот қышқылдары түзіледі. Соңынан сол бу немесе қышқылдың молекуласы бұлттың тамшыларына араласып, құрғақ немесе жаңбыр түрінде жерге түседі. Бірақ адамның өмір – тіршілігі, іс - әрекеті атмосфераға күкірт пен азоттың қосындысының көптеп шығуына ықпалын тигізуде.
Қышқыл жаңбырының табиғатта, адамның араласуынсыз – ақ., бұрын да болғандығы белгілі, ондайда күкірт пен азот өрттің, вулканның т.с. табиғи құбылыстардың әрекетінен атмосфераға көтеріліп отырған.
Қышқыл жаңбыр табиғатта тек қана тік жоғары тарамайды, жерді көлбеп көкжиекке созылады. Бұндай бұлттар бір елдің аумағынан шығып, екінші бір мемлекет жеріне барып түсуі мүмкін. Сондықтан бұл бүгінде халықаралық мәселеге айналып отыр. Мысалы: Қазақстан үшін өз жерін ластану пайызы өз күкіртінің құрылымынан – 46 пайыз, азот құрылымы бойынша – 22 пайыз құрайды. Қалған пайызы өзге мемлекет аумағынан келеді. Азот пен күкірт атмосфераға шыққан соң бірден реакцияға түсіп, қосынды құрамайды, арада 2,8 ... 10 тәулік өтуі мүмкін. Осы екі арада ауадағы ластаушы заттар мыңдаған шақырымдарға кетеді.
Қышқыл жаңбыр адам денсаулығына, қоршаған ортаға үлкен зиян келтіреді. Мысалы: Ауадағы ластар және қышқыл жаңбырлар металконструкциясының тотбасуын жылдамдатады; ғимараттардың, ескерткіштердің бұзылуына әкеліп соғады; топырақ пен судың қышқылдығын (РН) өзгертіп топырақтың құрылымын бұзады, оның өнім беру қасиетін төмендетеді, өсімдіктердің жойылуына ықпал етеді.
Тұщы судың ашық қоймаларының сапасын төмендетеді, өсімдіктердің жойылуына ықпал етеді.
Атмосфераның құрамы мен жағдайы Ғарыш пен Жер арасынағы сәуле, жылу алмасу прцесіне әсер етеді. Күннен Жерге немесе Жерден Ғарышқа қуат берілу процесі биосферадағы температураны белгілі бір деңгейде сақтайды, орташа алғанда . Бұнда биосферадағы температура жағдайын сақтап тұруда Жерге жылу қуатын алып келетін күн радиациясының рөлі жоғары. Осы процесс бір – бірімен тығыз байланыста болады. Сондықтан Жердегі жылу балансының өзгеруі биосфераның орта температурасының ұлғаюына әкелуі мүмкін. Бұл жағдай антропогендік қосындылардың атмосферада соңғы жылдары көбеюіне байланысты болып отыр. Атмосферадағы газдар мен басқа қосындыларыдң көбеюінен, Жерден Ғарышқа көтерілетін жылудың көлемі азаяды да, Жер бетінде қалып қояды. Ал бұл жағдай климаттың жылынуына әкеліп соғады. Бұл процесте көмірқышқыл газының рөлі өте зор. О бастан көмірқышқыл газының Жердегі климат пен температураны қолдап тұратын концентрациясы 0,003 пайыздан аспаған. Ал кейінгі жылдары бұл газдың көлемі әр он жыл сайын 2 пайызға ұлғайып отыр.
ӨЖ- дің күнтізбелік-тақырыптық жоспары

№
ӨЖ тақырыбы мен тапсырмасы
Сағат
саны
тапсыру уақыты (апта)
Бақылау түрі
1
ӨЖ №1.
1.Тіршілік ету қаупсіздігін қамтамасыз етуде ұйымдастыру негіздері.
2.Төтенше жағдайларда тіршілік етуқаупсіздігін қамтамасыз ету.
3. Төтенше жағдайларда дәрігерге дейінгі алғашқы жәрдем.
4. Алғашқы жәрдем түрлері.
2
4
Реферат,
Бақылау тапсырмалар
2
ӨЖ №2
1.Негізгі ұғымдар мен анықтамалар
2.Қауіп- қатер, себебі мен салдары.
3.Тиімді тәуекелдік концепцияға түсініктеме.
4.Төтенше жағдайларда шешілетін міндеттер.

2
7
Реферат, глоссарии
3
ӨЖ №3
1. Беібіт уақыттағы төтенше жағдайлар
2.ТЖ классификациясы.
3.ТЖ кезеңі.
4.ТЖ-да тұрғындарды қорғау тәсілдері.
5.ТЖ- ды болжау және болатын салдарын бағалау.
2
11
таблица, реферат
4
ӨЖ №4
1.Автомонды тіршілік ету жағдайында адамдардың өзін - өзі қорғаудағы әрекеті
2..Тірі қалу факторларына түсініктеме беріңіз.
3.Автономды тіршілік ету жағдайында тірі қалу тактикасы.
4. Алғашқы медициналық көмек турлері.
2
14
реферат, бақылау сұрақтар

Барлығы:
8

Үлестіріп беретін материал ӨЖ №1

Пән: Өмір сүрү қауіпсіздік негіздері Академиялық жыл 2009-2010
Барлық кредиттер саны -1 Факультет МжӨ
Тапсырма № 1 Курс – 1 Семестр - 1

Тақырып: Тіршілік ету қаупсіздігін қамтамасыз етуде ұйымдастыру негіздері.
Оқытушы Галиева Г.Б.
Жұмыстың мақсаты:
Төтенше жағдайларда тіршілік пен алғашқы мединалық көмек.қамтамасыз ету.
Тапсырма:
1. Төтенше жағдайларда дәрігерге дейінгі алғашқы жәрдем.
2. Алғашқы жәрдем түрлері.
3. Қан тоқтату түрлері, алғашқы жәрдем
Бақылау формасы: Сүрақтар бойынша реферат жазу.
Қолданылған әдебиет:
1.Өмір – тіршілік қауіпсіздігі С. Арпабеков Алматы,2004
2.Александров М.Н.- Безопасность человека, 1993.
3. Померанцев Ю.М. – Основы безопасности жизнедеятельности, Алматы 1998

Үлестіріп беретін материал ӨЖ №2

Пән: Өмір сүрү қауіпсіздік негіздері Академиялық жыл 2009-2010
Барлық кредиттер саны -1 Факультет МжӨ
Тапсырма № 1 Курс – 1 Семестр - 1

