Дене тәрбиесі сабақтары

№ 9 тақырып: Ерте жастағы балалардың дене тәрбиесі
Дәріс мақстаы: Дене тәрбиесінің және балалардың тәрбиесі туралы түсінік

Қарастырылатын сұрақтар

1. 1 жастағы балалардың дене тәрбиесі
2. 2 жастағы балалардың дене тәрбиесі

Дәріс

Дене тәрбиесі бала тәрбиелеуде ақылдылық, өнегелік және жарасымдылықтың негізігі құралы болып табылады. Оның бір ерекшелігі – әдейі жинақталған және белгілі жағдайда ұйымдастырылған адам денесінің қимылы.
Сау балалар бір жасында ересек адамдардың көмегімен немесе үй жиһаздарынан ұстап, ал кейбіреулері өздері жүре алады. Осы уақытқа дейін олардың өзіне лайықты омыртқаларының иілісі пайда болады. Бұл өте қиын қозғалыстар, көптеген бұлшық еттердің топтары мен мүшелерінің алдын ала келісімділігі.
1 жастағы балаларды суға шомылдыру арқылы шынықтыруға болады. Баланы сумен таныстыру: жел толған резенке ойыншықтармен баланың бетіне су шашып, ал кейінірек ваннада бұрылуға, отыруға және тұруға үйрету керек. Кейде балалардың жүрерден бұрын суға жүзуді үйренген кездері де бар. Алғашында балаға душтың жылы суын шашып үйретсе, кейінрек 1 жастағы бала өзіне – өзі қоя сушашқышымен су шашқанда, бетіне су тисе де, қорықпайтын болады.
Тәжірибе көрсеткендей, ерте суда жүзуге үйреткен баланың жақсы дамуына мүмкіндік туғызады да организмнің барлық жүйелеріне дұрыс әсерін тигізеді.
Шыныққан балалар күннің ылғалдығын, ыстықты және суықты жақсы көтереді, суық тиіп және басқа да ауруларға онша көп ұшырамайды.
2 жастағы балалардың қозғалыстарын жетілдіретін негізгі жаттығулар: жүру, өрмелеу, кедергілерден өту, доптармен, ойыншықтармен, обручтармен, гимнастикалық таяқтармен, скакалкалармен ойнайтын әр түрлі ойындар. Бұл жастағы балаларға аранлған сабақ түрі – ойын. Ойын арқылы балалар өздерінің қимыл қозғалыстарға деген сұраныстарын қанағаттандырады. Дене тәрбиесі жаттығулары сабақтары аптасына 2-3 рет өткізіледі.
Тәңертеңгілік гимнастиканың ұзақтығы 2 жастағы балалар үшін 5 минутқа созылады.
2 жастағы балалардың дене тәрбиесі кезінде барлық дене қуаты қасиеттерін дамыту міндеттері орындалады. Ең алдымен, ептілік, қимыл үйлесімділігі қасиеттерін дамытуға назар аудару керек. Олар: тепе-теңдікті ұстай білу, дәлділік, ырғақтық, әр түрлі қозғалыстар үйлесімділігі. Ойын кезіндегі қарапайым қимыл-әрекеттерді орындау, қайталау арқылы жылдамдық қасиеттері дамиды. Жаттығулар арапайым және ойын түрлерінде беріледі.
Бұл жастағы балаларға берілетін дене қуаты жүктемесі орташа, онша ауыр да емес, сондай жеңілде емес болып берілуі керек.

Ұсынылған әдебиеттер.

1. Дене шынықтыру пәнәнә оқыту әдістемесі. – Астана – Фелиант, 2007-192 б.
2. Уанбаев Е. Қ., Уанбаева Ф.Ж.
3. Сәби және мектепке дейінгі жастағы балалар дене тәрбиесінің негіздері
4. Мектептерді даярлау – 2009 - №3 – 10-12 б.Уанбасв Е.Қ. Уанбаева Ф.Ж.
5. Дене мәдениеті және спорттық теориясы мен әдістемесі – өскемен: С. Аманжолов атындағы ШҚМУ Баспасы 2006.

№ 10 тақырып: Гимнастика, қимыл-қозғалыс ойындары, спорттық жаттығулары
Дәріс мақстаы: Спорттық жаттығуларды студенттерге үйрету
Қарастырылатын сұрақтар

1. Қимыл – қозғалыс ойындары және спорт ойындарының өздеріне тән ерекшеліктері.
2. Мектеп жасына дейінгі балаларда дене тәрбиесін қалыптастырудағы әдістемесі.
3. Спорттық ойындарының әдістемелік ерешеліктері.

