Астықтың сапа көрсеткіші

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ
БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

ШӘКӘРІМ атындағы СЕМЕЙ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ

Инженерлік-технологиялық факультет

Ет, сүт және тамақ өнімдерінің технологиясы кафедрасының
050728 - Өңдеу өндірістерінің технологиясы мамандығына
Өсімдік шаруашылығы өнімдерін өндеу және сақтау
пәнінен арналған сараптамалық және зертханалық жұмыстарға

ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ

Семей-2011

Алғысөз

1. ӘЗІРЛЕНДІ
Әзірлеуші Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университетінің Ет, сүт және тамақ өнімдерінің технологиясы кафедрасының аға оқытушысы Қасымов Самат Қайратұлы____________________
1.09.2011 ж.

2. ТАЛҚЫЛАНДЫ
2.1. Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университетінің Ет, сүт және тамақ өнімдерінің технологиясы кафедрасының мәжілісінде
Хаттама 01.09. 2011ж., №1.

Кафедра менгерушісі ___________ Қ.Ж. Әмірханов

2.2. Инженерлік-Технологиялық факультеттың оқу-әдістемелік кеңесінің мәжілісінде
Хаттама 19.09. 2011 ж., № 1.

Төрайымы ______________ С.С. Төлеубекова

Зертханалық жұмыс №1
Бидайдың біртектілігін анықтау

Жабдықтар: Тесік ені 2,8; 2,5; 2,2; 2,0; 1,7мм болатын илегіш, ВЛТ-200 не ВЛТК-500 техникалық таразы, ЛР-3 зертханалық рассев чашкалар.
Анализ. Навеску зерна массаыс 100г болатын бидай сынамасын 0,5г дәлдікке дейін өлшейді де, елеуіштерде елейді. Елеу үшін бір елеуіштен екіншісіне кезекпен ауысып отыратын поддондар құрылған (1,7*20; 2,0*20; 2,2*20; 2,5*20; 2,8*20 мм). Илеуіштер жинағын беті тегіс үстелдерге орналастырады. Сілкілеусіз илеуіштердің тесіктерінің ұзындығының бағыты бойынша қайтымды қозғалыс арқылы илеуді жүргізеді.
Илеуіштің ауытқуы – 100 мм. Илеу ұзақтығы 3 мин (110...120 қозғалыс кезінде 1 минут).
Илеу аяқталғаннан кейін әр илеуәште қалған қалдықтардан стандарттарға сәйкес бидай және арпа қоспалары, соғылған бидайлар және де басқадай дақылдардың қоспаларын (бидайдың біртектігін анықтау кезінде астық түйірді аяз шалған болса, оны есептемейд) алады. Сосын әр илеуіштен таза бидайлардың қалдықтарын және төменгі илеуішке өткен ұсақ бидайларды өлшейді. Пайызбен көрсетіліп алынған деңгейдегі тұтас бидайлар сынамасына қоспаларды есептеу үшін салады. Бұл оның, яғни идайдың біртектілігін көрсетеді.
Есептеу мысалы, 100 г бидайды себу кезінде елеуіште қалғаны
2,8*20 мм тең
2,5*20мм
2,2*20мм
1,7*20мм
1,7*20м
10,0г немесе 10,5%
18,8 г немесе 19,8%
40,2 г немесе 42,3%
20,7 г немесе 21,8%
5,3 г немесе 5,6%
Барлығы 95,0г 100%
Қоспалары 5,0 г
Қорытынды 100,0г

Астық түйір қосынды массасы бойынша екі аралас илеуіште шығу сынағының біртектілігін пайызбен үш топқа бөледі;
Жоғары - 80%-тен артық
Орташа – 75-80% дейін
Төмен - 70%-тен төмен
Осымен қоса, бидайлардың қалдығын елеуіштің тесіктерінің өлшемін көрсетеді. Бидайдың біртектілігі өлшем бойынша бірдей болуымен сипатталады. Ол ұн зауыттарында өңдеу және отырғызу кезінде үлкен мәнге ие болады.

Зертханалық жұмыс №2
Астық түйір балғындығынның көрсеткіштері.

Жұмыс мақсаты: Астық түйір түсі, жылтырлығы, иісі, кей жағдайда дәмін ажырата білу.

Сақталатын астық түйір жағдайы мен толық құнды қасиеті оның балғындық көрсеткіштері түсі, жылтырлығы болып табылады. Жас астық түйір қалыпты дәм болады. Кеткеннен кейін жылтыр түс пайда болады. Түс, иіс, жылтырлықтың өзгеруі сақтау, кептіру, тасымалдау, жинау және жетілдіру кезінде жағымсыз әсерлер болуы мүмкін. Дақ , қарайған, түсін жоғалтқан астық түйір массасында көптеген микроорганизмдерді жетілдіретін қажетіз үрдістердің дамуын куәландырады. Егер астық түйір түсі өзгеретін болса, тереңірек қарап биохимиялық және технологиялық өзгерістердің пайда болғанын көруге болады. Сондада аныктауга алынган сынамалардын барлыгын астык туйір иісі мен түсінін жағдайын мұқият қарау нәтижесінде астық тарауда болатын жағымсыз үрдістерден басталын аныктап, астық саласына нұскап келтірмеу үшін оған шаралар қолданылады. Дәмін анықтау үшін сынамалы жару арқылы көреді. Ол әрі қарай кері әсерін тигізеді. Сондықтан астық болғындығын иісі мен түріне қарап қарап бакылау. Астыктың иісі мен түсін нан қорлары бүлдіргіштермен зақымданбағанын арналған астыкты түйір партисына сынамаларды алып анықтайды.

Зертханалық жұмыс №2
Астық түйірді бақылау.
Өнер- кәсіпте технологиялық бақылау цех бастықұрастырған және оны бас инженер бекітет. Кесте бойынша жүргізеді. Кесте төмендегілерді анықтау керек:
1) бақылау объектісін ( үрдістерді анықтау этаптарын жүйелерін, маңыздылыгын астық түйірі мен өнімдерін сақтау орындарын)
2) сынаманың орны мен әдісі.
3) анализ әдістері мен көрсеткіштер. 4) бақылау кезеңділігімен ұзақтыгы.
Астық түйірі мен астық өнімдерінің дәмі мен ұзақтылыгы зертханадағы жабдықтаған және әдіске байланысты Сонымен қатар біліктілігі қажетті. Жақсы нәтижесі еңбекті ұйымдастыра береді. Олар астық түйірін қабылдау, оларды тазартуда да бақылау кезінде келтіру, сақтау және басқа операциялар кезінде конвейерлі ағымды әдіс арқылы қолданылады. Ағымды әдіс зертхана жұмысшыларына арнайы орны жеке жеке тапсырмалармен беріледі. Ол кезде жұмысшыларға тек бір немесе бірнеше функциясы орындауға тура келеді. Ол жұмыстың күрделігі мен орындау ұзақтығына байланысты. Сақтау қоймаларын бақылауды тәжірибелі лаборанттарды тағайындайды. Оның жұмысының нәтижелі оның тиянақтылығына көп әсер етеді. Әр бақылау нәтижелерін бақылау журналдарына жазып отыру арқылы қадағалап есептеп шығады. Нәтижелерді рәсімдеу жүйесі сапасының қарастырып толығымен қадағалау нан өнімдерін дұрыс сақтауына тура жанама жұмысшылар үшін ыңғайлы болу тиіс қоймаларда астық түйірдің барлық көрсеткіштер жағдайы хронологиялық реттеліктері тексеру күні әр қойма секция бойынша және әр қабат бойынша жеке қадағалау журналдарына түсіп отырады.