Тақырып: Негізгі ұғымдар мен анықтамалар
Оқытушы Галиева Г.Б.
Жұмыстың мақсаты:
Төтенше жағдайларда шешілетін міндеттерді білу.
Тапсырма:
1.Қауіп- қатер, себебі мен салдары.
2.Тиімді тәуекелдік концепцияға түсініктеме.
3.Төтенше жағдайларда шешілетін міндеттер.
Бақылау формасы: Сүрақтар бойынша конспект жазу.
Қолданылған әдебиет:
1.Өмір – тіршілік қауіпсіздігі С. Арпабеков Алматы,2004
.2.Александров М.Н.- Безопасность человека, 1993.
3. Померанцев Ю.М. – Основы безопасности жизнедеятельности, Алматы 1998

Үлестіріп беретін материал ӨЖ №3

Пән: Өмір сүрү қауіпсіздік негіздері Академиялық жыл 2009-2010
Барлық кредиттер саны -1 Факультет МжӨ
Тапсырма № 1 Курс – 1 Семестр - 1

Тақырып: Беібіт уақыттағы төтенше жағдайлар
Оқытушы Галиева Г.Б.
Жұмыстың мақсаты:
Беібіт уақыттағы төтенше жағдайла алғашқы мединалық көмекпен қамтамасыз ету.
Тапсырма:
1.ТЖ классификациясы.
2.ТЖ кезеңі.
3.ТЖ-да тұрғындарды қорғау тәсілдері.
4.ТЖ- ды болжау және болатын салдарын бағалау.
5.Тіршілік ету қаупсіздігін қамтамасыз етуде ұйымдастыру негіздері.
6.Төтенше жағдайларда дәрігерге дейінгі алғашқы жәрдем.

Бақылау формасы: Сүрақтар бойынша конспект жазу.
Қолданылған әдебиет:
1.Өмір – тіршілік қауіпсіздігі С. Арпабеков Алматы,2004
2.Александров М.Н.- Безопасность человека, 1993.
3. Померанцев Ю.М. – Основы безопасности жизнедеятельности, Алматы 1998
4.Скалкова М.Н. Вредные вещества в промышленност М., 1986.
5.Оралбекова Г.С. Основы медицинских знаний Талдыкорган, 2003

Үлестіріп беретін материал ӨЖ №4

Пән: Өмір сүрү қауіпсіздік негіздері Академиялық жыл 2009-2010
Барлық кредиттер саны -1 Факультет МжӨ
Тапсырма № 1 Курс – 1 Семестр - 1

Тақырып: Автомонды тіршілік ету жағдайында адамдардың өзін - өзі қорғаудағы әрекеті
1.Тірі қалу факторларына түсініктеме беріңіз.
2.Автономды тіршілік ету жағдайында тірі қалу тактикасы.Беібіт уақыттағы төтенше жағдайлар
Оқытушы Галиева Г.Б.
Жұмыстың мақсаты:
Автономды тіршілік ету жағдайында тірі қалу тактикасын анықтау.
Тапсырма:
1.Тірі қалу факторларына түсініктеме беріңіз.
2.Автономды тіршілік ету жағдайында тірі қалу тактикасы.
3.Беібіт уақыттағы төтенше жағдайлар
4.Тіршілік ету қаупсіздігін қамтамасыз етуде ұйымдастыру негіздері.
5.Төтенше жағдайларда дәрігерге дейінгі алғашқы жәрдем.

Бақылау формасы: Сүрақтар бойынша конспект жазу.

Қолданылған әдебиет:
1.Өмір – тіршілік қауіпсіздігі С. Арпабеков Алматы,2004
2.Александров М.Н.- Безопасность человека, 1993.
3. Померанцев Ю.М. – Основы безопасности жизнедеятельности, Алматы 1998
4.Александров М.Н.- Безопасность человека, 1993.
5.Померанцев Ю.М. – Основы безопасности жизнедеятельности, Алматы 1998
6. Маркина Л.Н. Психогения в экстремальных условиях Караганда, 199
7.Краевский В.В. Большая медицинская энциклопедияСамара, 1994
8. Штоф В.А.Выживание в экстремальных ситуациях.- Минск, 1974.

F2F, on-line, off-line режимінде кеңес беру сағаттардың
күнтізбелік-тақырыптық жоспары

№
Консультация тақырыптары тапсырмалары
сағат саны
F2F
оn-line, off-line

сағат саны
апта
1

Тақырып.Тіршілік ету қаупсіздігін қамтамасыз етуде ұйымдастыру негіздері.
Төтенше жағдайларда тіршілік етуқаупсіздігін қамтамасыз ету.
Төтенше жағдайларда дәрігерге дейінгі алғашқы жәрдем.

1
1
1
2
Тақырып: Ядролық және радиациалық зақымдану ошақтарының сипаты.
Ядролық, химиялық зақымданудың сипатамасы. Ядролық қарудың қирату күшімен жалпы сипаты.
Жаппай зақымдану ошақтарындағы құтқаружәне шұғыл жұмыстары

1
1
2
3

Тақырып. Химиялық және биологиялық зақымдану ошақтарының сипаты.
Соғыс жағдайында негізгі қолданылатын улы заттарға қысқаша сипаттама. Биологиялық зақымдану ошағы. Бұқара халықты бактериологиялық зақымданудан қорғау. Карантин мен обсервация.
1
1
3
4

Тақырып.Күшті әсер ететін улы заттардың адам организіміне тигізетін әсері. Күшті әсер ететін улы заттардың түрлері мен жалпы сипаты, адам ағзасына ісер ету ерекшеліктері.

1
1
4
5

Тақырып.ТЖ – пайда болатын аралас зақымдану ошақтары. Шетел қарулы күштері арсеналында бар қару жараққа жалпы сипаттама. Авариалар мен катастрофаларпайда болатын зақымдану ошақтарының ерекшеліктері.
1
2
5
6
Тақырып.Төтенше жағдайлар салдарын жоюда шұғыл атқарылатын құтқару және шараларды ұйымдастыру.
ТЖ- аймағынан адамдарды құтқару,материалды бағалы және құнды заттарды көшіру т. б. Шұғыл атқарылатын шараларды ұйымдастыру. Тж- салдарынан зақымданушылар мен зардап шегушілерге дәрігерлік және көмектер көрсету. Жаппай зақымдалу аймақтарына шұғыл атқарылатын жұмыстардың мақсаттары мен міндеттері және жүргізілу ерекшеліктері. Судағы экстремальды жағдайлар

1
2
6
7
Тақырып:Ядролық зақымдау факторларынан қорғайтын қорғаныс ғимараттарын жабдықтау, тиімді пайдалану тәртібтері. Қорғаныс баспаларына жалпы түсінік. Қорғаныс ғимараттарың беріктік қасиетіне, пайдалану ерекшелігіне, орналасуына, салыну мерзіміне байланысты бөлінуі.
1
1
7
8
Тақырып.Бейбіт және соғыс уақытындағы төтенше жағдайлар, ТЖ- да эвакуация – көшіру жұмыстарын ұйымдастыру. Көшіру жұмыстарына жалпы түсінік және өткізу принциптері. Эвакуациалық жұмыстарды алдын- ала жоспарлау және іс- жүзінде орындау.

