БИЗНЕСТІ ҰЙЫМДАСТЫРУ
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ
ТҰРАН-АСТАНА УНИВЕРСИТЕТІ
ИНЖЕНЕРЛІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ ФАКУЛЬТЕТІ
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ПӘНДЕР КАФЕДРАСЫ
Бекітемін
ОӘжҒЖ төрағасы
э.ғ.к., доцент М.Қ. Шайжанов
___________________________
______ ____________ 2010ж.
ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ
БИЗНЕСТІ ҰЙЫМДАСТЫРУ
5В050600 Экономика, 5В050700 Менеджмент
5В051000 Мемлекеттік және жергілікті басқару
мамандықтарының студенттеріне арналған
Кредит саны – 2
Астана 2010 ж.
Оқу әдістемелік кешен жоғарғы оқу орынан арналған стандарттарға сәйкес құрастырылған. 5В050600 Экономика, 5В050700 Менеджмент, 5В051000 Мемлекеттік және жергілікті басқару мамандықтарының студенттеріне арналған. Бизнесті ұйымдастыру оқу әдістемелік кешені аға оқытушы С.Ә. Утюльбаевпен және оқытушы Ж.С. Баймуратовамен құрастырылған.
Пікір берушілер: э.ғ.к., доцент Тәжікенова С.Қ.
э.ғ.к., доцент Сапарбаева С.С.
Экономикалық пәндер кафедрасының отырысында
қарастырылған
Хаттама № _____ ___________________2010 ж
Факультеттің оқу-әдістемелік бюросының
отырысында мақұлданды
Хаттама № ______ ____ _______________2010ж
1
Пәннің типтік бағдарламасы
3
2
Жұмыс оқу бағдарламасы
8
3
Силлабус
18
4
Лекциялық кешен
35
5
Глосарий
91
6
СОӨЖ өткізуге әдістемелік нұсқау
95
7
СӨЖ ұйымдастыруға әдістемелік нұсқау
98
8
Пән бойынша курстық жұмыстың тақырыптары
103
9
Емтихан сұрақтары
108
БИЗНЕСТІ ҰЙЫМДАСТЫРУ
көлемі 2 кредит (90 сағат)
Авторы:
экономика ғылымдарының докторы, профессор К.Е.Кубаев
Пікір жазғандар:
экономика ғылымдарының кандидаты, доцент Ж.О.Тумбай
экономика ғылымдарының докторы, профессор Ж.Ж.Сулейменов
АЛҒЫ СӨЗ
Курстың мақсаты бизнесті ұйымдастырудың теориялық негіздерін оқыту болып табылады.
Қойылған мақсатқа сəйкес келесідей міндеттерді шешу алға тартылды:
аралас экономиканың қалыптасуы мен дамуы жағдайында басқару субъектісі ретінде мемлекет туралы тұтас түсінігіні болуы тиіс;
ғылым саласы ретінде бизнесті ұйымдастырудың мəнін түсінуі, бизнесті ұйымдастыру саласындағы ғылыми мектептер туралы білуі тиіс;
кəсіби қызмет түрі ретінде бизнесті ұйымдастырудың мəнін түсінуі, бизнесті ұйымдастыру мен бизнесті басқару арасындағы ұқсастық пен айырмашылықты көре білуі тиіс;
бизнесті ұйымдастыру жүйесі туралы кешенді түсінігі болып, оны құраушылардың: үрдістің, мақсаттардың, функциялардың, қағидалардың, əдістердің, органдардың, бизнесті ұйымдастыру кадрларының мəнін түсінуі керек;
басқарудың əр түрлі деңгейлерінде мемлекеттің экономикалық саясатын жүзеге асырудың негізгі құралдарын пайдаланудың қағидаларын, механизмдерін, ерекшеліктерін білуі тиіс;
мемлекеттік биліктің қызмет істеу механизмін меңгеруі тиіс, барлық деңгейдегі басқару органдары жүйесінің құрылымын білуі қажет;
басқарушылық шешімдердің қабылдануына жəне орындалуына ықпалын тигізетін негізгі саяси жəне əлеуметтік-экономикалық институттарды білуі керек;
бизнесті ұйымдастырудың негізгі құралдарымен жұмыс істеу дағдысына ие болуы керек.
ПƏННІҢ МАЗМҰНЫ
Кіріспе
Аралас пәндердің тізімі: Бағдарлама бакалавр экономикалық мамандықтарының студенттеріне арналған және де ол "Бизнес үйымдастыру" пәндеріне қоса "Экономикалық теория", "Менеджмент негіздері", "Маркетинг негіздері", "Қаржылық менеджмент", "Бухгалтерлік есеп және аудит", "Персоналды басқару", "Еңбек ресурстарының менеджменті", "Өндіріс менеджменті" теориялық және әдістемелік незіздері болып табылады.
Берілген пәндерді оқыту студенттерге мынаған мүмкіндік береді:
бизнесті үйымдастыру негіздерінің теориялық бөлімін алу.
Басқару бизнесіндегі қүралдар мен түрлі кірістердің қолдану ерекшеліктерін үйрену пайдалану арқылы;
Осы білім мен дағдыларды бизнес үйымдастыру мен жіктеудегі шешім қабылдау.
"Бизнес үйымдастыру" типтік оқу пәндерінің негізгі -профессионалды білімдік бағдарлама дайындау, онда зерттелетін пәндердің негізгі бөлімдері, мемлекеттік жалпылама міндетті экономикалық мандықтарының жоғары стандарттары профессионалды білім болып табылады.
"Бизнес үйымдастыру" пәндерін оқыту бизнес үйымдастыру процесінің объектісі болып табылады, ол өзіне кәсіпкерліктің теориясы мен тәжірибесін қосады.
Бүл пәнді оқу кезінде білімнің жалпы және жеке әдістері; экономикалық анализ, экспериментальды және жүйелі көзқарас, т.б.
"Бизнес үйымдастыру" пәндердің бағдарламасы 15 лекциядан түрады, олар 4 бөлімге жіктеліп бөлінген. бөлімде бизнес пен кәсіпкерлік
түсініктері пайда болу тарихы ашылады, бизнес эволюциясы тарихи аспекті ретінде және "кәсіпкер" және "кәсіпкер" түсініктерінің XVII ғасырдан қазіргі уақытқа кейін экономистердің еңбектерінде кездесуі қарастырылады. Сонымен қатар бизнестің қызмет ету масштабына қарай шағын және орта, ірі және венчурлік бөлінуі көрсетіледі.
ІІ-бөлім бизнес енгізудегі үйымдық-қүқықтық формаларын таңдау қарастырылуы, бизнестің қүрылуы, тіркелуі және банкроттық кезіндегі ликвидация механизмі.
Бизнестің эффективті дамуы дамыған инфрақүрылымсыз мүмкін емес, оның элементтері Ш-ші бөлімде ашылады.
ІУ-ші бөлімнің тақырыбы бизнес менеджментіндегі түрлі аспектлерге арналған. Соның ішінде бизнес жоспарға көп көңіл бөлінеді, ол мекеме жүмысының әртүрлі кешендік зерттеулері мен кәсіпкерлік қызметінің негізі болып табылады.
Лекциямен қоса бағдарлама семинарлық және практикалық сабақтардан түрады. "Бизнес үйымдастыру" пәндердің бағдарламасы 30 лекциялық сағат пен 15 сағат семинар және практикаға арналған.
Аралас пәндердің тізімі: Бағдарлама бакалавр экономикалық мамандықтарының студенттеріне арналған және де ол "Бизнес үйымдастыру" пәндеріне қоса "Экономикалық теория", "Менеджмент негіздері", "Маркетинг негіздері", "Қаржылық менеджмент", "Бухгалтерлік есеп және аудит", "Персоналды басқару", "Еңбек ресурстарының менеджменті", "Өндіріс менеджменті" теориялық және әдістемелік незіздері болып табылады.
Берілген пәндерді оқыту студенттерге мынаған мүмкіндік береді:
бизнесті үйымдастыру негіздерінің теориялық бөлімін алу.
Басқару бизнесіндегі қүралдар мен түрлі кірістердің қолдану ерекшеліктерін үйрену пайдалану арқылы;
Осы білім мен дағдыларды бизнес үйымдастыру мен жіктеудегі шешім қабылдау.
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
БИЗНЕС ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ ТҮРЛЕРІ Бизнес түсінігі, даму тарихы
Бизнес түсінігі. Бизнес және кәсіпкерлік. Кәсіпкерлік мәні және шығу тарихы. А. Маршалл, А. Хайек, А. Шумпетер, А. Иозеф, Б. Кларк, Д. Рикардо, А. Смит, Сей және Р. Кантильон еңбектеріндегі "Кәсіпкер" және "Кәсіпкерлік" түсініктері.
Кәсіпкерлік объектілері және субъектілері. Қазіргі кәсіпкерліктің негізгі белгілері.
Кәсіпкерлік қызметтің дамуына қажетті негізгі қүқықтық, әлеуметтік және экономикалық шарттар. Кәсіпкерлік қызметті реттеу қажеттілігі. Орта және шағын бизнесті үйымдастыру.
Өнеркәсіптік дамыған елдер экономикасындағы ора және шағын бизнес орны. Шағын және орта бизнесті қолдаудың шетелдік тәжірибелері.
Қазақстан Республиксындағы шағын және орта бизнестің қалыптасуы, дамуы және қазіргі жағдайы. Қазақстандағы кәсіпкерлік қызметті реттейтін негізгі заңдар.
Ірі бизнесті ұйымдастыру
Корпоративті кәсіпкерлік мәні және негізгі формалары (холдингтік компаниялар, концерндер, ассоциациялар, консорцеумдар, синдикаттар, картельдер, тресттер, қаржылық-өнеркәсіптік топтар)
Фирмаларды біріктіру қызметі мен үйымдастыру принциптері. Корпоративті басқару кодексі.
Ірі бірлестіктерді қүру механизмі. Халықаралық бизнесті үйымдастыру мотиві және үйымдық формалар.
Венчурлық бизнесті үйымдастыру. Инновациялық қызмет негіздері. Инновацияның әлеуметтік-экономиалық мәні. Инновация түрлері.
Инновациялық қызметті үйымдатырудың жалпы принциптері мен формалары.
Венчурлық бизнестің мәні мен ерекшеліктері. Инновациялық технологиялардың мәні және вечурлы бизнесті үйымдастыру. Технопарктер. Инновацияларды мемлекетік қолдау.
Бизнес түрлерін жіктеу
Кәсіпкерлік түрлерінің белгілері. Кәсіпкерліктің іс-әрекет ерекшеліктеріне байланысты жіктелуі: өндірістік, коммерциялық, қаржылық, кеңес берушілік. Меншік формалары бойынша кәсіпкерлік түрлері: жеке, мемлекеттік, муниципалды.
Меншік иелерінің саны бойынша кәсіпкерлі түрлері: жеке, үжымдық.
БИЗНЕС СУБЪЕКТІЛЕРІНІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ ЖӘНЕ
ҚЫЗМЕТІ
Бизнесті жүргізу формалары
Бизнесті жүргізудің негізгі үйымдық-қүқықтық формалары. Жеке кәсіпкерлік түсінігі мен түрлері. Жеке кәсіпкерліктің артықшылықтары мен кемшіліктері. Шаруашылықтық серіктестік түсінігі. Шаруашылықтық серіктестіктің негізгі түрлеріне сипаттама: толық серіктестік, коммандитті серіктестік, жауапкершілігі шектеулі серіктестік, қосымша жауапкершілікті серіктестік, акционерлік қоғам, өндірістік кооператив, еншілес және бір-біріне тәуелді шаруашылықтық серіктестік.
Франчайзинг бизнесті жүргізудің біріккен формасы ретінде. Оның түсінігі, түрлері және қолдану сфералары. Бизнестің франчайзингтік формасын үйымдастыру қағидалары. Франчайзинг жүйесін қалыптастырудың үйымдық-экономикалық механизмі. Франчайзингтік жүйені қалыптастыру процессі. Франчайзингтік жүйенің үйымдық қүрылымы және оны басқарудың негзгі функциялары. Франчайзингтік жүйенің артықшылықтары мен кемшіліктері.
Бизнес субъектілерін тіркеу
Негізгі қүрылтайшылық қүжаттарды дайындау. Фирманың тіркеуге қажетті қосымша қүжаттар. Мемлекеттік тіркеуден босатылған түлғалар.
Жеке фирманы қүрудың негізгі кезеңдері: мекеме үшін жиналыс, қүжаттарға дайындық, банкте уақытша есепшот ашу, акцияға жазылуды үйымдастыру, мемлекеттік төлемдерді төлеу, әділет органына қүжаттарды өткізу, статистикалық кодтарды алу, салықтық инспекцияға тіркелу, мөрлерді дайындау.
2004 жылдың 18 наурызындағы "Заңды түлғаларды мемлекеттік тіркеу мәселелері бойынша Қазақстан Республикасының Заңнамалық актілеріне кейбір қосымшалар мен өзгертулер енгізу туралы" заңы.
Банкроттық және кәсіпорынды жою
"Дәрменсіздік", "банкроттық", "санация" түсініктері. Конкурстық, кепілдік және артықшылықты несие берушілер. Соттық негізде банроттық туралы істі қарастыру, реабилитациялық қызметтерді қолдану. Борышкер мен несие беруші арасындағы әлемдік келісім. (пролонгация, компромистік келісім, өз еркімен келісім ретінде жою)
Дәрменсіз борышкерді жою. Заңды түлғаларды жоюды тіркеу кезеңдері. 1997 жылдың 21 қаңтарындағы "Банкрот туралы" Қазақстан Республикасының заңы.
Әділет органына жою кезінде қажетті қүжаттар тізімі (соңғы өзгерістерге сәйкес).
Бизнес инфрақұрылымы
Бизнес инфрақүрылымын қалыптастырудағы объективті қажеттіліктер.
Бизнес инфрақүрылымы түсінігі. Инфрақүрылымы элементтері (банктер, биржалар, аудиторлық биржалар, кедендік жүйе, салық органдары, арбитражды сот және т. б.)
Экономикадағы банктік жүйе ролі. ҚР банк ісінің даму тарихы. Банк түрлері және олардың қызметтері. Биржалардың пайда болу тарихы. Биржа түрлері.
Қор биржалары және оның мүшелері. Бағалы қағаз түрлері және биржалық курстың қалыптасуы.
Тауарлық биржалар. Биржалық сауда ерекшеліктері. Бизнес инфрақұрылымының элементтері
Аудиторлық фирмалар, аудиторлардың қүқықтары мен мінеттері. Аудит әдістері мен түрлері. (қолма-қолсыз ақшалар ағымының аудиті, бағалы қағаздар аудиті, сыртқы экономикалық операциялар аудиті, қолма-қол ақшалар ағымының аудиті).
Кедендік жүйе. Кеден анықтамасы және қызметі. Кедендік кодекс. Кедендік төлемдер және режимдер.
Арбитажды соттар жүйесі. Арбитажды үрдіс және олардың қатысушылары. Процессуалды мерзімдер. Искіні көрсету. Талдауға дайындық. Істі қарастыру.
Бизнес инфрақүрылымының келесі элементтері: халық жүмысбастылығының реттеу жүйесі мен орталық жүмысбастылыққа үлес қосу; ақпараттық технологиялар мен іскерлік қүралдардың коммуникациясы; коммерциялық және шаруашылық қауіп-қатерден сақтандыру жүйесі мен сақтандыру мекемелері; арнайы жарнамалық, ақпараттық агенттіктермен мен ақпарат қүралдары; сауда палаталары және басқа да іскерлік топтардың қоғамдық және ерікті мемлекеттік-қоғамдық бірлесулері; көрмелік-коммерциялық кешендер; жоғары және орта экономикалық білім жүйесі; еркін кәсіпкерліктің арнайы зоналары.
Бизнестің салық жүйесі
Салық бизнесті экономикалық реттеудің қүралы. Салықтың мәні және функциялары. Бизнеске салық салудың негізгі принциптері.
ҚР салық жүйесі; салық классификациясы, салық жүйесінің элементтері.
Салық төлеушінің қүқықтары мен міндеттері.
Салық органдары. Салық органдарының қүқықтары мен міндеттері. ҚР салық кодексі.
Салық бойынша есеп; пайдаға салық; қосылған қүн салығы, мүлікке салық, акциздер және т. б. төлемдер.
Бизнесті басқару
Бизнес менеджментінің негізгі принциптері.
Басқарудың механизмі мен принциптері. Өкелетілікті бөлу. Бизнестің үйымдастырушылық қүрылымы.
Бизнестің ақпараттық-экономикалық жүйесі. Ақпарат нарығының ерекшеліктері. Іскерлік ақпарыттың көлемі және қүрылымы. Ақпаратпен жүмыс істеу уақыты. Ақпарат бағасы.
Бизнестегі коммерциялық қүпия және оны қорғау. Коммерциялық қүпия ақпаратын айту критерийі. Коммерциялық қүпияны қорғау жүйесі.
Коммерциялық келісімдер жасау. Коммерциялық келісімдердің анықтамасы мен түрлері. Келісім жасаудағы делдалдар. Келісім жасаудың кезеңдері. Сату, сатып алу келісімінің мазмүны.
Бизнесте персоналды басқару және іскерлік этика.
Персоналмен жүмыс жасаудың негізгі принциптері.
Көпшлікпен жүмыс жасау жүйесі.
Еңбектің материалды стимулы. Еңбектің моральді стимулы. Іскерлік этика экономикалық мәдениеттің элементі ретінде. Бизнес пен қоғамның өзара байланысты әсері. Іскерлік міндеттерді орындау. Күш қысымын пайдалану. Биліктегілермен өзара байланыс. Бизнес-кодекс. Іскерлік моральдің принциптері. Бизнесті жоспарлаудың негізі
Бизнесті жоспарлаудың мәні, оны жүзеге асыру элементтері мен кезеңдері. Бизнесті жоспарлау процесінің үйымдастырушылық факторлары. Бизнесті үйымдастыру кезеңдегі бизнес жоспарды қүрудың қажеттілігі.
Бизнес жоспармен шешілетен есептер. Бизнес жоспардың бөлімдері. Бизнес жоспар бөлімдерін өңдеудің методикасы мен тәртібі.
Шынайы экономиканың маңызды феномені болып табылатын қауіп факторларын есептеу - бизнес жоспармен жүмыс жасаудың негізі. Қауіп-қатер мәні, түрлері, классификациясы. Қауіп-қатерді алдын-алу үшін үйымдастырушылық шаралар. Форс-мажорды жағдайларды болжай білу және таза қауіпті басқару. Қауіпті сақтандыру.
Қаржылық кәсіпорынды жоспарлау. Шығындарды жоспарлау. Пайданы жоспарлау.
Бизнес жоспардың негізгі қаржылық қүжаттары: жүзеге асырудың болжау көлемі; ақшалай шығындар мен кірістердің балансы; шығындар мен пайдалар кестесі; кәсіпорынның активі мен пассивтерінің балансы. Шығынсыздық нүктесін анықтау. Жоба шығынсыздығының графигін жасау.
Бизнес жоспарды бағалау критерийі және оның жүзеге асуы.
Қаржылық қамтамасыз ету және бизнес тиімділігінің анализі.
Бизнестің қаржылық ортасы. Бизнесті қаржыландыру көздері. Бизнесті инвестициялаудың формалары: несие, кепілдік, лизинг, факторинг. Олардың артықшылықтары мен кемшліктері.
СЕМИНАРЛЫҚ ЖӘНЕ ПРАКТИКАЛЫҚ САБАҚТАРДЫҢ ТІЗІМІ
1. Бизнес түсінігі, даму тарихы.
2. Кәсіпкерліктің түрлері мен формалары.
3. Мекеме қүрудағы қүжаттарды дайындау.
4. Шағын бизнестегі қаржы.
5. Бизнес жоспардың бөлімдері және мақсаттары.
6. Бәсекелестікті таңдау мүмкіндігі.
7. Кәсіпкерліктің қүқықтық-үйымдық формалары.
8. Бизнес жоспар бөлімдерінің қүүрылымы. 9.Серіктестік жарғысын қүру.
10. Бизнес жоспардың қаржылық қүжаттары.
11. Өткізу көлемдерінің жоспары.
12. Ақша кірістері мен шығыстарының балансын жасау.
13. Шығарылатын өнім өзіндік қүнының калькуляциясы.
14. Пайда мен жоғалтулар есебі.
15. Бизнес тимділгі, бизнес қауіптілігі.
ҰСЫНЫЛАТЫН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Негізгі:
1. Закон РК от 11 декабря 1990 год "О свободе хозяйственной деятельности и развитии предпренимательств в РК"
2. Закон РК от 4 июля 1992 года "О защите и поддержке частного предпренимательства" - Алматы, 1992
3. Закон РК от 31 января 2006 года № 124 - 111 О частном предпрениматеьстве - Алматы, 2006
4. Закон РК "Об индивидуальном предпренимательстве " от 19 июля 1997 года № 135-1
5. Указ Президента РК, имеющий силу закона "О хозяйственных товариществах " от 2 мая 1995 года № 2255
6. Закон РК "О комплексной предпренимательской лицензии" - Алматы, Юрист, 2003
7. Гражданский кодекс РК - Алматы, 1994
8. Кодекс РК "о налогах и других платежах в бюджет ": учебно-практическое пособие - Алматы, Изд. Норма -К, 2005-280с.