Зертханалық жұмыс №4
Клейковина сапасы бойынша бидай ұнының сапасына баға беру.

Жұмыс мақсаты. Клейковина сипаттамасының санымен сапасы бойынша ұн сапасын бақылау әдістемесін игеру.

Қондырғылар және құрылғылар. 1-ші класты дәлдіктегі техникалық таразы; ИД1-1 қондырғысыз 25 мл өлшейтін цилиндр; 00С-500С-қа дейін температураны өлшейтін термаметр. Фарфорлы келі-келсап қақпақты; қалақшаға немесе пестик; орамал.
Жалпы жағдайы. Клейковина – бұл гидротирленген гель, бидай ұнынан жасалған қамырды жуған кезде қолда қалып қояды. Клейковина негізінен ақуыздардан, аздаған крахмалдан, клетчаткадан, майлардан және минералды заттардан тұрады. Қара бидай ұны нан клейковинаны ерекше әдісті қолдану арқылы алуға болады.
Ұндағы клейковинаның құрамы созылмалылығы бидай ұнының нан пісіру қасиеттеріне тәуелді. Сондықтан ұндағы клейковинаның саны мен сапасына баға беру қажет.
Мекеменің ережелеріне сәйкес, диірмендегі технологиялық үрдісті жүргізу шарттарына байланысты, клейковина мөлшері төмендегідей: жоғарғы сорт ұнында – 28%ден төмен емес, 1-ші сорт - 30% аз емес, 2-ші сорт – 25 аз емес, обойлы - 20% аз емес болуы керек.
Сапасы бойынша клейковина ІІ-ші топтан төмен болмауы керек.
Әдістемелік нұсқаулар. Жұмысты әрбір студент өз бетінше орындайды. Ұзақтығы 2 сағат.
Ішкі клейковинаның саны мен сапасын анықтауда МЕСТ 9404-60 келтірілген әдістемені қолданады. Осы стандартқа сәйкес клейковина (желілеме) сапасы түсі бойынша сипатталады (ашық, сұрт, қою), созылмалығы (қысқа 10 см-ға дейін, орташа 10-20 см; ұзын – 20дан жоғары) және созылмалы (жақсы, қанағаттанарлықтай және қанағаттанарлықсыздай). Клейковина түсі жуғаннан кейін бірден анықтайды.
Клейковинаны созылмалыққа анықтау үшін жалпы массадан 4 г өлшенді алады, саусақтармен жыжиды, шарик жасайды да ыдысқа температурасы 18+-200С су құйып 15 мин салады. Бұдан кейін ол шарик созылады.
Созылмалығын бастапқы клейковина қалпына келу уақытына байланысты анықтайды.
Жақсы созылмалы клйековина өзінің бастапқы қалпына толығымен келеді. Қанағаттанарлықсыз мүлдем бастапқы қалпына келмейді, ал қанағаттанарлық осы екеуінің ортасында.
Созылмалығына байланысты 3 топқа бөлінеді: І – созылмалығы жақсы клейковина, созылуы бойынша – ұзын немесе орташа, ІІ – жақсы созылатын клейковина, созлуы бойынша – қысқа; ІІІ – аз созылмалы клейковина - созылуы аз, қысқа, созған кезде үзіліп кетуі мүмкін.
Сонымен қатар сапалы клейковина сипаттамасына зертханада ИДК-1 құрылғысын қолданады, бұл қондырғы нақтылы көрсеткіштер береді. Оны қолданған кезде жуылған клейковинадан 4 г өлшенді алып 18+-200С температурада 15 мин жатқызып қояды.
Осы уақыт біткенге дейін клейковина шаршы қондырғы үстеменің ортаныса орналасады, сол кезде Пуск кнопкасын басып 2-3 секунд ұстап тұрады. Осы кезде жүк клейковинаға жайлап түседі. 300С өткеннен кейін автоматты түрде ауысуы тоқтайды, Отчет жанады. Құрылғыдағы нұсқама шаманы көрсетеді, кей кездері клейковина қасиетін жақсартады. Клейковинаның градация топ бойынша сапасы 17 кестедегі көрсеткіштер бойынша жазылуы тиіс.
Сынақтан кейін клейковина шаригін үстелден алынып, үстелді құрғатып сүртеді. Сынақ алдында қондырғыны ток көзіне қосу керек, жұмыс бастамасытан 20 мин бұрын қосамыз, жұмыс барысында ол желіге қосылып тұру керек.

ИД1-1 қондырғысын пайдаланған кезде клейковина сапасы:

Құрылғы көрсеткіші
Клейковина сапасының тобы
Клейковина сипаттамасы
45-н төмен
45-65
68-85
85-105
105-120
ІІІ
ІІ
І
ІІ
ІІІ
Өте мықты
Мықты
Орташа
Қанағаттанарлықтай, әлсіз
Қанағаттанарлықсыздай, әлсіз

Жұмысты орындау тәртібі. Әрбір студент ұнның сорты бойынша сынама алу керек. Осы сынамадан 25 г өлшенді алып фарфорлы ыдысқа салып 13 мл су қосады.
Біркелкі қамыр массасы алынғанша араластырады. Дайын болған қамырды домалақтап ыдыста 20 минутқа қояды да үстінен әйнекпен жауып қояды. Осыдан кейін ақырын ағып тұрған суда клейковинаны жуады.
Клейковинаны жуу оның қабықшалары толығымен жуылып болғанша жүргізіледі. Қосымша тексеру – көп сынама бойынша тамшылары арқылы сынау, клейковинадан сығу кезіндегі судың құрамында крахмалдың бар болуына бұл үшін клейковинадан қалған тамшыға KJ қосамыз. Көк түстің жоғалуы крахмалдың толығымен жоғалуының нәтидесі. Жуылған клейковинаны өлшеу арқылы анықтайды.
Клейковина құрамының күштілігін анықтау үшін массасы 4 г өлшенді алады, оны домалақтап біреуін ИДК-1 құрылғысынды сынайды, берілген әдістемеге сәйкесінше МЕСТ 9404-60 бойынша екіншісін сынайды. Нәтижелерді 18 кестеге еншізуге болады.
1-ші әдісі.

Бидайдың клейковинасын анықтау.

50гр бидайды тазартып,оны лабораториялық мельницада тартып,ұн аламыз. Ұнның 25 гр электронды таразыда өлшеп алып,оған 14гр су құйып,тестомесилкамен илейді. Алынған тестаны 20 минут жатқызамыз (отлежка). Сосын иленген тестаны жылы сумен жуамыз. Алынған затымыз-клейковина. Клейковинаны өлшеп, 15 минут суға салып,оның ИДК номерін есептейміз. Ол 25 болуы керек.
2-ші әдісі.
50гр бидайда тазартып, оны лабораториялық мельницада тартамыз. Ұнның 10гр өлшеп алып,оған 4,5мл су немесе 2٪ NaCI қосамыз. Оны глютаматикке салып, сағыз сияқты күйге келгенше тосамыз. Алынған затты тазартып жуамыз. Оны центрифугалаймыз. Одан кейін өлшеп, клейковинасын анықтаймыз. Заттың 4гр өлшеп,15 минут суға саламыз,одан кейін ИДК-сы шығарылады.
10гр ұн +4,5% NaCI→2,495
15 минут,ИДК=52
40-75 группа 1,жақсы клейковина алынды.