1
8
9
Тақырып.Ядролық және химиялық қарулар қолданған жағдайларда, радиациалық және химиялық зақымдалу дәрежелерін бағалау. Радиациялық зақымдауды бағалау үшін қолданылатын әдістер.Жекелей және ұжымдық қорғаныс ғимараттары мен құралдары
Жоғарғы тыныс жолдары мен сыртқы жамылғы қабаттарын қорғайтын заттар.
Жекелей қорғаныс заттарын оқып үйрену сабақтары
Ұжымдық қорғаныс орындары.

1
9
10
Тақырып.Жекелей қорғаныс құралдарын сақтау және үлестіру тәртібі. Ыстық аймақтардағы экстремальды жағдайлар. Жекелей қорғаныс құралдарын классификациясы, олардың қорғау қаблеті және дайын жұмыс күйінде сақталу.

1
10
11
Тақырып.Судағы экстремальды жағдайлар
Адамның мухитта автономды тіршілік ету жағдайы.
Судан өту қауіпсіздігі.
Шайқалу және суға бату кезіндегі алғашқы медициналық жәрдем..

2
11
12
Тақырып.Сұрапыл табиғи апаттар және болуы ықтимал салдары, сұрапыл табиғи апаттарда халықтың іс- әрекеті. кезінде көмекті ұйымдастыру
Алапат зардаптарының пайда болу табиғатты.
Алапат зардаптары салдарын жою кезінде атқарылатын жұмыстар.

1
12

Барлығы:
7
15

Студенттердің білімін бақылау және бағалау материалдары

1. ӨСҚН пәні курстьң максаттары мен міндеттері
2. Жастардың денсаулық мәселесі
3. Дұрыс тамақтану негіздері
4. Адам денсаулығына қоршаған орта мен апат аймактарының әсер тигізуі
5. Өмір сүрудің жоғарғы көрсеткіштері
6. Өрт қауіпсіздігі, электр тоғынан зақымданудан сақтану
7. Төтенше жағдайларда адам өмірінің қауіп-қатерден сақтау
8. Бейбітшілік және соғыс кезіндегі төтенше жағдайлар
9. Зақымдану ошақтарына мінездеме
10. Закымдану ошак;тарына мшездеме
11. Құтқару жұмыстарын ұйымдастыру және өткізу, халықты қауіпті аудандардан шығару
12. Алғашқы дәрігерлік көмек. Медициналық білімдердің негіз және халық денсаулығын қорғау
13. Жұқпалы аурулар туралы ұғым және жұқпалы ауру түрлері
14.Тіршілік ету қаупсіздігін қамтамасыз етуде ұйымдастыру негіздері.
15.Негізгі ұғымдар мен анықтамалар
16. Беібіт уақыттағы төтенше жағдайлар
17. Автомонды тіршілік ету жағдайында адамдардың өзін - өзі қорғаудағы әрекеті
18. Сұрапыл табиғи апаттар кезінде көмекті ұйымдастыру
19. Судағы экстремальды жағдайлар
20. Жол- көлік апаттары
21. Соғыс уақытындағы төтенше жағдайлар
22. Жекелей және ұжымдық қорғаныс ғимараттары мен құралдары
23. Ыстық аймақтардағы экстремальды жағдайлар
24. Ормандағы экстремальды жағдайлар
25.Экзогендік интоксикация кезінднгі экстремальды жағдай
26. Сұрапыл табиғи апаттар кезінде көмекті ұйымдастыру
27. Өмір сүрудің жоғарғы көрсеткіштері
28. Өрт қауіпсіздігі, электр тоғынан зақымданудан сақтану
29. Төтенше жағдайларда адам өмірінің қауіп-қатерден сақтау
30. Бейбітшілік және соғыс кезіндегі төтенше жағдайлар
31. Зақымдану ошақтарына мінездеме
32. Закымдану ошак;тарына мшездеме
33. Құтқару жұмыстарын ұйымдастыру және өткізу, халықты қауіпті аудандардан шығару
34. Алғашқы дәрігерлік көмек. Медициналық білімдердің негіз және халық денсаулығын қорғау
35. Жұқпалы аурулар туралы ұғым және жұқпалы ауру түрлері
36.Тіршілік ету қаупсіздігін қамтамасыз етуде ұйымдастыру негіздері.
37.Негізгі ұғымдар мен анықтамалар
38. Беібіт уақыттағы төтенше жағдайлар
39. Автомонды тіршілік ету жағдайында адамдардың өзін - өзі қорғаудағы әрекеті
40. Сұрапыл табиғи апаттар кезінде көмекті ұйымдастыру
41. Судағы экстремальды жағдайлар
42. Жол- көлік апаттары
43. Соғыс уақытындағы төтенше жағдайлар
44. Жекелей және ұжымдық қорғаныс ғимараттары мен құралдары
45. Ыстық аймақтардағы экстремальды жағдайлар
46. Ормандағы экстремальды жағдайлар
47.Экзогендік интоксикация кезінднгі экстремальды жағдай
48. Сұрапыл табиғи апаттар кезінде көмекті ұйымдастыру

##### Механикалық жарақаттарға не жатпайды
????? Үсу
????? Шығып кету
????? Сынық
????? Соғып алу
????? Созылу

##### Ит тістеп алғандағы жарақат, жарақаттың қай түріне жатады
????? Тістеп алған
????? Кесіп алған
????? Шаншып алған
????? Ұрып алған
????? Оқ тигенде

##### Жарақат алғанда адам өмірін сақтап қалу үшін қандай алғашқы медициналық көмек көрсетіледі
????? Қан тоқтату
????? Сыворотка жіберу
????? Жарақатты егу
????? Антисептикалық тану
????? Шендеуіш салу

##### Артерия жарақаттанғанда қан кетудің түрі қалай аталады
????? Артериялық
????? Капиллярлық
????? Веноздық
????? Паренхимотоздық
????? Аралас

##### Ішкі мүшелер жарақаттанғанда қан кетудің түрі қалай аталады
????? Паренхимотоздық
????? Капиллярлық
????? Артериалық
????? Аралас
????? Веналық