Дәріс

Қимыл – қозғалыс ойындары балаларда қалыптасқан қозғалыс әрекеттері және физикалық сапаларын арттырудың әдісі ретінде қолданылады.
Ойын барысында бала мақсатқа жету үшін бар зейінін соған аударады. Ол ойын ережелеріне бағына отырып , қимыл – қозғалыс әрекеттерін арттыра түседі. Мысалы, сол үшін Волк во рву ойыны,балалар ұзындықта секіруді үйренгенде ғана, ойнатылады.
Қимыл – қозғалыс өзіндік спецификасы бар: ол балалардан белгілі бір белгілерге жылдам реакцияларын және ойын барысында өзгеріп отыратын жайттарға тез бейімделуді қажет етеді. Ойын барысындағы әр түрлі ситуациялық жағдайлар қозғалыстар бағыттарының өзгеруіне, бұлшықеттеріне жүктеме түсуіне әкеледі. Мысалы, Ловишки ойында әрбір бала жүргізушінің әрекеттерін бақылайды. Жүргізуші жақындай бергенде, бала қарама –қарсы жаққа жүгіріп, жылдамдығын арттырады. Ол өзін қорғанышта екенін сезгенде жылдамдығын азайтады, ал жүргізуші қайта жақындаса, қайта жылдамдығын арттырып қашады.
Барлық қимыл – қозғалыс ойыны белгілі бір белгілер бар, яғни сол белгілер арқылы бір қимыл –қозғалысын өзгертеді. Мысалы, Дружные ребята ойынында построиться! деген белгі балаларда жылдам рекция береді, яғни бұл кезде балалар қимыл – қозғалыс бағыттарын өзгертеді, мұнда ақырын жүгіріс белгілі бір бағытталған мақсатқа айналады, олар бір сызық бойына лезде жиналады.
Мұндай белсенді қимыл әрекет балаларда жүйке жүйесін жаттықтырды және қозу мен тежелу процесстерін бір қалыпта ұстай білуге, және де байқағыштықты, ойлау қабілетін , кеңістік бағдарлай білуге және тығырықтардан шыға білуге , батылдыққа, шапшаңдыққа үйретеді.
Көптеген зерттеулер мен тәжірибелер нәтижесінде ересек топтарда және мектеп алды даярлық топтарында спорттық ойындар жүргізілу керек деген ойға келді. Спорттық біртіндеп бағдарламаға ендіреді. Яғни балалар қимыл – қозғалыс ойындарын ұйымдастырылып ойнай бастағаннан бастап. Олар ойын – эстафета, жарыс түрінде ұйымдастырылады. Спорттық ойын қимыл – қозғалыс ойыны қарағанда ұйымшылдықты, байқағыштықты, техникалық әрекеттерді көбірек қажет етеді.
Осы спорттық мен басқа ойын түрлерін біріктіретін белгілер ол сауықтыру, оқыту және тәрбиелік мәні бар, және де көңіл – күйлерінің көтерілуі және өздерінің қимыл - қозғалыс әрекеттерін арттыру.
Бірақта қимыл – қозғалыс ойындар спорт ойындарының айырмашылығы инциативасын көрсете алады және түрлі қимыл белгіленген әрекет болды және оның өзіндік спецификасы бар. Командалар құрамында балалар саны шектелген және ойын уақыты да шектелген. Ойынды жүргізу шарттарына байланысты арнайы жасақталған орны болады.
Берілген ойындар балалар дұрыс дағдылар қалыптасады. Олар спорттық ойындар жалпы техникалық дағдыларды меңгерді.
Қозғалыс ойындарының өзіне тән ерекшеліктері.
Ойын қандай түрде болмасын, баланы қуантады. Ал қимыл – қозғалыс ойыны ерекше қуанышқа бөлейді. Ол алауан түрлі сәттермен қызықты тосын әрекеттерге толы. Осы ойындарда балаларда жағымды қасиеттер, көтеріңкі көңіл – күй қалыптасады.
Қимыл – қозғалыс ойыны тақырыптарының талдауды қажет етеді.
Кез келген ойын – шығармашылық, дидактикалық, музыкалық және де қимыл- қозғалысты – бұл балаларды қоршаған ортамен, әлеммен танысуға мүмкіндік жасайды.
Қимыл – қозғалыс ойынының мазмұнында көптеген таным процестерін қалыптастыратын және баланың көзқарасын кеңейтеді. Балалар қоршаған ортаны дұрыс қабылдау үшін, шынайы жағдай келбеті және шынайы ойындық ситуация қажет. Бұл арқылы педагог балаларда эмоциналды түрде ашылуына әсер етеді.
Қозғалыс ойындарын тәрбиеші әр кезде түрлендіріп отыруы керек. Бұл түрлендіру тек қана балалардың қызығушылықтарын арттырып қоймай сонымен қатар, педагогикалық мәселелерді шешуіне әсер етеді. Яғни балалардың қимыл – қозғалыстары неғұрлым жақсырақ болуы үшін және де түрлі қиынрақ ойындар кезінде өзін ұстай білуге , түрлі ситуациялық жағдайлардан шыға білуі үшін түрлендіріп отырады.
Дене тәрбиеснің бір маңызды бөлігі ,ол мектеп жасына дейінгі балаларда физикалық нышандарын дұрыс қалыптастыра білу.
Физикалық нышандарды дұрыс қалыптасытыру, ол баланың морфофункцияналдық, психофизиологиялық және биологиялық ерекшеліктерімен байланысты болып келеді. Бұл нышандарды қалыптастыру балаларда болшақта өздеріне деген сенімділік және психикалық жағынан тұрақты, салмақты, организмі шыныққан, көңіл – күйі тқрақты және үнемі жақсы көңілде болуы, жаңадан құбылыстарды заттарды тез қабылдауына әкеледі.
Жылдамдық дене тәрбие теориясында ол : адамның функцияналдық комплекстік жағдайы, жәнеде ол қозғалыстың жылдамдығын сипаттайтын, жәнеде қозғалыстың реакциялық уақыты болып есептеледі. Яғни ол қозғалыстың ең минималды уақыт ішінде қимыл жасауы.
Жылдамдық қозғалыстық реакция кезінде анықталады. Реакцияның қарапайым және күрделі түрлері болады. Қарапайым рекацияда бала алдын ала белгілі іс –әрекеттерге жауабы. Ал күрделі реакция ол – қозғалыстағы объектіге реакция не реакцияны таңдау кезі. Мектеп жасына дейінгі балаларға ең тиімдісі элементарлы қозғалыстағы заттарға реакциясы. Мысалы: допты лақтыру, бір –бірлеріне лақтыруы және т.б.
Шапшаңдық – жаңадан қимыл – қозғалыстарды лезде, тез қабылдауы және үйренуі.
Шапшаңдықтың дамуы ол жүйке жүйесінің икемділігіне, өздерінің қимыл әрекеттерін түсіне білуі және айналадағы жағдайды түсінуіне байланысты болып келеді. Қозғалыстық тапсырмалардың орындалуы сол қимлыдың кеңістік, уақыттық және күштің компанентілігіне байланысты.
Балаларда шапшаңдықтың дамуы ол кеңістікті бағдарлауына , қимылдарды кезектесіп, ұйысдасқан түрде орныдалуына байланысты. Шапшаңдық кез келген қимылдың компоненті болып табылады.
Күш – спорттық немесе сыртқы құбылыстарға төтеп берудегі бұлшықеттік жүктеме.
Күштің көрінуі ол, бастапқыдан, жүйке жүйенің концентрациясына, және бұлшықеттік аппарттың реттелуіне байланысты.
Мектеп жасына дейінгі балаларда тәрбиелеуде олардың жас ерекшелігін және олардың ағзаның ерекшеліктерін ескеру керек. Сондықтан балаларға олардың жас ерекшеліктерін ескере отырып , салмақты аз –аздан түсіру керек.
Шыдамдылық –белгілі бір қимылдық әрекеттерге төтеп бере алу қабілеті. Мектеп жасына дейінгі балаларда энергетикалық ресурстары олардың дамуына көп жұмасалады. Балада біртіндеп жалпы шыдамдылықты дамыту керек.
Түрлі қимылды әрекеттер балаларға мазасыздық, ауыршаңдық, шаршауға әкеледі.
Икемділік – морфофункцияналдық қалыпы тірек – қимыл аппарат жүйесіне байланысты. Икемділік бұлшықеттердің эластикасына байланысты.
Ұсынылған әдебиеттер:

1. Қимыл қозғалыстарға үйрету. Мектептегі дене шынықтыру №5 2010 жыл
2. Е.Қ. Уанбаев Дене мәдениеті және спорттың теориясы мен әдістемесі оқу құралы. Өскемен С. Аманжолов атындағы ШҚМУ Баспасы 2006

№ 11 тақырып: Мектеп жасына дейінгі балалар мекемелерінде дене тәрбиесін ұйымдастыру.
Дәріс мақстаы: Мектеп жасына дейінгі балардың тәрбиесін ұйымдастыру
Қарастырылатын сұрақтар
1. Дене тәрбиесі сабағы
2. Күн тәртібіндегі дене тәрбиесін сауықтыру жұмыстары.
3. Үй тапсырмасы.
4. Белсенді демалыс.
5. Дене тәрбиесін сауықтыру жұмыстарын қаопына келтіру.
6. Балалардың өздігінен қимыл- қозғалыс жасауы.
7. Секциялық үйірме сабақтар.