Ұнның клейковинаның саны мен сапасының нәтижелік бағасы

Ұн сорты
Клейко-вина мөлшері
Түсі %
Сапалы баға

Созылма-лығы, см
Созылма-лығы
Стандарт бойынша топ
ИКК-1 құрылғысының бірлігі

Клейковин сапасын анықтағаннан кейін берілген сорт бойынша сапалық – сандық клейковина көрсеткіштері арқылы, ИД1-1 құрылғысы көмегімен стандарттық әдіспен алынған бағалармен салыстырады.

Зертханалық жұмыс №5
1000 дән массасын анықтау әдістері
Жұмыстың мақсаты: Осы әдістің негізі бидай өлшендісін өлшеуге негізделген, толық дәнді бөліп алуға, қалдықты өлшеуге, толық дәнді санауға негізделген, сосын оның саны бойынша толық дән массасына бөледі, сосын 1000 дән бойынша әдіс қорытындысы шығарылады.
1.Таңдалынған үлгі алу әдісі.
Таңдау үлгісі- МЕСТ – 13586.3
2. Құрылғылары.
Бөлгіш.
Лабораториялық таразы жалпы қолданылу шегі ±10,00 мг жіберіледі.
Дәнді санауға арналған құрылғы ("Нумиграл" фотоэлектрлі есептегіш және басқа есептегіштер).
Бөлшектің тақташасы, штамб және пинцет.
3. Анықтауды өткізу МЕСТ 10842-89
3.1 Дәннің фактілі ылғалдылығы болғандағы 1000 дәннің массасын анықтау.
3.1.1. Орташа үлгіден дән өлшемдісін бөліп алады. Оның массасы зерттелетін мәдениеттің 500 дәнінің массасына жақын, және жіберілетін өлшеу шегі ±10,00 мг өлшемдіден толық, дәндерді теріп алады, ал қалдығын жіберілген шегі ± 10,00 мг өлшейді.
3.1.2. Өлшемді массасынан қалдық массасын алу әдісімен бітеу дән массасын анықтайды.
3.1.3. Өлшемдіден таңдап алынған бітеу дәндерді құрылғыға тесілі есептегіш көмегімен немесе қолмен есептейді. Әрбір анықталғанды екі параллель өлшемдімен жүргізеді.
3.2. Құрғақ затқа 1000 дәннің массасын анықтау.
Егерде құрғақ затқа 1000 дәннің массасын орнатқанда, орташа үлгіден бір уақытта 1000 дәннің массасын анықтауға алынған өлшемдімен қоса, екі өлшемді ылғалдылығын МЕСТ – 13586.5 бойынша алынады.
Ал қалған анықтау 3.1-дегідей жүргізіледі.
4. Қорытындыларды өңдеу.
4.1. 1000 дәннен массасын (мор) грамдалған дәннің фактілі ылғалдылығы бойынша мына формуламен анықтайды:
мор=m*1000N
мұндағы: m-бітеу дән массасы, г;
N-массадағы бітеу дән, шт.
4.3. Соңғы қорытынды үшін орташа арифметикалы екі 1000 дәннің массасы үшін қорытынды анықталады, егер айырмашылық пайыз бойынша жоғарыламаса:
10 – 1000 дәннің 25,0 г массасы болса,
6 – 1000 дәннің 26,0 г және одан көп массасы болғанда.
4.2. Грамдағы 1000 дәннің массасын (Mc) құрғақ зат үшін мыны формуламен анықтайды:
Mc=m(1000-ω)100
Мұндағы : ω- дән ылғалдылығы.
4.4 Егер айырмашылық жіберілетін нормадан жоғары болса, онда анықтауды қайталайды және соңғы қорытынды ретінде орташа арифметиканы қорытындының екіншісін алады. Егер олардың арасындағы айырмашылық жіберілетін нормадан аспаған жағдайда.
4.5 Алынған қорытындыны домалақтау келесідей болады: егер бірінші лақтырылатын санымыз 5-ке тең немесе үлкен болса, соңғы сақталатын санды бірге үлкейтеді. Егер 5-тен төмен болса, онда оны өзгеріссіз қалтырады.
4.6 1000 дән массасының соңғы қорытындысын былай көрсетеді:
- екіншісін ондық белгіге дейін – егер 1000 дән массасы 10 г-нан төмен болса;
- біріншісін ондық белгіге дейін – егер 1000 дән массасы 10 г-нан жоғары болса, бірақ та 100 г –нан жоғары емес;
- бітеу санға дейін - егер 1000 дән массасы 100 г-нан асса.
Өзгеріс №1 МЕСТ 10842-89 Бидай 1000 дән массасын анықтау әдісі.
Енгізілген күні: 1995.06.01.

Мемлекет атаулары.
Стандарт бойынша халықтық орган атаулары.
Әзірбайжан
Азпосстандарт
Армения
Армгосстандарт
Беларусь
Белстандарт
Грузия
Грузстандарт
Қазақстан
Қ.Р. мемлстандарт
Қырғызстан
Қырғызстандарт
Молдава
Молдовастандарт
Ресей
Госстандарт Ресейдің
өзбекстан
узгостандарт
Украина
Госстандарт украина

Стандарт атауларын жаңа редакцияда берілуі: Тұқымдық және егіндік дән және майлы мәдениет тұқымы. 1000 дән немесе 1000 тұқым массасын анықтау әдісі.
Кіріспе бөлімнің жаңа редакияға берілуі: Нағыз стандарт егіндік мәдениет және тұқымдық дәнге таралған, сонымен қатар майлы мәдениет тұқымы және 1000 дән немесе 1000 тұқым массасының анықтау әдісін орнатады.
1-ші бөлімді жаңа редакцияда берілуі.

Зертханалық жұмыс №6

1.Таңдаулы үлгі алу әдісі.
1.1. Таңдаулы бидай үлгісі – МЕСТ 13586.3 бойынша;
1.2. Майлы мәдениет дәнінің таңдаулы үлгісі – МЕСТ 10852 бойынша
2-ші бөлім. Екінші абзацты жаңа редакцияға беру. зертханалық таразы жалпы қолданылуы жіберілетін шегі ± 0.01 г.
3.1. 3.1.1 тараудың жаңа редакцияға берілуі: 3.1 1000 дән немесе 1000 тұқымның фактісіне ылғалдылығы бойынша майлы мәдениеттің массасын анықтау.
3.1.1. Дәннің орташа үлгісінен немесе майлылы тұқымынан екі өлшемдіні бөләп алады, әрбіреуінің массасы 500 дән немесе 500 тұқымға жақын, және оларды екінші ондық белгіге дейін зертханалық татазыда өлшейді.өлшемді массасы анализ үшін жоғарыда берілген.
Өлшемдіден бәтеу дән немесе тұқымды алады, ал қалды,ын екәншә ондық белгіге дейінгі дәлдікпен өлшейді.
Ал қалған бөлімдерді жоғарыда берілген.