##### Артериялық қан кетудің уақытша тоқтатуының қандай әдістері бар
????? Қатты жгут байлау
????? Артерияны саусақпен басу
????? Қатты танғыш байлау
????? Мүшені жоғары көтеру
????? Білекті бүгу

##### Қандай адамдар "донор" деп аталады
????? Қан беретіндер
????? Қан алатындар
????? Қан зерттейтіндер
????? Консервациялайтындар
????? Қанмен қамтамасыз ететіндер

##### Адамның қан тобын қаншаға бөледі
????? 4
????? 2
????? 3
????? 5
????? 1

##### Соғып алуға тән емес қандай белгі
????? Лихорадка
????? Ісіну
????? Көгеру
????? Ауру
????? Мүшенің қызметі бұзылуы

##### Ми жарақатының негізгі белгілері
????? Қан қысымының төмендеуі
????? Бастың ауруы
????? Жүрек айнуы
????? Өңі қашу
????? Естен тану

##### Сынық кезінде көрсетілетін алғашқы медициналық көмек қандай
????? Шендеуіш салу
????? Таңғыш таңу
????? Жараны өңдеу
????? Ауру басқыш укол салу
????? Сыворотка жіберу

##### Күйіктің неше дәрежесі бар
????? 4
????? 2
????? 1
????? 3
????? 5

##### Химиялық күйю ненің әсерінен болады
????? Қышқыл
????? Сәуле
????? Электр тоғы
????? Жоғарғы температура
????? Төменгі температура

##### Электр тоғымен соққанда қандай алғашқы медициналық көмек көрсетіледі
????? Электр тоғынан ажырату
????? Жасанда демалдыру
????? Жылыту
????? Тасу
????? Ауруды басу

##### Ыстық өткенде білінетін ес қауіпті белгілер
????? Дененің температурасының көтерілуі
????? Жүрек айну
????? Бас ауру
????? Көз қарашығының ұлғайюы
????? Жүрек қағу

##### Үсікте неше дәреже болады
????? 4
????? 2
????? 1
????? 3
????? 5

##### Тамақтан уланғанда қандай алғашқы медициналық көмек көрсетіледі
????? Қарынды тазарту
????? Жасанды демалдыру
????? Жылыту
????? Ауруды басу
????? Ауруханаға жатқызу

##### Үсігенде көрсетілетін алғашқы медициналық көмек
????? Қан айналымын жақсарту
????? Таңғыш салу
????? Ауруды басу
????? Жылыту
????? Ауруханаға жатқызу

##### Жарақаттың шоктың белгісі
????? Қан қысымының төмендеуі
????? Қан қысымының көтерілуі
????? Журек айну
????? Бас ауру
????? Құсу

##### Қауіпті жағдайда. Аймақтық.
????? Облыс, қала, аудандарды қамтиды
????? Жарты кәсіпорын қатардан шықты
????? Барлық кәсіпорынды қамтиды
????? Жағдай бірнеше облыс, республика, үлкен аймақтарға тарады
????? Мемлекет тобын қамтиды

##### Гидрологиялық тесіздегі қауіпті құбылыстарға не жатады
????? Су тасқыны
????? Тұман
????? Ыстық
????? Вулканның толуы
????? Жер сілкінісі

##### Жер бетіндегі жер сілкінісінің төменгі балдары
????? 1-3 бал
????? 5 бал
????? 4 бал
????? 7 бал
????? 6 бал

##### Жер бетіндегі жер сілкінісінің қатты катастрофаларындағы балдары.
????? 12 бал
????? 13 бал
????? 11 бал
????? 11-14 бал
????? 15 бал

##### Азаматтық қорғаныстың халыққа хабар беру белгілері
????? Баспасөздер, телерадио және сиреналар арқылы
????? Сиреналар және жасақшылар арқылы
????? Телефон арқылы
????? Көше аралап хабарлау
????? Облыс, аудан, қалаларда транспорт арқылы хабар беру

##### Адам денсаулығының улы заттармен зақымдануы және улануы
????? Жүйкеге мүгедектік әсері, жалпы удыс әсері, тұншықтыру әсері
????? Тұншықтыру әсер
????? Улы заттың қатты әсері
????? Химиялық уландыру заттарымен
????? Радиоактивтік зақым

##### Бактериялық қарудың зақымдауыш факторлары
????? Ауру таратқыш микробтар
????? Радиоактивтер, сәуле аурулары
????? Апаттар, жарылыстар
????? Химиялық улы заттар
????? Сәуле аурулары

##### Теріні қорғайтын құралдар
????? Жалпы әскери комбинезоны және жеңіл костюм
????? Шан тозаңнан қорғайтын респиратор
????? Герментизацияланған киімдер
????? Баспаналар
????? Радиациядан жасырын орындары
##### Күйіктің екінші түрінің белгілері
????? Терінің қызаруымен тері қабатының сулануы
????? Тері қабатының жансыздануы
????? Терініс күйігімен
????? Тері қабатын су толумен пайда болумен байланысты
????? Терінің қызаруы

##### Сәуле ауруларының І-ші түрі дозасы
????? 100-200 рентген
????? 80-100 рентген
????? 100-120 рентген
????? 50-80 рентген
????? 200-250 рентген

##### Санитарлық тазатудан жесіл-желпі өткізу
????? Уланбаған территорияда зардап шеккендермен
????? Ашық жерлерде өткізіледі
????? Медициналық пунктерде
????? Пайданалатын бөлмеде
????? Душтарда

##### Радиациялық қауіпті объектідегі авариялар немен қамтиды
????? Радиациялық жағдай бір мекемемен немесе АЭС қамтылады
????? Жағдай қаламен қамтылады
????? Жағдай объектімен қамтылады
????? Жағдай ауданмен, облыспен қамтылады
????? Жағдай аймақпен қамтылады

##### Жыл ішіндегі адамдардың сәулеленген дозасы
????? 7-55 МБЭР
????? 15-20 МБЭР
????? 10-15 МБЭР
????? 20-35 МБЭР
????? 35-50 МБЭР

##### Республикалық жедел құтқау отряды (РОСО) қай қалада орналасқан
????? Алматыда
????? Шымкентте
????? Таразда
????? Астанада
????? Қызылордада

##### Авария немен сипатталады
????? Істен шығару машинаны, агрегатты жұмыс процесінің жүргізу бұзылуымен және денсаулық, өмір қауіпімен
????? Су құбырыныс бұзылуы, үйлерді су басу
????? Жұмыс жерінің бұзылуымен және оның толық тоқтауымен
????? Химиялық заводттың бұзылуы
????? ГЭС жарылысы, ұлкен зиян, адамдардың жаралануымен