9. Государственная программа развития и поддежки малого предпренимательства в РК на 2004-2006 годы.
10. Государственная программа развития и поддержки малого предпренимательства в РК на 2006-2008 годы.
11. Назарбаев Н. А. "Казахстан на пороге нового рывка вперед в своем развитии" - Астана - 2006
12. Стратегия индустриального-инновационого развития РК на 2003-2015 годы - Астана 2003
13. Предпренимательство в РК.- Алматы, 2004
14. Курс предпренимательства. Учебник для ВУЗов. М.: - Финансы, Юнити,
2004,-439с.
15.Черняк В. З. Бизнес - панирование: учебник для ВУЗов - М. Юнити-Дана,
2002 - 470 с.
16. Основы предпренимательства. Мамырв М. К., Смагулов Н. Т. - Алматы -Экономика,1997
17.Предпренимательство РК Окаева К. О. - Алматы- экономика,2000 18.Лапыгин Ю. Н. Бизнес-план: стратегия и тактика развития компании: М. -
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ
ТҰРАН-АСТАНА УНИВЕРСИТЕТІ
ИНЖЕНЕРЛІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ ФАКУЛЬТЕТІ
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ПӘНДЕР КАФЕДРАСЫ
Бекітемін
ОӘжҒЖ төрағасы
э.ғ.к., доцент М.Қ. Шайжанов
___________________________
______ ____________ 2010ж.
ЖҰМЫС ОҚУ БАҒДАРЛАМАСЫ
Пәннің аты: Бизнесті ұйымдастыру
5В050600 Экономика, 5В050700 Менеджмент,
5В051000 Мемлекеттік және жергілікті басқару
мамандықтарының студенттеріне арналған
Оқу бөлімі: күндізгі
Барлығы: 2 кредит
Дәріс: 30
Семинар: 15 сағат
Аралық бақылау саны 2
СОӨЖ 45 сағат
СӨЖ 45 сағат
Барлығы:90 сағат
Астана 2010 ж.
Оқу әдістемелік кешен жоғарғы оқу орынан арналған стандарттарға сәйкес құрастырылған. 5В050600 Экономика, 5В050700 Менеджмент, 5В051000 Мемлекеттік және жергілікті басқару мамандықтарының студенттеріне арналған. Бизнесті ұйымдастыру оқу әдістемелік кешені аға оқытушы С.Ә. Утюльбаевпен және оқытушы Ж.С. Баймуратовамен құрастырылған.
Пікір берушілер: э.ғ.к., доцент Тәжікенова С.Қ.
э.ғ.к., доцент Сапарбаева С.С.
Экономикалық пәндер кафедрасының отырысында
қарастырылған
Хаттама № _____ ___________________2010 ж
Факультеттің оқу-әдістемелік бюросының
отырысында мақұлданды
Хаттама № ______ ____ _______________2010ж
1. Оқытушы жөнінде ақпарат
аға оқытушы Утюльбаев С.Ә., оқытушы Баймуратова Ж.С.
2. Пәннің пререквизиттері
1. Бизнесті ұйымдастыру пәнін оқу кезінде алынған білімдер Баға белгілеу, Персоналды басқару, Өндірістік менеджмент пәндерін зерделеу кезінде пайдалы болуы мүмкін.
3. Пәннің постреквизиттері
Берілген курстың мақсаты теориялық және практикалық материалдар, заңды және құқықтық құжаттар негізінде студенттерді басқарудың теориялық және практикалық аспектілері аумағында оқыту, басқару ғылымының мақсаты мен әдістері пәнімен таныстыру.
4. Пәннің оқу мақсаттары
Бизнесті ұйымдастыру пәні қажетті кәсіби білімін және кәсіпорынның дамуын қазіргі болашақ мамандарда есептеу-аналитикалық білімін әлеуметтік-экономикалық жоспардың оптимальдық нұсқауларын таңдау және өндірістің, тауардың және қызмет көрсету бизнес жоспарды жүзеге асыруға ықпал ету мақсатын алға қояды.
5. Пәнді оқу тапсырмалары
Пәннің міндеттері келесідей: бизнесті ұйымдастыру принциптері мен элементерін қарастыру, бизнесті жоспарлау түрлерін, стратегиялық жоспарлау әдісін, кәсіпорынның өндірістік-қаржының қызметті тиісті уақытындағы нарықтың қажетті есебімен және (ресурстардың) мүмкіндігімен бағыттау туралы анықтауды үйрету.
Берілген пәнді оқу нәтижесінде студенттер міндетті:
- бизнесті ұйымдастырудың негізгі принциптері мен элементтері, бизнесте стратегиялық жоспарлаудың түрлерін, стратегиялық жоспарлау әдісі, кәсіпорынның өндірістік-қаржының қызметті тиісті мезіл уақытындағы нарықтың қажетті есебімен және (ресурстардың) мүмкіндігімен бағыттау туралы білім алуға;
- бизнесті ұйымдастыру принциптері мен элементері, стратегиялық жоспардың түрлері, стратегиялық жоспарлау әдісі, кәсіпорынның өндірістік-қаржының қызметті тиісті мезіл уақытындағы нарықтың қажетті есебімен және (ресурстардың) мүмкіндігімен бағыттау туралы түсінікке ие болуға;
- әр түрлі жоспар-жобаны өздік өндеу, өндірістің қазіргі жағдайында олардың бар екенін қабілетті жүзеге асыра білуге, тауар сатуды қалыптастыру, жұмысты орындау және оның қызметін көрсету кәсіпорынға ең үлкен кірісін еңгізу үшін практикалық дағдыларды меңгеру.
Календарлық-тақырыптық жоспар
№
Тақырып атауы
Апта-сына
Сағат саны
лекция
СОӨЖ
СӨЖ
1
Бизнесті ұйымдастыру принциптері мен негіздері.
1
2
3
3
2
Компанияның даму стратегиясын таңдау
2
2
3
3
3
Бизнесті ұйымдастырудың ұйымдық-құқықтық нысандары
3
2
3
3
4
Бизнестегі менеджмент және әлеуметтік жауапкершілігі
4
3
4
4
5
Бизнестегі менеджмент және әлеуметтік жауапкершілігі
5
2
3
3
6
Бизнес аудиті және оны қаржыландыру
6-7
3
4
4
7
Бизнесте маркетингті ұйымдастыру
8
2
3
3
тақырып мазмұны
1тақырып. Бизнесті ұйымдастыру принциптері мен негіздері.
Кәсіпкерлік қызметтің мәні және оның түрлері. Кәсіпкерлік және кәсіпорын, кәсіпорынның ішкі және сыртқы ортасы. Кәсіпкерлік қызметті мемлекеттік тіркеу. Компания дамуының стратегияларының принциптерін жүзеге асыру құралы. Жоспар өңдеу процесі. Жоспарлау принциптері.
2 тақырып. Компанияның даму стратегиясын таңдау.
Компанияның ішкі және сыртқы ортасын талдау. Компанияның даму бағытын анықтау. Компания дамуының стратегиясын қалыптастыру. Қысқа және ұзық марзімді стратегиялар. Стратегияны жүзеге асыру.
3 тақырып. Бизнесті ұйымдастырудың ұйымдық-құқықтық нысандары.
Кәсіпкерліктің құқықтық негіздері. Кәсіпкерлікті ұйымдастырудың ұйымдастырушылы-құқықтық нысандары. Серіктерстіктер мен қоғамдар, ҚР Акционерлік қоғам туралы заңы. Өндірістік коопративтер. Кәсіпкерлік және коммерциялық емес қоғамдар. Мемлекеттік кәсіпкерлік және оны ұйымдастыру.
4 тақырып. Бизнестегі менеджмент және әлеуметтік жауапкершілігі.
Кәсіпорынның ұйымдық құрылымы және оны басқару негіздері. Кәсіпкерліктегі әлеуметтік жауапкершілік. Әлеуметтік жауапкершілікті бұзғандығы үшін тартылатын жаза. Кәсіпкерлерге қатысты қолданылатын айып-пұлдар мен қоғамдық жұмыстар.
5 тақырып. Кәсіпорынды орналастыру.
Бизнес-жоспардың тиімділігін бағалау үшін қажет алғашқы деректер. Кәсіпорынды оорналастыру орнын таңдау. Кәсіпорды безендіру. Кәсіорынның ішкі интерьері және оны демеу. Кәсіпорын персоналының сыртқы келбері.
6 тақырып. Бизнес аудиті және оны қаржыландыру
Меншік және тартылған қаржы. Қарызға алынатын қаржы. Бизнес-жоспарды қаржыландыру үшін қажет қаражаттың көздері. Актив және міндеттерді бағалау. Жобаны инвестициялау туралы шешім қабылдау. Отандық және шетелдік инвесторлермен жұмыс істеу ерекшеліктері.
7 тақырып. Бизнесте маркетингті ұйымдастыру
Кәсіпорынды басқару құрылымындағы маркетинг бөлімі және оны ұйымдастыру ерекшеліктері. Маркетинг бөлімінің қызметтері. Тауарды өткізу және ынталандыру жағдайлары. Кәсіпорынның және оның өнімінің жарнамасы.
8. Негізгі және қосымша әдебиеттер
Негізгі әдебиеттер
1. ҚР “Кәсіпкерлік туралы” заңы.
2. ҚР “Салықтар мен бюджетке басқа міндетті төлемдер туралы” Кодексі.
3. ҚР “Еңбек туралы ” заңы.
4. ҚР Акционерлі қоғамдар туралы заңы.
5. Қазақстан Республикасының 2010ж. арналған стратегиялық даму жоспары.
6. Бухгалтерлік есеп стандарттары Бухгалтер бюллетені.
7. ҚР Азаматтық Кодексі.
8. Анискин Ю.П. Организация и управление малым бизнесом.-М: ФиС. -2008.-160с.
9. Акофф Р. Л. Планирование будущего корпорации: Пер. с англ. – М.: Прогресс, 1985.
10. Акуленок Н. Д. и др. Бизнес-план фирмы. – М.: Финансы и статистика, 1997.
11. Алексеева М. М. Планирование деятельности фирмы. – М.: Финансы и статистика, 1997.
12. Блинов А.О. Шанкин И.П. Малое предпринимательство-М.: Данилов и К, 2003.
13. Планирование и контроллинг: Учебник Ю.П. Анискин, А.М. Павлова. - М.: Омега-Л, 2003. - 280 с.
14. Берл Г., Киршнер П. Мгновенный бизнес-план. Двенадцать быстрых шагов к успеху. - М.; "Дело ЛТД.", 1995.-80с
15. Бухалков М. И. Внутрифирменное планирование: Учебник. – М.: Инфра – М, 2000. 400 с.
16. Горемыкин В. А., Бугулов Э. Р., Богомолов А. Ю. Планирование на предприятии: Учебник. – М.: Филинъ, 2000.
17. Деловое планирование: Учеб. пособие Под ред. В. М. Попова. – М.: Финансы и статистика, 1997.
18. Егоров Ю. Н., Варакута С. А. Планирование на предприятии. – М.: Инфра – М, 2001.
19. Головань, С.И. Бизнес-планирование: Учеб. пособие С.И. Головань. - Ростов нД: ФЕНИКС, 2002. - 320 с.
20. Идрисов А. Б. Стратегическое планирование и анализ эффективности. – М.: Филинъ, 1997.
21. Кураков Л. П. и др. Бизнес-план: зарубежный и отечественный опыт. – М.: Дело, 1995.
22. Мамыров Н. К. Маркетинговый подход к планированию предпринимательской деятельности: зарубежный опыт Вестник КазГАУ, 1998, №2.
23. Прогнозирование и планирование в условиях рынка: Учеб. пособие Т.Г. Морозова, А.В. Пикулькин, В.Ф. Тихонов и др.; Под ред. Т.Г. Морозовой, А.В. Пикулькина. - М.: ЮНИТИ, 2001. - 318 с.
24. Бизнес-план: Дайджест - консалтинг. Зарубежный и отечественный опыт: В 2-х ч. Под общ. ред. В.М. Попова. - М.: Финансы и статистика, 1995
25. Саати Т., Кернс К. Аналитическое планирование. Организация систем. - М.: Радио и связь, 1991.-224с
26. Стратегическое планирование. Под ред. Уткина Э.А. - Изд-во ЭКМОС, 1998.-440с
27. Токсанова А.Н. Развитие малого предпритимательства: концентуальный подход с позиции менеджмента. Алматы: Гылым, 1999г.
28. Токсанова А.Н., Нурпеисова Х.Н. Менеджмент малых и средних предпрситий. Астана: ЗАО РИВЦ, 2004г.
29. Токсанова А.Н. Основыпредпринимательской деятельности. –Астана, 2007.-480с.
Қосымша әдебиеттер
1. ҚР 24.06.02 №330 Кешенді кәсіпкерлік лицензия франчайзинг иуралы заңы.
2. ҚР "Инновациялық қызмет туралы" заңы.
3. "2004-2006жж. Шағын кәсіпкерлікті қолдаудың мемлекеттік бағдарламасы". ҚР Президентінің 29.12.03 ж. №1268 жарлығы.
4. ҚР Серіктестіктер туралы заңы. Каз№ правда 02№04№03ж.
5. ҚР Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау туралы заңы 19.06.1997ж.
6. Горемыкин В.А., Богомолов А.Ю. Бизнес-план: Методика разработки. 25 реальных образцов бизнес-плана. М.: "Ось-89", 2000. - 576с.
7. Коно Т. Стратегия и структура японских предприятий: Пер. с англ. – М.: Прогресс, 1987.
8. Лебединский Н. П. Основы методологии планирования и автоматизации плановых расчетов. – М.: Экономика,1989.
9. М.Мак-Дональд. Стратегическое планирование маркетинга. - СПб.: 2002. - 320с
10. Мескон М.Х., Альберт М., Хедоури Ф. Основы менеджмента. - М.: "Дело", 1992. - 702с.
11. Маркетинг. Под редакцией Мамырова Н.К. Изд-во Экономика, 1999.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ
ТҰРАН-АСТАНА УНИВЕРСИТЕТІ
ИНЖЕНЕРЛІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ ФАКУЛЬТЕТІ
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ПӘНДЕР КАФЕДРАСЫ
5В050600 Экономика, 5В050700 Менеджмент
5В051000 Мемлекеттік және жергілікті басқару
мамандықтарының студенттеріне арналған
БИЗНЕСТІ ҰЙЫМДАСТЫРУ
пәні бойынша
SYLLABBUS
Оқу нысаны: күндізгі бөлім
Кредит саны – 2
Барлық сағат – 90
оның ішінде: дәріс - 30
тәжірибелік сағат - 15
СОӨЖ - 45
СӨЖ - 45
Аралық бақылау: 7 және 15 апта
Бақылау түрі: емтихан
Оқу әдістемелік кешен жоғарғы оқу орынан арналған стандарттарға сәйкес құрастырылған. 5В050600 Экономика, 5В050700 Менеджмент, 5В051000 Мемлекеттік және жергілікті басқару мамандықтарының студенттеріне арналған. Бизнесті ұйымдастыру оқу әдістемелік кешені аға оқытушы С.Ә. Утюльбаевпен және оқытушы Ж.С. Баймуратовамен құрастырылған.
Пікір берушілер: э.ғ.к., доцент Тәжікенова С.Қ.
э.ғ.к., доцент Сапарбаева С.С.
Экономикалық пәндер кафедрасының отырысында
қарастырылған
Хаттама № _____ ___________________2010 ж
Факультеттің оқу-әдістемелік бюросының
отырысында мақұлданды
Хаттама № ______ ____ _______________2010ж
Оқытушы: аға оқытушы Утюльбаев С.Ә., оқытушы Баймуратова Ж.С.
2. Пәні: Бизнесті ұйымдастыру 2кредит
3.Пәнді оқу орны: Тұран-Астана университеті
4. Курс пререквизиттері: Пәнді тиімді меңгеру үшін келесідей теориялық білімдерді білу қажет: экономикалық теория, экономика, экономиканы мемлекеттік реттеу.
5. Курс постреквизиттері: Берілген курстың мақсаты теориялық және практикалық материалдар, заңды және құқықтық құжаттар негізінде студенттерді басқарудың теориялық және практикалық аспектілері аумағында оқыту, басқару ғылымының мақсаты мен әдістері пәнімен таныстыру.
Мақсаты: ғылым саласы ретінде бизнесті ұйымдастырудың мәнін түсінуі, бизнесті ұйымдастыру саласындағы ғылыми мектептер туралы білуі тиіс; кәсіби қызмет түрі ретінде бизнесті ұйымдастырудың мәнін түсінуі, бизнесті ұйымдастыру мен бизнесті басқару арасындағы ұқсастық пен айырмашылықты көре білуі тиіс; бизнесті ұйымдастыру жүйесі туралы кешенді түсінігі болып, оны құраушылардың: үрдістің, мақсаттардың, функциялардың, қағидалардың, әдістердің, органдардың, бизнесті ұйымдастыру кадрларының мәнін түсінуі керек; басқарудың әр түрлі деңгейлерінде мемлекеттің экономикалық саясатын жүзеге асырудың негізгі құралдарын пайдаланудың қағидаларын, механизмдерін, ерекшеліктерін білуі тиіс; мемлекеттік биліктің қызмет істеу механизмін меңгеруі тиіс, барлық деңгейдегі басқару органдары жүйесінің құрылымын білуі қажет; басқарушылық шешімдердің қабылдануына және орындалуына ықпалын тигізетін негізгі саяси және әлеуметтік-экономикалық институттарды білуі керек; бизнесті ұйымдастырудың негізгі құралдарымен жұмыс істеу дағдысына ие болуы керек.
Курстың міндеті болып: ресурстар мен экономикалық қызметке еркін қол жеткізуді, әлеуметтік құқықтар мен мүмкіндіктерді кеңейтуді, азаматтардың саяси тұрғыдан өздерін көрсете алуын мойындайды. Оны жүзеге асыру мемлекеттің институттарына біртұтас талаптар жинағын қояды, атап айтқанда: ашық құқықтық, қаржылық жүйе; мемлекеттік реттеу механизмдерінің айқындығы; бизнесті ұйымдастыру саласында дайындалған мамандар және т.б. Сонымен қатар жергілікті өзін-өзі басқару, бұқаралық ақпарат құралдары, саяси партиялар мен басқа да үкіметтік емес ұйымдардың қызметі арқылы көрініс табатын дамыған азаматтық қоғамның болуы да көзделеді.
Семинарлық тапсырмалар
№
Тақырыптар мен сұрақтар
Сем.
сабақ
Сағат саны
СӨЖ
Сағат саны
1.
Бизнесті ұйымдастырудың теориялық астары
Басқару және оның қоғамдағы ролі. Басқару ғылымының анықтамасы, пәні, объектісі мен әдістері. Бизнесті ұйымдастырудың эволюциясы мен басқару мектептері. Басқару үрдісінде ескерілетін табиғат пен қоғам заңдары. Басқаруда қоғам мен табиғат заңдарын пайдалану механизмдері. Басқарудағы дамудың әлеуметтік-экономикалық заңдарының механизмі. Меншік, еңбек және басқару категорияларының өзара әрекеттесу меанизмі.
Н.Ә
1,2,4
1
Қ.Ә
1,5,6
3
2.
Басқарудағы жүйелік көзқарас, басқару функциялары мен құрылымы
Жүйелердің анықтамасы мен олардың қасиеттері. Мемлекетті басқарудың құрылымдық жүйелі-мақсаттық моделі. Нәтижелер мен тиімділік бойынша басқару.
Функциялардың мәні, анықтамасы және жіктелуі. Функциялардың басқарудың басқа категорияларымен өзара әрекеттесуі. Басқару құрылымының анықтамасы, мәні және қасиеттері. Басқарудың ұйымдастырушылық құрылымын құру және олардың түрлері. Мемлекеттің экономикалық функциялары.
Н.Ә
2,3
1
Қ.Ә
1,2,3
3
3.
Бизнесті ұйымдастыру үрдісінде мемлекет пен қоғамның өзара әрекеттесуі
Мемлекет қоғамдық үрдістерді басқару субъектісі ретінде. Мемлекеттің негізгі сипаттамалары. Мемлекеттің қоғамдық функциялары және бизнесті ұйымдастырудың түрлері.
Бизнесті ұйымдастыруды жүзеге асырудың әлеуметтік механизмі. Бизнесті ұйымдастыруда мүдделерді білдіру. Әкімшілік-мемлекеттік мекемелердегі бюрократия мен бюрократияшылдық. Мемлекеттік-әкімшілік аядағы шиеленістер (конфликтілер).