Мәдениет атаулары
Анализ үшін өлшем массасы г
Мәдениет атауы

Бобты
250
Арпа
4,5
Қарақұмық
15
Рапс
2,5
Жүгері
150
Күріш
15
Қыша
2
Рожь
15
Клицевина
150
Рыжик
0,7
Ас бұршақ
150
Соя
85
Күнжіт
1,5
Сурепица
2,5
Майлы
4
Тритикале
20
Нут
150
Чичевина
25
Сұлы
20
Чина
100
Бидай
25
Ячмень
25
күнбағыс
30 кәдімгі 60 іріге
фасоль
200

Зертханалық жұмыс №7
Бидайдың шынылығын анықтау әдістері
Жұмыстың мақсаты: Бидайдың шынылығын анықтау арқылы оның сапасына баға беруді және әдістеменің қалай жүргізу қажеттілігін меңгеру

Жабдықтар: Диафоноскоп ДСЗ-2 кассетасымен және ДСЗ-2с маркалы счетчигімен, зертханалық таразылар, шпатель, құрастырылатын тақта, бритва.

Зерттеуге дайындау: бидайдың орташа үлгісінен 50 грамм мөлшерінде бидай немесе күрішті алып оны бөгде қоспалар мен бидай қоспаларынан тазартады.
17,0% ылғалылықтағы бидайды 500С артық емес температура кезінде ЛСА зертханалық шкафында немесе термостатта, кептіру шкафтарында кептіреді.
Тазартылған бидайдан 10 г өлшеп алады.
Зерттеуді жүргізу: Диафаноскоп кассетасына жүз бидайды салады да, кассетаны диафоноскоптағы өз орнына қояды. Диафоноскопты қосқанда кассетаның астынан жоғары вольтты жарық түсіру арқылы анықтайды. Жарық түскен кезде шынылықтың үш түрі бойынша ажыратуға болады.
1. Шынылықты
2. Жартылай шынылықты
3. Ұндық
Қолмен анықтаған кезде 100 бидайды бөліп алып, бритва көмегімен екіге жарады. Бір бөлігіне қарағанда мөлдір болып тұрса, шынылы, жартысы ұнды болған кезде жартылай шынылы, ал толығымен ақ болғанда ұнды деп ажыратады.
Бидайдың жалпы шынылығын пайыздық қатынаста формула бойынша табуға болады:

Мұндағы, Пс – толығымен шынылықтағы бидай саны, дана
Чс – жекеленген шынылықтағы бидай саны, дана

Зертханалық жұмыс №8
Бүлдіргіштермен зақымданғандығын және бүлінгендігін анықтау.

Жұмыстың мақсаты: Бүлдіргіштермен зақымданғандығын және бүлінгендігін анықтау әдістемесін меңгеру

Зақымдану бидайда ашық формада тірі жәндіктендің бидай аралық кеңістікте болуы мен түсіндіріледі.
Зақымдануы бидайдың жабық формада – тірі зақымдағыш шикі бөлек дәндерде болады.
Жәндіктермен зақымдалған деп, егер бидайдың іші немесе сыртындағы зородышты толық немесе жарты бөлігін кемірсе, қабатын, эндоспермнің бүлінуі болса, өлі немесе тірі зақымдағыш бидайда бар деп саналады.
1. Үлгі алу әдісі.
1.1. Үлгі алу немесе өлшемдіні таңдау МЕСТ 13586.3-83 бойынша жүргізіледі.
1.1.1. қоймада немесе алаңдарда нүктелі үлгілер алынады, сосын оның ішінен орташа үлгіні әрбір себінді қабаты бойынша бөлек сұрыптайды. Себінді бөліктерге 1,5 м төмен болса, екі қабаттан үстіңгі және астыңғы.
1.1.2. Элеваторларда силос толығымен тиелгенде, үлгілер әрбір силостан қойманы қысқыш көмегімен үстінгі және ортанғы қол жететін тереңдікте шешіле алады.
1.1.3. Сонымен қатар, үлгілерді зақымдағыштар жиналатын орындарда алады. Бидай себіндісін ең биік нүктесінде, өте ылғал жіне шаң орында, тез зақымданады.
1.1.4. Егер бидайды көл және өзендік көліктермен тасымалданса, бидай трюм және танктан МЕСТ 12430-66 бойынша алады.
2. Реактивтер және құрылғыштар.
2.1. Ластанған және зиянкестермен зақымданған ашық түрдегі қолданылады:
- зертханалық таразы МЕСТ 24104-80 жіберілетін өлшеуі 0.01 г;
- дәндік лупа МЕСТ 9461-74
- торлы матадан жасалған зертханалық сито комплекті МЕСТ 214-77 домалақ тесік диаметрі 1.5 және 2.5 мм және обечаек диамертрі 30 см.
- бидайды егеуші мехеникаландырылған құрылғы;
- анализ үшін тақташа;
- Құмды сағат МЕСТ 10576-74 1 немесе 2 мин;
- термометр;
- штапель
- сыпыртқы.
2.2. Жабық түрдегі бидайдың зақымдануын анықтау:
- бөлгіш;
- фильтрлеуші қағаз МЕСТ 12026-76;
- секундомер;
- сиымдылығы 500 см³ өлшеуіш колба;
- сиымдылыңы 200-500 см² стакан, чашка;
- йодталған калий МЕСТ 4232-74, 1% еріткіш;
- кристалды йод МЕСТ 545-76;
- калий марганецті қышқылы МЕСТ 5777-71.
3. Анализді өткізу.
3.1. Ашық түрде бидайдың жәндіктермен, биттермен ластануы.
3.1.1. Қабатты анализ алуда орташа үлгі бойынша әр қабаттан бөлек алынған және ластануын үлгі бойынша анықтайды, онда ең көп мөлшерде зақымдағыштар болады.
3.1.2. Сосын орташа үлгіні өлшемді, диаметрі 1.5 және 2.5 мм тесікті ситадан өткізеді. 2 мин. Аралығында 120 айнымалы қозғалыс минутына немесе механикалық әдіспен мазмұны бойынша құрылғыға беріледі.
Егер бидай температурасы 5ºC төмен болса, алынған қалдық және кірісті 25-30ºC 10-20 мин. Қыздырады, онда өліп қалған жәндіктер тірілуі үшін.
3.1.3. Диаметрі 2.5 мм сито тесігінің өткен шығын анализ тақтасына , өтінді сито тесік диаметірі 1,5мм қара әйнекке,жұқа қабатпен себеді, 1,5мм тесікті ситоны лупа арқылы қарайды. Осы себептен ұсақ зақымдағыштарды: күрішті ұсақшұрындыларды анықтайды.
3.1.4. Өлі зақымдағыштарды, сонымен қоса тірі егіндік зақымдағыштарды сақтау барысында зиян келтіргіштерді лас араласпа деп алып, зақымдануын анықтағанда есепке алмайды.
3.1.5. Қорытындыларды өңдеу.
Алынған тірі зақымдағыш санын есептеуді 1 кг бидайға. Битпен, ұзақшұрындылармен зақымданса, зақымдану дәрежесін орнатып, 1 кг бидайға есептейді.