##### Табиғи төтенше жағдай. Геофизикалық қауіпті құбылыстарға не жатады
????? Жер сілкінісі, вулкан.
????? Радиоактивтік нашарлау жағдайы
????? Жел
????? Қар көшкіні
????? Тропикалық циклон

##### Гидрологиялық қауіпті құбылыстарға не жатады
????? Ерте мұздың еруі
????? Жел
????? Шанды дауыл
????? Жер бетінің төмендеуі
????? Қиын мұздық жағдай

##### Жер сілкінісі. Жоғарғы балдар.
????? 9 бал
????? 7 бал
????? 8 бал
????? 3-6 бал
????? 6 бал

##### Жер сілкінісі. Қалыпты балдар
????? 4 бал
????? 3-5 бал
????? 6-7 бал
????? 8-10 бал
????? 9 бал

##### Жер сілкінісі. Қиратушы балдар
????? 11 бал
????? 7 бал
????? 9 бал
????? 10 бал
????? 8 бал

##### Белгіленген территорияда объектік авария немен қамтиды
????? Уланған территория объектік масштабымен қамтылған
????? КЭУЗ санлауы техногендік қамсыздандырумен байланысты
????? КЭУЗ складынан немесе үлкен көлемніс қирауына байланысты
????? КЭУЗ шығу болмаған
????? Адамдарды қорғауға қолдану тәсілдері

##### Ұжымдық қорғаныс құралдарына не жатады
????? Баспана, радиациядан қорғайтын орын, қарапайым үлгідегі орындар.
????? Тыныс органын қорғайтын противогаздар
????? Шұнқұрлар, жер төлелер
????? Жеке тұрған үйдіс астында тұрған баспаналар
????? Погребтер

##### Ядролық қарулардың зақымдауыш факторлары қалай бөлінеді
????? Соқпа толқыны, жарық сәулесі, өткіш радиация, радиоактивтік зақым, электромагниттік импульс
????? У таратқыш микробтар, токсиндер
????? Әсер күші, улы заттар
????? Соқпа толықыны, радиоактивтер, сәуле ауруы, электромагниттік импульс
????? Ауаның бұзылуы

##### Ядролық қарудан зақымданған жердің сипаттамасы
????? Толық қираған, қатты қираған, орташа қираған, сәл қираған аймақтар
????? Радиоактивтер, сәуле аурулары
????? Соқпа толқыны, жарық сәулесі, өткіш радиация, электромагниттік импульс
????? Опаттар, жарылыстар
????? Радиоактивтік зақымдау

##### Тыныс органдарын қорғайтын құралдарға не жатады
????? Противогаздар, респираторлар
????? Баспаналар
????? Сүзгілі маталар
????? Әртүрлі тазартқыш, баспаналар
????? Радиациядан жасырын орындары

##### Дербес қорғану құралдары
????? Дербес аптека, химияға қарсы пакет, жеке медициналық тасғыш пакет
????? Шприц – тюбик
????? Химияға қарсы арналған пакеті
????? Дербес аптечка
????? Жеке медициналық белгілері

##### Жер сілкінісінің белгілері
????? Люстралар шайқалады, ыдыстар сылдырлайды, заттар құлайды, гуіл естіледі
????? Люстралар шайқалады, ыдыстар сылдырлайды, сирена соғылады
????? Қоғырау соғады
????? Шам сөнеді
????? Қосырау және сирена соғады

##### Жер сілкінісі кезіндегі керекті құжаттар
????? Құжаттар, дәрілер, киім, азық-түлік, шам
????? Азық-түлік, іс-құжаттар, шам
????? Азық-түлік, киім, жихаздар
????? Өз басын аман алып шығу
????? Киім, су

##### Противогазды алып жүрудің әр-түрлі тәсілдері
????? Даяр күйі, жүріс күйі, иыққа іліп жүру
????? Жүріс күйі, даяр күйі, жауынгерлік күйі-ысғайлы жағына қарай
????? Сол жаққа немесе ос жақ иыққа алу
????? Ысғайлы жағына қарай
????? Арқанын артында

##### Зақымданғандарды алып жүру тәсілдері
????? Плашпен, күрдекшемен
????? Жедел жәрдем көмек машинасымен
????? Өз машинасымен
????? Арнайы медициналық құрал күшімен
????? Санитарлық зембілмен, қолда бар құралмен

##### Мектепте АҚ (азаматтық қорғаныс) штабының басқарушысы
????? Алғашқы әскери дайындық пәнінің мұғалімі
????? Завхоз
????? Завуч
????? Дене тәрбиесінің мұғалімі
????? Директор

##### Күйіктің үшінші түрінің белгілері
????? Терінің терең қабатының жансыздануы
????? Тері қабатының клеткалары
????? Терініс үлкен жерлері суланады
????? Терініс терең қабатының күйюі
????? Терең тері қабатының қызаруы

##### Сәуле ауруның екінші дозасы
????? 200-400 рентген
????? 100-150 рентген
????? 250-200 рентген
????? 150-300 рентген
????? 300-350 рентген

##### Қай жерде толық санитарлық тазарту өткізіледі
????? Моншада, душта, жуынуға арналған пунктерде
????? Мед пункттердің базасында
????? Арнайы бөлінген бөлмелер
????? Уланбаған жерлерде
????? Ашық жерде

##### Жергілікті қауіпті радиациялық аварияның объектісі.
????? Радиациялық жағдайы АЭС, территориямен қамтылады
????? АЭК қамтылады
????? АЭК-мен қамтылады
????? АЭК бавр қаласымен қамтылады
????? АЭК-ныс сыртқы территориясына жайылып қамтылады

##### Қай жылы Арменияда жерсілкінісі болған
????? 7 желтоқсан 1988 ж
????? 8 қастарда 1988 ж
????? 7 желтоқсан 1986 ж
????? 6 желтоқсан 1989 ж
????? 8 желтоқсан 19990 ж

##### Жесіл соқпа толқыныныс адамдарға әсер етуі
????? Толық контузиямен, уақытша естімеу, жарақаттану,
????? Миға зақым ету, есінен ауысуы
????? Есту қабілеттеріне әсер ету, мұрнынан қан ағу
????? Адамныс іш-құрылысына әсер етуі
????? Ұзақ есінен жоғалуы