Н.Ә
1,4,5
1
Қ.Ә
4,5,8
3
4
Бизнесті ұйымдастыру үрдісінде мемлекеттік саясатты жүзеге асыру
Мемлекеттік саясатты жасақтау негіздері. Мемлекеттік саясатты жүзеге асыру механизмі. Мемлекеттік саясатты жүзеге асыруға қатысатын басқару органдары.
Мемлекеттік шешімдердің түрлері мен нысандары. Басқарушылық шешімдерді жасақтаудың әдістемелік негіздері. Бизнесті ұйымдастырушылық шешімдерді қабылдау мен жүзеге асыру технологиясы. Мемлекеттік шешімдерді қабылдау үрдісіндегі талдау. Бизнесті ұйымдастырушылық шешімдердің тиімділігін бағалау.
Н.Ә
4,5,8
2
Қ.Ә
2,5,6
4
5
Мемлекеттік билік пен бизнесті ұйымдастыру: қарым-қатынасы мен өзара әрекеттесу механизмі
Мемлекеттік билік түсінігі. Мемлекеттік билік пен бизнесті ұйымдастырудың өзара байланысы. Қазақстан Республикасының мемлекеттік билік жүйесінің біртұтастығы. Бизнесті ұйымдастыру мемлекеттік билікті жүзеге асыру тәсілі ретінде.
Н.Ә
1,3,8
1
Қ.Ә
1,3,4
3
6
Бизнесті ұйымдастырудың ұйымдастырушылық-функционалдық құрылымы
Бизнесті ұйымдастырудағы мақсаттар бұтағы және қағидалары. Бизнесті ұйымдастырудың функциялар жүйесі, нысандары, әдістері мен құралдары. Бизнесті ұйымдастыру қағидаларын жүйелеу негіздері және олардың қолданылуы. Қоғамдағы бизнесті ұйымдастыру мен өзін-өзі басқару механизмдерінің дамуы.
Н.Ә
2,3,9
1
Қ.Ә
2,3,4
4
7
Бизнесті ұйымдастырудағы қатынастарды құқықтық реттеу
Мемлекет пен қоғамның; мемлекет пен оның азаматтарының; мемлекет пен шаруашылық жүргізуші субъектілердің; мемлекет пен қоғамдық-саяси ұйымдардың; орталық және жергілікті атқарушы органдардың арасындағы басқарушылық қатынастарды құқықтық реттеудің мәні мен маңызы.
Н.Ә
5,8,10
1
Қ.Ә
2,5,6
3
СОӨЖ тапсырмаларының тақырыптары
№
Тақырыптар мен сұрақтар
СОӨЖ
Сағат саны
СӨЖ
Сағат саны
1.
Бизнесті ұйымдастыру принциптері мен негіздері.
Кәсіпкерлікті дамыту үшін Қазақстан Республикасында абылданған ұлттық бағдарламалар мен стратегиялар. ҚР Кәсіпкерлік туралы заңын талдау
Н.Ә
1,2,4
3
Қ.Ә
1,5,6
3
2.
Компанияның даму стратегиясын таңдау
Ұзақ және қысқа мерзімді стратегияларды өңдеу рекешеліктері
Н.Ә
2,3
3
Қ.Ә
1,2,3
3
3.
Бизнесті ұйымдастырудың ұйымдық-құқықтық нысандары
Жеке және бірлескен кәсіпкерлікті ұйымдастыру ерекшеліктерін талдау. Кәсіпкелікті мемлекеттік тіркеуден өткізу жағдайларымен танысу.
Н.Ә
1,4,5
3
Қ.Ә
4,5,8
3
4
Бизнестегі менеджмент және әлеуметтік жауапкершілігі
Әлеуметтік жауапкершілік нысандары мен оларды бұзғандығы үшін жауапкершілік.
Н.Ә
4,5,8
4
Қ.Ә
2,5,6
4
5
. Кәсіпорынды орналастыру
Кәсіпорынды орналастыру жері мен оның имиджінің арасындағы байланысты талдау
Н.Ә
1,3,8
3
Қ.Ә
1,3,4
3
6
Бизнес аудиті және оны қаржыландыру
Дербес аудит жүргізу қажеттілігі мен қаржы тарту көздерін талдау
Н.Ә
2,3,9
4
Қ.Ә
2,3,4
4
7
Бизнесте маркетингті ұйымдастыру
Кәсіпкерлік қызметтегі жарнаманың орнын талдау. ҚР Жарнама туралы заңын саралау
Н.Ә
5,8,10
3
Қ.Ә
2,5,6
3
Аралық бақылауға арналған тапсырмалар
Бизнесті ұйымдастыру пәнінен
Аралық бақылауға арналған тапсырмалар №1
1 Нұсқа
1. Жалпы бизнес ұғымына сипаттама беріңіз?
2. Бизнестік құрылым үлгілерін анықтаңыз?
3. Бизнесті ұйымдастыру нысандары қандай?
4. Қазақстан Республикасының тәуелсіз мемлекет ретінде қалыптасу тарихы?
5. Бизнесті ұйымдастырудың қажеттілігі қандай?
6. Бизнесті ұйымдастыру объектілері мен субъектілеріне анықтама бер?
7. Ұйымдастыру теориясының және методологиялық негізінің кешенді сипаты болатын әдістерді атаңыз?
8. Мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық процестерін басқаруы?
9. Жалпы жүйе түсінігі, ерекшеліктері, жіктелуі?
10. Жүйелі тәсілдеме әдісінің экономикалық ғылымда қолданылуы, маңызы?
11. Ұйымдастыру процесінде объективті мен субъективтінің арақатынасы қандай?
12. Мақсат ұғымы, оның ұйымдастыру процесіндегі ролі?
13. Ұйымдастырудың ұйымдық құрылымын қалыптастыратын әдістерді атаңыз?
14. Ұйымдастыру процесінің тиімділігін бағалауда қандай көрсеткіштер пайдаланылады?
15. Ұйымдастырудың ұйымдық құрылымын қалыптастыратын тиімді әдістерді анықтау.
16. Құқық ұғымы, мәні және функциясы?
17. Мемлекеттік органның құқықтық мәртебесі заңды мағынаға ие қандай элементтен тұрады?
18. Құқықтық реттеудің ең негізгі нысандарын атаңыз?
19. Халықтың саяси белсенділігі дегеніміз не?
20. Басқару ісі ұғымы, мәні, ерекшелігі?
21. Ұйымдастыру деңгейлеріндегі басқарушылық шешімдер?
22. Ұйымдастыру мәдениетінің негізгі мәні, құрамы?
23. Қызмет тиімділігі , тиімділік түсінігі?
24. Әлеуметтік-экономикалық тиімділіктің мәні?
25. Бизнесті ұйымдастырудың тиімділігін қандай көрсеткіштермен анықтауға болады?
2 Нұсқа
1. Бизнесті ұйымдастыру және оның қоғамдағы ролі.
2. Ұйымдастыру ғылымының анықтамасы, пәні, объектісі мен әдістері.
3. Бизнестің пайда болуы, оның қалыптасуы мен негізгі бағыттары.
4. Бизнесті ұйымдастыру тәртібі
5. Жүйелердің анықтамасы мен олардың қасиеттері.
6. Функциялардың түсінігі, жіктелуі.
7. Ұйымдастыру құрылымы, олардың түрлері
8. Бизнес түсінігі, мәні мен мазмұны
9. Бизнесті ұйымдастырудың өзара байланысы.
10. ҚР-ның бизнес жүйесі және оны жүзеге асыру тәсілі.
11. ҚР-ғы бизнес жүйесінің түсінігі, түрлері.
12. Президенттік, парламенттік, үкіметтік, сот билігінің басқару тәртібі, жұмыс істеу нысандары.
13. Бизнесті ұйымдастыру қағидалары.
14. Бизнесті ұйымдастырудың функциялар жүйесі, әдістері мен құралдары.
15. Өзін-өзі басқару жүйесінің тиімділігі.
16. Мемлекет нысаны түсінігі, мәні мен мазмұны
17. Монархия, республика, унитарлық, федеративтік, конфедеративтік, демократиялық мемлекеттер мәні, ерекшелігі, басқару нысандары.
18. Саяси режим ерекшелігі
19. Бизнес пен қоғамның түсінігі мен өзара арақатынасы.
20. Азаматық қоғам, оның құрылымы.
21. Орталық және жергілікті атқарушы органдардың арасындағы
қатынастар.
22. Бизнесті жүзеге асыру, механизмі.
23. Ұйымдастыру шешімдердің түрлері мен нысандары.
24. Бизнесті ұйымдастыру стилі ,мәні, құрамдас элементтері?
25. Ұйымдастыру стильдерінің қайсысы тиімді деп ойлайсыз?
Аралық бақылауға арналған тапсырмалар №2
1 Нұсқа
1. Адами фактор мәселесі екінші орында қалып қою себебі?
2. Басқарулық шешім түсінігі?
3. Қазақстанда басқарулық шешімді қалыптастырудың ерекшеліктері?
4. Қазақстанда бизнесті ұйымдастыру қай нысанда жүзеге асады?
5. Мемлекеттiк ұйымдастыру мәні, құрылысы?
6. Мемлекеттiк бизнесті қызметі қандай принциптермен реттеледі?
7. Мемлекеттік бизнес қызметкерлерінің негізгі міндеттеріне не жатады?
8. Бизнесті ұйымдастыру қалай жіктеледі?
9. ҚР Үкіметі қандай роль атқарады?
10. Орнынан түсудi қабылдау немесе қабылдамау туралы мәселенi кім қарайды?
11. Ақпарат сөзіне кім қандай анықтама берді?
12. В.Мартин ақпараттық қоғамның қандай бес критериін анықтады?
13. Мемлекеттi басқару мақсатында елеулi мәнге ие болған ақпарат түрлерін атаңыз?
14. Ақпараттық қоғам ерекшелiктерi қатарынан қандай белгiлердi атап айтуға болады?
15. Электронды үкіметтің мемлекетті басқаруға алып келер пайдасы мен зияны?
16. Мемлекеттік қызмет қалай жіктеледі?
17. Үш мың жылдық тарихы бар мемлекеттік қызметтің негізгі мақсаты?
18. Қазақстан мемлекеттік қызметті реформалау барысында қандай жетістіктерге қол жеткізді?
19. Еліміздегі кәсіби мемлекеттік қызмет қашан қалыптаса бастады?
2 Нұсқа
1. Бизнесті ұйымдастырушылық шешімдерді қабылдау мен жүзеге асыру технологиясы.
2. ҚР-ғы аймақтық басқарудың ерекшеліктері.
3. Мемлекеттік аймақтық саясат.
4. Мемлекеттік қызмет оның құқықтық мәртебесі мен жіктеу негіздері.
5. Мемлекеттік қызметтің түсінігі мен түрлері.
6. Мемлекеттік қызметкерлердің қызметтік құқықтары мен міндеттері.
7. Мемлекеттік қызмет туралы Қазақстан Республикасы Заңының негізгі ережелері.
8. Басқарушылық қызмет стилі түсінігі және оның ерекшелігі.
9. Бизнесті ұйымдастыру стилінің элементтері мен өзіне тән белгілері.
10. Басқарушылық қызмет стилінің мемлекетгік басқарудағы жауапкершілік-пен өзара байланысы және оны жетілдіру қажеттілігі.
11. Экономика аясындағы бизнесті ұйымдастыру.
12. Әлеуметтік, әкімшілік-саяси аядағы бизнесті ұйымдастыру.
13. Салааралық бизнесті ұйымдастырудың мәні мен түрлері.
14. Монополияға қарсы саясатты бизнесті ұйымдастыру.
15. Мемлекет қоғамдық үрдістерді басқару субъектісі ретінде.
16. Мемлекеттің қоғамдық функциялары және бизнесті ұйымдастырудың түрлері.
17. Әкімшілік-мемлекеттік мекемелердегі бюрократия мен шиеленістер (конфликтілер).
18. Мемлекеттік және аймақтық деңгейлерде басқару ісінің экономикалық және әлеуметтік тиімділігінің мәнісі мен бағалау шарттары.
19. Экономиканы басқару органдарын ұйымдастыру мен қызмет етуінің тиімділігі.
20. Меринтократияны жүйеге енгізу деген не?
баға қою саясаты
Түрлері
Балл
1 ВСК
2 ВСК
Бар-
лығы
Аптасына
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
1
Сабаққа қатысуы
0,2
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
2,8
2
Дәрістер және СӨЖ
1,5
*
*
*
*
6
3
Ауызша жауап
2
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
24
4
Реферат баяндама
2
*
*
*
*
8
5
Бақылау жұмысы
3
*
*
*
*
12
6
Аралық бақылау Коллоквиум
3,6
*
*
7,2
7
Барлығы:
30
30
60
8
Емтихан
40
40
Барлық балы
100
Бірінші аралық бақылаудағы ең төменгі балл – 15,
Екінші аралық бақылаудағы ең төменгі балл – 15.
Екі аралық бақылаудағы минималды балл – 30.
Емтихан бойынша төменгі балл – 20.
Аталған пәннен емтихан тест түрінде болады. Тесттік тапсырмалар 30 сұрақтан Бизнесті ұйымдастыру пәні бойынша құрастырылған.
Емтиханды баға көтеру мақсатында қайта тапсыруға болмайды.Студенттің емтиханға кіру балы 30 баллдан төмен болмауы керек.
Студенттер білімін бағалау кестесі
Әріп жүйесіндегі баға
Баллдар
% -қ сипаттама
Дәстүрлі жүйедегі баға
А
4.0
95-100
Өте жақсы
А-
3.67
90-94
В+
3.33
85-89
Жақсы
В
3.0
80-84
В-
2.67
75-79
С+
2.33
70-74
Қанағаттанарлық
С
2.00
65-69
С-
1.67
60-64
D+
1,33
55-59
D
1,0
50-54
F
0
0-49
Қанағаттанарлық емес
Курстың саясаты
Оқу процесінде жоғарғы тиімділікті қамтамасыз ету барысында келесідей міндеттер қойылады:
дәріске кешікпей келу;
дәріс уақытында сөйлемеу және алаңдамау;
оқытушынының сөзін бөлмеу;
сабақты қалдырмау, ауырған жағдайда студенттік аурухананың берген анықтамасын көрсету;
уақытында берілген тапсырманы орындау;
сабақ уақытында ұялы телефондарды сөндіріп қою;
дәріс уақытында сағыз шайнамау;
сабаққа спорт киімімен келмеу
университет ғимаратында шылым шекпеу.
Негізгі және қосымша әдебиеттер
Негізгі әдебиеттер
1. ҚР “Кәсіпкерлік туралы” заңы.
2. ҚР “Салықтар мен бюджетке басқа міндетті төлемдер туралы” Кодексі.
3. ҚР “Еңбек туралы ” заңы.
4. ҚР Акционерлі қоғамдар туралы заңы.
5. Қазақстан Республикасының 2010ж. арналған стратегиялық даму жоспары.
6. Бухгалтерлік есеп стандарттары Бухгалтер бюллетені.
7. ҚР Азаматтық Кодексі.
8. Анискин Ю.П. Организация и управление малым бизнесом.-М: ФиС. -2008.-160с.
9. Акофф Р. Л. Планирование будущего корпорации: Пер. с англ. – М.: Прогресс, 1985.
10. Акуленок Н. Д. и др. Бизнес-план фирмы. – М.: Финансы и статистика, 1997.
11. Алексеева М. М. Планирование деятельности фирмы. – М.: Финансы и статистика, 1997.
12. Блинов А.О. Шанкин И.П. Малое предпринимательство-М.: Данилов и К, 2003.
13. Планирование и контроллинг: Учебник Ю.П. Анискин, А.М. Павлова. - М.: Омега-Л2003. - 280 с.
14. Берл Г., Киршнер П. Мгновенный бизнес-план. Двенадцать быстрых шагов к успеху. - М.; "Дело ЛТД.", 1995.-80с
15. Бухалков М. И. Внутрифирменное планирование: Учебник. – М.: Инфра – М, 2000. 400 с.
16. Горемыкин В. А., Бугулов Э. Р., Богомолов А. Ю. Планирование на предприятии: Учебник. – М.: Филинъ, 2000.
17. Деловое планирование: Учеб. пособие Под ред. В. М. Попова. – М.: Финансы и статистика, 1997.
18. Идрисов А. Б. Стратегическое планирование и анализ эффективности. – М.: Филинъ, 1997.
19. Мамыров Н. К. Маркетинговый подход к планированию предпринимательской деятельности: зарубежный опыт Вестник КазГАУ, 1998, №2.
20. Прогнозирование и планирование в условиях рынка: Учеб. пособие Т.Г. Морозова, А.В. Пикулькин, В.Ф. Тихонов и др.; Под ред. Т.Г. Морозовой, А.В. Пикулькина. - М.: ЮНИТИ, 2001. - 318 с.
21. Саати Т., Кернс К. Аналитическое планирование. Организация систем. - М.: Радио и связь, 1991.-224с
22. Стратегическое планирование. Под ред. Уткина Э.А. - Изд-во ЭКМОС, 1998.-440с
23. Токсанова А.Н. Развитие малого предпритимательства: концентуальный подход с позиции менеджмента. Алматы: Гылым, 1999г.
24. Токсанова А.Н., Нурпеисова Х.Н. Менеджмент малых и средних предпрситий. Астана: ЗАО РИВЦ, 2004г.
25. Токсанова А.Н. Основыпредпринимательской деятельности. –Астана, 2007.-480с.
Қосымша әдебиеттер
12. ҚР 24.06.02 №330 Кешенді кәсіпкерлік лицензия франчайзинг иуралы заңы.
13. ҚР "Инновациялық қызмет туралы" заңы.
14. "2004-2006жж. Шағын кәсіпкерлікті қолдаудың мемлекеттік бағдарламасы". ҚР Президентінің 29.12.03 ж. №1268 жарлығы.
15. ҚР Серіктестіктер туралы заңы. Каз№ правда 02№04№03ж.
16. ҚР Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау туралы заңы 19.06.1997ж.
17. Горемыкин В.А., Богомолов А.Ю. Бизнес-план: Методика разработки. 25 реальных образцов бизнес-плана. М.: "Ось-89", 2000. - 576с.
18. Коно Т. Стратегия и структура японских предприятий: Пер. с англ. – М.: Прогресс, 1987.
19. Лебединский Н. П. Основы методологии планирования и автоматизации плановых расчетов. – М.: Экономика,1989.
20. М.Мак-Дональд. Стратегическое планирование маркетинга. - СПб.: 2002. - 320с
21. Мескон М.Х., Альберт М., Хедоури Ф. Основы менеджмента. - М.: "Дело", 1992. - 702с.
22. Маркетинг. Под редакцией Мамырова Н.К. Изд-во Экономика, 1999.
БИЗНЕСТІ ҰЙЫМДАСТЫРУ курсынан таПсырмаларды орындау және тапсыру кестесі
№
Тапсырма тақырыптары
Тапсырма мазмұны
Әдебиеттер
Бақылау түрі
Тапсыру уақыты
1
Бизнесті ұйымдастырудың теориялық астары
Бизнесті ұйымдастырудың эволюциясы мен басқару мектептері
Басқаруда қоғам мен табиғат азңдарын пайдалану механизмі
Атаманчук Г.В.Теория государственного управления. - М.: Омега-Л, 2004 г. - 584 с.
Ауызша жауап
1
2
Басқарудағы жүйелік көзқарас, басқару функциялары мен құрылымы
Функкиялардың басқарудың басқа категорияларымен өзара әрекеттесуі
Басқарудың ұйымдастырушылық құрылымын құру және олардың түрлері
Атаманчук Г.В.Теория государственного управления. - М.: Омега-Л, 2004 г. - 584 с.
Ауызша жауап
2
3
Бизнесті ұйымдастыру үрдісінде мемлекет пен қоғамның өзара әрекеттесуі
Мемлекеттің қоғамдық функциялары мен бизнесті ұйымдастырудың түрлері
Әкімшілік-мемлекеттік мекемелердегі бюрократия
Атаманчук Г.В.Теория государственного управления. - М.: Омега-Л, 2004 г. - 584 с.
Ауызша жауап
3
4
Бизнесті ұйымдастыру үрдісінде мемлекеттік саясатты жүзеге асыру
Мемлекеттік саясатты жүзеге асыру механизмі
Басқарушылық шешімдерді жасақтау
Атаманчук Г.В.Теория государственного управления. - М.: Омега-Л, 2004 г. - 584 с.
Ауызша жауап
4
5
Мемлекеттік билік пен бизнесті ұйымдастыру: қарым-қатынасы мен өзара әрекеттесу механизмі
Мемлекеттік билік пен бизнесті ұйымдастырудың өзара байланысы
ҚР-ң мемлекеттік билік жүйесінің біртұтастығы
Атаманчук Г.В.Теория государственного управления. - М.: Омега-Л, 2004 г. - 584 с.