Дәріс

Дене тәрбиесі сабақтары. Дене тәрбиесі сабақтары балалар бақшасындағы 3-6 жастағы балалармен дене тәрбиесі жұмыстарын жүргізудің негізгі түріне жатады. Сабақтың мақсаттары: жаңа қозғалыстарға үйрету, алдыңғы сабақтарда меңгерген әрекеттерді жетілдіру, дене қуаты қасиеттерін тәрбиелеу. Дене тәрбиесі сабағы тәрбиешінің басшылығымен жетісіне 2- 3 рет жүргізіледі.
Сабақтың ұзактығы 3-4 жастағы балаларға 15-20 мин, 4-5 жасқа дейінгі балаларға 20-25 мин, 5-6 жастағы балаларға 25-30 мин созылады. Сабақ үш бөлімге бөлінеді: кіріспе, негізгі, қорытынды. Кіріспе бөлімнің міндеттері - балаларды ұйымдастыру, олардың зейіндерін келешек орындалатын жаттығуларға шоғырландыру, бала ағзасын негізгі бөлімде орындайтын жаттығуларға дайындау, денелерін қыздыру. Кіріспе бөлімде негізінен қозғалыс түріндегі жаттығулар орындалады. Олар: жүру, аяқтың үшімен, өкшемен жүру, жүгіру, бағыттарын өзгертіп жүру, жүгіру, жыланша жүру, заттардың арасымен жүру және т.б.
Сабақтың негізгі бөлімінде балаларға жаңа жаттығулар үйрету, қайталау, алдыңғы сабақтарда өтілген жаттығуларды жетілдіру және дене қуаты қасйеттерін тәрбиелеу міндетгері орындалады. Негізгі бөлімде ең алдымен жалпы дене дамыту жаттығулары, жоғарыдан төмен кезектестікпен — алдымен қол, иық деңгейі жаттығулары, сонан соң кеуде, аяқ бұлшық ет жаттығулары орындалады. Жалпы дене дамыту жаттығуларынан кейін спорт түрлерінің негізгі қозғалыс түріндегі жаттығулары: жүру, жүгіру, секіру, өрмелеу, лақтыру және тепе — тендік жаттығулары орындалады. Міндетті түрде негізгі бөлімге балаға физиологиялық және эмоциялық әсер беретін қозғалмалы ойын түрлері кіргізіледі.
Қорытынды бөлімде бала ағзасын қалпына келтіру, босаңсыту жаттығулары беріледі. Берілген жүктемелерді төмендету үшін жүру жаттығулары, тыныс алу жаттығулары, қозғалысы аз қозғалмалы ойындар, ықыласқа арналған жатгығулар орындалады.
Бөлімдердің уақыттары мүмкіндігінше мынандай болуы қажет: кіріспе бөлім - 2-6 минөт, негізгі бөлім — 15-25 минөт, қорытынды бөлім - 2—3 минөт. Әрбір бөлімдердің уақыттарының ұзақтығын қойылған міндетгерге, жатғушылардың жастарына, дене қуаты дайындығына байланысты өзгертуге болады.
Кіріспе бөлім аяқталған кездегі балалардың жүрек соғу жиіліктері 20-25%, негізгі бөлімнен кейін 50%, қозғалмалы ойындардан кейін 70-80% немесе 100% аспауы керек. Сабақ аяқталғаннан кейін 2-3 мин кейін баланың жүрек соғу жиілігі бастапқы деңгейге дейін қалпына келуге тиісті. 3-4 жастағы балалардың
жүктеме тиімділігі, жүрек соғу жиілігі 130-140 соғу мин, 5-7 жастағы балалардікі 140-150 соғумин болады.
Күн тәртібіндегі дене тәрбиесін сауықтыру жұмыстары.
Күн кестесінде дене шынықтыру жөнінен ұйымдастырылатын іс-шараларға: сабақка дейінгі гимнастика, сергіту минуттары және үзілісті тиімді ұйымдастыру жатады.
Күн кестесінде балалардың дене шынықтыруды дұрыс ұйымдастыру, балалардың денсаулық жағдайын жақсартуды денесінің дамуын күшейтеді.
Тәңертеңгілік гимнастика - балабақшада күнделікті өткізілетін дене жаттығулары. Гимнастика, сауықтыру, тәрбиелеу міндеттерін шешеді. Күнделікті ұйымдастырылған гимнастиканың маңызы зор. Ол ағзаның тіршілік әрекетін, орталық жүйке жүйесінің қызметін, дұрыс тұлға қалыптастыра отырып, тыныс алуды тереңдетеді, қан айналысын күшейтеді, зат алмасуға көмектеседі. Ұжымдық түрде ұйымдастырылған гимнастика жаттығулары балаларды тәртіптілікке тәрбиелеиді.
Өткізілген орын қажетті санитарлық гигиеналық талаптарға сай болуы керек.
Гимнастика мазмұнына кіретін жаттығулар:
а) бұлшық ет топтарынг жан-жақты әсер ету, жүректің бір қалыпты белсенді қызмет атқаруын;
ә) дұрыс тұлға қалыптсістыруын;
б) жаттығулар құрылысы балаларға таныс бірден жылдам қабылдайтын болуын;
в) көңіл - күйлерін көтеретін;
г) өткізетін орынға сәйкес болуын ескеру қажет.
Сергіту минуттары. Сергіту минуттары (қысқа мерзімде дене жаттығулары) сабақ барысында өткізіледі. Сергіту минуттарының маңызы шаршағанды ұмыттыратын, психиканың жағымды жай-күйінің қалпына келтіретін қимыл белсенділігі жолымен оқушының іс-әрекеті сипаты мен дене қалпының өзгеруінде болып табылады.
Жаттығулардың мазмұнына иық белдеу еттерінің,
кеуде мен аяқтың негізгі топтарын белсенді іске тартатын, тұлға түзейтін, жүйке жүйесінің қызметін жандандыратын балаларға таныс жаттығулар қолданылады. Мысалы, қолды жоғары көтеру, оны қозғалту, жан-жаққа созу және төмен түсіру, тартылу, жартылай отыру, аяқты тізеден бүгу, кеудені жан-жаққа бұру, алға төмен иіліп, ізінше бойды тіктеп түзету, т.б.
Үйрету дене шынықтыру сабағында жүргізіледі.
Үй тапсырмасы
Үй тапсырмасын орындау арқылы бала өз бетімен дене тәрбиесі жаттығуларын меңгеруді, жетілдіруді үйренеді, ал ол оның келешек өміріне маңызы зор.
Үй тапсырмаларына көбінесе дене тәрбиесі сабағында үйренген спорт түрлерінің негізгі, дайындық, жақындататын жаттығуларын қайталау, қимыл шеберлігін жетілдіру мен дене қуаты қасиеттерін тәрбиелеу жаттығулары беріледі
Үйге берілетін тапсырмалар түсінікті, қарапайым, қауіпсіз, еркін орындалатын жаттығулар түрінде болады. Мұғалім әрбір үй тапсырмасын алдын ала ойластырып, жоспар жасап, дайындалып барып береді. Ол жаттығулар сабақ кезінде орындалып жатқан кезде ұсынылып, сабақ соңында қорытынды бөлімде, тағы да қайталанып айтылып, үй тапсырмасы ретінде беріледі. Үй тапсырмасын балалар айқын түсінуі үшін, тапсырма толық, нақты түсіндіріле айтылуы, жаттығу техникасы жақсы деңгейде қөрытылуы тиісті. Үй тапсырмасының орындалуын мұғалім қадағалағанда, тексергенде ғана бала жауапкершілікті сезіне бастайды. Ол үй тапсырмаларына байланысты мәселелер ата-аналар жиналысында түсіндіріліп, оларға маңыздылығы, қадағалау жолдары айтылады. Осындай көптеген шаралар орындалып, үй тапсырмасын орындау, бақылау дұрыс шешімін тапқанда ғана ол дене тәрбиесі сабақтарының тиімді әрі жемісті жүргізілуіне пайдасын тигізеді.
Белсенді демелыс
Қозғалмалы ойындар. Әр түрлі қозғалыс мазмұнындағы қозғалмалы ойындар күнделікті балалар серуенге, таза ауата шыққан кезде орындалады. Ол ойындар балалардың қозғалыс белсенділіктерін арттырады, көңіл күйлерін жақсартады. Қозғалмалы ойындардың мазмұнына жүру, жүгіру, секіру, өрмелеу, еңбектеу және басқа қозғалыс әрекеттері кірсді. Бұл ойындардағы үлкен қозғалыс белсенділігі балалардың дене қуаты қасиеттерінің дамуына, жүрек - кан тамыры, тыныс алу жүйелерінің қызметтерінің жетілуіне әсер етеді.
Сергектік сәттері. Сергектік сәттері бала денесінің көп уақыт бір тыныштық. (статикалық) қалыпта отырып қалған кездерінде орындалады. Ол бір қалыпта отырып қалған бала денесінін шаршауын тоқтату, демалдыру, ағзаның қозғалыс қызметтілігін белсендірлендіру, ақыл-ой жұмыс қабілеттілігін арттыру мақсатында жүргізіледі. Сергектік сәттері есеп, сурет салу, пластилиннен әр түрлі мүсіндер жасау кездерінде 2-3 минөт, 3-4 женіл жаттығулар түрінде өткізіледі.
Дене мәдениеті мерекелері. Дене мәдениеті мерекелері салтанатты түрде балалардың дене тәрбиесі жаттығуларын үйрену, меңгерудегі жетістіктерін айтуға, мадақтауға, марапаттауға арналады. Дене мәдениеті мерекелері жылына 2-3 рет өткізіледі.
Дене тәрбиесін сауықтыру жұмыстарын қаопына келтіру.
Дене тәрбиесі - адамның күш жігер қабілетін дамыту және денсаулығын жақсарту. Дене шынықтыруға дене тәрбиесі, арнаулы ғылыми білім, спорттағы табыстар жүйесі енеді. Дене шынықтыру еңбек пен тұрмыс гигиенасы, демалыс пен еңбектің дұрыс тәртібін, сондай-ақ денсаулықты нығайтып, шынықтыру үшін күн мен ауаны, суды тиімді пайдалану тәсілдерін қамтиды.
Денсаулық және спорт күндерін өткізудің нақты уақытын ауа райының қолайлылығы мен спорт базаларының дайындығына, жергілікті дәстүрлі мерекелердің өту мерзіміне байланысты әр мекеме өзі белгілейді.
Денсаулық және спорт күндерінің жарыс кестесіне - таза ауадағы қимыл-қозғалыс жаттығулары мен түрлі спорт ойындары, саяхат-жорықтар, т.б. түрлерін енгізуге болады. Денені шынықтыру, спортпен айналысу - адам денсаулығын жақсартып, ауруға шалдықтырмай, сымбатты, өз-өзіне сенімді, салауатты өмір сүрудің кепілі.
Дене тәрбиесі туралы ілім - жалпы дене мүшелерінің дамуы туралы жинақталған білім жүйесі. Дене мүшелерінің қимыл-қозғалысы жөніндегі заңдылықтарды, дене жаттығулары мен тактикалық қимылдарды орындау тәсілдері, оның ережелері туралы білім негізі мен әдістемелік нұсқауларды меңгермей, дене тәрбиесімен айналысу мүмкін емес. Бұл заңдылықтарды тосын жағдайларда қолдана білу үшін де білім қажет. Сондай-ақ ұжымдық қарым-қатынас нормалары мен дене шынықтыру қызметінің қоғамдық маңызы туралы ілімді білмейінші дұрыс шешім қабылдау мүмкін емес.
Балалардың өздігінен қимыл- қозғалыс жасауы.
Балалардын өз беттерімен, өз еріктерімен, өз ұсыныстарымен дене тәрбиесі жаттығуларын таңдауы олардың қозғалыс тәжірибелерін көрсетеді. Тәрбиешіге балалардың қандай қозғалыс түрлерін, спорт түрлерінің жаттығуларын ұнататынын, қандай қозғалыстүрлеріне икемділіктері, құштарлықтары бар екенін аныктауға көмектеседі. Өз бетімен дене жаттығуларын орындау арқылы, бір-бірлеріне үйрейген жаттығуларын көрсету арқылы балалардың қозғалыс тәжірибелері кеңейеді, өздеріне сенімділігі нығаяды.

