ВИТАМИН
«ВИТАМИНДЕР (латын тілінде — тіршілік) — адам мен жануарлардың тіршілігіне, олардың денсаулығын сақтауға, өсіп-өнуіне қажетті, химиялық табиғаты жағынан әр түрлі органикалық қосылыстар тобы. Бүкіл органикалық дүние тіршілігінде, әсіресе мал шаруашылығын өркендетуде, оның сапасы мен өнімділігін арттыруда Витаминіндердің маңызы аса зор. Витамин тағам мен жемшөп құрамында өте аз мөлшерде болғанымен де маңызды қызмет атқарады. Олар клеткадағы зат алмасу процестеріне, әр түрлі ферменттер молекуласының синтезделуіне, құрылуына ңатысады, көптеген ферменттердің молекула құрамына кіреді. Организмде үздіксіз жүріп жататын көптеген химиялық реакциялар, мыс, ішкен тамақтың немесе мал азығының ыдырап, қорытылуы ферменттердің қызметіне байланысты. Ішер астың құрамында Витамин жеткіліксіз болса, адам әр түрлі ауруға шалдығады. Мұны медицинада авитаминоз деп атайды. Витамин туралы ілімнің негізін салушы орыс дәрігері Н. И. Лунин 1880 ж. тышқандарды май, тұз, казеин және сүт қантынан құралған қолдан жасаған сүтпен асырап байқағанда, олар қырылып қалған. Осы эксперимент нәтижесінде ол табиғи сүттің құрамында бұлардан басқа да организмге өте қажетті ңоректік заттар бар деген қорытындыға келеді. 1912 ж. поляк дәрігері К. Функ сол кезге дейін жасалған эксперименттер нәтижесін қорытындылап, ғылымға «В» терминін енгізген. Құрқұлаң, пеллагра, бери-бери, мешел сияқты аурулар тамақта Витаминдердің жеткіліксіздігінен болады деп тұжырымдаған.
Ертеректе Витаминдердің химиялық табиғаты мәлім болмаған кезде, олардың аты латын алфавитінің әріптерімен аталатын болған. Қазір көптеген Витамин химиялық әдіспен синтездеу арңылы өндірілетін болғандықтан, олардың жаңа атаулары да бар. Барлың Витамин екі топқа бөлінеді: 1) Суда еритін Витамин. Бұған жататындар: Ві витамині (тиамин) — нерв ауруларын, В2 витамині (рибо-флавин) — тотығу процесін жақсартуда, В6 витамині (пиридрксин) — тері ауруларын, Ві2 витамині (цианкобаламин) — анемияны, РР витамині (никотин қышқылы) — пеллагра ауруын емдеуге қолданылады. Витамин қатарына жататын пантатен қышқылы тері ауруларын, фолий қышқылы қан ауруларын емдеуге қолданылады. Парааминбензой қышқылы — бактерияның өсуіне қажет. С витамині (аскорбин қышқылы) құрқұлаң ауруын емдеуге қолданылады. Р витамині (биофлавоноид) — клеткаға зат өткізгіш витамин. Ві5 витамині (пангама қышқылы) — оттек жеткіліксіз болған кезде тыныс алуды жеңілдетеді. 2) М а й д а е р и т і н В. Бұған жататындар: Аі және А2 витаминдері (ретинол және дегидроретинол) — көз ауруларын емдеуге пайдаланылады. В2 және Въ витаминдері (эрго-кальциферол және холекальциферол) — баланың және жас төлдің мешел ауруына қарсы, Е витамині (то-коферол) — жануарлардың қысыр қалуына қарсы, Кь К2 және К3 витаминдері (филлохинон, фарнохинон және викасол) қан тоқтату үшін қолданылады. Адам мен жануарларға қажетті В. негізінен өсімдіктердің, (қ. Витаминді өсімдіктер), өсімдік тектес тағамдардың, өсімдікпен қоректенетін жануарлар өнімдерінің құрамында болады. Сондай-ақ кейбір Витамин адам мен жануарлар организмдерінде түзіледі. Витамин түзілуіне микроорганизмдердің, әсіресе жануарлардың (мыс, ірі қара малдың) ішек-қарындарындағы микрофлораның тікелей қатысы бар. Адам организміне өте қажетті Ві, В2. В3, В6, Ві2, РР витаминдері сиырдың бауырында, бүйректе, сүтте, қара бидай нанында, ашытқыда мол болады. С витамині овощ пен жемістерде, әсіресе итмұрында, шиеде, қарақатта көп. А витамині балық майында, сиырдың бауырында, жұмыртқаның сары уызында, сүтте болады.