Ауызша жауап
5
6
Бизнесті ұйымдастырудың ұйымдастырушылық-функционалдық құрылымы
Бизнесті ұйымдастыру қағидаларын жүйелеу негіздері
Қоғамдағы бизнесті ұйымдастыру мен өзін-өзі басқару механизмдерінің дамуы
Атаманчук Г.В.Теория государственного управления. - М.: Омега-Л, 2004 г. - 584 с.
Ауызша жауап
6-7
7
Бизнесті ұйымдастырудағы қатынастарды құқықтық реттеу
Мемлекет пен қоғамның қатынастарын құқықтық реттеу
Шаруашылық жүргізуші субъектілерді құқықтық реттеу
Атаманчук Г.В.Теория государственного управления. - М.: Омега-Л, 2004 г. - 584 с.
Ауызша жауап
8
ДӘРІСТЕРДІҢ КЕШЕНІ
1 тақырып. Бизнесті ұйымдастыру принциптері мен негіздері.
1. Кәсіпкерлік қызмет және оның түрлері.
2. Кәсіпкерлікті дамыту үшін қажет жағдайлар.
3. Кәсіпкерлікті мемлекеттік тіркеу.
Кәсіпкерлік заңмен рұқсат етілген, меншік, жалданған мүлік есебінен
табыс табу мақсатымен жүргізілетін шаруашылық немесе басқадай қызмет түрі.
Нарық жағдайында кәсіпкерлік шаруашылық ізденіссіз,
жаңашылдықсыз мүмкін емес. Бәсекелік күресте тек жоғары сапалы өнім өндіріп, оны әрқашан жаңартын отыратын ғана кәсіпорын жеңе алады.
Қазақстандағы кәсіпкерліктің дамуының ерекшелігі ол экономика дамуының маңызды және ұзақ мерзімді факторы ретінде қарастырылады.
Қоғам дамуының тарихи процесінде кәсіпкерлер орны олардың атқаратын қызметтерімен анықталады:
1. олар ресурстарды, жер, капитал, және еңбекті тауар және қызметтердің өндіріс процесіне ұштастыру инициативасын алады;
2. олар - жаңашылдар, себебі коммерциялық негізде жаңа өнімдерді, өндірістік технологияларды, бизнес ұйымдарын еңгізеді:
3. кәсіпорында тиімді есеп жүргізу жүйесі, өндіріс шығындарымен жіберу бағасының пропорционалды қатынасы пайдаланылады;
4. адамдар қажеттілігін қанағаттандырады, ең алдымен күнделікті еңбекке;
5. нарық жағдайында адамдардың әлеуметтік қорғалуының кепілі ретінде туындайды, олардың арқасында еңбекпен қамту мәселелері шешіледі;
6. мәдениет пен ғылымның дамуына, экологиялық және қоғамның тағы да басқадай мәселелерін шешуде көмегін тигізеді;
7. адамдардың әл- ауқатының жақсаруына әсерін тигізеді, нәтижесінде тұтуны ынталандырылады.
Осы факторлердің негізінде кәсіпкерлікті нарықтық шаруашылықтың экономикалық өсуінің қозғаушы күші ретінде бағалауға болады. Олар келесілерді туындайды:
1. жұмысшылардың материалды және мәдени деңгейінің жоғарлауы, олардың мүдделерінің шеңберінің кеңеюі – бұл жағдай олардың күнделікті тұтыну тауарларына деген қажеттілігімен қоса жекелік сипаттағы қажеттілдіктерді де тудырады, бұл қажеттіліктерді шағын кәсіпорындар қанағаттандыра алады, ал ірі кәсіпорындар үшін бұл қызмет түрлері тиімсіз болып табылады.
2. тұрғындар табысын тарту (қонақ үйлерін, т.б. халыққа қызмет көрсету орындарын салу);
3. монополияға қарсы заңнама жағдайында өндіріс бәсекесін қалыптастыру;
4. еркін баға қалыптастыру, алынған пайданы қолдану құқы;
5. ғылым және өндіріс мүдделерін ұштастыру;
6. шетелдік әріспестермен инвесторлерді тарту;
7. азаматтардың кәсіпкерлік қызметпен айналысуы оларға келесідей мүмкіндіктер береді: өз өнерін, қабілеті мен еңбек дағдыларын ортақ мүдде үшін пайдалануға; тұрғындардың қаржылық құралдарын, қосымша еңбек ресурстарын (зейнеткерлер, студент, үй шаруашылығындағы және еңбек қабілеті шектелген адамдарды) өндіріске тартуға; өзіне, туғандарына өмір сүрудің дұрыс жағдайларын камтамасыз етуге.
Кәсіпкерлік өздігінен өзі дамымайды оны дамыту бойынша іс- шаралар жүргізу қажет. Бұл шараларды келесідей негізгі факторлық топтарға біріктіруге болады:
саяси факторлар . Саяси жағдайдың ең маңыздысы елдің
тұрақтылығымен демократизациясы. Экономикалық түрленулер халық сенімділігіне ие үкіметпен жүргізілуі керек. Бұл жағдай инновациялық шешімдерді кедергісіз қабылдап, жүзеге асыруға мүмкіндік береді.
экономикалық факторлар. Кәсіпкерліктің пайда болуына әсер етуші
экономикалық жағдай- мемлекет иелігінен алу және меншікті жекешлендіру. Бұл шараларды шаруашылықты демонополизациямен қатар жүргізу керек. Тағы бір экономикалық фактор тауар және қызметтерге сұраныспен ұсыныс болып табылады. Экономикалық жағдайға ақшалай қаражатқа қол жетерлікке инвестицияланған капиаталдан түсетін табыс деңгейі және қарызға алынатын капиталмен оларды бетерін несиелік мекемелердің болуы әсерін тигізеді. Бұндай қызметтермен нарықтың инфрақұрылымын құрайтын әртүрлі кәсіпорындар айналысады.
психологиялық факторлар. Кәсіпкерлік дамуының өзекті мәселелерінің
бірі- қоғамдық ойдың стереотиптерін жеңе білу. Кәсіпкерлік психологиясы тек нарықтық механизмді құру процесі кезінде қалыптаспайды. Нарыққа өтудің барлық жағдайлары экономикалық санамен іс- әрекеттерді қалыптастырады.
әлеуметтік факторлар. Тұтынушылардың қандай да бір талғам немесе
мода ағымына қарай тауарларды сатып алуға ұмтылысы, әлеуметті – мәдени ортаға байланысты діни, рухани нормалар. Әлеуметтік факторлар жеке адамның жұмысқа деген қарым - қатынасына әсер етеді, ал ол еңбек ақы көлеміне және еңбек жағдайларына әсерін тигізеді. Сондықтан кәсіпкер өз жұмыскерлерінің әлеуметтік мәселелерін шешуге тырысады: олардың денсаулығын қорғау, жұмыс орнын сақтау және т.с.с.
құқтық факторлер. Кез - келген кәсіпкерлік қызмет құқтық ортада
қызмет етеді. Ол кәсіпкерлік қызметті реттейтін және оның дамуына жағымды жағдайлар қалыптастыратын заңдардың болуы: кәсіпорынды құру және тіркеуді қарапайымдылау, кәсіпкерлерді мемлекеттік бюрократиядан қорғау, салықтық кодексті жетілдіру және бірлескен кәсіпорындар құруға жағдайлар қалыптастыру.
Кәсіпкерліктің анықтамасы толық болмайды, егер кәсіпкердің өзіне сипаттама бермесек.
Кәсіпкер - өз бастауымен шешім қабылдап өз иелігіндегі мүлікті пайдалана отырып кез- келген әрекет жасай алатын (егер ол заңға қайшы келмесе) заңды және азаматтық тұгға.
Әр кәсіпкер өзін уақыттың шаруашылық кеңістігінде тауып, өз шаруашылық тетігін таба білу керек. Кәсіппен айналысушы кәсіпкер өндіріс технологиясын, өндіріетін өнім ассортиментін өзгертеді, себебі, оның шаруашылық саласы таңдалған, ал нарық игерілген. Бастаушы кәсіпкер шаруашылық саласын таңдап, өз нарығын іздейді, оған сыртқы орта әсерін де ескеру керек.
Рұқсат етілмейтін шаруашылық салалар барын ескерген жөн және де қандай да бір салаға ену кезінде кіру кезіндегі бөгеттер деп аталатын экономикалық шектеулер бар. Мысалы: бастапқы капитал салымдарының күрделілігі, салынған құралдардың ақталу мерзімінің ұзақтығы. Сондықтан кәсіпорын мүмкіншілігін бағалап, кәсіпкерлік жобаны талдауы керек: ол жоспарланған пайданы әкеледі ме, жоқ па?
Кәсіпкерлік қызмет субъектілері осы қызметтің жүзеге асуы барысындағы
туындайтын қарым- қатынастарға қатусушылар. Оларға: өндірісті ұйымдастырушы, тұтынушы, жұмыскер, әріптестер және мемлекет жатады.
Олардың әрқайсысының өзіндік және жекелік сипаттары бар.
Өндірістік процесті ұйымдастырушы - кәсіпкер болып табылады, ол коммерциялық мүмкіндіктерді көре білетін, қажет капиталды ала алатын, өз мойнына жауапкершілік алып, тәуекелге баратын іскер адам.
Әр кәсіпкер өзінің қызметін жоспарлаған кезде, бизнес – жоспарды құрған кезде белгілі бір әріптестік байланыстарды құру мүмкіндігін ескереді, Осылайша, өз қызметін жоспарлаған кезде кәсіпкер әріптесті кәсіпкерлік процестің субъектісі ретінде қарастырады, әріптеспен қарым – қатынастың түрінен қызметтің тиімділігінің деңгейі тәуелді.
Тұтынушымен кәсіпкер арасындағы қарым- қатынасы тұрғысынан кәсіпкер белсенді субъект категориясына жатады, ал тұтунушыға пасссивті роль тән. Былайша айтқанда тұтынушы кәсіпкерлік процестің индикаторы ролін атқарады.
Жадамалы жұмыскер кәсіпкер ойын жүзеге асырушы ретінде кәсіпкерлік субъектісі болып табылады. Кәсіпкерлік ойдың жүзеге асуының тиімділігімен сапасы жұмыскерге байланысты, былайша айтқанда оның біліктілігіне, мамандылығына, білімділігіне және жұмысқа деген қарым –қатынасына.
Мемлекеттің кәсіпкерлік процестің субъектісі ретіндегі ролі әр түрлі болуы мүмкін. Олар қоғамдық жағдайларға және мемлекеттің алдына қойған мақсаттарына байланысты. Нақты бір жағдайларға байланысты мемлекет:
кәспкерлік дамуының тежеушісі;
сырттан бақылаушы;
кәсіпкерлік процесті жылдамдатушы болуы мүмкін.
Кәсіпкерлік қызметтің түрлерін әр түрлі белгілер бойынша жіктеуге болады: қызмет түріне қарай, меншік иелерінің санына қарай, ½йымдастырушылық – құқтық және ұйымдастырушылық – экономикалық нысандарына қарай. жалдамалы жұмыскерлерді пайдалану дәрежесіне қарай.(№әдебиет Швандара)
Тағайымдылығы және түріне қарай кәсіпкерлік қызметтің келесідей түрлерін айырады:
Өндірістік кәсіпкерлік - өнім, тауар, жұмыс, қызмет, ақпарат өндірісімен айналыса отырып, қызмет жасау. Кәсіпкерлік қызметтің бұл түрін алдыңғы қатарлы деп айтуға болады.
Бұл кәсіпкерлік қызмет кезінде өндіріс функциясы кәсіпкер үшін негізгі болып табылады. Өндірістік кәсіпкерліктің негізгі кезеңдері:
алдымен кәсіпкер өндірістік қызмет түрін таңдап алады;
потенциалды тұтынушылармен байланыс орнатады, былайша айтқанда маркетингтік қызметті жүзеге асырады (бұл кезең кәсіпкермен болашақ сатып алушы арасындағы контакт түрінде заңды құжат түрін алуы мүмкін);
өнім өндірісі, ол үшін кәсіпкер келесі өндіріс факторларын пайдаланады: еңбек күші, өндірістік қорлар, ақпарат.
Бүгіңгі күнде өндірістік кәсіпкерлік, маңыздылығына қарамастан, ең қиын қызмет түрі болып табылады, сондықтан бизнесмендердің басым бөлігі коммерциямен айналысады.
Коммерциялық кәсіпкерлік- бұл қызмет түрінде маңызды ролді
ақша- тауарлы, сауда – айырбастық операциялар ойнайды, олар сатып- сатып алу жөнінді келісімдер. Коммерциялық кәсіпкерліктің жалпы кестесі өндірістік кәсіпкерліктегідей, тек бұнда өндірістік процесті ресурстрамен жабдықтау қажеттілігі болмайды. Тауарды сатып сатып – алу мысалында коммерциялық келісімді жүзеге асыру кезеңдерін анықтауға болады:
1. тауар (қызмет) түрін таңдау;
2. тауарға баға белгілеу,ол сатып алу бағасынан жоғары болады;
3. осы тауарға сұранысты бағалау, ол мәміле көлеміндегі сатуға жеткілікті болуы керек;
Коммрерциялық келісім тиімді болып саналады, егер де одан түскен
таза пайда шығындардың 20- 30% құраса.
Қаржылық кәсіпкерлік – бұл қызмет түрінің объектісі өзіндік товар –
ақша, валюта, құнды қағаздар болып табылады. Қаржы- несиелік келісім алдында құнды қағаздар нарығын зерттеу жүргізіледі және маркетингтік қызмет жүзеге асырылады. Бүгіңгі күнде құнды қағаздар нарығының қатысушылары қор биржалары, коммерциялық банктер, кәсіпорындар және жеке азамат-кәсіпкерлер болып табылады.
Қаржылық келісім тиімді болып саналады, егер де бір жылға
дейін құрылған келісімнен түскен таза пайда 5% құраса, ал ұзақ мерзімді келісімнен түскен таза пайда көлемі 10-15% құраса.
Бүгіңгі күнде дамыған елдерде кәсіпкерлік қызметтің келесі түрінің дамуы кең етек алып келеді.
Консалтингті кәсіпкерлік - басқару мәселелері бойынша ақылы коммерциялық кеңес беру, оларға мүмкіндіктерді анықтау, мәсәлелерді бағалау, сәйкес шараларды ұсыну және оларды жүзеге асыруға көмектесу жатады. Консалтингтік қызмет кеңес беру түрінде жүргізілетінін айтқан болатынбыз, бірақ көбіне ол келесі кезеңдерден тұратын консалтинтік жобалар түрінде көрсетіледі:
1. мәселелерді айқындау (диагностика);
2. шешімдерді , жобаны өңдеу;
3. шешімдерді, жобаны жүзеге асыру.
Бұл қызмет түрлері де өз алдына жіктеледі. Олар суретте көрсетілген (сурет 1.1).
Сурет 1.1 Кәсіпкерлік қызмет түрлері.
2 тақырып. Компанияның даму стратегиясын таңдау
1. Кәсіпкерлік қызметтегі стратегиялық жоспарлау.
2. Кәсіпкерліктегі бизнес-жоспарлау.
Бизнестің ортасыныңғ маңызды факторларын анықталғаннан кейін олар туралы барлық ақпаратты жинау қажет. Ақпарраты келесі әдістермен жинауға болады: ортаны сканирлеу арқылы (ретроспетивте бар қалыптасқан ақпаратты жинау); ортаның мониторингі (ағымдық және жаңадан пайда болатын ақпаратты зерттеу).
Ақпаратты жинауға көшпес бұрын фирма сыртқы және ішкі ортаның элементтері бойынша бірқатар мәселелерді анықтап алуы керек. Компанияның іскерлік ортасы туралы ақпараттың көздері әр түрлі сипатта болуы мүмкін. Көптеген компаниялар сирек кездесетін және дәл ақпаратты жинау үшін ерекше көздерді іздеуге тырысады, көбіне заңсыз жолмен. Қажет ақпараттың 90% -ін ресми көздерден алуға болатындығын ескеру қажет (сурет). Ақпаратты бағалау- ұйымдық ортаның талдаудың қортынды кезеңі. Бағалау қортындылары стратегиялық талдау және стратегияның мүмкін варианттарын таңдаудың негізі ретінде пайдаланылады.
Ақпаратты бағалаудың басты мақсаты- ортаның компанияның болашақ қызметіне жағымды және жағымсыз әсерін анықтау болып табылады.
Бағалаудың келесі жолдары бар: М.Х.Меском ұсынған 5*5 әдіс, SWOT-талдау.
Сыртқы және ішкі орта талданғаннан кейін өз қызметінің негізгі бағыттарын анықтайды. Компания қызметінің бейімдерінің (бағыттарының) жиынтығын үш негізгі типтерге бөлуге болады:
идеалдар- жақын кезеңде жетуге үміт артпайтын, бірақ соған жақындау мүмкіндігі ескерілетін бейімдер;
мақсаттар- жоспарлы кезеңде неғұрлым жалпы бейімдер, оларға жету толық немесе басым бөлікте көлемде жету туындалады;
міндеттер- нақты, санды сипатта өлшенетін бейімдер, тапсырманы орындау нысанымен уақытын анықтайтын жұмыстар мен функциялар сипаты.
Компания миссиясы- нақты бейім түрі болып табылады, оған жету уақыты анықталады. Миссияны сипаттау бизнес-жоспарға енеді. Компанияның даму мақсаттары. Миссияға қарағанда мақсаттар ұйым қызметінің жекеленген нақты бағыттарын туындайды. Мақсаттарға жету уақытына қарай оларды бөлуге болады: қысқа-, орта, ұзақмерзімдіге.
Мақсаттарды анықтау кеңістігі. Ұйым өз мақсаттарын анықтайтын сегіз кілтті кеңістіктерді қарастырады:
1. Фирманың нарықтағы жағдайы.
2. Инновациялар.
3. Өнімділік.
4. Ресурстар.
5. Табыстылық (пайдалылық).
6. Басқарушылық аспектілер.
7. Персонал.
8. Әлеуметтік жауапкершілік.
Пайдалылық көрсеткіштерін қалыптастыру(пайдалылық, рентабельділік). Бұл көрсеткіштердің атаулары және есептеу нысандары болуы мүмкін. Кез-келген компанияның мақсаты- пайданы максимизациялау, ал қызметтегі жоғары тәуекел ұзақ мерзімді пайда табу мүимкіндігін төмендетеді (кері байланыс: пайда-тәуекелділік).
Қойылған мақсаттардың сапасының критерилері. Мақсаттар анықталғанда, олардың сапасын бағалау қажет. Осы кезде келесі критерилер пайдаланылады:
1. Мақсаттардың максималды мүмкін нақтылығы. Нақты мақсатқа- жету оңай.
2. Мақсаттармен қызметкерлер күшінің үйлесімі.
3. Мақсаттардың икемділігі және оларды түзетуге кеңістіктің болуы.
4. Мақсаттардың өлшемділігі.
5. Мақсаттардың салыстыруға келетіндігі.
Стартегиялық талдау- ортаны талдаған кезде алынған ақпараттар базасын компанияның дамуының альтернативті стратегияларына түрлендіру құралы.
Стратегиялық талдау екі негізгі кезеңге бөлінеді:
1. Фирманың алға қойған мақсаттарымен шынайы мүмкіндіктерін салыстыру;
2. Фирманың болашақ жағдайының мүмкін варианттарын талдау.
Стратегиялық альтернативалар анықталғаннан кейін фирма стртагия өңдеудің соңғы кезеңіне көшеді- стртагеияның белгілі бір вариантын таңдау және стратегиялық жоспарды дайындау.
Стратегиялық талдау инструменттеріне жатады:
1. Үзілістерді талдау- стратегиялық жоспар және фирманың нақты жағдайындағы мүмкіндіктерінің көрсеткіштері арасындағы айырмашылықты анықтау.
2. Шығындар дианамикасын талдау және тәжірибе қисығы- шығындардағы артықшылыққа жету стратегиясымен байланысты. Ол өндірісі көлемі екі есеге артқан сайын өнім бірлігін өндіруге кететін шығындар 20% азаятындығын туындайды. Тәжірибе қисығына сәйкес фирма стратегиясының негізгі бағыты –нарықтың неғұрлым үлкен үлесін жаулап алу болып табылады, ол бәсекелестер алдында шығындар бойынша артықшылыққа жетуге мүмкіндік береді.
3. Нарық динамиткасын талдау, өнімнің өмірлік циклі моделі -тауардың нарықта болуының әр кезеңі үшін бизнес стратегиясын дұрыс анықтау.
4. Өнім-нарық моделі- модельдің әр түрлі үйлесімі үшін тәуекел деңгейімен сәттіліктің мүмкіндік жәрежесін көрсетеді.
5. Стратегияны талдаудың портфельді модельдері- нарықтық тартымдылығы және бизнестің оның ішінде бәсекелесу мүмкіндігі тұрғысынан алғандағы бизнсетің қазіргі жағдайы мен келешегін анықтайды. Олар - БКГ матрицасы, Мак –Кинси матрицасы, ПИМС (РIМS) моделі.