Ұсынылған әдебиеттер.

1. К.Бержанов, С.Мусин. Педагогика тарихы. - Алматы: Мектеп, 1972.
2. Е.Сағындықов. Ұлттық ойындарды тәрбие жұмысында қолдану. - Алматы, 1992.

ЕРТЕҢГІЛІК ЖАТТЫҒУДЫҢ БАЛА ӨМІРІНДЕГІ ОРНЫ

Мектеп жасына дейінгі баланы дене жағынан тәрбиелеу ерекше орын алады. Мықты денсаулықтың, дененің дұрыс жетілуінің, жоғары жұмыс қабілетінің негізі нақ осы мектеп жасына дейінгі балалық шақта каланады. Балабақшада дене жаттығулары мынандай түрлерге бөлінеді: таңертеңгі жаттығу, қимылды ойындар, спорттық жаттығулар, қарапайым туризм. Таңертеңгілік жаттығу балаларды ақыл – ой адамгершілік, еңбек және эстетикалық жағынан тәрбиелеу жұмысын жүзеге асыруға, олардың сергек, шат көңілді және күні бойы белсенді болуларына ықпал етуі тиіс. Таңертеңгі жаттығу балаларды сауықтыру мен тәрбиелеудегі бағалы құрал болып табылады.

Таңертеңгі жаттығумен жүйелі айналысушыларда ұйқышылдық жоғалады, эмоционалдық өрлеу басталады, ең қабілеттілігі артады, балаларды тәртіптендіреді. Сөйтіп таңертеңгі жаттығу жасау алдында мүлде ерекше міндеттер қойылмайды, атап айтқанда: бала организмін ояту, оны әрекетшіл қалыпқа келтіру, жан-жақтылыққа, бірақ бұлшық ет жүйесіне жайлап ықпал ететіндей, организмнің жүрек, тынысы және басқа функцияларының қызметін белсендіру, ішкі органдар мен сезім органдарының жұмысын стимулдау, тұлғаның дұрыс, жүрістің жақсы қалыптасуына ықпал ету, табанның қисайып кетпеуін болдырмау. Егер балалар күн сайын таңертең дене жаттығуын жасауға дағдыланса және мүдделі болса, ертеңгілік жаттығу сонысымен құнды. Осындай пайдалы әдет адамда өмір бойында сақталады. Таңертеңгі жаттығу балалар бақшасында күнді ұйымдасқан түрде бастауға мүмкіндік береді, күн кестесін дәл орындауға ықпал етеді. Бір уақыттың ішінде бірге жүргізілген бірқалыпты қимыл қызметінде жүгіріп, секіріп, үлгеріп, алып ұшқан балалар тынышталады, ал белсенділігі төмендері белсенділенеді. Мұның бәрі балалардың барлығының да көңіл күйін бірдей етеді, сергітеді, оларды келесі сабаққа даярлайды. Сөйтіп таңертеңгілік жаттығуды біден ұйқыдан кейін емес, біршама уақыт өткен соң жасағанда оның тәрбиелік маңызы кеңейеді. Ол күн кестесінің бөлінбес ұйымдастырушы сәті болады, балаларды белгілі бір тәртіпке, жинақылыққа үйретеді.

Таңертеңгі жаттығу жылдың жылы мезгілдерінде алаңда, ал суық кездерде залда өткізіледі. Белгілі бір тәртіппен іріктелінген дене жаттығуларының үйлесуі комплекс деп аталады. Бір ғана комплекстің өзі 2 апта бойы қайталанады. Егер комплекстің жекелеген жаттығулары тым қарапайым болса, балаларды қызықтырмаса немесе жалықтырса онда ол тәрбиешінің қалауына қарай күрделеніңкіруі мүмкін. Ұлттық тәлім – тәрбие беруде түрлі жаңашыл әдістерді қолдануға болады. Соның бір түрі – ұлттық сипаттағы, сондай – ақ салт – дәстүр элементтерін жаттығуға кірістіруге болады. Ұршық иіру, жүн сабау, киіз басу жаттығуларын жасауға болады.

Мектепке дейінгі жастағы таңертеңгілік жаттығуды сезім, зейін, ерік, сұлулық, мәдениеті мінез – құлықтың бүкіл мәдениеті деп есептеуімізге болады. Қорыта айтқанда балалар бақшасындағы таңертеңгілік жаттығулардың ерекшелігі – балаларды дұрыс қимылдауға үйрету. Бұл жағдайда балаларда кеңістіктегі орнын бағдарлай білуі, қимылды айқын, дәл, тәрбиеші ұсынған екпінде, ырғақта, бағытта орындауы, әр баланың, қимылы бүкіл ұжымның қозғалысымен үйлесуі пісіп – жетіледі. Таңертеңгілік жаттығудың ұйымдастырушылық және тәртіптеушілік үлкен маңызы бар.