Зақымдану дәрежесі
1 кг бидайдағы зақымдағыш саны

Ұсақшұрындылар биттер
І
1-5-ке дейін 1-20-ға дейін
ІІ
6-10-ға дейін 20 жинаушы мүмкін
ІІІ
10-нан жоғары биттер көптен жиналады

Зертханалық жұмыс №9
3.2. Жүгерінің пачкадағы зақымдануын анықтау.
3.2.1. Пачкадағы жүгерінің зақымдануын анықтауда әрбір оныншы початокты қысылған ұлгіні мұқият лупамен қарайды.
3.2.2. Початкадағы жүгіріні битпен ластанғанын анықтау үшін он початканы алады да, бір-біріне соғып, әйнекке тигізе отырып, әйнектегі битті лупа көмегімен қарайды. Жәндіктер мен биттер болса, олардың санын анықтайды.
3.3. Жабық түрдегі бидайдың зақымдануын анықтау.
3.3.1. Жабық түрдегі бидайдың зақымдануын анықтау тесіктерді бояу әдісімен іске асады.
3.3.2. Бидайды ұсақтау әдісімен зақымдануын анықтау өлшемді, 50 г массалы, орташа үлгіден алынады. өлшемдіден 50 бүтін бидай алынады, оны скальпи көмегімен соғып ұсақтайды. Ұсақталған бидайды лупамен қарап, ондағы тірі жәндіктерді санайды.
3.3.3. 50 гр массалы өлшемдердің тесіктерін бояу әдісі арқылы ластануын анықтау орташа үлгіден алынған. өлемдіден 250 бүтін бидайды алып торға салып 1 мин. Суға салады, оның температурасы 30 ºC. Бидай ісиді, сонымен бірге оның тесіктері де үлкейеді.
Сосын тордағы бидайды 20-30 ºC 1% марганец қышқыл калийға ауыстырады. Осыдан ол қара түске боялады.
Артық краскадан айыру үшін бидайды суық суға салады. Оны фильтірлегіш қағазға салып, ондағы зақымданған бидай санын есептейді.
3.3.4. Қорытынды есептеу.
Жабық түрдегі зақымдануын анықтау мына формула арқылы іске асады:
X3=n3*100n
N3- зақымданған бидай саны, шт
n-анализ үшін таңдалған бидай саны, шт.
4. Қорытынды өңдеу.
4.1. Алынған қорытындыны домалақтау келесі арқылы іске асады.
Егер бірінші қарастырылатын сан 5-тен аз болса онда аяққы сақталатын сан өзгеріледі, егер 5-ке тең немесе үлкен болса, онда 1-ге үлкейеді.
Анализ қорытындысын анықтауда карточкада салмағы, пайызы өзгеріссіз, домалақтанусыз қалады.
Қағаз жүзінде қорытындыны анықтау келесідей орындалады:
-бидайдағы битпен ұзақшұрындылар зақымдану діржесі;
- бидайда басқа да жәндіктер болса, 1 кг бидайдағы жәндік санын және зақымдағыш түрін анықтайды.

Сараптамалық сабақтар №1
Ұн тарту зауытының дайындау бөлімдерінің қалдықтары.

Жұмыс мақсаты. Құрама жем зауытындағы дайындау бөлімінің қалдықтарын бақылау тәсілдерін жасау және қалдықтардың практикалық классификациясын алу.
Құрал жабдықтар және приборлар. Бөлу тақтайы, совочки, бірінші класты дәлдікпен өлшейтін үстел таразысы, тесік өлшемдері 2,5*20мм; 2,2*20мм; 1,7*20мм; 1,4*20мм және 1мм болатын сито жинағы.
Жалпы жағдай. Бидай тазалау бөлімінен алынған қалдықтар жем құндылығына байланысты 3 категорияға бөледі.
Бірінші категорияда бидай қалдықтарында бидай мөлшері 30-50% (қосқанда), бидай қалдықтарында бидай мөлшері 10-30% (қосқанда) және ақ обойлы шаң болады.
Екінші категорияда - бидай мөлшері 2-10% болатын бидай қалдығы және сұр обойлы шаң.
Үшінші категорияда – бидай тазалаудағы қалдықтар (сеператор ситына қабылдауындағы, сеператордың илеу ситынан бірінші өтуіндегі қалдықтар), құрамындағы бидай мөлшері 2%-тен аспайды және қара обойлы шаң.
Бірінші және екінші категориядағы қалдықтарды жемді қалдықтар деп атайды. Әдетте бұл категориядағы қалдықтарды соңѓы бидай тазалау этаптарынан алады: жуу машинасы, 2 және 3 сеператорлар, бидайға арналѓан обойлы және щеткалы машина және т.с.с.
Үшінші категорияда минералды қоспалары жоғары қалдықтар болады. Оларды бидай тазалауы үстіртін болатын машиналардан алады, яғни жуылуға дейінгі жағдай болып табылады. Бұл қалдықтардың торының өлшемі 202*20мм; 1,4*20мм және 1мм. Бидай құрамы және толық негізгі бидайды ситтен өткізілуін салыстырып анықтайды. Анализ нәтижесінің негізінде алынатын қалдықтарда толық дәннің жоқтығы және бұл қалдықтардың категория бойынша классификациясына қорытынды шығарады.

Сараптамалық сабақтар №2
Тартылған қоспаның құрамын есептеу.

Жұмыс мақсаты: тартылған қоспаның құрамын есептеу тәсілін жүргізу.
Жалпы жағдай: Бастапқы сапасы әртүрлі астықты тарту алдында араластыру – маңызды операция және бұл бірнеше технологиялық тапсырмаларды шешуге көмектеседі. Біріншіден, араластыру дайындау бөлімінен шыққанда бидай сапасын тұрақтандыруды қамтамасыздандырады, сондай – ақ ұзақ уақыт ішінде ұнтақтау жүйесінің тәртібін өзгертпей ұстауңа мүмкіндік береді.
Екіншіден, дәнді тиімді қолдану ұн тарту комбинатының элеватордағы жоғарғы және төмен сапалы игерілетіні ескеріледі. Қатты бидайдың дәнін ерекше маңызды дұрыс қолдану.
Үшіншіден, тиімді құралу партия тартуында практикалық әрқашан жоғарғы нан пісіретін ұнның жетістігін қамтамасыздандыруға мүмкіндік береді.
Құрал – жабдықтар: Әдеттегі есептеу тәсілін қолдану кезінде арнайы жабдықтар керек емес, өйткені студенттер тартылған қоспанығ компоненттер сапасының көрсеткішін тапсырма ретінде алады.
Әдістемелік нұсқаулар: Тартылған қоспаның компоненттеріосы есептеуден алады, яғни нан пісіретін ұн жетістігін және дәннің жоғарғы ұн тарту қасиеттерін қамтамасыздандырады. Осыдан кейін жалпы шынылық тартатын қоспада 50% - тен төмен болмау керек.
Тартылған қоспа бірнеше компоненттерден тұрады:
Әдеттегі есептеу тәсілі кезінде дән сапасы көрсеткіштерінің реті, ықпалы ескеріледі, қоспа компоненттер саны күрделі.
Мегна белгілер арқылы: Х – дән сапасының көрсеткішін есептеу үшін қабылданңан орташа өлшемді белгі; Х1, Х2, Х3 - әрбір қоспа компоненті үшін осы сапа көрсеткішінің нақты белгісі; m1, m2, m3 – берілген партиясының қалыпау үшін әр компонентке керекті масса; M=m1+ m2+ m3 – тапсырылған тарту партия массасы.
Онда Х-Х1= Х1 Х-Х3= Х3 ;
Х- Х2=Х2 ‮ΣХ=2 Х1 + Х2 + Х3;
Осы негізде келесі септеу формулаларын аламыз:
а) екі компоненттерді қолдану үшін
m1=M Х Х 1-Х 2 ;
m 2=M(Х 2-Х 3)ΣХ; 1
б) үш компоненті қолдану үшін
m1=M(Х2+Х3)ΣХ
m2 =MХΣХ
m3=M(m1+m2) 2
Әдістемелік есептеуде себепті өзгерту болмауы керек қолдануға өте күрделі нұсқалар тарту араласпа құрамына. Ережелер бойынша 4–ші не 5–ші компоненттерде араласпа құрамында кішігірім саны 10 %-ке дейін қосады, яғни соңғы араласпа белгісіз әсер береді.
Осы әсерді оңай ескереді, қосымша сенімде есептеу орташа өлшемді шама болу ережесімен жүргізу.
Мысалы : шынылығы 48%, 56,89% және 10% болатын төрт компоненттерден тұратын тарту партиясын қалыптау қажет. Соңғы белгінің шынылығы 60-65% құрауы керек. Тарту партиясының берілген массасы- 5500т. Төмен шынылықты дән 4-ші компонент тарту араласпасынан 10%-ке дейін араластырады.
Бірінші үш компоненттер үшін тапсырма орындау, жалпы алғанда оның массасы 5000 т және араласпс шынылығы 65%, осылар мына мөлшерде алынуы керек.m1=2267 т m2=1349 т m3=1384 т
Жалпы шынылық тарту партиясында G 4-ші компонентті ықпалын есептеу, мына мөлшерде 500 т алынды;
G=2267*48+1349*56+1384*89+500*105500=60,0%
Берілген тапсырма шартты осы нұсқада келтірілген, тарту партиясындағы 4 компоненттегі жалпы шынылығы 60% құрайды.
Тартылған араласпа құрамын есептеу үшін ЭВМ қолдану кезінде шыққан компоненттердің дән сапасы көрсеткіштерінің көп мөлшерін ескеру мүмкіндігі пайда болады, бұл компоненттердің мөлшерін көбейтуге болады.