В-дің мал шаруашылығында да маңызы аса зор. Мал азығында Витамин кем болса, малдың өнімі төмендейді, олар жүдеп-жадап, әр түрлі ауруларға (авитаминозға) шалдығады. Мал азығында А, В, Е, К витаминдері жеткілікті мөлшерде болуы қажет. Мыс, А витамині жетіспеген жағдайда сиырдың көзі ауырады, сүті кемиді жәнее ол қысыр қалуы.
А витамині жетіспеуінен биенің қысыр қалуы, іш тастауы жиі кез-деседі. Малға қажетті Витамин көк шөпте, жоңышқа, сүрленген жемшөптерде: т. б. болады. Қыста авитаминозға шалдыққан, т. б. түрлі жағдайлармен жүдеген малға Витамин концентраттарын; немесе жемшөптік сәбіз, балың майы т. б. Витаминдері мол азықтар беру керек.
Мал азығындағы Витамин мөлшерін көбейту өнеркәсіптері арнайы В. құрғақ ашытқы шығарады.
ВИТАМИНДІ ЖЕМШӨП —өсімдіктектес және жануар тектес азық, сон-дай-ақ құрамында витамині көп құрама жем. Рационға В. ж. қосу арқылы арнайы витамин қоспасын қолданбай-ақ малдың витамин қажетін өтеуге болады. А витамині мен каротин балық майында, уызда, сүтте, жұ-мыртқада, көк шөпте көп болады. Бұршақ туқымдас шөптерде (бөде, жоңышқа, сиыр жоңышқа, эспарцет т. б.) каротин көп. Мыс, 1 кг мұндай шөпте 30—100 мг, астық тұқымдас шөптерде (қара бидай, сулы, арпа, судан шөбі, атқонақ т. б.) 20—70 мг каротин болады. Шөпті кептіргенде, әсіресе пішенді жаңбырлы күні жинағанда каротин мөлшері күрт кемиді. Шөпті күн сәулесіне кептіргенде және арнаулы қорада желдеткіш кө-мегімен құрғатқанда каротин 20—25%, шөп кептіргішпен құрғатқанда(85% сақталады. 1 кг пішенде 35— 50 мг каротин болса — өте жақсы,20—30 мг болса жақсы, 10—15 мг болса — орташа деп бағаланады. Барлық мал үшін ең жақсы Б. ж.—қолдан кептірілген пішен ұнтағы. Мұның жоғарғы және 1-сортыньщ 1мл г-нда 110—250 мг каротин болады. Сүрленген азықта да каротин жақсы сақталады. Әр түрлі дгөдтен салынған сүрлемнің кг-нце 25—30 мг, бұршақ сүрлемінде 40—60, жүгері-бұршақ сүрлемінде 20—40 мг каротин болады. СССР-де құрама жем өнеркәсібінің дамуына байланысты В. ж. көп өндіріле бастады.
ВИТАМИНДІ ӨСІМДІКТЕР — құрамында витаминдер болатын өсімдік-тер. В. өсімдіктерден өндірісте витамин концентраттары алынады. В. ө., құрамында витаминдермен қатар, олардың провитаминдері де болады. Олар азықпен бірге организмге түскеннен ;кейін, қажетті витаминге айналады.Мыс, өсімдікте А витамині болмайды. Бірақ кейбір өсімдіктер құрамында болатын А провитамині — каротин организмге түскеннен кейін А витаминіне айналады. Сол сияқты, Т -витамині — эргостерин организмге барғаннан кейін В витаминіне айналады. А витамині, негізінен, құрамында каротині бар жасыл өсімдіктерде мыс, сәбіз, қымыздың, көк.
Құс ауруының дамуы
Авитаминоз ауруы кезіндегі жетіспейтін дәрумендерден болатын аурулар
Сезімтал жүйке үштарын тітіркендіретін заттар
Витаминдер туралы жалпы түсінік
Витаминдер туралы
Микроорганизмдерде эргостерин мөлшері
Менингоэнцефалит
Асқазанның кілегей қабығының қабынуы
Бұзаудың гастроэнтерит ауруы
Витамин түрлері
Лейкоциттердің өндірілуіне қажетті заттардың, витаминдердің жеткіліксіздігінен олардың өндірілуінің бұзылуы
Дәрумен (Витамин) - адам мен жануарлардың тіршілігіне, олардың организміндегі зат алмасудың бірқалыпты болуы үшін аз мөлшерде өте қажетті биологиялық активті органикалық қоспалар
Д - ГИПЕРВИТАМИНОЗЫ