Гимнастика. Саптық жаттығулар
Оқушыларды саптағы гимнастикалық жаттығуларды бағалау:
Бір орында.
- Бір қатардан екі қатарға тұру.
- Екі қатардан бір қатарға тұру.
Жүрісте:
- Бір колоннадан ортадан екі колоннамен жүру.
- Бір колоннадан ортадан үш колоннамен жүру.
- Бір колоннадан ортадан төрт колоннамен жүру.
Содан соң екі, үш, төрт колоннадан бір колоннаға шығу.
Алға, артқа домалауды жетілдіру:
- Алға жинақталып домалау.
- Артқа жинақталып домалау.
- Көпір жасау
Қозғалмалы ойын. Қашпа доп
Гимнастика. Саптық жаттығулар
Сыныбы 3
Өткізілетін орны: Спортзал
Сабақтың мақсаты:
1. Білімділік: Саптағы гимнастикалық жаттығуларды бағалау. Алға, артқа домалауды жетілдіру.
2. Денсаулық сақтау: Шапшандық, икемділік және күш сапаларын дамыту.
3. Тәрбиелеу: Сабақтағы жүктемесін дұрыс орындау, тәртіпке тарту.
Қолданатын спорт құралдары: ысқырғыш, гиманстикалық маттар, секіртпе.

Сабақ барысы
1. Кіріспе бөлімі
Сапқа тұрғызу. Рапорт қабылдау.
Сабақтың мақсатын түсіндіру.
Саптағы жаттығулар:
Оңға, солға айналып бұрылу.
Жүру жаттығулары:
- аяқтың ұшымен қол жоғарыда.
- қол желкеде, өкшемен жүру.
- қол белде табанның сыртымен жүру.
- қол белде табанның ішімен жүру.
- отырып, жартылай отырып жүру.
Назар аудару жаттығулары:
- жүріс
- жүгіріс
Спорт жүрісі
Жүгіру жаттығулары:
- Түзу аяқты алға көтеріп жұгіру.
- Түзу аяқты артқа лақтырып жүгіру.
- Түзу аяқты жан – жаққа лақтырып жүгіру.
- Он жағымен жүгіру
- Сол жағымен жүгіру.
- Теріс қарап жүгіру.
Жалпы дамыту жаттығуларын бір орында жасау:
- Ж. Б: Аяқтың ашып қол белде.
1 - 4 басты оң жаққа айналдыру.
1 - 4 басты сол жаққа айналдыру.
- Ж. Б: Аяқтың ашып қол белде.
1, 2 денені оң жаққа бұру.
3, 4 денені сол жаққа бұру.
- Ж. Б: Аяқты аласа ашып қол белде.
1 - оң аяққа еңкею.
2 - ортаға еңкею.
3 – сол аяққа еңкею.
4 – Ж. Б.
- Ж. Б: Н. Т.
1 - 4: оң аяқта секіру.
1 - 4: сол аяқта секіру.
1 - 4: екі аяқта секіру.
2. Негізгі бөлім
Оқушыларды саптағы гимнастикалық жаттығуларды бағалау:
Бір орында.
- Бір қатардан екі қатарға тұру.
- Екі қатардан бір қатарға тұру.
Жүрісте:
- Бір колонадан ортадан екі колонамен жүру.
- Бір колонадан ортадан үш колонамен жүру.
- Бір колонадан ортадан төрт колонамен жүру.
Содан соң екі, үш, төрт колонадан бір колонаға шығу.
Алға, артқа домалауды жетілдіру:
- Алға жинақталып домалау.
- Артқа жинақталып домалау.
- Көпір жасау
Қозғалмалы ойын. Қашпа доп

3. Қорытынды бөлім
1. Сапқа тұрғызу.
2. Сабақтың қорытындысын жасап бағалау.
3. Үйге тапсырма “ Саптық бұрылулар ”
4. Ұйымдастырып қайтару.

"Балалардың денсаулығын нығайтамыз" баяндамасы
Білім мен тәрбие беру саласының алғашқы сатысы балабақшаларда дене тәрбиесі маңызды орын алады. Ол мектеп жасына дейінгі балалардың денсаулығын нығайтуға және өз беттерімен қимылдар жасай білуді үйретуге бағытталған.
Мектеп жасына дейінгі дене тәрбиесінің негізгі мақсаттары мынадай:

- балалардың негізгі қыймыл әрекеттерін жетілдіріп, спорттық қозғалыс жаттығулары мен ұлттық ойындары үйрету және сол үйренгендерін өз еріктерімен орындауға әрекеттендіру.

Бұл мақсатта қазақ халқының бала денесін жетілдіру әдістері, оларды қолдану жолдары және ғасырлар бойы сұраптылып келген озық тәжіребелер де ескерілген.

Өйткені, ата - бабаларымыз балаларын ат құлағында ойнатып, қырда жарыстырып, шабандоздыққа үйреткен. Осындай мәнді де мағыналы тіршілік пен еңбек түрлерін игеру әрекеттері арқылы балалардың денесі шынығып, шымыр да тұлғалы бітім қалыптасқан, алып күштің иесі де шыққан. Осы ұлттық дәстүрді ұрпақтан – ұрпаққа жалғастыру мақсатында біздің балабақшада қазақ халқының тіршілік әрекетіне байланысты ұлттық нақыштағы қимыл – қозғалысына арналған жаттығуларды әр топтағы балаларға жасатып үйрету жұмыстары жүргізілуде.

Жас ұрпақты жан – жақты дамыған, ой - өрісі биік, тұлғасы сымбатты азамат етіп өсіру үшін тәрбие жүйесінде дене тәрбиесінің алар орны орасан зор. Ал оны неғұрлым ерте кезінен бастап, дұрыс жолға қойып жүргізсе, соғұрлым нәтижесі жемісті болатыны анық. Өйткені болашақ азаматтың денсаулығы мықты, мүсін тұлғасы дұрыс қалыптасқан, жігерлі де қайратты болып өсуіне, көпшілдік дағдыларын бойына терең сіңіруіне нақ осы мектепке дейінгі кезеңде тереңірек көңіл бөлінсе, дұрыс негіз қаланады. Қазақтың кемеңгер ақыны, ұлтының бақыты үшін өз бойындағы бар дарыны мен білгенін аямай, дене тәрбиесіне зор көңіл бөлген Мағжан Жұмабаев: Дене тәрбиесіне жеңіл қарауға болмайды. Дене жанның қабы. Қап берік болса ішіндегі заты берік болмақ. Дене жанның құралы. Құралы мықты болса иесі де мықты. Сау жан – сау денеде ғана болады - деген. Сондықтан да бүлдіршіндер ағзасының қызметін жетілдіру, денсаулығын жақсарту, жүйкенің жұмысын дұрыс қалыптастырып, ширақ, жігерлі, икемді, сымбатты етіп өсіру, міне, осының барлығын ғылыми негізде тәрбиенің басқа түрлерімен ұштастыра жүргізу – балабақшалардың негізгі мақсаты мен алға қойған үлкен міндетінің бірі.

Қазіргі уақытта біздің №3 Родничок балабақшасында талапқа сай, жақсы жабдықтылған музыка залы, аулада спарт және ойын алаңдары бар. Оларда түрлі жарыстар, әр бағыттағы спорттық ойындар жиі жүргізіліп тұрады. Күнделікті ертеңгілік балалармен дене шынықтыру жаттығулары жасалады. Осы сабақ барысында балалардың дене бітімі дұрыс қалыптасып, іс қимылдары жетіліп, бұлшық еттері қатаюына көңіл бөлінеді.