Сараптамалық сабақтар №3
Сортты ұнда бидайды қайта өңдеу кезінде дайын өнім шығуын есептеу.

Жұмыс мақсаты: нақты мәлімет негізінде дән сапасы бойынша бидайды қайта өңдеу кезінде дайын өнім шығуын есептеу тәсілін жүргізу.
Жалпы жағдай: өндірістік технологиялық зертханалық жауапты жұмысының бірі ұн, ботқа жармасы және кебек мөлшерлерінің дұрыс анықталуына байланысты. Осындай есептеулерде базисті және фактілі дән сапасын білу керек, фактілі және базисті дән сапасы арасы ескеріледі.
Ұн тарту өнеркәсібінде базисті шығу мөлшері жұмсалады және тағайындалады, өндіріс үшін міндетті. Өнім шығуы базисті деп аталады. Дәнді сапалы базисті қайта өңдеуде, анықталған тарту түрінде алынуы керек: ылғалдығы 14,5%, шикі араласпадан босатылған дән күлділігі 1,97; шикі араласпа 1,0; минералды 0,1;зиянды 0,1 зиянды араласпадағы кекіре балығы немесе аққамран балығы 0,05; дәнді араласпа 1,0%;сортты бидайды тарту кезіндегі натурасы 750 гл; сортты қарабидайды тарту кезінде 700 гл.
Базистен белгілі айырмашылық сапасы ұн тарту зауытында дән түсуімен байланысты, дайын өнім есептеу шынылығын анықтайды. Есептеу шығымы- бұл өнім мөлшері, қосылған есептеу жолымен жеңілдек мөлшері үлгісі немесе базисті шығу шамасына дәнді қайта өңдеу фактілі сапасы тәуелді.
Өнеркәсіптің қолданатын анализі үшін өнімнің фактілі шығымын есептейді. (алыңған өнімнің таразылық өлшемі, дәнді қайта өңдеу массасын пайызбен беру).
Ұн тарту зауытының жұмысын бақылау үшін фактілі шикәзат қолдану пайда болады, фактілі ылғалдылық қосылуы механикалық жоғалту шамасы және кәсіпорындағы өндірістік корпуста ай сайын аршу дайын өнімнің фактілі шығымын анализдеумен жүргізіледі. Оның нәтижесі 117 формада көрсетілген. Мына формуламен аршу кезіндегі фактілі кептіру не ылғалдылық есептеледі:
Х=100*(w 1-w2 )100w2 3.
Мұнда w 1- қайта өңдеуге түскен дәннің орташа өлшемді ылғалдылығы, %. w2- ботқа жармасы және кебек ұнның орташа өлшемді ылғалдылығы, %
Егер w2- дәннің шығу ылғалдылығы w 1-ден көп болса онда оның ылғалдылығы болдығ ал аз болсағ онда кептіріледі.
Өлшемнің фактілі шығымын анықтағаннан кейін кептіру не ылғалдау есебін механикалық жоғалтулар құрылады, дәнді қайта өңдеу кезінде болатын ұсталынбайтын шашылу. Механикалық жоғалтулар осы формулалардың біреуімен есептелінеді:
⌂=100(U‮Σ +Х1)‮ ‮‮ 4.
⌂=100+X2UΣ ‮ ‮5.
Мұнда ⌂-құрғақ дәннің механикалық жоғалтуы,%
U‮Σ- ұн, ботқа жармасы кебек жіне қолданудың жиынтық шығымы.
Х1-фактілі кептіру,%
Х2-фактілі ылғалдылық, %
Орташа механикалық жоғалту 0,1-0,2%
Өнімнің шығым есебін автоматтандыру және оның жоғарлауы үшін ЭВМ-де өнім шығымын алгоритмді есептеу жүргізіледі, бидай және қарабидайды ерекше тарту кезінде және сорттау кезінде жарамды. Дән сапасының барлық фактілі көрсеткіштер есебі блок- жүйе алгоритмнде қарастырылыды, шығым есебі қоса саналады. Алготитм бойынша ЭВМ – да есептеу тапсырмасын програмасын жасауға болады. Өнім шығымының есептеу програмасы бастапқы мәліметтерді ЭЕМ-ға енгізудің нақты тәртібі қарастырылыды. Бастапқы мәліметтердің қолдануының жалғасуыкелесі: дән сапасының көрсеткіштері өнім шығымына әсері; базисті сапалы дәннен алынған дайын өнімнің шығым мөлшері; дәнніңғ қайта өңдеуден мөлшері.
Бастапқы мәліметтерді нақта жалғастыру үшін мліметтердің дайындау құрылғысын МДҚ дайындау керек, нұсқаулы ақпаратпен перлопканы алу. ЭЕМ-ға шығым есебінің жұмыс программасын және басты мәліметтермен перфолентаны енгізу.
ЭЕМ үш кестеден тұрады. Біріншіде, дән партиясындағы сапа көрсеткіші көрсетілген. Екінші кесте дәннің сапала фактілі көрсеткіші есебімен базисті шығымына санаулы түзетулерді береді. Бұл кестедегі соңғы жолдарында, дайын өнім есебін шығымы мәліметтерін береді. Үшінші кестеде, өнімнің фактілі өндірген түрлерін килограммен есептегені келтірілген және олардың ауытқу арасы пайызбен берірген.
Әдістемелік нұсқаулар: әр студент өз алдына жұмысты орындайды. Ұзақтылығы 2-3 сағат.
Дайын өнімнің шығуына дәннің ылғалдылығы, шынылығы, күлділігі, дән натурасы, дәнді араласпа, және арам-шөп дәндерінің араласпасы әсер етеді. Жеңілдік мөлшерінің сапа көрсеткіші ұжым ережелеріне және диірмендегі технологиялық процесс кіріспенсінде келтірілген.
Шығудағы түзетулер әр көрсеткіш үшін жеке саналады. Содан барлық өзгертулер әртүрлі сапа көрсеткіші бойынша әр өнім үшін шығымдар және базисті шығым мөлшері белгі есебімен қосады. Нәтижесінде ұн, кебек, қалдықтың есебін шығымын аламыз.
Бір сапа көрсеткіші бойынша ауытқу мөлшері, барлық өнім бойынша алынған, әрқашан нөлге тең. Жеңілдік мөлшері әрқашан үстеме мөлшеріне тең. Өнімнің есебін шығым мөлшері әрқашан 100-ге тең. Түзетулерде 0,01% дәлдікпен есептеу қабылданған.
Жоғарғы, бірінші, екінші сортты ұндардың, ботқа жармасының өңделуімен 3 сортты бидай тарту кезіндегі өнімнің есебін шығым үлгісін келесідән сапасымен қарастырамыз.
Ылғалдылық ... ... ... ... ... ... ... ... .12,79%
Шынылық ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..54%
Күлділік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..1,68%
Арам-шөп дәнінің араласпасының мазмұны ... .0,50%
Дәнді араласпа мазмұны(зақымданған және өніп кеткен дәндер, тесік өлшем 1,7*20мм електе қалған ) ... ... ... 1,53%
Зақымдалған және өніп кеткен дәндер мазмұны(дәнді араласпаға қатысты, тесік мөлшері 1,7*20мм електе қалған) ... ... ... ... 0,4%
Ұсақ дән және араласпа мазмұны (тесік өлшемі 1,7*20мм електен өту арқылы) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...2,29%
Натура ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .792гл
Өнімнің базисті шығымы келесі өлшемдерде берілген,%
Ботқа жармасы ... ... ... .1
Жоғары сортты ұн ... ... ... .25
1-ші сортты ұн ... ... ... ... ... 34
2-ші сортты ұн ... ... ... ... ... .18
Жалпы шығымы,%
Ұн және ботқа жармасы ... ... ...78
Кебек ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 185
Жемді қалдықтар ... ... ... ... ... ... .2,7
Жемді емес қалдықтар және мехагикалық жоғалту ... ... ..0,8
Барлығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... .100
Өнім шығымының есебі үшін кестедегі мөлшерлерді қолданамыз. Ережелерде көрсетілгендей дән сапасының көрсеткіштері бойынша базисті жеңілдіктермен есептеліеді, өнім шығымына әсері бар.
Дән ылғалдылығы. Біздің үлгіде дән ыліалдылығы 12,79% тең, бүл базистен төмен 14,50-12,79=1,7%.
Дән шынылығына 54% тәуелді 4 кесте ережесі ұн және кебектің мөлшерлі шығымы үлкеюі әрбір базистен аз ылғалдылық пайызын табамыз. Берілген үлгі үшін +0,5 мөлшері құрылады. Осы мысалмен, базисті шығым бұл өнімдердің шпмасын скорректирлеу арқылы жүргіземіз.1,7х+0,5=+0,855%
Жоғарғы, 1-шң және 2-ші ұн, ботқа жармасы, сондай-ақ кебек шығымдары ылғалдылықпен үлкейеді. Бұл өнімдердің шығымы базисті мөлшермен құрылады.1+25+34+18+18,5=96,5%. Ұн, ботқа жармасы және кебектің берілген шығымдары базисті түзетумен санаулы түрлері орналасады.
Ботқа жармасы: 0,855*196,5=+0,009%
Жоғары сортты ұн: 0,855*2596,5=+0,222 %
1-ші сортты ұн: 0,855*3496,5=+0,301%
2-ші сортты ұн: 0,855*1896,5=+0,164%
Түзету мөлшері 0,855% құрайды.
Егер дән ылғалдығы тһөмен не жоғары базисте, ендеше шығым фактілі кептіру не ылғалдылық есебімен саналады.
Осыдан түзету коэффицентін бидай дәнінің шынылық есебімен не кептіру мөлшері есептеу үшін алады.
Дән күлділігі. Егер дән күлділігі базистен төмен, одан өнім шығымы осы көрсеткіштермен өзгермейді. Біздің үлгі үшін дән күлділігі базистен төмен 1,68%1,97%, онда есептеу өңделмейді.
Егерде дән күлділігі базистен жоғары, онда әр күлділік 0,1% базистің стінен желіл болады. Жалпы ұн шығымы 0,18% сортты бидай тарту кезінде кебек шығымынан, ал сортты қарабидай тарту кезінде және қарабидай, бидайды ерекше тарту - 0,20% мөлшерінде.
Дән натурасы. Егер дән натурасы 750гл төмен, онда есептеу күлділік бойынша жүргізілмейді. Осы жағдайда ұн шығымын азайтады және әрбір дән натурасы 750 гл төмен 0,11%-тегі кебек шығымы көбейеді.
Арам-шөп дәндерінің араласпасы. Егер арам-шөп дәндерінің араласпасының құрамы дәнде базисті төмен болса, онда әр арам-шөп дәндерінің араласпасы базистен төмен азық-түлік шығымының шамасы 1%-ке көбейеді. Бастапқы дән партиясын арам-шөп дәндерінің араласпасы базистен 1-0,50=0,50% төмен мөлшер есебімен өнім шығымының есебі үшін арам-шөп дәндерінің араласпасының түзету шамасы 0,50х+(1)=0,50% тең. Жемді қалдықтар шамасы 0,50% азаяды. Ботқа жармасы, жоғары, 1-ші, 2-ші сортты, сондай-ақ кебектің шығымы көбейеді. Базисті шығымға саналатын түрлері бөлініп төменде көрсетілген:
Ботқа жармасы: 0,50*196,5=+0,005%
Жоғары сортты ұн: 0,50*2596,5=+0,130%
1-ші сортты ұн:0,50*3496,5=+0,0176%
2-ші сортты ұн: 0,50*1896,5=+0,093%
Кебек : 0,50*8,596,5=+0,096%
Егер зиянды араласпа құрамы базисті мөлшерден аспаса, онда оның арам-шөп дәндерінің араласпасы саналады. Керісінше жағдайда зиянды араласпа бойынша өнім шығымына түзету бөлек саналады.
Дәнді араласпа. Түзету есебін дәнді араласпа бойынша 3 топқа бөледі: а. Жеке дәнді араласпа кезінде (дәннен басқасы, өздігінен қызу немесе кептіру, өніп кеткен араласпалар, зақымдалған) бидай үшін тесік мөлшері 1,7*20мм електе қалған базистен жоғары 1% дайын өнім шығымы әрбір дәнді араласпа базис үстінен төмендегенде, бір уақытта жемді қалдық 0,15% шығымы көбейеді.
Қарастырылған үлгіде түзету шамасы араласпа мәліметтерінің түрі (1,53-1)*(+0,15)=+0,08% құралады. Көрсеткіштермен ұн шығымы және кебек 0,008%-ке І және ІІ категориялы қалдықтарды жауапты көбейту кезінде азайтылады. Келесі өнім түрі бойынша түзету бөлінуі:
Майда жарма: -0,08*196,5=-0,001%
Жоғары сортты ұн : -0,08*2596,5=-0,021%
1-і сортты ұн: -0,08*3496,5=-0,028%
2-і сортты ұн: -0,08*1896,5=-0,015%
Кебек: -0,08*18,596,5=-0,015%
Дән, құрамы кезінеде зақымалған өздігінен қызу не кептіру және өніп кеткен дәндер,дәнді араласпаға қатысты тесік мөлшері 1,7*20мм електегі қалдықтар сортты бидай тартуда әрбір процент осындай дән 15%-ке ұн шығымын жауапты кебек шығымын үлкеюінен төмендетеді.
Біздің үлгімізде түзету шамасы 0,04*(-0,5)=0,02% құрылады. Ол келесі үлгімен өнім түрі бойынша бөлінеді
Майда жарма: -0,020*178=-0,000%
Жоғары сортты ұн:-0,020*2578=-0,006%
1-ші сортты ұн:-0,020*3478=-0,009%
2-ші сортты ұн:-0,020*1878=-0,005%
В. Дәнді араласпа және ұсақ діндер тесік мөлшері 1,7*20мм елек арқылы өтуде орналасқан, сортты бидай тарту кезінде ұн шығымы және кебек осындай дін 0,5%-ке І және ІІ категориялы қалдықтар шығымында азаяды. Берәлген үлгі үшін түзету 2,29*(-0,5)=-1,145% тең. Ол өнім бойынша келесі үлгіде беріледі.
Майда жарма: -1,145*196,5=-0,012%
Жоғары сортты ұн;-1,145*2596,5=-0,297%
1-ші сортты ұн:-1,145*3796,5=-0,403%
2-ші сортты ұн: -1,145*1896,5=-0,214%
Кебек: -1,145*18,596,5 =-0,222%
Әр өлшем түрі үшін алынтын шамалар жеңіл базисті шығымға қосады. Нәтижесінде есептік шығымы оның берілген түрі үшін алынады.
Қарастырылған үлгіде дайын өнімнің есептік шығымы құралады.
Майда жарма:1,0+0,009-0,005+0,001-0,012=1,001%
Жоғары сортты ұн:25+0,022+0,130-0,021-0,006-0,297=25,028%
1-ші сортты ұн:34+0,301+0,176-0,028-0,009-0,403=34,037%
2-ші сортты ұн:18+0,159+0,093-0,015-0,005-0,214=18,018%
Барлық ұн және майда жарма:78+0,691-0,020-0,926+0,404-0,065=78,084%
Кебек:18,5+0,164+0,096-0,015+0,020-0,222=18,545%
Жемді қалдықтар:3,426%
жемді емес қалдықтар және механикалық жоғалту:0,8%
Кептіру:0-0,855=-0,855
Дұрыс жүргізілген есепте дайын өнім мөлшері барлық түр бойынша 100%-ті құрауы керек. Қарастырылған үлгі үшін аламыз: 1,001+25,028+34,037+18,018+18,545+3,426+0,8-0,855=100%
өнім шығымын есептеуден басқа өнеркәсіп анализ үшін өнімнің фактілі шығымы белгілі мөлшерде есептеледі. Бұл үшін өнімнің фактілі өңделген мәліметтері болуы керек, оның орташа өлшемді ылғалдылығы және дәннің қайта өндірісінің саны.
Жұмыстың орындалу тәртібі. әрбір студентке 117 формалы бланктерге зертханалық дәптерде осы форма сызылу керек.
Есептеу үшін тапсырма нақты алынады. Бқнда тарту түрлері, базисті дайын өнімнің шығымы жіне дән сапасының белнгілі көпсеткіштері көрсетіліді.