Стратегиялық талдаудың негізгі саласы- компанияның бәсекелік позициясын талдау болып табылады. Бұндай талдау екі кезеңнен тұрады:
1. саладағы басты бәсекелік күштерді анықтау;
2. бәсекелік стратегиялардың негізгі варианттарын қалыптастыру.
М.Портер бойынша бәсекенің бес күші.СРС Нарықтағы үлес, фирманың пайдасының деңгейі компания келесі күштерге қарсы тұруы мүмкіндігімен анықталады:
1. салаға ұқсас тауар өндіретін жаңа бәсекелестердің енуі;
2. алмастырушы-тауаралар (субститут) тарапынан қауіп;
3. салалық нарықта нығайған бәсекелес-компаниялар;
4. сатушылар ықпалы (жабдықтаушылар);
5. сатып алушылар ықпалы (клиенттер).
Жалпы бәсекелік стратегиялар. М.Портер үш негізгі стратегияны атап көрсетеді, олар әмбебаб сипатта және кез-келген бәсекелік күшке қатысты пайдалаланылуы мүмкін:
1. шығындар бойынша артықшылық – әрі бағалық саясатта, әрі табыстылық деңгейін анықтауда үлкен еркіндік береді.
2. Дифферециация- фирманың сауда маркасымен бекітілген ерекше қасиеттері бар өнім немес қызметті өңдеуін білдіреді.
3. Фокустау- нарықтың бір сегментінде, сатып алушылардың ерекше тобына шоғырлану (мысалы, тек балалар киімі), сонымен қоса тауарлардың белгілі бір тобына немесе нарықтың шектелген георгафиялық секторіне.
3 тақырып. Бизнесті ұйымдастырудың ұйымдық-құқықтық нысандары
1. Кәсіпкерліктің жеке және бірлескен түрлері.
2. Серіктестіктер мен қоғамдар.
3. Мемлекеттік кәсіпкерлік.
Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінің (АК) 19 бабына сәйкес жеке кәсіпкерлік азаматтардың табыс табуға бағытталған инициативті қызметі, ол қызмет сол азаматтардың өз меншігіне негізделеді де азаматтардың тәуекелімен және олардың мүліктік жауапкершілігінен жүргізіледі. Жеке кәсіпкерлікке келесі белгілер тән:
1. ол инициативті қызметті білдіреді;
2. ол табыс табуға бағытталған;
3. кәсіпкерлікпен айналысушы азаматтардың меншігіне негізделеді;
4. азаматтар атынан солардың тәуекелімен, мүліктік жауапкершілігімен жүргізіледі.
ҚР Жеке кәсіпкерлік туралы заңына сәйкес жеке кәсіпкерліктің жеке
және бірлескен түрлері бар:
Жеке кәсіпкерлік бір азаматпен өз бетімен жүзеге асырылады. Бірлескен кәсіпкерлік бірнеше азаматпен заңды тұлға құрмай жүзеге
асырылады. Жоғарыда аталған заң бойынша бірлескен кәсіпкерліктің келесі нысандары бар:
1. бірлескен меншік негізінде жүргізілетін жұбайлар кәсіпкерлігі;
2. фермерлік шаруашылық немес жеекшеленген тұрғын үйге деген меншік негізінде жүзеге асырылатын жанұялық кәсіпкерлік;
3. қарапайым серіктестік, кәсіпкерлік ортақ үлестік меншік негізінде жүргізіледі.
Азаматтардың кәсіпкерлік қызметінің заңды аспектілеррі:
1. Азаматтар, АК және өзге заң актілерінде көлделген жағдайларды қоспағанда, заңды тұлға құрмай- ақ кәсіпкерлік қызметпен айналысуға құқылы.
2. Жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркеу өз бетімен тіркелу сипатында жасалады және жеке кәсіпкер ретінде есепке алынады.
3. Азаматтардың заңды тұлға құрмай –ақ жүзеге асырылатын кәсіпкерлік қызметіне, егер заңдардан және құқықтық қатынастардан өзгеше нәрсе туындамайтын болса, тиесінше АК коммерциялық ұйымдар болып табылатын заңда тұлғалардың қызметін реттейтін ережелері қолданылады.
Кеселісей шарттардың біріне сәйкес келетін:
1. жалданбалы жұмыскерлердің еңбегін тұрақты негізде пайдаланатын;
2. кәсіпкерлік қызметтен салық заңдарына сәйкес есептелген, ҚР заң актілерінде жеке тұлғалар үшін белгіленген жиынтық жылдық табыстың салық салынбайтын мөлшерінен артық жиынтық табыс табатын жеке кәсіпкерлер міндетті тіркеуден өтеді (1030*12+ еждевендерге есептеулер). Салық кодексінде белгіленген жағдайларды қоспағанда, мемлекеттік тіркеусіз аталған жеке кәсіпкерлердің қызметіне тыйым салынады.
Егер жеке кәсіпкер лицензиялануға тиіс қызметті жузеге асырса, оның осындай қызметті жүзеге асыру құқығына лицензия болуы керек.
Жеке кәсіпкер ретінде мемлекеттік тіркеуден өту үшін жеке тұлға жергілікті салық комитетіне келесі құжаттарды тапсырады:
1. белгіленген форма бойынша өтініш:
2. 3*4 көлемді сурет.
Басқа құжаттарды талап етуге тыйым салынады.
Жеке кәсіпкердің мемлекеттік тіркеу куәлігі, өтініште басқа уақыт көрсетілмесе, тез арада беріледі. Аталған куәлікті аймақтық салық комитетінде беріледі. Алдында көрсетілген құжаттарда тапсырған күнде, куәлік сол күнде беріледі.
Мемлекеттік тіркеуден өткен кезде жеке кәсіпкер өз бетімен салықтық заңнамамен белгіленген қарапайымдыланған салық салу режимінің түрін таңдайды:
1. Патент негізінде белгіленген сомалық салық.
2. Табыс және шығындар есебі кітабын жүргізу негізінде.
Қарапайымдыланған салық салу режимінің патент негізінде белгіленген сомалық салықтың кәсіпкер келесі жағдайларды орындаған кезде күші бар:
ҚР жүзеге асырылатын жеке кәсіпкерлік қызмет түрлерінің тізіміндегі қызметпен айналысса;
бір жылда 20000 АЕК (айлық есептік көрсеткіш) аспайтын айналымы бар қызметті жүзеге асырса;
қызметін 20 адамнан аспайтын жалдамалы жұмыскерлер қызметінің қөмегімен жүзеге асырса.
Қарапайымдыланған салық салу режимінің табыс және шығындар есебі
кітабын жүргізудің кәсіпкер келесі жағдайларды орындаған кезде күші бар:
орташа жылдық жұмыскерлер саны 50 адамнан аспайтын және жылдық активтер құны 60000 АЕК аспаса.
Патент негізінде жұмыс істейтін кәсіпкерлердің патентті бір айдан бір жылға дейін алу құқығы бар. Патент формасы Мемлекеттік табыстар министрлігімен бекітіледі де оның ҚР территориясында күші бар.
Патент алу үшін кәсіпкерге тұрғылық орнына қарай аймақтық салық комитетіне келесідей құжаттарды тапсыруы керек:
1. белгіленген форма бойынша өтініш;
2. 3*4 көлемді сурет;
3. белгіленген салық сомасын және Патент бланкісі үшін төлем төлегендігін растатын құжаттар;
4. еждевендер бары туралы анықтамалар;
5. жұмыскерлерді жалдау туралы келісімдер (онда міндетті түрде: төл құжат деректері, тұратын жері, жалдау мерзімі, еңбек ақы көлемі, жұмыс берушінің дұрыс еңбек жағдайларымен әлеуметтік қамсыздандыруды қамтамасыз етуі туралы болуы керек).
6. мемлекеттік тіркеу туралы куәлік;
7. лицензия көшірмесі (егер лицензияланатын қызмет жүзеге асырылатын болса);
8. есеп- айырысу шотының болуы туралы деректер.
Аталған пунктер орындалған күнде салық комитеті кәсіпкерге Патентті бір күн ішінде беруі тиіс (оған бөгет болатын жағдайлар туындамаса).
4 тақырып. Бизнестегі менеджмент және әлеуметтік жауапкершілігі
1.Кәсіпкерлікті қызметті басқаруды ұйымдастыру.
2. Кәсіпкерлердің әлеуметтік жауапкершілігі.
3. Әлеуметтік жауапкершілікті орындамағандығы үшін жазалау.
Қызмет саласындағы менеджерлердің қызметіндегі басты қиындықтар – қызметке сұраныс пен олардың фирма қызметтеттінің көлемін сәйкестендіру болып табылады. Өндіріс саласындағы менеджерлердегі де қиындықтар сондай, бірақ оларды бұл мәселені шешітн стратегиялар мен инстурументтер бар –қор қалыптастыру, артық жұмыс атқару, қосымша кезекте жұмыс істеу.
Фирма сұраныс пен ұсыныстың арасындағы баланысты - бизнес- жоспар арықлы табуға тырысады. Бизнесті жоспарлау фирмаға сұранысты қанағаттандыру үшін қандай ресурс көлемі қажет екендігін анықтау да жатады.
Қызмет сасасында өндірістегідей инстументер жолқ, оларды қызмет көрсету саласында пайдалану қиындатылған, ол келесі жағдайлармен түсіндіріледі:
қызметтердің басы бөлігінің өндіру және тұтыну уақыты қатар жүреді;
қызмет көрсетудің кейбір жүйелерінің шекті мүмкіндіктері икемділікпен ерекшеленбейді;
қызметтердің басым бөлігіне сұранысты болжау қиын, себебі қызмет тұтынуға қатысты шешімдер аяқ асты туындауы мүмкін;
қызмет көрсету уақытының тұрақсыздығы- қызметті өлшем бірлігіне келтіру қиын;
қызметтердің басым бөлігі орналасқан жерімен байланысты болады;
Сұранысты басқару – бұл маркетинг қызметінің аясы. Дегенмен олар басқару қызметтерәімен ұштасады. Сұранысты басқарудың басты шарты- тұтынушыларды және олардың қажеттіліктерін білу.
Қызмет көрсететін фирма тұтынушылар туралы ақпарат жинау керек: жасы, жынысы, табыс деңгейімен қызмет ету аясы. Фирма оларды сатып алуға итермелейтін мотивтерді білуі керек. Бұндай деректерді жинау қиын әрі қымбат шара, бұнадй деректерді жинау үнемі экономикалық тұрғыдан ақтала бермейді. Дегенмен ақпараттың жоқтығынан, оның болғаны орынды.
Клиенттерді және олардың қажеттіліктерін білу фирмаға сұранысты басқару үшін қанлдай инструменттерді пайдалану керектішін анықтауға мүмкіндік береді. Мысалы: бағаны төмаендеру сұранысты артық уаықттан төмен уақытқа көшіруге көмектеседі.
Клиенттер сұранысын түсіну оның әртүрлі құраушыларын анықтауға мүмкіндік береді, мысалы емдеу орындарында қызмет –жедел және күнделікті болатынын байқап, щтатпен қызметті екіге бөлген.
Қызметтеге сұраныс қызмет көрсететін фирманың тікелей бақылауында болмайды. Ол көптеген факторлардан тәуелді: баға, ұсыныс және бәсекелестер бағасынан, потенциалды тұтынушылар табысынан, қызметтің қол жетерлігінен. Дегенмен фирмалар бірнеше стратегиялар көмегімен сұранысқа әсер ете алады.
5 тақырып. Кәсіпорынды орналастыру
1. Кәсіпорынды орналастыру.
2. Фирманың сыртқы безендірілуі мен ішкі интерьері.
3. Персоналдың сыртқы келбеті.
да Бизнес тұрғысынан алғанда кәсіпорын өнім өндіретін және қызмет көрсететін кәсіпорын болып табылады, ол тұтынушыға ыңғайлы жағдайлармен сервис ұсынады.
Бұл концепцияға бірнеше факторлар кіреді:
1. орналасу орны, одан отелге келу ыңғайлылығы, оның қонақ үшін сыртқы келбетінің тартымдылығы (инфрақұрылымы) және оған келу мақсатыда тәуелді (бизнес, демалу, оқу жәнет.б.)
қызмет көрсету құралдары (ыңғайлылықтар) – жатын орны, мейрамхана, барлар, рекреационды жағдайлар – клиенттер үшін қол жетерлік және типі, көлемі, баға бойынша ерекшеленеді.
2. сервис деңгейі, оған қызметтер ассортименті, әр түрлі жағдайлардың болуы, олардың клиенттер қажеттілігін қанағаттандыруға әсер ететін стилі мен сапасы.
3. имидж (беделі) - клиенттерге белгілі, отельді жағымды қабылдауды қөамтамасыз ету. Отель имиджі оның орналасу жерімен, көрсететін қызметтерімен және жағдай жасауымен, сыртқы келбетімен және отельдің ішкі атмосферасымен, қызмет көрсететеін персоналдың біліктілігімен және т.б. анықталады.
4. баға – қызмет көрсету құнын көрсетеді.
Орналастыру қызметтері өзіндік қонақжайлық өнім ретінде қарастырылады, ол айырбас мәмілелер арқылы сатып алынады, иелік етуді білдірмейді, тек белгілі бір уақытпен белгілі бір орында оған қол жетерлік пен оны пайдалану мүмкіндігін білдіреді.
Сонымен қоса үлкен қаржылық шығындар да орын алады. Кәсіпорын табыс және шығындар бойынша есебі талданғанда өндірістің бекітілген шығындарының жоғары екендігі және салыстырмалы өзгермелі шығындардың аздығы байқалады:
қондырғыны жөндеу және техникалық дамытуғы шығындар және капиталды шығындар;
жылыту, жарықтандыру энергияның басқа көздеріне шығындар;
сақтандыру;
тұрақты персоналдың еңбек ақысы;
менеджмент бойынша және әкімшілік шығындар.
Бұл шығындар жыл бойы болатындығын ескерген жөн, ол жыл ішінде қабылданған клиенттер саынан тәуелсіз болады (отельдің жұмыс жылы көбіне 12 айдан аз болады).
Қызмет- уақытпен жүретін процесс. Отельдердің ерекшелігі – өндіріске қатысты мәселелер жылдам шешілуі керек. Қазіргі жаңғдайларда клиеттер жылдам қызмет көрсетуді қажет етеді, бұл фактор- отельді таңдаудағы талғамды фактор. Кейбір қызметтерді көрсету уақыты апта емес күнмен, сағат емес минутпен есептелінеді.
Бизнесті жүргізу философиясы маркетинг болып табылады. Ол бизнесті мына тұрғыдан қарастырады: үздіксіз табысты тұтынушылар ниетімен қажеттіліктерін алдын ала білу, келістіру және оларды қанағаттандыру жолымен қаматамасыз етуге болады. Маркетинг және сату бір мағынаны білдірмейді, егер сату сатушының мүддесіне негізделетін болса, маркетинг тұтынушы мүддесіне негізделеді. Маркетингтің негізгі мақсаты- өнім арқылы сатып алушылар қажеттілігін қанағаттандыру.
6 тақырып. Бизнес аудиті және оны қаржыландыру
1. Бизнес-жоспарды ұйымдастыру үшін қажет қаражат және оның көздері.
2. Инвесторлерді тарту.
3. Отандық және шетелдік инвесторлермен жұмыс.
Кәсіпорынның келешегін талдауға ұйымның ьарлық қызметкерлері тартылуы мүмкін, ьірақ шешімді басшылық қабылдайды. Жоғарғы менеджмент жоспарлаудың негізгі фазалары мен кезеңдерін анықтайды. Төменгі және орта буын мамандары қысқа мерзімдегі жоспарларды өңдеумен айналысады. Жоспарлау қызметі тек кәсіпорынның барлық жоспарларын өңдеуге ғана қатынасып қоймай, кәсіпорынның басқа бөлімшелерінің басшылары үшін кеңес беруші, ақылшы ретінде туындайды.
Кеңес беруші басқа ұйым маманы болуы мүмкін. Ол кәсіпорынның бұрыңғы қызметін бағалауда оның жұмыс нәтижелеріне қатысты тәуелсіз. Осы мақсатта әртүрлі консалтингтік фирмалар қызмет етеді, олар өндірісті ұйымдастыру, маркетинг, қаржылық және заңды сұрақтардағы мәселелермен айналысады.
Жоспарлау қызметтерінің құрамы мен көлемі өндіріс көлемінен, сырқы экономикалық қызмет ауқымынан тәуелді, демек кәсіпорын көлемі мен басқарудың ұйымдастырушылық құрылымынан.
Ұйымдастырушылық құрылымның әр түрлі түрлері бар. Оларды таңдау, және жоспарлау қызметінің жұмыскерлерінің саны олардың экономикалық мақсаттылығымен анықталады, атап атйқанда кәсіпорын қызметінің соңғы нәтижелерімен.
Дегенмен, басқарудың ұйымдастырушылық құрылымын ұйымдастырудағы щетелдік тәжірибені ескерген жөн. Ірі кәсіпорындарда жоспралау қызметінің жұмыскерлерінің саны 5- 10 арасында болады. Орташа кәсіпорындарда 2-4 адам. Шағын бизнес кәсіпорындарында 1 адам көбіне 1 экономист, ол тек жоспарлау мен ғана емес маркетинг, өндірісті ұйымдастырумен де айналысады.
Жоспарлаушының жеке сипаттары:
1) жоспарлау әдістерін жетік білу;
2) еңбек ресурстарын, қаржы ресурстарын, маркетинг саласында маман болуы керек;
3) кәсіпкерлік қызметте тәжірибесі болғаны орынды;
4) жеке іскерлік қасиеттерге ие болуы керек, дипломат қасиеттерімен.
Көбіне, бизнес-жоспарлар стратегиялық жоспарлардан кейін өңделеді, бірақ кейбір жағдайларда, фирма жағдайы тұрақты болмағанда, оның даму келешегі анықталмағанда, алдымен сақтанудың бизнес-жоспары өңделінеді.
Ұйымдағы жоспарлау процесі бір жыл бойы үздіксіз жалғасады. Үнемі сыртқы және ішкі орта жағдайларын бағалағау қажет те, керек уақытта жоспарға түзетулер енгізген жөн. Сонымен қоса нарықтың келешек жағдайын да болжаған жөн, демек кәсіпорынның келешектегі әрекетін.
Бірақ бұл жоспарды үнемі өзгертуді білдірмейді. Жоспардың тұрақтылығы есептеудерджің нақтылығы мен дұрыс анықталуымен белгіленеді.
7 тақырып. Бизнесте маркетингті ұйымдастыру
1. Кәсіпкерлік қызметтегі маркетинг
2. Маркетингтік қызметті ұйымдастыру
3. Кәсіпкерлік қызметтегі жарнама және өнімді өткізу.
Маркетинг жоспары бизнес-жоспар бөлімі ретінде фирма қызметінің ішкі ұйымдастыру үшін, сонымен қоса әріптестер мен инвесторлермен байланысу негізі ретінде қажет. Болашақ әріптестермен бинес-жоспарды талқылау кезінде тауарды тарату, бағаны белгілеу әдістері, салынған капиталдың рентабельділігінің деңгейі, маркетинг саясатының басқа да жақтары туралы нақты көрініс болуы керек.
Маркетинг стратегиясын таңдау бизнес- идеяның қалыптасуынан тауардың нарықта пайда болғанына дейін, және оны сатудан кейін қызмет көрсетуге дейін маңызды рольге ие болады.
Фирма өнімін не бәсекегеқабілетті етеді, ол өндіру, тасымалдау және тұтыну кезінде контрагенттер үшін ыңғайлы ма? Осы сұрақтарға нарық қажеттіліктерін анықтау кезінде жауап беруге болады.
Бағалық стратегия- сату бағасын белгілеу кезінде шешім қабылдау негізі болып табылады. Бағалық саясатты қалыптастыру кезінде тек баға деңгейін ғана емес, фирманың бағалық әрекетінің стратегиялық тізбегін анықтау керек.
Тауар сапасына ерекше көңілді аудару керек. Тек сапа мақсатты нарықтарда бәсекелік күресте жеңісті қамтамасыз етеді.
Жеткілікті деңгейде қаныққан нарықта тұтынушыларды дизайнды өңдеу қанағаттандырады.
Тауардың бәсекегеқабілеттілігін тауарлар қатар жүретін тауарлар мен қызметтерді ұсыну жолымен жоғарлатуға болады.
Әр түрлі маркетингтік инструменттердің тиімді үйлесімін таңдау тауардың өмірлік циклінің рекешелігінен тәуелді.
Фирманың нарықтық философиясын, миссиясын және стратегиясын өнімнің ерекшелігіне оны өткізу каналдары қарай сипаттау керек.
Жоспарда клиенттер болып табылатын тұтынушыларды сипаттау керек, кімге сату бойынша шаралар бағытталады, сонымен қоса компанияның көңілі кеңінен кімге шоғырланады.
Жоспарда қандай топта қандай потенциалды тұтынушылар айқындалған; сатуды ынаталандыру үшін өнім және тауарлардың ерекшеліктері пайдаланылады, өнімді сатуды ынталандыратын қандай жаңа маркетинг концепциялар пайдаланылады.