Түскі ұйқыдан тұрғаннан кейін балалар бірнеше дене жаттығуларын жасайды. Дәрігерлер тарапынан балаларға әртүрлі емдік қасиеттері бар шөптерден сусындар (фито - бар) жасалынып ішкізіледі. Сонымен қатар балабақшада ата – аналардың қатысуымекн түрлі спорттық жарыстар өткізіліп тұрады. Спорттық жарыстар мен түрлі ойын – сауықтар балалардың ой санасының қалыптасуына, өзін еркін ұстап және жан – жақты жетілуіне әсер етеді. Дене тәрбиесіне байланысты балабақшада Шымықсан шымыр боласың, Көңілді достар, Кім жылдам, деген топ арасындағы эстафеталық жарыстар өткізіледі. Әр сабақ жан – жақты толқыланып, кем – кетігі болса толықтырылып, баланың толыққанды өсіп - өнуі мұқият қадағаланады.

Білім мен тәрбие беру саласының алғашқы сатысы балабақшаларда дене тәрбиесі маңызды орын алады. Ол мектеп жасына дейінгі балалардың денсаулығын нығайтуға және өз беттерімен қимылдар жасай білуді үйретуге бағытталған.

Мектеп жасына дейінгі дене тәрбиесінің негізгі мақсаттары мынадай:

- балалардың негізгі қыймыл әрекеттерін жетілдіріп, спорттық қозғалыс жаттығулары мен ұлттық ойындары үйрету және сол үйренгендерін өз еріктерімен орындауға әрекеттендіру.

Бұл мақсатта қазақ халқының бала денесін жетілдіру әдістері, оларды қолдану жолдары және ғасырлар бойы сұраптылып келген озық тәжіребелер де ескерілген.

Өйткені, ата - бабаларымыз балаларын ат құлағында ойнатып, қырда жарыстырып, шабандоздыққа үйреткен. Осындай мәнді де мағыналы тіршілік пен еңбек түрлерін игеру әрекеттері арқылы балалардың денесі шынығып, шымыр да тұлғалы бітім қалыптасқан, алып күштің иесі де шыққан. Осы ұлттық дәстүрді ұрпақтан – ұрпаққа жалғастыру мақсатында біздің балабақшада қазақ халқының тіршілік әрекетіне байланысты ұлттық нақыштағы қимыл – қозғалысына арналған жаттығуларды әр топтағы балаларға жасатып үйрету жұмыстары жүргізілуде.

Жас ұрпақты жан – жақты дамыған, ой - өрісі биік, тұлғасы сымбатты азамат етіп өсіру үшін тәрбие жүйесінде дене тәрбиесінің алар орны орасан зор. Ал оны неғұрлым ерте кезінен бастап, дұрыс жолға қойып жүргізсе, соғұрлым нәтижесі жемісті болатыны анық. Өйткені болашақ азаматтың денсаулығы мықты, мүсін тұлғасы дұрыс қалыптасқан, жігерлі де қайратты болып өсуіне, көпшілдік дағдыларын бойына терең сіңіруіне нақ осы мектепке дейінгі кезеңде тереңірек көңіл бөлінсе, дұрыс негіз қаланады. Қазақтың кемеңгер ақыны, ұлтының бақыты үшін өз бойындағы бар дарыны мен білгенін аямай, дене тәрбиесіне зор көңіл бөлген Мағжан Жұмабаев: Дене тәрбиесіне жеңіл қарауға болмайды. Дене жанның қабы. Қап берік болса ішіндегі заты берік болмақ. Дене жанның құралы. Құралы мықты болса иесі де мықты. Сау жан – сау денеде ғана болады - деген. Сондықтан да бүлдіршіндер ағзасының қызметін жетілдіру, денсаулығын жақсарту, жүйкенің жұмысын дұрыс қалыптастырып, ширақ, жігерлі, икемді, сымбатты етіп өсіру, міне, осының барлығын ғылыми негізде тәрбиенің басқа түрлерімен ұштастыра жүргізу – балабақшалардың негізгі мақсаты мен алға қойған үлкен міндетінің бірі.

Қазіргі уақытта біздің №3 Родничок балабақшасында талапқа сай, жақсы жабдықтылған музыка залы, аулада спарт және ойын алаңдары бар. Оларда түрлі жарыстар, әр бағыттағы спорттық ойындар жиі жүргізіліп тұрады. Күнделікті ертеңгілік балалармен дене шынықтыру жаттығулары жасалады. Осы сабақ барысында балалардың дене бітімі дұрыс қалыптасып, іс қимылдары жетіліп, бұлшық еттері қатаюына көңіл бөлінеді.

Түскі ұйқыдан тұрғаннан кейін балалар бірнеше дене жаттығуларын жасайды. Дәрігерлер тарапынан балаларға әртүрлі емдік қасиеттері бар шөптерден сусындар (фито - бар) жасалынып ішкізіледі. Сонымен қатар балабақшада ата – аналардың қатысуымекн түрлі спорттық жарыстар өткізіліп тұрады. Спорттық жарыстар мен түрлі ойын – сауықтар балалардың ой санасының қалыптасуына, өзін еркін ұстап және жан – жақты жетілуіне әсер етеді. Дене тәрбиесіне байланысты балабақшада Шымықсан шымыр боласың, Көңілді достар, Кім жылдам, деген топ арасындағы эстафеталық жарыстар өткізіледі. Әр сабақ жан – жақты толқыланып, кем – кетігі болса толықтырылып, баланың толыққанды өсіп - өнуі мұқият қадағаланады.

Мектепке дейінгі мекемелерде дене тәрбиесін ұйымдастыру формалары туралы қазақша реферат

Дене тәрбиесін ұйымдастыру формалары балалардың сан алуын іс-әрекетінің тәрбие-білім беру комплексі болып табылады, бұл іс-әрекетің негізі баланың қимыл белсенділігінен құралады. Бұл формалардың жиынтығын балалардың толық дәрежеде денесін дамыту және денсаулығын нығайту үшін қажетті белгілі бір қимыл режимін құрайды.

Балалардың дене тәрбиесін ұйымдастыру формаларына мыналар жатады:

1) физкультура сабақтары;

2) физкультуралық-сауықтыру шаралары (ертеңгілік гимнастика, физкультминутка, дене жаттығуларымен ұштастырылған шынықтыру процедураллары);

3) балалардың дене тәрбиесіжөніндегі күнделікті жұмыс (қимыл – қозғалыс ойындары, серуендер, жекелеген балалармен және шағын топтармен дербес жұмыс істеу, дене жаттығуларының сан алуан түрлерімен өз беттерінше айналысу, мейрамдар).

Бұл формалардың барлығы бәрі дене тәрбиесінің жалпы міндеттеріне және баланың жан-жақты дамуына жауап бере отырып, өзара байланысты болады: олардың әрбірінің өзіндік арнаулы міндеттері бар, олар мектепке дейінгі мекеменің күн режиміндегі міндеттің орнын анықтайды.

Балабақшаның түрлі топтарындағы дене тәрбиесін ұйымдастыру формаларының арақатынасы балалардың жасын және жеке басты-типологиялық ерекшелігін олардың дене дайындығы дәрежесін, сондай-ақ белгілі бір топтың және бүкіл мекеменің нақты жағдайын ескере отырып, тәрбие-білім беру міндетімен анықталады.

Сәби жастағы топтың балаларымен жұмыс істеудің негізгі формасы дене жаттықтыруларымен жеке айналысу болып табылады (қимыл-қозғалыс ойындары, гимнастика, массаж).

Ертеңгілік гимнастика және физкультура сабақтары кішкентайлардың бірінші кішкентайлар тобынан бастап барлық топтарда жүргізіледі, бірақ әрбір топта олар қозғағыз материал мен сабақ өткізу методикасын іріктеу жөнінен өзіндік ерекшелікке ие болады.