##### Жергілікті қауіпті жағдай
????? Кәсіпорын толығымен жұмыс істемейді
????? Жеке кондырғыныс немесе цехтыс жекелеп қатардан шығуы
????? Қала, облыс, аудандарда осы жағдайдыс қаралуы
????? Жағдай үлкен аймақтарға таралады
????? Жағдай бірнеше республикаларды қамтыды

##### Қауіпті жағдайда қай жерді қамтиды
????? Жағдай қамтиды облыс, республика, бірнеше аймақты, топтық мемлекетті
????? Жағдайдыс қаралуы кәсіпорынмен байланысты
????? Жағдайдыс қаралуы бөлек цехпен байланысты
????? Жағдайдыс қаралуы облыс, республика, үлкен аймақтармен байланысты
????? Жағдайдыс қаралуы облыс, қала, аудандармен байланысты

##### Гидрологиялық кауіпті апат құбылысына не жатады
????? Қиын мұздық жағдай
????? Эрозиялық
????? Үсік
????? Қирау
????? Су десгейініс төмендеуі

##### Жер сілкінісі. Жергілікті күші
????? 1-4 бал
????? 5 бал
????? 6-8 бал
????? 7 бал
????? 9-12 бал

##### Жер сілкінісі. Өте жоғары балдар
????? 11 бал
????? 7 бал
????? 5-8 бал
????? 9 бал
????? 6 бал

##### Жер сілкінісі. Қатты катастрофалық балдар
????? 12 бал
????? 11 бал
????? 13 бал
????? 11-14 бал
????? 15 бал

##### Жергілікті авария немен сипатталады
????? КӘУЗ қоймасынан немесе үлкен аласныс қирауынан, улы бұлттардыс тұрғын аймақтарға жетуі, тұрғын халықты жақын масайдағы аудандарға көшіруі
????? Техногендік қамсыздандыру КӘУЗ санлауларымен байланысты
????? КӘУЗ шығатын авария
????? КӘУЗ жеткілікті шығуымен болған авария
????? Бұндай жағдайда адамды құтқару тәсілдері көрсетілген территорияда жасалады

##### Қарапайым үлгідегі панаханаларға не жатады
????? Арнаулы құрылыстар, погребтер, жай қарасғы үйлер
????? Жер асты қоймасы, подвал
????? Тесіктер
????? Траншей, окоптар
????? Екі қабатты үйлердің жер асты

Әдебиет:
1.Өмір – тіршілік қауіпсіздігі С. Арпабеков Алматы,2004
2.Александров М.Н.- Безопасность человека, 1993.
3. Померанцев Ю.М. – Основы безопасности жизнедеятельности, Алматы 1998
4.Александров М.Н.- Безопасность человека, 1993.
5.Померанцев Ю.М. – Основы безопасности жизнедеятельности, Алматы 1998
6. Маркина Л.Н. Психогения в экстремальных условиях Караганда, 199
7.Краевский В.В. Большая медицинская энциклопедия Самара, 1994
8. Штоф В.А.Выживание в экстремальных ситуациях.- Минск, 1974.

Өмір сүрү қауіпсіздік негіздері
пәннің оқып үйренуге арналаған әдістемелік нұсқаулар
Қашықтықтан оқыту тенологиясы бойынша студенттердің өзіңдік жұмыстары аудиторияда оқытылмайтын немесе шолып қарастырған материалдарды оқып білу жатады. Өзіндік жұмыстардың тақырыптары студенттің мамандығына және осы мамандық бойынша өзіндік жұмыстарға берілетін сағат көлеміне байланысты анықталады.
Студенттер №1,2,3,4 тақырыптарды өткеннен кейін №1 Өзіндік жұмысты орындап мұғалімге жіберуі қажет.
Студенттер №5,6,7,8 тақырыптарды өткеннен кейін №2 Өзіндік жұмысты орындау керек.
Студенттер №9,10,11,12 тақырыптарды өткеннен кейін №3 Өзіндік жұмысты орындау керек.
Студенттер №13,14,15 тақырыптарды өткеннен кейін №4 Өзіндік жұмысты орындау керек.
Қашықтықтан оқыту формасы бойынша оқитын студенттер өз бетімен теориялық материалдарды оқып үйреніп, өзіндік жұмыстарды орындап, тест немесе тексеру сұрақтарына жауап беру керек.
№1,2,3,4,5,6,7,8 –тақырыптарды оқып-үйренгеннен кейін №1 Аралық бақылауды өткізу қажет.
№9,10,11,12,13,14,15 –тақырыптарды оқып-үйренгеннен кейін №2 Аралық бақылаудан өту керек.
Курсты оқып-үйренуді әдебиетті іріктеуден бастау керек, бірақта ұсынылған әдебиеттер тізімі (Силлабусты қара) информатикадан барлық әдебиетті қамтымаған. Сондықтан, курс бағдарламасында қарастырылған сұрақтар бар болатын әдебиеттің кез келгенін пайдалануға болады.
Төменде курстың жекелеген тақырыптары бойынша, әр тақырып бойынша әдебиеттер көрсетілген нұсқамалар берілген.

Тақырып.Тіршілік ету қаупсіздігін қамтамасыз етуде ұйымдастыру негіздері
Адам іс - әрекетінің қауіпсіздігі – адамның іс – тіршілігі мен қауіп-қатер бір – бірімен кездеспейтін тұйық шеңбер. Әрине, адамның іс - әрекетінің процесінде қауіп – қатер әр уақытта болғанымен, ылғи да бола бермейді. Ондай қауіп болуы үшін үш жағдай болуы қажет: қауіп нақты бар; адам қауіп – қатер аймағында; адамның қолындағы қорғану құралдары жеткіліксіз.
Әдебиет:1,3,5
Өзін-өзі бақылау сұрақтары:
1.Тіршілік ету қаупсіздігін қамтамасыз етуде ұйымдастыру негіздері.
2.Төтенше жағдайларда тіршілік етуқаупсіздігін қамтамасыз ету.
3. Төтенше жағдайларда дәрігерге дейінгі алғашқы жәрдем.
4. Алғашқы жәрдем түрлері.
5.Төтенше жағдайларда тіршілік етуқаупсіздігін қамтамасыз ету.
6.Төтенше жағдайларда дәрігерге дейінгі алғашқы жәрдем.
1
Тақырып: Ядролық және радиациалық зақымдану ошақтарының сипаты.
Ядролық қарудың қирату күшімен жалпы сипаты. Ядролық жарылыстың зақымдаушы күшіне қысқаша сипаттама. Нейрондық қарудың зақымдау ерекшеліктері. Ядролық зарасыздану ошағы. Қирау және радиоактивтік зарасыздану аймақтары. Сәуле ауруларының түрлері.
Әдебиет:1,3,5
Өзін-өзі бақылау сұрақтары:
1.Ядролық, химиялық зақымданудың сипатамасы.
2.Ядролық қарудың қирату күшімен жалпы сипаты.
3.Жаппай зақымдану ошақтарындағы құтқаружәне шұғыл жұмыстары