Бастапқыда тауарлар қалай сатылатын көрсету керек (әлемдік, ұлттық немесе тек аймақтық нарықта) неге екенін түсіндіру қажет. Сатудағы мерзімді ауытқуларды айқындап, сезон өткенде тауарды сату ерекшеліктерін қарастыру керек. Мүмкін болса, өнімді дамытудың нысан ретінде үкімет контактілерін алудың жоспарын сипаттауға болады.
Баға қалыптастыру әдістерін таңдау:
- шығынды әдіс- бұл әдістің мәні келесіде: есептелген өндіріс шығындарына пайданың белгіленген пайызы қосылады.
- агрегатты әдіс. Бұның мәні келесіде: баға тауардың жеке элементтерінің бағасын қосу арқылы анықталады.
- параметрлі әдіс. Мәні келесіде: бұйымның сапалық параметрлерін анықтау және олардың қатынасынан тауар бағасы анықталады.
- Космостық археолог- шығынсыздық және бағалық пайданы қамтамасыз ететін бағаны қалыптастыру.
Баға қалыптастыру стратегиясы- бұл кәсіпорынның мақсатына неғұрлым сәйкес келетін тауар бағасының өзгеруінің мүмкін болатын динамикасын таңдау.
Жаңа тауарға баға белгілеу стратегиясы, оның:
а) Қаймақ алу стратегиясы, нарықтың әр түрлі табысты сегменттерін біртіндеп жаулап алу, ол кәсіпорынның қысқа мерзімді мақсатына бейімделеді.
б) Берік ену стратегиясы, ұзақ мерзімді мақсатқа бейімделу.
Нарықта бар тауарларға баға белгілеу стратегиясы:
а) жылжымалы төмендейтін бағаны белгілеу. Баға сұраныс қисығы бойымен жылжып отырады, қаймақ алу стратегиясының жалғасы.
б) артықшылығы бар баға стратегиясы, кәсіпорын қызметінің аумағына бәсекелестер ену қаупі туғанда пайдалынады, берік ену стратегиясының жалғасы.
Бағаның нарықтық корректировкасы, өндірушінің бірқатар шешім қабылдауынан туындайды: стандартты немесе өзгеріп отыратын баға белгілеуі; ортақ баға белгілеу немесе оны нарық сегменттері бойынша өзгерту туралы шешім; психологиялық тұрғыдан қызықтыратын баға белгілеу бойынша шешім қабылдау; ассортимент шегінде шығынды бөлу жөнінде шешім; номенклатура жөнінде шығынды бөлу жөнінде шешім; транспорттық шығындарды өнім бағасына енгізу әдістері жөнінде шешім; баға белгілеу кезінде жеңілдіктер пайдалану жөнінде шешім қабылдау.
Маркетингтің эволюциялық даму кезеңі ғасырдан астам уақыт созылып келеді. Ірі ауқымды өндіріс қалыптасып, бәсекелестіктің күрт шиеленіскен жағдайларында өндірісті басқару және өнімді өткізу әдісі ретінде ол, ең алғаш АҚШ–та, содан кейін Европа елдерінде де пайдалына бастады. ХХ ғасырдың 60-жылдары маркетинг ғылымы негізделді және толысқан нарық жағдайында өнімді сатудың тиімді әдісі ретінде кең қолданылды, ал 80-жылдары қызмет көрсету саласына және коммерциялық емес іс-әрекетке де енгізіле бастады.
Маркетинг ұғымы ағылшынның market (нарық) сөзінен шыққан, ал инг жалғауы нарық жасаушы немесе нарық аумағындағы қызмет дегенді сипаттайды. Маркетинг ірі ауқымды өндірістің қалыптасуы және бәсекелестіктің күрт шиеленіскен жағдайында өнімді өндіру мен өткізуді басқарудың әдісі ретінде бөлініп шықты.
ГЛОССАРИЙ
Кәсіпкерлік заңмен рұқсат етілген, меншік, жалданған мүлік есебінен табыс табу мақсатымен жүргізілетін шаруашылық немесе басқадай қызмет түрі.
Саяси факторлар . Саяси жағдайдың ең маңыздысы елдің тұрақтылығымен демократизациясы. Экономикалық түрленулер халық сенімділігіне ие үкіметпен жүргізілуі керек. Бұл жағдай инновациялық шешімдерді кедергісіз қабылдап, жүзеге асыруға мүмкіндік береді.
Экономикалық факторлар. Кәсіпкерліктің пайда болуына әсер етуші экономикалық жағдай- мемлекет иелігінен алу және меншікті жекешлендіру. Бұл шараларды шаруашылықты демонополизациямен қатар жүргізу керек. Тағы бір экономикалық фактор тауар және қызметтерге сұраныспен ұсыныс болып табылады. Экономикалық жағдайға ақшалай қаражатқа қол жетерлікке инвестицияланған капиаталдан түсетін табыс деңгейі және қарызға алынатын капиталмен оларды бетерін несиелік мекемелердің болуы әсерін тигізеді. Бұндай қызметтермен нарықтың инфрақұрылымын құрайтын әртүрлі кәсіпорындар айналысады.
Психологиялық факторлар. Кәсіпкерлік дамуының өзекті мәселелерінің
бірі- қоғамдық ойдың стереотиптерін жеңе білу. Кәсіпкерлік психологиясы тек нарықтық механизмді құру процесі кезінде қалыптаспайды. Нарыққа өтудің барлық жағдайлары экономикалық санамен іс- әрекеттерді қалыптастырады.
Әлеуметтік факторлар. Тұтынушылардың қандай да бір талғам немесе
мода ағымына қарай тауарларды сатып алуға ұмтылысы, әлеуметті – мәдени ортаға байланысты діни, рухани нормалар. Әлеуметтік факторлар жеке адамның жұмысқа деген қарым - қатынасына әсер етеді, ал ол еңбек ақы көлеміне және еңбек жағдайларына әсерін тигізеді. Сондықтан кәсіпкер өз жұмыскерлерінің әлеуметтік мәселелерін шешуге тырысады: олардың денсаулығын қорғау, жұмыс орнын сақтау және т.с.с.
Құқтық факторлер. Кез - келген кәсіпкерлік қызмет құқтық ортада
қызмет етеді. Ол кәсіпкерлік қызметті реттейтін және оның дамуына жағымды жағдайлар қалыптастыратын заңдардың болуы: кәсіпорынды құру және тіркеуді қарапайымдылау, кәсіпкерлерді мемлекеттік бюрократиядан қорғау, салықтық кодексті жетілдіру және бірлескен кәсіпорындар құруға жағдайлар қалыптастыру.
Кәсіпкерліктің анықтамасы толық болмайды, егер кәсіпкердің өзіне сипаттама бермесек.
Кәсіпкер - өз бастауымен шешім қабылдап өз иелігіндегі мүлікті пайдалана отырып кез- келген әрекет жасай алатын (егер ол заңға қайшы келмесе) заңды және азаматтық тұгға.
Өндірістік кәсіпкерлік - өнім, тауар, жұмыс, қызмет, ақпарат өндірісімен айналыса отырып, қызмет жасау. Кәсіпкерлік қызметтің бұл түрін алдыңғы қатарлы деп айтуға болады.
Коммерциялық кәсіпкерлік- бұл қызмет түрінде маңызды ролді
ақша- тауарлы, сауда – айырбастық операциялар ойнайды, олар сатып- сатып алу жөнінді келісімдер. Коммерциялық кәсіпкерліктің жалпы кестесі өндірістік кәсіпкерліктегідей, тек бұнда өндірістік процесті ресурстрамен жабдықтау қажеттілігі болмайды.
Қаржылық кәсіпкерлік – бұл қызмет түрінің объектісі өзіндік товар –
ақша, валюта, құнды қағаздар болып табылады. Қаржы- несиелік келісім алдында құнды қағаздар нарығын зерттеу жүргізіледі және маркетингтік қызмет жүзеге асырылады. Бүгіңгі күнде құнды қағаздар нарығының қатысушылары қор биржалары, коммерциялық банктер, кәсіпорындар және жеке азамат-кәсіпкерлер болып табылады.
Консалтингті кәсіпкерлік - басқару мәселелері бойынша ақылы коммерциялық кеңес беру, оларға мүмкіндіктерді анықтау, мәсәлелерді бағалау, сәйкес шараларды ұсыну және оларды жүзеге асыруға көмектесу жатады.
Жеке кәсіпкерлік бір азаматпен өз бетімен жүзеге асырылады.
Бірлескен кәсіпкерлік бірнеше азаматпен заңды тұлға құрмай жүзеге
асырылады.
Бағақалыптастыру- бағаның қысқа мерзімді өзгеруі. Фирмалар өз қызметтерінің бағасын нормадан төмендетеді – сұраныстың шыңынан оның шыңсыз кезіне өту үшін.
Алдын-ала тапсырыс қабылдау және қабылдауды белгілеу- ол сұранысты қор қалыптастыру немессе реттелген сұранысқа айналдыру. Ол көп көлемде көрсетілмейтін, бірақ тұтынушылар жоғары бағалайтын қызмет түрлеріне қатысты.(авиарейс, қымбат мейрамхана).
Ақпаратты беру. Кейде тұтынушыларға қарапайым ақпарат беру арқылы артық сұранысты азайтуға болады. Жарнама, сату туралы хабарлау арқылы қызметті шыңы кезінде пайдаланған қазіргі уақытта пайдаланған тиімді екенін айту.
Сұранысқа қарама-қайшы циклі сипаты бар қызметтерді ұсыну.
Қосымша қызметтер ұсыну. Ұзын кезектердің салдарынан клиенттерді жоғалтуға болады. Қосымша қызметтер осы мәселені шешуге тағайымдалған, мысалы мейрамханадағы кезекті барда күтуге мүмкіндік жасау.
Сатуды жарнамалау және жылжыту - сұранысты ынталандырудың екі қосымша инстуремнті. Мысалы- шектелген уақытта қосамшы ұтыста қалу немесе төмендеген бағамен сатып алу, соңғы сеантқа келушілерге сый-ақы беру.
Орналасу орны, одан отелге келу ыңғайлылығы, оның қонақ үшін сыртқы келбетінің тартымдылығы (инфрақұрылымы) және оған келу мақсатыда тәуелді (бизнес, демалу, оқу жәнет.б.)
Қызмет көрсету құралдары (ыңғайлылықтар) – жатын орны, мейрамхана, барлар, рекреационды жағдайлар – клиенттер үшін қол жетерлік және типі, көлемі, баға бойынша ерекшеленеді.
Сервис деңгейі, оған қызметтер ассортименті, әр түрлі жағдайлардың болуы, олардың клиенттер қажеттілігін қанағаттандыруға әсер ететін стилі мен сапасы.
Имидж (беделі) - клиенттерге белгілі, отельді жағымды қабылдауды қөамтамасыз ету. Отель имиджі оның орналасу жерімен, көрсететін қызметтерімен және жағдай жасауымен, сыртқы келбетімен және отельдің ішкі атмосферасымен, қызмет көрсететеін персоналдың біліктілігімен және т.б. анықталады.
Баға – қызмет көрсету құнын көрсетеді.
Қызмет- уақытпен жүретін процесс.
Маркетингтің негізгі мақсаты- өнім арқылы сатып алушылар қажеттілігін қанағаттандыру.
Маркетинг жоспары - бизнес-жоспар бөлімі ретінде фирма қызметінің ішкі ұйымдастыру үшін, сонымен қоса әріптестер мен инвесторлермен байланысу негізі ретінде қажет. Болашақ әріптестермен бинес-жоспарды талқылау кезінде тауарды тарату, бағаны белгілеу әдістері, салынған капиталдың рентабельділігінің деңгейі, маркетинг саясатының басқа да жақтары туралы нақты көрініс болуы керек.
Маркетинг ұғымы ағылшынның market (нарық) сөзінен шыққан, ал инг жалғауы нарық жасаушы немесе нарық аумағындағы қызмет дегенді сипаттайды. Маркетинг ірі ауқымды өндірістің қалыптасуы және бәсекелестіктің күрт шиеленіскен жағдайында өнімді өндіру мен өткізуді басқарудың әдісі ретінде бөлініп шықты.
Жоспарлау шекарасы. Кәсіпорындағы жоспарлау шекарасы бір қатар объективті және субъективті себептермен шектеледі. Солардың ішіндегі ең маңыздысы нарықтық ортаның анықсыздығы. Фирма өзінің қазіргі таңдағы жағдайы, келешегі туралы жеткілікті ақпаратқа ие емес, ол сыртқы ортадағы болып жатқан өзгерістерді болжай алмайды. Жоспарлау осы анықсыздық тәуекелін төмендетудің бір әдісі болып табылады.
Жоспарлау шығындары. Жоспарлау шекарасы сонымен қатар жоспарлауды ұйымдастыру және жүзеге асыру шығындары көлемімен анықталады. Жоспарлау қызметін шетеуші- жоспарлауға кететін қосымша шығындар (персонал, уақыт).
Фирма қызметінің аумағы және жоспарлау ерекшеліктері- ұйымдағы жоспарлау мүмкіндіктерін кеңейтеді немесе, керісінше шектейді.
Жоспарлау- кез-келген есікті ашу құралы.
Жоспарлау – менеджменттің шынайы және құраушы бөлігі. Оны ұйым мақсаттарын, оның қызметінің нәтижелері және нақты мақсаттарға жету үшін қажет және ресурстарын алдын-ала болжау ретінде қарастыруға болады.
Идеалдар- жақын кезеңде жетуге үміт артпайтын, бірақ соған жақындау мүмкіндігі ескерілетін бейімдер;
Мақсаттар- жоспарлы кезеңде неғұрлым жалпы бейімдер, оларға жету толық немесе басым бөлікте көлемде жету туындалады;
Міндеттер- нақты, санды сипатта өлшенетін бейімдер, тапсырманы орындау нысанымен уақытын анықтайтын жұмыстар мен функциялар сипаты.
Компания миссиясы- нақты бейім түрі болып табылады, оған жету уақыты анықталады. Миссияны сипаттау бизнес-жоспарға енеді.
Компанияның даму мақсаттары. Миссияға қарағанда мақсаттар ұйым қызметінің жекеленген нақты бағыттарын туындайды.
Пайдалылық көрсеткіштерін қалыптастыру (пайдалылық, рентабельділік). Бұл көрсеткіштердің атаулары және есептеу нысандары болуы мүмкін. Кез-келген компанияның мақсаты- пайданы максимизациялау, ал қызметтегі жоғары тәуекел ұзақ мерзімді пайда табу мүимкіндігін төмендетеді (кері байланыс: пайда-тәуекелділік).
Стартегиялық талдау- ортаны талдаған кезде алынған ақпараттар базасын компанияның дамуының альтернативті стратегияларына түрлендіру құралы.
Үзілістерді талдау- стратегиялық жоспар және фирманың нақты жағдайындағы мүмкіндіктерінің көрсеткіштері арасындағы айырмашылықты анықтау.
Шығындар дианамикасын талдау және тәжірибе қисығы- шығындардағы артықшылыққа жету стратегиясымен байланысты. Ол өндірісі көлемі екі есеге артқан сайын өнім бірлігін өндіруге кететін шығындар 20% азаятындығын туындайды. Тәжірибе қисығына сәйкес фирма стратегиясының негізгі бағыты –нарықтың неғұрлым үлкен үлесін жаулап алу болып табылады, ол бәсекелестер алдында шығындар бойынша артықшылыққа жетуге мүмкіндік береді.
Нарық динамиткасын талдау, өнімнің өмірлік циклі моделі -тауардың нарықта болуының әр кезеңі үшін бизнес стратегиясын дұрыс анықтау.
Өнім-нарық моделі- модельдің әр түрлі үйлесімі үшін тәуекел деңгейімен сәттіліктің мүмкіндік жәрежесін көрсетеді.
Стратегияны талдаудың портфельді модельдері- нарықтық тартымдылығы және бизнестің оның ішінде бәсекелесу мүмкіндігі тұрғысынан алғандағы бизнсетің қазіргі жағдайы мен келешегін анықтайды. Олар - БКГ матрицасы, Мак –Кинси матрицасы, ПИМС (РIМS) моделі.
Жалпы бәсекелік стратегиялар. М.Портер үш негізгі стратегияны атап көрсетеді, олар әмбебаб сипатта және кез-келген бәсекелік күшке қатысты пайдалаланылуы мүмкін:
Шығындар бойынша артықшылық – әрі бағалық саясатта, әрі табыстылық деңгейін анықтауда үлкен еркіндік береді.
Дифферециация- фирманың сауда маркасымен бекітілген ерекше қасиеттері бар өнім немес қызметті өңдеуін білдіреді.
Фокустау- нарықтың бір сегментінде, сатып алушылардың ерекше тобына шоғырлану (мысалы, тек балалар киімі), сонымен қоса тауарлардың белгілі бір тобына немесе нарықтың шектелген георгафиялық секторіне.
Бағалық стратегия- сату бағасын белгілеу кезінде шешім қабылдау негізі болып табылады. Бағалық саясатты қалыптастыру кезінде тек баға деңгейін ғана емес, фирманың бағалық әрекетінің стратегиялық тізбегін анықтау керек.
Ұсынылатын табыс типіне қарай- шығындарды азайту; өндіріс пен технологиягы кеңейтуден қосымша шығындар; жаңа өткізу нарықтарына шығу; өндіріс пен өткізу тәуекелін төмендету.
Өзаратәуелділіктің қарым-қатынасы- альтернативті жобалар, алмастыру қатынасы, экономикалық тәуелсіздік қатынасы.
Ақша ағымының типі- қалыпты (бір мезгілде немесе бірнеше кезекті кезеңдерде ағымы, болып кейіннен қайта ағымы болатын болса), қалыпты емес(егер кез-келген кезектілік ағымы мен қайта ағымы жалғасып отыратын болса).
Тәуелсіз жобалар- егер бір жобаға қатысты қабылданатын шешім екіншісіне әсер етпейтін болса;
Альтернативті жобалар- егер екі жобаны қатарынан жүзеге асыру мүмкін болмайтын болса;
Жобалар өзара комплементарлық қарынастармен байланысты, егер бір жобаны жүзеге асыру екінші жобаның өсуіне әкелетін болса.
Жобалар өзара алмастыру қарынастармен байланысты, егер жаңа жобаны қабылдау басқа жоба бойынша табыстың азаюына әкелетін болса.
Сыйымдылығын талдау, демек сату көлемін болжау, себебі оны жеткілікті есептемеу нарықтағы үлесті жоғалтуға, ал оны артық есептеу капитал салымдарының тиімсіздігіне әкеледі.
Жобаны қаржыландыру үшін тартылатын капитал бағасы өзгеруі мүмкін (көбіне артады), әр түрлі жағдайлар әсерінен. Демек бір жағдайларда қабылданған юоба, екінші жағдайларда тиімсіз болып қалуы мүмкін.
Таза келтірілген эффект (әсер) – NPV жобаны қабылданудан кәсіпорынның экономикалық потенциалының болжамды бағасының көрінісін береді. Егер NPV0, онда жобаны жүзеге асырған кезде компания иелері шығынға шалдығады, ал NPV=0, онда жобаны жүзеге аысрғаннан компания иелерінің жағдайы жақсарады.
Инвестиция рентабельділігінің индексі – РI- шығын бірлігіне келетін табысты сипаттайды.
Пайданың ішкі нормасы – IRR- осы жобаға қатысты шығындардың максиамлды деңгейін көрсетеді. Егер жобаны қаржыландыру үшін қажет капитал бағасы IRR артық болса, жобаны жүзеге асыру шығындарға әкеледі, демек одан бас тарту қажет.
Пайданың модификацияланған ішкі нормасы- MIRR -дисконттау коэффициентін туындайды.
Инвестицияның ақталу мерзімі- PP бастапқы инвестиция толығымен қайтарылатын кезеңдер санын көрсетеді.
Пайданың есептік нормасы – ARR компанияның құрылымдық бөлімшелерінің қызметінің салыстырмалы бағасы.
Тәуекел - қандай да бір зиян қаупін білдіреді.
Шаруашылық тәуекел өнім өндіру, қызмет көрсету мен, оларды өткізумен, тауарлы –ақша және қаржылық операциялармен, ғылыми –техникалық жүзеге асырған кезде пайда болатын тәуекел.
Кәсіпкерлік тәуекел кәсіпкерлік қызметтегі ресурстардың мүмкін жоғалтулары, ресурстарды тиімді пайдалана отырып, алуға жоспарланған табысты ала алмау.
Абсолютті мәндегі тәуекел материалды – затты (физикалық немесе құнды–ақшалы) мәндегі жоғалтулар, егер тәуекел сондай өлшемге келетін болса.
Салыстармалы мәндегі тәуекел мүмкін болатын жоғалтулар көлемі, соның көрінісінде кәсіпкердің не мүліктің жағдайын, не осы кәсіпкерлік қызметте ресурстарға кеткен жалпы шығын, не кәсіпкерліктен күтілетін табысты көруге болады. Бұл тәуекелдің санды жағы.