Балабақшаның ересектер тобында маңызы басым физкультминуткалар жақсы тынығу және балалардың жұмыс қабілетін қалпына келтіру сәті ретінде сабаққа және екі сабақтың аралығына енгізіледі.

Шынықтыратын процедуралар барлық топтарда пайдаланылады. Алайда бөлме ішіндегі, даладағы қимыл – қозғалдыс кезіндегі бірте – бірте температурасы төмендейтін таза ауа ваннасы көбінесе ересектер тобында қолданылады.

Балаларды таза ауадағы қимыл –қозғалыс ойындары және өз бетінше сан алуан қимыл жасау әрекеті барлық жастағы топтарда балалардың күнделікті өмірінің міндетті түрде мазмұны болып табылады.

Физкультура сабақтары – балаларға дене тәрбиесі жаттығуларын жүйелі түрде үйретудің негізгі формасы. Сабақтың арнаулы міндеті барлық жастағы топтардың балаларын дұрыс қимыл-қозғалыс үйрету мен дене қасиетін тәрбиелеу болып табылады.

Сабақтың маңыздылығы өзара байланысты сауықтыру, білім беру, тәрбиелеу міндеттерін жүйелі түрде жүзеге асыруда болып табылады, олардың орындалуы баланың дене күшінің дамуын, денсаулығының нығаюын, олардың дұрыс қимыл-қозғалыс дағдларын игеруін, физкультура мен спортқа эмоционалды-жағымды қатынасын қалыптастыруды, оның жеке басын жан-жақты қамтамасыз етеді.

Сауықтыру міндеттерін жүзеге асыру тиімді гигиеналық жағдайда организмдегі бүкіл физиологиялық процестердің артуына, оның өмір іс-әрекетін күшейтуге көмектесетін сабақтарда балалардың жан-жақты қимыл әрекеттері жолымен қамтамасыз етіледі.

Тәрбие-білім беру міндеті сабақ процесінде баланың жеке басының моральдық ерік-жігер белгілерін қалыптастыру, физкультура мен спорт саласын кейбір қарапайым білім мен терминдерді хабарлау, дұрыс қимыл-қозғалыс дағдыларын және дене қасиетін тәрбиелеу жолымен шешіледі. Мұның бәрі баланың танымын, ерік және эмоционалдық күшін, оның ақыл-ой қабілетін, адамгершілік қасиеті мен шығармашылық белсенділігін кешенді дамытуға бағытталған. Сабақ қоршаған ортаға жақсы бейімделгіш, алға қойылған тапсырмаға сай нысаналы, тез әрі сенімді түрде әрекет ете алатын тәртіпті адамдарды тәрбиелеуге көмектеседі.

Ертеңгілік гимнастика– баланың отбасындағы, балабақшадағы күнделікті режимінің міндетті бөлігі. Оны ересек адамның басшылығымен жүйелі түрде жүргізу балалардың бойында жанға жағымды бұлшық ет сезімдерімен, оңды эмоциялармен байланысты шат көңіл туғызатын дене жаттығуларын жасауға үйреншікті әдетті қалыптастырады.

Ертеңгілік гинастиканың маңызы саналуан: ол организмнің тіршілік әрекетін арттырады, ұйқыдан кейін нерв жүйесін сергітеді, ұйқыдан ширақтыққа ауысу уақытын қысқартады

Ертеңгілік гимнастика тұлғаны дұрыс қалыптастыруға әсертете отырып, тыныс алуды тереңдетеді, қан айналысын күшейтеді, зат алмасуға көмектеседі.

Ертеңгілік гимнастика балалардың зеректігін, мақсатқа жетуге ұмтылысын қалыптастырады, ақыл-ой қызметін арттыруға көмектеседі, эмоция мен қуанышты сезім туғызады. Балалардың дене жаттығуларын таза ауада немесе фрамугалары, терезелері ашық таза бөлмеде су процедурасымен ұштастыра орындауы барынша жақсы сауықтыру тиімділігін жеткізеді.

Физкультминутка (қысқа мерзімді дене жатттығулары) – естиярлар, ересектер және даярлық топтарында сабақтар арасындағы үзілісте, сондай-ақ нақ сабақ процесінде (сурет салу, жапсыру, ана тілі т.б.) өткізіледі.

Физкультминутканың маңызы шаршағанды ұмыттыратын, психиканың эмоциялық-жағымды жай-күйін қалпына келтіретін қимыл белсенділігі жолымен баланың іс-әрекет сипаты мен дене қалпының өзгеруінде болып табылады.

Физкультминутка зейінді, бүкіл организмнің әрекет ету жағдайын қалпына келтіруге бағытталған.

Дене жаттығуларымен ұштастырылған процедуралар неғұрлым тиімді болады. Бұлшық еттердің ширақ жұмыс істеуі жылжу ретеу процесін жетілдіруге және сол арқылы организмнің қоршаған сырттқы ортаға бейімделуіне көмектеседі.

Шынықтыру процесінде организмнің терең өзгеруі іске асады, ал егер бала ширақ болса, ол өзгеріс табиғи әрі қарапайым жүзеге асады. Балалар үшін қызықты дене жатттығуларымен және ойындармен ұштастырылған шынықтыру шаралары эмоциялық өрлеуді туғызады, жоғары жүйке орталықтарының қызметін жақсартады, ішкі органдардың жұмысы мен зат алмасуды реттейтін вегативтік жүйке жүйесіне жақсы ықпал жасайды.

Күнделікті өмірде балалардың дене тәрбиесін дұрыс ұйымдастыру баланың денсаулық жағдайы және күні бойғы оның психхикасы үшін қажетті режимін орындауды қамтамасыз етеді.

Балалардың дене тәрбиесі бағдарламасының сауықтыру және тәрбиелі білім беру міндеттері әр түрлі формада жүзеге асырылады: қимыл-қозғалыс ойындары, серуендеу, жекелеген балалармен және шағын топтармен жеке жұмыс істеу, дене тәрбиесі жаттығуларының және физкультура мерекесінің сан алуан түрлерімен балаларының өз беттерінше айналысуы.

Қимыл-қозғалыс ойындарын мектеп жасына дейінгі балалардың негізгі қимыл әрекеті ретінде тәрбиеші әрбір жастағы топтардың режимімен сәкес күннің әр түрлі уақытына жоспарлайды.

Қимыл-қозғалыс ойындары балалардың жан-жақты дамуына жағдайды, организмді сауықтыруға көмектеседі, балалардың өмірін жаңа мазмұнмен байытады, олардың сезімін, мінез-құлқын, қоршаған ортада бағдар ұстауын, дербестігі мен шығармашылық инициативасын қалыптастыру.

Балалар мекемелерінен тысқары жерге жаяу серуендеу және экскурсия жасау балалар туризмінің ең қарапайым түрі болып табылады. Олар балалардың денсаулығын күшейтуге, дене күшін дамытуға эстетикалық қалыптастыруға, табиғатпен қатынаста болуға, қимыл дағдылары мен дене қасиетін жетілдіруге көмектеседі.