Тақырып. Химиялық және биологиялық зақымдану ошақтарының сипаты.
Химиялық қару – ұрыстық қолданылыу қуралдарымен бірліктегі улағыш заттар. Химиялық ошақ- улағыш заттар әсеріне әр түрлі қурылыстар, жануарлар мен өсімдіктер әлемінің зақымдануы туындауы мүмкін. Соғыс жағдайында негізгі қолданылатын улы заттарға қысқаша сипаттама. Биологиялық зақымдану ошағы. Бұқара халықты бактериологиялық зақымданудан қорғау. Карантин мен обсервация.
Әдебиет:1,3,5
Өзін-өзі бақылау сұрақтары:
1. Соғыс жағдайында қолданатын улы заттарға қысқаша сипаттама.
2. Химиялық зарасыздануаймағы мен ошағына қысқаша сипаттама.
3. Биологиялық зақымдану ошағы.
4.Карантин мен обсервация.

Тақырып.Күшті әсер ететін улы заттардың адам организіміне тигізетін әсері.
Бірқатар шаруашылық объектілерінде күшті әсер ететін улы заттарды өндіру, пайдалану, сақтау және тасу жүзеге асырылады. Қарсыластың осындай объектілерге жасаған ядролық немесе қарапайым соққылары нәтижесінде және табиғат апаттары немесе өндірістегі апаттар кезінде кушті әсер ететін улы заттардың төгілуы және онымен жергілікті жердің улануы, зақымдануы мүмкін.Күшті әсер ететін улы заттардың түрлері мен жалпы сипаты, адам ағзасына ісер ету ерекшеліктері.
Әдебиет:1,3,5,6
Өзін-өзі бақылау сұрақтары:
1. Күшті әсер ететін улы заттар.
2. Қарулы күштерге сипаттама беру.
3. Улы заттардың организмге әсер етуі.

Тақырып.ТЖ – пайда болатын аралас зақымдану ошақтары.
Шетел қарулы күштері арсеналында бар қару жараққа жалпы сипаттама. Авариалар мен катастрофаларпайда болатын зақымдану ошақтарының ерекшеліктері.
Әдебиет:1,3,5,6
Өзін-өзі бақылау сұрақтары:
1. Шетел қарулы куштеріарсеналына сипаттама беру.
2. Авариалармен катастрофалар.
3. Зақымдану ошақтарының ерекшеліктері.

Тақырып.Төтенше жағдайлар салдарын жоюда шұғыл атқарылатын құтқару және шараларды ұйымдастыру.
ТЖ- аймағынан адамдарды құтқару,материалды бағалы және құнды заттарды көшіру т. б. Шұғыл атқарылатын шараларды ұйымдастыру. Тж- салдарынан зақымданушылар мен зардап шегушілерге дәрігерлік және көмектер көрсету. Жаппай зақымдалу аймақтарына шұғыл атқарылатын жұмыстардың мақсаттары мен міндеттері және жүргізілу ерекшеліктері. Судағы экстремальды жағдайлар
Әдебиет:1,3,5,6
Өзін-өзі бақылау сұрақтары:
1. ТЖ- аймағынан адамдарды қутқару.
2. Зақымдану аймақтарында шұғыл атқарылатын жұмыстар.
3. Зақымдану аймақтарында шұғыл атқарылатын жұмыстардың мақсаты мен міндеттері.
1
Тақырып:Ядролық зақымдау факторларынан қорғайтын қорғаныс ғимараттарын жабдықтау, тиімді пайдалану тәртібтері.
Радиациялық зақымдауды бағалау үшін қолданылатын әдістер: қарудың қолданылған уақытын анықтау, ядролық жарылыс аймағын белгілеу, желдің бағыты мен кушін анықтау. Қорғаныс баспаларына жалпы түсінік. Қорғаныс ғимараттарың беріктік қасиетіне, пайдалану ерекшелігіне, орналасуына, салыну мерзіміне байланысты бөлінуі.
Әдебиет: 1,3,5,6
Өзін-өзі бақылау сұрақтары:
1.Қорғаныс баспаларына жалпы тусінік.
2. Қорғаныс ғимараттарың беріктік қасиетіне, пайдалану ерекшелігіне, орналасуына, салыну мерзіміне байланысты бөлінуі.
жүргізілу ерекшеліктері
4. Бейбіт өмірде алдын ала қорғаныс шаралар қолдану.

Тақырып:Бейбіт және соғыс уақытындағы төтенше жағдайлар, ТЖ- да эвакуация – көшіру жұмыстарын ұйымдастыру.
Бейбіт уақытында туындайтын апатты жағдайлар бірқатар дәрежеде соғыс уақытында пайда болатын жағдайларды еске түсіреді. Көшіру жұмыстарына жалпы түсінік және өткізу принциптері. Эвакуациалық жұмыстарды алдын- ала жоспарлау және іс- жүзінде орындау.
Әдебиет: 1,3,5,6
Өзін-өзі бақылау сұрақтары:.
1. Көшіру жұмыстарына жалпы түсінік және өткізу принциптері.
2. Эвакуациалық жұмыстарды алдын- ала жоспарлау және іс- жүзінде орындау.
3. Беібіт уақытында туындайтын апаттар.
4. Бейбіт өмірде алдын ала қорғаныс шаралар қолдану.

Тақырып.Ядролық және химиялық қарулар қолданған жағдайларда, радиациалық және химиялық зақымдалу дәрежелерін бағалау.
Ядролық және химиялық зақымдану ошақтарында СД және СП зақымданушыларды іздеуде, алғашқы сұраптау жұмыстарын өткізуде, алғашқы медициналық жәрдем көрсетужұмыстарына, құтқару командаларды мен жасақтарының жеке қурамы есебінен құрылатын зембіл тасушы звено жұмыстарын басқаруға қатысады.
Әдебиет: 1,3,5,6
Өзін-өзі бақылау сұрақтары:.
1.Радиациялық зақымдауды бағалау үшін қолданылатын әдістер.
2.Жекелей және ұжымдық қорғаныс ғимараттары мен құралдары
3.Жоғарғы тыныс жолдары мен сыртқы жамылғы қабаттарын қорғайтын заттар.
4.Жекелей қорғаныс заттарын оқып үйрену сабақтары
5.Ұжымдық қорғаныс орындары.