Кәсіпкерлік жоғалтулар –күтілетін көлеммен салыстарғандаға табыс, пайданың аяқ –асты төмендеуі. Осылайша, тәуекелді талдау жоғалтуларды зерттеумен байланысты.
Жоғалтулардың материалды түрі –негізгі қор, мүлік, өнім, шикізат, энергияны жоғалтумен байланысты жобада қарастырылмаған қосымша шығындарда көрінеді.
Еңбектік жоғалтулар – шығындар аяқ асты, жоспарланбаған жағдайлармен байланысты еңбек уақытын жоғалту.
Қаржылық жоғалтулар жоспарланбаған төлемдер, айып пұл төлеу, қосымша салық төлеумен, ақша қаражаттарымен құнды қағаздар жоғалтуларымен байланысты пайда болады. Олар инфляциямен, валюта курсының өзгеруімен, бюджетке қосымша төлемдер пайда болғаннан тууы мүмкін.
Қаржылық жоспарлау- фирмаішілік жоспарлаудың маңызды құраушысы болып табылады.
Пайда және шығындар есебінің болжамы ұзақ мерзімді қаржылық жоспарлауға жатады, ал қаржылық бюджеттің жедел сипаты бар. Қаржылық жоспарлауды капитал салымдарының ұзақ мерзімді бюджетін құру және инвестициялық жобаларды бағалау, сонымен қоса ұйымды қаржыландырудың ұзақ мерзімді стратегиясы толықтырады. Капитал салымдар бюджетін өндеу келесілерді туындайды:
Фирма балансы- капиталдың қайнар көздерімен олардың орналасуын көрсететін жүйеленген кесте. Балансты таблицаның сол жағында фирма активтері, былайша айтқанда кәсіпорын иелігінде болып, шаруашылық қызметте белсенді қатысатын материалды ақшалай құралдар. Баланстың оң жағы пассивтер, қажет капиталды алудың әр түрлі қайнар көздері.
Пайда және шығын жөнінде есеп - қаржылық нәтижелер туралы есеп, онда фирма шығындарымен өз қызметінің нәтижесін салыстырады, табыс көлемін және оның көлемін анықталады.
Қолма-қол ақшаның қозғалысы жөнінде есеп- қол ақшаны қайнар көздерімен пайдалануын талдайтын қаржылық құжат. Ол 3 сұраққа жауап беруі керек:
Ликвидтілік- ұйымның қысқа мерзімдігі өз міндеттері бойынша жауап беру мүмкіндігі. Бұл көрсеткіштердің 2 негізгі түрі бар: жабудың жалпы коэффициенті (ЖЖК)=ағымдық активтерағымдық пассивтер, бұл 1 кем болмауы керек, әйтпесе фирма төлем қабілетсіз. Тиімді ЖЖК 2-2,5 шегінде; абсолютті ликвидтілік коэффициенті ағымдағы активтердің ликвидті бөлігінің ағымдық пассивтерге қатысы. АЛК=ағымдық активтер-қорлар ағымдық пассивтер. Сараптар бағасы бойынша бұл көрсеткіш 0,2 кем болмауы тиіс.
Белсенділік- фирма өз ресурстарын қаншалықты тиімді пайдаланатынын анықтайтын көрсеткіш немесе активке салынған 1 тг инвестициядан құрылған сату көлемі.
Сатуды болжау- қаржылық жоспарлау процесі келешектегі сатуды болжамдарды анықтаудан басталады. Дұрыс анықталғаннан сату болжамы келесілерге негіз болады:
Эконометрикалық әдістер- олардың көмегімен сату көлемін макроэкономикалық айнымалылармен байланыстырады. ЖҰӨ сонымен қатар, салалық көрсеткіштер(салалық нарық сыйымдылығы, бәсеке деңгейі)
Шығынсыздықты талдау- әдістің мәні келесіде: 0-дік пайда нүктесін немесе шығынсыздықтың нүктесін анықтау. Ол фирманың сатудан түскен жиынтық табысы оның жиынтық шығындарына тең екендігін білдіреді.
Бюджет-фирманың табыстар мен шығындардың сметасы(баптары).
Бизнес жоспар- уақыт бойынша ұштастырылған, мақсат пен ресурстар үйлестірілген көзделген мақсатқа жету үшін бағытталған іс-шаралармен әрекеттер жүйесі.
Резюме-бизнес жоспар резюмеден басталады. (көлемі 4 баспа бетінен көп болмауы керек).
Кәсіпкерлік құпия- кәсіпкерге фирма қызметін тиімді жүргізу үшін қажет коммерциялық немесе өндірістік құндылығы бар ақпарат, мәлімет жиыны.
Кәсіпкерлік құпия- мемлекеттік құпия болыпи есептелмейтін, шаруашылық жүргізуші субъектінің өндірістік, технологиялық ақпарат, басқару, қаржысымен байланысты ақпараты, оны жариялау субъект мүддесіне зиян әкелуі мүмкін.
Аса маңызды ақпарат- орны толтырылмас ақпарат, оның болуымен құпиялылығы кәсіпорын қызметі үшін аса маңызды. Бұл ақпараттың сыртқа кетуі кәсіпорын қызметінің жұмыс істеуіне қауіп төндіреді.
Маңызды ақпарат- бұл ақпараттың сыртқы шығып кетуі үлкен шығындарға әкеледі.
Пайдалы ақпарат- оның сыртқа кетуі кәсіпорынға белгілі бір шығын әкеледі, бірақ оның қызметінің тиімділігіне аса әсер етпейді.
Мәнсіз ақпарат- кәсіпорынға материалды шығын әкелмейді де, оның қызметіне әсер етпейді. Абсолютизм - жоғары билік толығымен бір тұлғаның - монархтың қолында шоғырлануымен сипатталатын басқару нысаны, шексіз монархияны білдіреді.
Авторитаризм - жеке тұлғаның диктатурасына, билігіне сөзсіз бағынуға негізделген саяси билік жүйесі.
Азаматттық қоғам - саяси жүйеден тәуелсіз әрекет ететін және оған ықпал етуге қабілетті әлеуметтік қарым-қатынастар мен институттардың және жеке индивидтер мен әлеуметтік субъектілердің қоғамдастығы. Қоғамдық үрдістердің басты әрекет етуші тұлғасы және субъектісі болып өз сұраныстарының, мүдделері мен құндылықтарының бүкіл жүйесімен адам көрінетін қоғам.
Атқарушы билік - заңнамалардың негізінде қоғам істерін бизнесті ұйымдастыруды жүзеге асыратын және атқару - өкім ету сипаты бар мемлекеттік - биліктік өкілеттіліктерді іске асыратын атқарушы билік органдарының жүйесінен көрініс тапқан мемлекеттік биліктің тармағы.
Атқарушы билік органы - бұл тиісті қүзырет берілген, белгілі бір аумақ шеңберінде қызмет атқаратын және атқарушы – өкім етуші қызметті жүзеге асыратын, біршама дербес, құрылымдық жағынан жекеленген мемлекеттік аппараттың бөлігі.
Әлеуметтік мемлекет - әрбір азаматтың лайықты өмір сүруіне, өндірісті басқаруға, азаматтарды әлеуметтік қорғауға ұмтылған мемлекет.
Әкімшілік әдіс - мемлекеттің басқарушылық құрылымдарының адамдардың тәртібін, қызметін тікелей және міндетті түрде анықтайтын амалдарынан, тәсілдерінен, әрекеттерінен тұратын бизнесті ұйымдастыру әдісінің бір түрі. Олардың негізгі белгілері: а) мемлекеттік органның немесе лауазымды тұлғаның орындаушының міндеттерін тәртіп нормаларын белгілеу және оған нақты бұйрық беру арқылы тікелей әсер етуі; б) алдыға қойылған міндеттердің, іс-әрекеттерді шешудің бір жақты тәсілін тандау, орындалуға міндетті жағдайларды шешудің бір жақты жолын таңдау; в)өкімдер мен нұсқаулардың міндетті түрде орындалуы, орындалмаған жағдайда әр түрлі зандық жауапкершлікке әкелу мүмкіндігі.
Әлеуметтік әдістер - адамдардың еңбек, тұрмыс жағдайларымен, оларға әлеуметтік қызмет көрсету, қоғамдық және саяси белсенділіктерін дамытумен, билік процестеріне қатысуымен байланысты әдістер. Бұл әдістер адамдардың саяси-әлеуметтік мүдделеріне, олардың қоғамдағы мәртебесіне, өзін-өзі еркін көрсету мүмкіндігіне әсер етеді.
Әкімшілік шешімдер - адамдардың өндірістік - шаруашылық, әлеуметтік және мәдени өмірін, жеке ұйымдардың ағымдағы қызметін реттейтін басқарушылық әрекеттер актілері. Әкімшілік шешімдерді шығару билік пен басқару органдарының функциясына жатады.
Әлеуметтік тиімділік - кез келген еңбектің маңыздылығын, ұтымдылығын және тиімділігін көрсетеді.
Басқару - субъектінің (бірнеше субъектілердің) объектіге оның жағдайын, іс-әрекетін, қасиетін, сапасын өзгертетіндей әр түрлі ықпал ету әдістері.
Басқару ісі - кәсіби даярлықты және қажетті амалдарды, тәсілдерді, нысандарды, әдістерді қолдануды талап ететін адамдар еңбегінің ерекше түрі. Мемлекеттік билік және жергілікті басқару органдары бизнесті ұйымдастыру мақсаттары мен функцияларын басқару ісі арқылы жүзеге асырады.
Басқару қызметінің әдістері - мемлекеттік билік органдарының қызмет ету әдістері, бизнесті ұйымдастырудың мақсаттары мен функцияларын жүзеге асыруды қамтамасыз ету әдістері.
Билік - өзара байланыс процесі кезінде адамдардың басқалардың үстемдігін мойындауын білдіреді.
Басқару нысаны – мемлекеттің жоғары билік органдарының құрылымы, құрылу тәртібі мен олардыц арасындағы билік бөлінуі, яғни жалпы мемлекеттік билікті ұйымдастыруды білдіреді.
Басқару циклі - өзара байланысты, қисынды келісілген басқару сатыларының жиынтығы.
Басқару ақпараты -жалпы әлеуметтік ақпарат массивінің мемлекеттік-кұқықтык процестерді қалыптастыруға, қызмет көрсетуге және басқаратын әрекеттестіктерді жүзеге асыруға жарамдылық критерийі бойынша ажыратылған бөлігі.
Басқарудың функциялары - басқарылатын объектіге тікелей мақсатты түрде ұйымдастыру және реттеу тұрғысынан әсер ету.
Басқару ісіндегі жариялылық - адамдардың бизнесті ұйымдастыру мақсаттарын білуі, оны іске асыруға қатысу мүмкіндігінің болуы. Жариялылық демократияның, қоғамның саяси өмірінің ажырамас элементі болып табылады. Ол басқарушы субъектінің келесідей қызмет түрлерін қамтиды: басқарылатындарды қазіргі таңдағы экономиканың, әлеуметтік сфераның, қоғамдық қатынастардың жағдайы, мемлекеттің сыртқы және ішкі саясаты туралы жан-жақты хабардар ету; барлық деңгейдегі мемлекеттік органдар қызметін сипаттайтын ресми құжаттарды, статистикалық мәліметтерді, социологиялық зерттеулер нәтижесін және басқа да материалдарды үнемі баспасөз бетінде жариялау; ұлттық және аймақтық деңгейдегі мақсатты бағдарламалардың жобасын, белгіленген саяси бағыттарды, сонымен қатар оларды жүзеге асыру жолдары мен әдістерін ашық талдау; басқарушы органдардың қызметіне ашық халық тарапынан бақылау жасау, бағдарламалар мен жоспарлардың нәтижесін және салдарларын талдау мен бағалауға қоғам мүшелерін кеңінен тарту.
Бюрократия - айырықша функциялар мен жеңілдіктер берілген, халықтан бөлек және оның үстінен қарайтын, ерекше аппараттың көмегімен жүзеге асырылатын қоғамды басқару жүйесі.
Басқарушылық қызмет стилі - билік органдарының, қызметкерлерінің күнделікті қызметінде қолданатын әдіс-тәсілдер, құралдар жүйесі; бағынышты қызметкерлерге қатысты жүріс-тұрыс үлгісі.
Басқарушылық қызмет кезеңдері - басқарушылық шешімдердің дайындалуының, қабылдануының және орындалуының, ұйымдастырушылық шаралардың жүргізілуінің басқарушылық қызметтің мүдделері мен мақсаттары талап ететін белгілі бір тізбектілікпен қолданылуы.
Басқарушылық қызмет нысандары - басқарушылық мақсаттар мен функцияларды қалыптастыру мен жүзеге асыру және оларды қамтамасыз ету жөніндегі мемлекеттік органдардың практикалық белсенділігінің көрінуі.
Басқару мәдениеті - басқару процесін ұйымдастыру мен жүзеге асырудағы, басқарушылық еңбекті ұйымдастырудағы жетістіктердің, сондай-ақ қоғамдық мораль, этика, эстетика, кұқық нормалары мен қағидаларына сай келетін басқару жүйесі мен қызметкерлерге қойылатын талаптардың жиынтығы. Ол басқару қызметкерлерінің мәдениетінен, басқару процесінің мәдениетінен, еңбек жағдайының мәдениетінен және құжат жүргізу мәдениетінен тұрады.
Басқару ақпараты – басқарушылық ықпалды қалыптастару мен жүзеге асырудың мемлекеттік-құқықтық үрдістеріне қызмет көрсетуге жарамды әлеуметтік ақпараттың бөлігі.
Демократия - азшылықтың көпшілікке бағыну қағидатын ресми түрде жариялайтын, азаматтардың еркіндігі мен құқықтарының теңдігін мойындайтын биліктің, қоғамды саяси ұйымдастырудың нысаны. Оған парламентаризмнің болуы, яғни заң шығарушы және атқарушы биліктердің бөлінуі тән.
Департамент - бірқатар елдердегі (Франция және т.б.) негізгі әкімшілік-аумақтық бірлік; жоғарғы әкімшілік мекемедегі (министрліктер және т.б.) бөлім; ведомствоның атауы.
Еңбек жағдайы мәдениеті - басқару мәдениетінің негізгі аспектілерінің бірі. Қызметкерлердің жұмыс орнының ыңғайлы болуымен және санитарлық-гигиеналық талаптарға қаншалықты сәйкес келетіндігімен байланысты, қолайлы еңбек жағдайымен, жұмыс орындарының тиісті құрал-жабдықтармен қамтамасыз етілуінде көрініс табады.
Жауапкершілік - өзара байланысты жақтардың мүдделері мен бостандықтарын қамтамасыз ететін қатынасты, адам бойындағы қасиетті білдіреді. Ол үш құрамдас бөліктердің өзара байланысының нәтижесінде қалыптасады: борыштық сезім; іс-әрекетті бағалау; шектеу қою, жазалау шараларын қолдану.
Жергілікті атқарушы орган - облыстың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың), ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) әкімі басқаратын, өз құзыреті шегінде тиісті аумақта жергілікті бизнесті ұйымдастыруды жүзеге асыратын алқалы атқарушы орган.
Заңға сәйкестілік - мемлекетте, қоғамда адамдар қажеттіліктерін, мүдделері мен мақсаттарын қамтамасыз етіп, қоғамдық дамуды үйлестіру мен рационалдық тұрғыдан ынталандыратын тұрақты экономикалық байланыстар мен қатынастар жүйесі.
Зайырлы мемлекет - діни мекемелер мен дін ұстау мемлекеттен бөлектігін білдіреді, әлде қандай мемлекеттік немесе міндетті дін жоқ.
Конфедерация - толығымен өз дербестігін сақтайтын, жеке билік, басқару және әділ сот органдары бар мемлекеттердің бірлестігін немесе одағын білдіреді. Бірлескен іс-әрекеттерін үйлестіру үшін конфедерация мүшелері біріккен органдар құрады. Бұл органдар міндетті түрде белгілі бір сфераларда қызмет атқарады және нақты саяси, экономикалық, әскери мақсаттарды көздейді.
Құқықтық реттеу - адамдар әрекетінің занды нормаларын, ережелерін анықтаумен байланысты болатын мемлекет қызметінің түрі.
Құқықтық реттеу әдістері - басқарушы жүйенің әлеуметтік-құқықтық салаға әсер етуінің заңды тәсілдері мен құралдарының жиынтығы. Олар: орталықтандырылған, императивті реттеу (субординация әдісі), мұнда реттеу жоғарыдан төмен биліктік-императивтік негізде мемлекеттік билік органдары арқылы жүргізіледі; орталықсыздандырылған, диспозитивті реттеу, мұнда құқықтық реттеу пікір алмасу, келісім жасау, бірлескен актілер қабылдау арқылы жүргізіледі.
Құқықтық тәртіп - қоғамдық дамудың үйлесімділігін қамтамасыз ететін мемлекетте, қоғамда, адамдар арасында болатын құқықтық қатынастар мен байланыстар жүйесі; заң нормаларын іске асыру нәтижесінде пайда болатын қоғамдық қатынастардың нақты жағдайы; заңдылықты жүзеге асыру барысында туындайтын қоғамдық қатынастардың тәртіпке келтірілген нақты құқықтық жагдайды, бір қалыпты құқықтық өмірді білдіреді.
Қызмет тәртібі - мемлекеттік қызмет бойынша міндеттер мен құқықтарды, атқаратын мемлекеттік лауазым бойынша функциялар мен өекілеттіктерді жауапкершілікпен әрі адал орындау.
Мемлекет - қоғам өмірін ұйымдастырудың саяси нысаны.
Мемлекеттің нысаны - мемлекеттік биліктің жүзеге асырылуының, ішкі қүрылысының және ұйымдастыру элементтерінің жиынтығы.
Бизнесті ұйымдастыру - мемлекеттің адамдардың қоғамдық іс-әрекеттерін тәртіпке келтіру, сақтау немесе қайта құру мақсатында өзінің билік күшіне сүйене отырып практикалық, ұйымдастырушылық және реттеушілік әсері.
Бизнесті ұйымдастыруның пәні - қоғамды басқарудың саяси-құқықтық институты ретіндегі мемлекеттік билік органдарының қызметін және қалыптасатын саяси-құқықтық, әлеуметтік қарым-қатынастарды талдау
Бизнесті ұйымдастыру қагидалары - бизнесті ұйымдастыру жүйесінің құрылымдық элементтерінің мәні мен ішкі үйлесімділігін білдіретін негізгі бастамалар, ең жалпы идеялар.
Мемлекеттік билік-әлеуметтік биліктің түрі - әр түрлі әдістерді, оның ішінде мемлекеттік мәжбүрлеуді қолдану арқылы қоғамда тұрақтылық пен тәртіпті, азаматтарды ішкі және сыртқы қол сүғудан қорғауды қамтамасыз етуге міндетті мемлекеттік органдар мен мекемелерде жүзеге асқан мемлекеттің еркі мен күшінің шоғырлаңдырылган көрінісі.
Мемлекеттік саясат - мемлекетпен және қолданылатын құралдарымен жүзеге асырылатын мақсаттар мен міңдеттерінің жиынтығы.
Мемлекеттік орган - мемлекеттік биліктің дербес құрылымдық бірлігі.
Мемлекеттік органның құзыреті - мемлекет тарапынан мемлекеттік органға жүктелген, орындалуы міндетті болып табылатын қызметтер мен өкілеттіктер. Мемлекеттік орган өз құзыреті шегінен шықпауға және оны орындаудан жалтармауға міндетті.
Мемлекеттік аппарат - мемлекеттің функцияларын жүзеге асыратын мемлекеттік органдардың жиынтығы.
Мемлекеттік қызметші - мемлекеттік органда заңдарда белгіленген тәртіппен республикалық немесе жергілікті бюджеттен не ҚР Ұлттық Банкінің қаржысынан ақы төленетін қызметті атқаратын және мемлекеттің міндеттері мен функцияларын іске асыру мақсатында лауазымдық өкілеттікті жүзеге асыратын азамат.
Мемлекеттік әкімшілік қызметші - мемлекеттік саяси қызметшілердің құрамына кірмейтін, мемлекеттік органда тұрақты кәсіби негізде лауазымдық өкілеттікті жүзеге асыратын мемлекеттік қызметші.
Мемлекеттік саяси қызметші - тағайындалуы (сайлануы), босатылуы және қызметі саяси-айқындаушы сипатта болатын және саяси мақсаттар мен міндеттерді іске асыру үшін жауап беретін мемлекеттік қызметші.
Мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс - мемлекеттік әлеуметтік тапсырысты жүзеге асыруға шарт жасасу арқылы бюджет қаражаты есебінен қамтамасыз етілген республикалық, салалық және өңірлік деңгейлердегі әлеуметтік бағдарламаларды, жобалар-ды, сондай-ақ әлеуметтік міндеттерді шешуге бағытталған жекелеген іс-шараларды іске асырудың нысаны.