Мектепке дейінгі ұйымда дене тәрбиесін оқыту
Кіріспе
XXI ғасырдағы дамыған ел – дегеніміз – белсенді , білімді және денсаулығы мықты азаматтар. Н.Назарбаев
Мектеп жасына дейінгі балалармен жұмыстағы негізгі міндеттердің бірі – дене тәрбиесін дұрыс жүргізу болып табылады.
Дене тәрбиесі – жалпы тәрбиенің құрамды бөлігі. Ол денені жетілдіруге, яғни денсаулықтың және дене дамуының және дене әзірлігінің жоғары деңгейіне жетуіне бағытталған.
Мектепке дейінгі жастағы балалар дене тәрбиесінің теориясының басты міндеті – өмір қорғау және денсаулық нығайту, балалардың организмін шынықтыру болып табылады.
Мектеп жасына дейінгі балалардың дене жағынан тәрбиелеудегі жұмыстың мәнді жағы – тұлғаны дұрыс қалыптастыру.
Сонымен қатар балаларға тұрмыста және дене тәрбиесі сабақтарында қажетті жеке қоғамдық гигиена дағдыларын дамыту қажет.
Дене тәрбиесі балаларды ақыл – ой, адамгершілік, еңбек және эстетикалық жағынан тәрбиелеу жұмысын жүзеге асыруға, олардың сергек, шат көңілді және белсенді болуларына ықпал етуі тиіс.
Мектеп жасына дейінгі балалар мекемелерінде дене тәрбиесінің мазмұны мына құралдардан тұрады: дене жаттығулары, табиғаттың сауықтырушылық күші, гигиеналық және әлеуметтік – тұрмыстық факторлар.
Дене жаттығуы – дене тәрбиесінің негізгі және ерекше құралы, баланың жан – жақты жетілуіне ықпал етеді.
Дене тәрбиесінің негізгі мазмұны денені жаттықтыру болып табылады. Олар мынандай түрлерге бөлінеді; 1) таңертеңгілік жаттығу, 2) қимыл – қозғалыс ойындары және спорт ойындарының элементі бар ойындар, 3) спорттық жаттығулар, 4) қарапайым туризм.
Балабақшадағы дене тәрбиесін ұйымдастыру түрлері: 1) тәрбие сағаты, күн тәртібі бойынша сауықтыру шаралары (таңертеңгілік жаттығу, қимыл – қозғалыс ойындары, серуендегі спорттық жаттығулар, сергіту сәттері, спорттық мерекелер, ойын – сауықтар ), 3) балалардың өз бетінше козғалу қызметі.
Жоғарыда аталған жұмыстың барлық түрі бір – бірімен байланысты және бірін – бірі толықтырып отырады. Жинақтала келіп, белгілі бір қозғалыс тәртібін құрайды.
Дене шынықтыру балаларды үйлесімді дамытып жетілдіреді, денсаулығын сақтап нығайтады. Дене мүсінінің сұлулығын қалыптастырып, қимыл – қозғалыс қабілеттерінің негізін салып, оларды өмірде белсенді болуға, елін қорғауға дайындайды.
Кез келген сабақтың міндеттерін орындау, оның тиімділігі балаларды ұйымдастыру жұмысындағы, яғни негізгі бөлімнің жаттығуларының үйлесімділігі, жаңалығы, оқу материалының күрделілігі, материалдардың жабдықталуы, сабақтың өтетін орны қолайлы тәсілдерді анықтаумен байланысты.
Мектепке дейінгі балалар үшін сабақ түрі әр түрлі ( екі жастан алты жасқа дейін ).
Дене тәрбиесі сабақтары – оқу – тәрбие жұмыстарының ең негізгісі түрі болып есептеледі. Сабақтық мақсаты – жаңа қимылды үйрену, бұрынғы өткендерді бекіту, дене сапасын тәрбиелеу. Олар төменгі және орта топтарда 20 – 25 минуттан аптасында 3рет, ал мектепке дейінгі топтарда 30 – 35 минуттан өтіледі. Сабақ үш бөлімнен тұрады: кіріспе, негізгі, қорытынды. Кіріспе бөлімде жүру, жүгіру, би жаттығулары жасалынады. Негізгі бөлімде негізгі қимылдар мен қозғалыс ойындары сияқты жалпы дамытушы ойындар ойналады. Қорытынды бөлімде бәсең қимылды ойындар немесе қарапайым жүру орындалады.
Таңғы жаттығу – балабақшадағы ең маңызды сауықтыру шараларының бірі. Ол ағзаның белсенділігі мен жұмысқа қабілетін арттыруға арналған. Төменгі топтарда оның ұзақтығы – 5-10 мин. Дайындық тобында 12 – 15 мин. Ол үш бөлімнен тұрады: кіріспе (жүру түрлері), негізгі (негізгі бұлшықет бөлімдерін дамыту жаттығулары), қорытынды (қарапайым жүру).
Дене тәрбиесінің мезеті – тіл дамыту, математикалық сабақтарында зейінді аудару үшін қажетті ақыл – ой жұмысын арттыру қолданады. Ол 2-3 жаттығумен 2-3 минут созылады.
Дене тәрбиесі демалысы айына 1-2 рет төменгі топтарда 20-30 мин, жоғарғы және дайындық топтарда 45-50минуттан өтеді. Бұл жерде дене тәрбиесі сабақтарынан айырмасы еркін қимыл қарастырылған, ол үшін көңілді эстафеталар өтеді.
Дене тәрбиесі мерекелері жылына екі рет орта дайындық топтарында өтеді. Оған балалар алдын ала дайындалып, үйренген спорт ойындарын, жаттығуларын, билерін пысықтайды. Мерекеде соларды ортаға салады. Ұзақтығы 1-1,3 сағат.
Дене тәрбиесін оқыту әрбір жастағы топтарға арнайы дайындалған түрде беріледі. Нәрестелік және төменгі топтардағы тапсырмалар баланы қызықтыратындай болуы керек, яғни нәтижесі көрінуі қажет. Бала қызығуын арттыру үшін халық ойындарын қолданган дұрыс. Ортанғы топта үйрету өзіндік ерекшелікке ие. Балалар үлкен төзімділік көрсетіп, қимылды есте сақтауға тырысады. Сондықтан тәрбиеші тапсырманы аса жақсы түсіндіреді.
Жоғарғы дайындық топтарда тәрбиеші жаттығуды әрдайым орындап, көрсете бермейді. Үйрету өткен сабақпен, салыстыру, талдау, талқылау арқылы түсіндіріледі.
Дене тәрбиесі құзіреттілігі салауатты өмір салтын ұстану ниеті мен қызығушылығының артуына байланысты – қажетті гигиеналық шараларды, күн тәртібін орындау, қимыл – қозғалыс белсенділігін реттеу, қозғалысын жетілдіру сияқты әрекеттерден көрініс береді.
Дене жаттығуларының әсерінен тыныс алу жолдарының жұмыс істеу қабілеті дамиды және нығаяды, кеуде қуысының қозғалғыштығына, тыныс алудың тереңдеуіне, ауаны үздіксіз жұмсауға, өкпенің сйымдылығын арттыруға сабепші болады. Балалардың тыныс алу жиілігі тұрақты емес, тез бұзылады. Сондықтан жаттығулар тыныс алу жолдарының жұмыс істеу қабілетін арттыруға көмектеседі. Көбіне балаларды мұрын арқылы тыныс алуға үйрету керек. Ауызбен демалғанда салқын ауамен бала ауырып қалуы немесе микроб кетуі мүмкін. Дене шынықтырумен айналысу барысында баланың бүкіл денесі өсіп дамиды және жаттықтырылады.
Білім беру міндеттері – қозғалыс іскерлігі мен дағдысын қалыптастыру, дененің сапалық қасиеттерін дамыту, денесін тік ұстау және гигиена дағдыларын үйрету, кәсіптік білім беру.
Дене шынықтыру эстетикалық тәрбиемен тығыз байланысты. Дене шынықтыру арқылы қимыл – қозғалыс үйлесімділігі, дене тұлғасының сұлулығы, әсемдігі, мәнерлігі, киімі айнала қоршаған ортаның әдемілігін қабылдау, сезіну, түсіну, дұрыс бағалау қаблеті дамиды. Дене жаттығулары әсерінен адамның денесі қалыпты дамып, қимылы үйлесімді, жеңіл, әрі сенімді болады.