Сараптамалық сабақтар №4
Кіріс-шығыс құжаттарымен және оған есеп жүргізу реттілігімен танысу.
Мақсаты:
Негізгі операциялар бойынша кіріс-шығыс құжаттарды рәсімдерді үйрету (нан өнімі саласында жүргізілетін үрдістер:қабылдау, өңдеу, қайта өңдеген өнімдерін шығару мен сақтау).
Астық түйірлерін,олардың өңдеуден кейін майлы дақылдардың тұқымдарын және шөптерді біріншілік есептеу мен үрдістерді арнайы инструкцияға сәйкес рәсімдейді. Астық түйірлерінің және оның өнімдерінің сапасы мен мөлшері есептемеде дұрыс көрсетілсе, қадағалау режимін үнемдер,шығындармен күресу нан өнімдерінің маңызды жағдайларының сақталуына ықпал етеді. Нан өнімдері салаларында есептеу жүйесінің күрделілігі астық түйір ерекшелігімен түсіндіріледі (есептеу обьектісі,ескерілетін белгілер менқасиеттері,жинақтаудан кейінгі өңдеу және сақтау үрдістерінен кейінгі олардың өзгерістері, техникалық үрдістердің көптілігі, өңделетін астық түйір көп мөлшерде болуы). Нан өнімдері салаларында барлық операциялар есептеу жүйесі астық түйірімен оның өнімдерінің өңдеу мен сандық есептеулер физикалық массасы 1кг-ға дейінгі дәлдікпен жүргізіледі. Ұн,жарма және басқа да
Нан өнімдерінің зауыттық буып-түйуде орын саны бойынша есептейді. Әртүрлі операциялардың біріншілік құжаттарды рәсімдеу,оның кепілділігін көрсетеді.Сондықтан оларды дұрыс толтыру қажет.

Бақылау сұрақтары

1. Астықты жинаудан кейінгі өңдеу технологиясының тапсырмалары
2. Астық пен тұқымға стандарттар мен кондиция
3. Үлгіні алу әдісі. Астықтың сапа көрсеткіштері және оларды анықтау реттілігі
4. Астықтың сапа көрсеткіші
5. Астықтың сапа көрсеткіші
6. Астықты жинаудан кейінгі өңдеу
7. Астықты тазарту
8. Астықты тазарту технологиясы
9. Әртүрлі дақылдар астығын тазарту технологиясы
10. Астық массасының сақталуына әсер ететін факторлар
11. Астықты жинаудан кейінгі жетілуі
12. Астықты сақтау
13. Астықты сақтау технологиясы
14. Астықты қоймаға орналастыру
15. Астықты ағынды өңдеу

Қолданылатын әдебиеттер тізімі

1.А.И.Стародубцева, В.С.Сергунов. Практикум по хранению зерна, Москва ВО Агропромиздат 1987.
2. Б.А. Карпов. Технология послеуборочной обработки и хранения зерна. Аргопромиздат; Москва – 1987. 276-278 стр
3. Г.А.Егоров, З.Д.Гончарова, Т.П.Петренко Практикум по технохимическому контролю производства хлебопродуктов,-М.: Колос, 1980.-192с
4. 50436-92 ГОСТ
5. Ә.І.Ізтаев, С.Т.Тастанбеков. Астық өнімдерінің технологиясы, Алматы, 2006.
6. Т.К.Копейкина, Е.М.Мельников. Практикум по мукомольно-крупяному и комбикормовому производству