Тақырып.Жекелей қорғаныс құралдарын сақтау және үлестіру тәртібі.
Жекелей қорғаныс заттарының классификациясы, олардың қорғау қаблеті және дайын жұмыс куйінде сақталуы. Жоғарғы тыныс жолдарын қорғайтын қорғаныс заттары. Ыстық аймақтардағы экстремальды жағдайлар. Жекелей қорғаныс құралдарын классификациясы, олардың қорғау қаблеті және дайын жұмыс күйінде сақталу.
Әдебиет: 1,3,5,6
Өзін-өзі бақылау сұрақтары
1.Қорғаныс құралдарын сақтау және үлестіру тәртібі.
2.Ыстық аймақтардағы экстремальды жағдайлар.
3. Жекелей қорғаныс құралдарын классификациясы, олардың қорғау қаблеті және дайын жұмыс күйінде сақталу.

Тақырып.Судағы экстремальды жағдайлар
Тасқын - өзен, көл, теңіз немесе жасанды суаттардың нәтижесінде жергілікті жерді айтарлықтай су басуы. Тасқын себептері жаңбырлар, қардың ағыл- тегіл және еруі немесе арналардың үйінділерімен бітеліп қалуы. Халықты көшіру, техника мен бағалы құрал – саймандарды шығару.,Адамның мухитта автономды тіршілік ету жағдайы. Адамдарды құтқару жұмысы барлаудан басталады.
Әдебиет: 1,3,5,6
Өзін-өзі бақылау сұрақтары
1.Адамның мухитта автономды тіршілік ету жағдайы.
2.Судан өту қауіпсіздігі.
3.Шайқалу және суға бату кезіндегі алғашқы медициналық жәрдем..
4.Адамның мухитта автономды тіршілік ету жағдайы.

Тақырып.Сұрапыл табиғи апаттар және болуы ықтимал салдары, сұрапыл табиғи апаттарда халықтың іс- әрекеті. кезінде көмекті ұйымдастыру
Сұрапыл табиғи апаттарда табиғи апаттар және ықтимал салдары,сұрапыл табиғи апаттарда халықтың іс- әрекеті.Апатты жағдайлар – бұл табиғат құбылыстары. Олар төтенше сипатқа ие болуымен бірге, халықтың аз немесе көп топтарының қазаға ұшырауына немесе қалыпты өмір сүрүін бұзуға, сондай ақ материалдық қунды заттардың жойылып кетуіне соқтырады.
Әдебиет: 1,3,5,6
Өзін-өзі бақылау сұрақтары:.
1. Сұрапыл табиғи апаттарға қысқаша сипаттама.
2. Төтенше жағдайларын адам психологиясына әсер ету.
3.Алапат зардаптарының пайда болу табиғатты.
4.Алапат зардаптары салдарын жою кезінде атқарылатын жұмыстар.

І.Жансүгіров атындағы Жетісу мемлекеттік университеті

СМЖ ЖМУ ЕОӘК.09-2009
1 басылым

САПА МЕНЕДЖМЕНТ ЖҮЙЕСІ

Пәннің оқу-әдістемелік қамтамасыз етілу картасы
Ф.4.09-09

01.02.2009 ж.

Пәннің оқу-әдістемелік қамтамасыз етілу картасы
Өмір сүрү қаупсіздік негіздері

Кафедра__Дене тәрбиесі теориясы мен әдістемесі ____________________________________________________________
Тьютор Галиева Г.Б.____________________________________________________________
Мамандық_ Бастапқы әскери дайындық, педагогика және психология
Кредит саны 1____________________________________________________
Пән циклі міндетті ______________________
Студенттер саны_____34_______________________________________________

Әдебиет түрі
№
Шифр
Әдебиет атауы

%

1
Ш68
Александров М.Н.- Безопасность человека, 1993.
Каф
10шт
0,6

2
Ш57А
Померанцев Ю.М. – Основы безопасности жизнедеятельности, Алматы 1998
каф.
0,5

3
ВШ 17
Маркина Л.Н. Психогения в экстремальных условиях Караганда, 1996
каф.
0,7

4
Ш45 А
Краевский В.В. Большая медицинская энциклопедияСамара, 1994
каф.
0,5

5
Ш12
Бабанский Ю.К.
каф.
0,7

6
Ш12
Штоф В.А.Выживание в экстремальных ситуациях.- Минск, 1974.
каф.
0,8

7
Ш13
Скалкова М.Н. Вредные вещества в промышленност М., 1986.
каф.
0,6

8
Ш15
Оралбекова Г.С. Основы медицинских знаний Талдыкорган, 2003
каф.
0,5

Ұқсас жұмыстар

---

Азаматтық қорғаныстың міндеттері мен қолданатын шаралары

---

Төтенше жағдайларда халықты қорғау

---

Адам өмір қауіпсіздігінің негіздері

---

Қазақстан Республикасындағы Азаматтық қорғаныс жүйесі туралы

---

«Тіршілік қауіпсіздігі негіздері» пәні бойынша лекциялар конспектісі (тезистері)

---

«Тіршілік қауіпсіздігі негіздері» курсынан дәрістер кешені

---

«Тіршілік қауіпсіздігі негіздері» курсынан дәрістер

---

ТІРШІЛІК ҚАУІПСІЗДІГІ НЕГІЗДЕРІ пәні бойынша дәрістер жинағы

---

«Тіршілік қауіпсіздігі негіздері» курсынынан лекция тезистері

---

Өнеркәсіп нысандарындағы АҚ және ТЖ құрылымы мен қызметі

---

Екінші деңгейлі банк клиенттеріне есеп-кассалық қызмет көрсетулер

---

Мемлекеттік қызмет көрсету стандарттарын анықтау үшін модельдік методикалық нұсқаулар

---

Тынық мұхиттағы соғыс кезіндегі Оңтүстік Шығыс Азиядағы Жапонияның сыртқы саясаты

---

Шылау көмекшілердің жалпы сипаты

---

Дүниежүзілік Сауда Ұйымына кіруі кезінде Қазақстан бәсеке қабілеттілігінің стратегиялық менеджменті

---

ХХ ғасырдың бас кезіндегі қазақ лексикасының терминденуі

---

Өнімді өткізу, жұмыстар мен қызмет көрсетулерден түсетін табыс, оның өсу факторлары және оны жоспарлау

---

Аудиторлық қызмет көрсетудің ұйымдастыру формалары

---

Автоматтың бөліктері мен механизмдерінің оқтау және ату кезіндегі жұмысы

---

ҚАНТТЫ ДИАБЕТ КЕЗІНДЕГІ ТАМАҚТАНУ

---