Мемлекеттік кәсіпкерлік - мемлекет тарапынан заң шығарушы, атқарушы билікке сүйене отырып, мемлекеттік капитал негізінде басқаруды сонымен қатар әр түрлі нысандағы кәсіпорын құрылымы мен шаруашылық қызметін басқаруды жүзеге асыратын мемлекеттік меншікке негізделген өндірістік - экономикалық қызмет.
Мемлекеттік орган құрылымы - мемлекеттік орган бөлімшелерінің жиынтығы, олардың қызметтері, органға қатысты функциялар мен өкілеттіктерді бөлу үлгісі, осы белімшелер мен қызметтердің өзара байланысты қатынастар жүйесі.
Бизнесті ұйымдастыруды құқықтық реттеу - мемлекеттік органдарды ұйымдастыру мен олардың қызмет ету ережелерін тағайындауға байланысты мемлекет қызметін білдіреді.
Мемлекеттік бақылау - арнайы уәкілетті мемлекеттік органдардың, лауазымды адамдар мен өзге де уәкілетті субъектілердің объектінің жұмыс істеу процесінде берілген бағыттардан ауытқуын жою мақсатында байқау мен тексеру жүргізу жөніндегі қызметі.
Бизнесті ұйымдастырудагы заңдылық - басқару қатынастарының барлық субъектілерінің мемлекеттің аумағында қолданылып жүрген нормативтік құқықтық актілерді дәл, қатал және мұлтіксіз сақтауы мен орындауы.
Бизнесті ұйымдастыру субъектісі - билікті жүзеге асыруға және қоғамдық процестер мен мемлекеттің қызметін тікелей басқаруға конституциялық өкілеттігі бар мемлекеттік билік органдары. Билік күшіне сүйене отырып олар әр түрлі деңгейдегі
мемлекеттік шешімдерді әзірлейді және қабылдайды, олардың орындалуын ұйымдастырады және бақылайды.
Министрлік - тиісті бизнесті ұйымдастыру саласында (аясында) басшылықты, сондай-ақ зандармен кезделген шекте-салааралық үйлестіруді жүзеге асыратын Республиканың орталық атқарушы органы болып табылады.
Саясат субъектісі - мемлекеттік биліктің бірден-бір бастауы болып табылатын және тікелей немесе өкілдері (мемлекеттік заң шығарушы органдары және жергілікті өзін-өзі басқару органдары) арқылы өзінің билігін жүзеге асыра отырып, мемлекет пен қоғамды басқаруға қатысатын субъект. Оған халық, оны құрайтын әлеуметтік топтар жатады.
Үкімет - Қазақстан Республикасының атқарушы билігін жүзеге асырады, атқарушы органдардың жүйесін басқарады және олардың қызметіне басшылық жасайды.
СОӨЖ (ПРАКТИКАЛЫҚ ЖӘНЕ СЕМИНАРЛЫҚ САБАҚТАРДЫ) ӨТКІЗУГЕ АРНАЛҒАН ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛАР
1тақырып. Бизнесті ұйымдастыру принциптері мен негіздері.
Практикалық (семинарлық) сабақтың жоспары
1. Кәсіпкерлік қызмет және оның түрлері.
2. Кәсіпкерлікті дамыту үшін қажет жағдайлар.
3. Кәсіпкерлікті мемлекеттік тіркеу.
Өзін- өзі тексеруге арналған сұрақтар:
1. Кәсіпкерлік қызметтің міндеттері мен мақсаттары неде?
2. Кәсіпкерлік қызметтің экономикадағы мәні неде?
3. Кәсіпкерлік қызмет қандай белгілер бойынша жіктеледі және оның негізгі түрлері қандай?
4. Кәсіпкерлік қызметті қалыптастыру үшін экономикалық, әлеуметтік, психологиялық, құқтық қандай жағдайлар қажет?
5. Кәсіпкерге қандай сипаттар тән?
6. Өндірістік кәсіпкерліктің мәні неде? Неге ол кәсіпкерлік қызметтің негізгі түріне жатады?
7. Коммерциялық кәсіпкерліктің мазмұнын не құрайды, оның қызмет аясы қандай?
8. Қаржылық кәсіпкерліктің қызмет саласы қандай, оның ерекшеліктері неде және қызмет аясы қандай?
9. Бүгіңгі күнде консалгтигтік қызмет түрін неге ерекшелейді, оның Қазақстанда даму келешегі қандай?
10. Қазақстандағы кәсіпкерлік қызмет түрлерінің мазмұнын қарастырыңыз
1 тақырып. Компанияның даму стратегиясын таңдау
Практикалық (семинарлық) сабақтың жоспары
1. Кәсіпкерлік қызметтегі стратегиялық жоспарлау.
2. Кәсіпкерліктегі бизнес-жоспарлау.
Өзін- өзі тексеруге арналған сұрақтар:
1. Стратегиялық жоспарлаудың ауқымы.
2. Стратгеиялық жоспарлау қажеттілігі.
3. Шағын және орта кәсіпорындардағы стратегиялық жоспарлаудағы ерекшеліктері неде?
4. Бәсекегеқабілеттілікті арттырудың көздерін талдау.
5. Кәсіпкерлік қызметтегі стратегиялық жоспарлауға мемлекеттік бағдарламалардың әсерін бағалау
3 тақырып. Бизнесті ұйымдастырудың ұйымдық-құқықтық нысандары
Практикалық (семинарлық) сабақтың жоспары
1. Кәсіпкерліктің жеке және бірлескен түрлері.
2. Серіктестіктер мен қоғамдар.
3. Мемлекеттік кәсіпкерлік.
Есеп: Токарлы станоктың сатып алу бағасы 150 мың.тенге, жеткізу және монтаж 10,5 мың.тенге және 3,4 мың.тенге сәйкес. Жұмыс істеу кезінде бірінші 5 жылда дайын өнімге өткізілген станок құны 97 мың.тенге құрайды. Ағымдық жылы 74,2 мың.тенгеге капиталды жөндеу өткізу жоспарлануда. Ағымдық жылдың соңында осы станоктың құны қанша болады?
Ұсынылатын әдебиет
1. Кураков Л. П. и др. Бизнес-план: зарубежный и отечественный опыт. – М. Дело, 1995.
2. Мамыров Н. К. Маркетинговый подход к планированию предпринимательской деятельности: зарубежный опыт Вестник КазГАУ, 1998, №2.
3. Прогнозирование и планирование в условиях рынка: Учеб. пособие Т.Г. Морозова, А.В. Пикулькин, В.Ф. Тихонов и др.; Под ред. Т.Г. Морозовой, А.В. Пикулькина. - М.: ЮНИТИ, 2001. - 318 с.
4 тақырып. Бизнестегі менеджмент және әлеуметтік жауапкершілігі
Практикалық (семинарлық) сабақтың жоспары
1.Кәсіпкерлікті қызметті басқаруды ұйымдастыру.
2. Кәсіпкерлердің әлеуметтік жауапкершілігі.
3. Әлеуметтік жауапкершілікті орындамағандығы үшін жазалау.
Өзіндік жұмыс тапсырмасы.
Менеджердің басты міндеті - компания алатын пайданфы максимизациялау. Сонымен қоса менеджредің қоғам алдындағы әлеуметтік міндеті де үлкен мәнге ие болып келеді, ол ел алдында тұрған әлеуметтік мәселелерді шешуді қамтамасыз ететін нақты шешімдер.
Осыған байланысты екі позиция бар. Бірінші позицияны жақтаушылар, әлеуметтік мәселелерді мемлекет шешуі керек, ал бизнес тек – ақша жасауы керек. Олар өз позициясын келесі жағдаймен негіздейді: әлеуметтік саладағы шешімдер компанияның пайдасының төмендеуіне әкеледі, оның бәсегегқабілеттілігін төмендетеді, сонымен қоса шығындарды көбейтеді, ал бұл жағдай келешекте бағаның өсуіне әкеледі (осылайша тұтынушыға зиян шектіреді) жэәне басқа да жағымсыз салдар¹а әкеледі.
Басқа позицияның жақтаушылары, бизнесмендердің қоғам алдында моральді жауапкершілігі бар деп есептейді. Ал олардың әлеуметтік мәселелерді шешуге әкелетін шешімдері кәсіпкерлерге қоғам алдындағы беделін көтереді, пайдалы жарнама болуы мүмкін дейді.
Сұрақтар:
1. Сіз кімнің позициясын жақтайсыз?
2.Сіздің ойыңызша, қазіргі кәсіпкер әлеуметтік міндеттерді атқаруы керек пе және қандай түрде?
3Бұл соңғы есепте ол үшін тиімді болады ма (соның ішінде қаржылық тұрғыдан). Егер тиімді болса, неге?
Қазақстандық бизнестің әлеуметтік көмегі қандай түрде жүзеге асырылуы мүмкін:
фирма масштабында;
аймақ, ел масштабында?
Есеп: Негізгі қорларға келесілер жатада ма, жоқ па анықтау керек:
А) ПЭВМ;
Б) калькулятор;
В) штангенциркуль;
Г) жұмыскерлерге арналған душ орны;
Д) цехтегі конвейер;
Е) темір жол тупигі;
Ж) орауыш тарасы;
З) станоктың майы;
И) контордағы орындықтар;
К) электрлампочкалары;
Л) көшедегі жарық столбылара;
М) лифт;
Н) ноу-хау;
О) жөндеу цехі.
Ұсынылатын әдебиет
1. Деловое планирование: Учеб. пособие Под ред. В. М. Попова. – М.: Финансы и статистика, 1997.
2. Егоров Ю. Н., Варакута С. А. Планирование на предприятии. – М.: Инфра – М, 2001.
3. Головань, С.И. Бизнес-планирование: Учеб. пособие С.И. Головань. - Ростов нД: ФЕНИКС, 2002. - 320 с.
5 тақырып. Кәсіпорынды орналастыру
Практикалық (семинарлық) сабақтың жоспары
1. Кәсіпорынды орналастыру.
2. Фирманың сыртқы безендірілуі мен ішкі интерьері.
3. Персоналдың сыртқы келбеті.
Есеп. Кәсіпорын бойынша айналмалы капиталға жоспарланған қажеттілікті анықтау керек. Өнімнің өзіндік құны 1200000 тенге құрайды. Жыл ішінде 1440000 тенгеге өнім сату жоспарланады. Шикізатпен материалдарды сатып алу 705000 тенгеге түседі. Жыл басында 140000 тенгеге өнім болады. Жыл соңындағы міндетті 125000 тенгеге қалдық болуы керек. Шикізат бойынша қор нормасы 60 күн, аяқталмаған өндіріс бойынша 15 күн, дайын өнім бойынша 30 күн. Шикізат және материал сатып алу кезінде фирма 15 күн несиені пайдалануды жоспарлайды, өнімді тапсырыс бойынша сатуда 15000 тенге тұрақты авансты төлемдері болады.
Өндіріс тұрақты және барлық өнім бір айға несиеге сатылуы мүмкін.
Ұсынылатын әдебиет
1. Берл Г., Киршнер П. Мгновенный бизнес-план. Двенадцать быстрых шагов к успеху. - М.; "Дело ЛТД.", 1995.-80с
2. Бухалков М. И. Внутрифирменное планирование: Учебник. – М.: Инфра – М, 2000. 400 с.
3. Горемыкин В. А., Бугулов Э. Р., Богомолов А. Ю. Планирование на предприятии: Учебник. – М.: Филинъ, 2000.
6 тақырып. Бизнес аудиті және оны қаржыландыру
1. Бизнес-жоспарды ұйымдастыру үшін қажет қаражат және оның көздері.
2. Инвесторлерді тарту.
3. Отандық және шетелдік инвесторлермен жұмыс.
Есеп: Технологиялық қондырғының көтерме бағасы 378 мың.тенге. Оны жеткізу шығындары сатып алу бағасының 5% , және монтаж 3,5% құрады Пайдалану уақытында жинақталған амортизационды есептеулер 15,5 мың.тенге құрады. Болашақ жылы нарықтық құны 15% төмендеуі мүмкін. Болашақ жылдағы қондырғының құнын анықтаңыз
Есеп: Ағымдық жылдың 1 қантарында барлық негізгі қорлардың балансты құны 137 млн.тенге құрады. 16 наурызды 33,5 млн.тенге сомаға НӨҚ енгізу , 21 сәуірге 0,7 млн.тенге (700 000 тенге), 20 мамырға 13,4 млн.тенге, 26 қыркүйекке 4,3 млн.тенге енгіза жоспарлануда. НӨҚ шығуы 3 қантарға 16,2 млн.тенге, 17 тамыз 10,4 млн.тенге жоспарлануда. НӨҚ орташа жылдық құнын анықтаңыз, жаңару және шығу коэффициенттерін.
Ұсынылатын әдебиет
1. Кураков Л. П. и др. Бизнес-план: зарубежный и отечественный опыт. – М. Дело, 1995.
2. Мамыров Н. К. Маркетинговый подход к планированию предпринимательской деятельности: зарубежный опыт Вестник КазГАУ, 1998, №2.
3. Прогнозирование и планирование в условиях рынка: Учеб. пособие Т.Г. Морозова, А.В. Пикулькин, В.Ф. Тихонов и др.; Под ред. Т.Г. Морозовой, А.В. Пикулькина. - М.: ЮНИТИ, 2001. - 318 с.
7 тақырып. Бизнесте маркетингті ұйымдастыру
Практикалық (семинарлық) сабақтың жоспары
1. Кәсіпкерлік қызметтегі маркетинг
2. Маркетингтік қызметті ұйымдастыру
3. Кәсіпкерлік қызметтегі жарнама және өнімді өткізу.
Есеп: Кәсіпорын персоналы құрылымындағы өзгерістерді анықтау керек
Персонал категориясы
Персонал құрылымы
Алдыңғы жылы
Жоспар бойынша
Іс жүзінде
саны
үлесі, %
Саны
үлесі, %
саны
үлесі, %
КӨП, барлығы
2340
100
2200
100
2311
100
Соның ішінде:
Жұмысшылар
1780
76
1650
75
1810
78,3
Басшылар
165
7,05
130
5,9
145
6,3
Мамандар
395
16,9
420
19,1
356
15,4
Шешуі: (395 2340) х 100 = 16,88 % үлесі
Есеп: Алдыңғы және ағымдық жылдағы қабылдау және шығару бойынша, кадрлер ағымының коэффициенттерін анықтау керек.
Көрсеткіш
Алдыңғы жылдағы саны
Іс жүзіндегі саны
Кәсіпорынға қабылданды
785
815
Шығарылды
975
930
Соның ішінде: оқуға
36
37
Әскерге
131
120
Зейнеткерлікке
68
87
Өз еркімен
659
625
Тәртіп бұзғаны үшін
81
61
Орташа тізімдік саны
8910
8795
Шешуі: Кқаб 1 = 785 8910 = 0,09; Кпр 2 = 815 8795 = 0,09;
Кшығ. 1 = 975 8910 = 0,11; Квыб. 2 = 930 8795 = 0,11;
Ка 1 = (659+81) 8910 = 0,08; Кт 2 = (625+61) 8795 = 0,08.
Ұсынылатын әдебиет
1. Деловое планирование: Учеб. пособие Под ред. В. М. Попова. – М.: Финансы и статистика, 1997.
2. Егоров Ю. Н., Варакута С. А. Планирование на предприятии. – М.: Инфра – М, 2001.
3. Головань, С.И. Бизнес-планирование: Учеб. пособие С.И. Головань. - Ростов нД: ФЕНИКС, 2002. - 320 с.
СӨЖ ҰЙЫМДАСТЫРУ БОЙЫНША ТАПСЫРМАЛАР
1 тақырып. Бизнесті ұйымдастыру принциптері мен негіздері.
Есеп шығару.
Кестеде берілген деректерді пайдаланып, өнімнің - тоңазытқыштың бәсекегеқабілеттілігін бағалау керек, ол үшін бәсекеқабілеттіліктің бірлік, топтық және интегралды көрсеткіштерін есептелінеді.
Көрсеткіш
Бағаланатын вариант
үлгі
Gi
Ai
G
Техникалық парамертлер
Жалпы көлемі, дм3
315
325
0.97
0,15
0,1455
Тоңазытқыш камераның пайдалы көлемі
190
202
0,94
0,25
0,235
Мұздатқыш камераның пайдалы көлемі
70
70
1.0
0,2
0,2
Мұздатқыш қабілеті, кгтәулік
4,3
4,5
0,95
0,22
0,2
Орташа пайдаланылу мерзімі, жыл
16
15
1,06
0,1
0,106
Мұздатқыш камерадағы температура, С
-15
-18
0,83
0,08
0,0664
Барлығы
-
-
-
-
0,962
Экономикалық параметрлер
Баға, ш.а.б.
350
400
0,875
0,6
0,525
Тәулігіне тұтынатын электроэнергия, кВт.сағ.
1,40
1,45
0,965
0,4
0,386
Барлығы
-
-
-
-
0,911
Бірлік көрсеткіш (g) қандай да бір техникалық немесе экономикалық көрсеткіштің мәнінің (Р) бәсекелес-өнімнің сол параметрінің мәніне проценттік қатынасын көрсетеді (Р100), ол 100% ретінде алынады:
g = (P Р100) · 100.
Топтық көресткіш (G) бірлік көрсеткіштерді (g) параметрлердің ұқсас тобы бойынша (техникалық, экономикалық, эстетикалық) экспертті жолмен анықталатын үлестік коэффициенттер көмегімен (ai) анықтайды:
G = Σai • gi
Интегралды көрсеткіш (I) техникалық параметрлер бойынша топтық көрсеткіштің (Gт) экономикалық көрсеткіштер бойынша топтық көрсеткіштің қатынасын туындайды:
I = Gт Gэ.
2 тақырып. Компанияның даму стратегиясын таңдау
Есеп шығару.
Берілген деректер негізінде еңбек өнімділігі мен өнім шығару көлемін өсіру резервтерін анықтау керек.
Бір жұмысшының күндік өнім шығаруының (Y) еңбектің қорқарулануынан (х1), қондырғының тозуының процентінен (х2) және жұмысшының орташа тарифті разрядынан (х3) тәуелділігі келесі теңдеумен сипатталады:
Y =45 + 0,5х1 – 3х2 + 15х3.
Көрсеткіш
Көрсеткіштің мәні
Есеп беру кезеңіндегі
Болашақ кезеңіндегі
Еңбектің қорқайтарымы, мың тенге
500
550
Негізгі қорлардың ескіруінің деңгейі,%
45
42
Жұмысшылардың орташа тарифтік разряды
4,5
5,0
Жұмысшылар саны
250
240
Еңбек өнімділігінің өсіру резервін есептеу үшін келесі формуланы пайдаланған жөн:
Р↑Y = P↑Xi •bi,
мұндағы Р↑Y – Y көрсеткішінің нәтижелілігін жоғарлату резерві;
P↑Xi – х факторлы көрсеткіштің өсімінің резерві;
Bi – байланыс теңдеуінің регрессия коэффициенті.
Есеп шығару.
1есеп. Факторлардың материалды шығындар сомасына әсерін талдаңыз және оларды төмендету резервтерін анықтаңыз.
Көрсеткіш
Өткен кезең
Есеп беру кезеңі
Өндіріс көлемі, мың м.
Шойын трубалар, мың м.
800
900
Цинктелген трубалар, мыңм.
1200
1000
1 м. өнімге металл шығыны:
Шойын трубалар, т.
0,50
0, 52
Цинктелген трубалар, т.
0,42
0,44
1 т. Металл құны, мың тенге
25
26
2 есеп. Бір тенге өнімге шығындардың үлесін есептеңіз, олардың өнім көлемінің деңгейіне және өнім құрылымына әсерін анықтаңыз
Көрсеткіш
Өткен кезең
Есеп беру кезеңі
Өнім өндіру көлемі, дана:
- сүтті шоколад, дана
15000
18000
- қара шоколад, дана
9000
10000
Бұйымның көтерме сату бағасы, тенге
- сүтті шоколад, тенге
90
95
- қара шоколад, тенге
100
110
1 дана шоколадты өндірудің өзіндік құны:
- сүтті шоколад, тенге
75
80
- қара шоколад, тенге
90
100
Үлесті өзгермелі шығындар:
- сүтті шоколад, тенге
60
62
- қара шоколад, тенге
70
75
4 тақырып. Бизнестегі менеджмент және әлеуметтік жауапкершілігі
Есеп шығару.
1 есеп. Еңбек ақы қорының тұрақты бөлігінің құрылымды- логикалық моделін суреттеңіз және абсолютті, салыстырмалы айырмашылықтар әдісінің көмегімен кестедегі деректер негізінде оның өзгеруіне факторлар әсерін анықтаңыз.
Көрсеткіш
Өткен кезең
Есеп беру кезеңі
Жұмысшылардың орташа тізімдік саны
100
120
Бір жұмысшының орташасағаттық еңбек ақысы
25
30
Жұмыс уақытының орташа ұзақтығы
8
7,8
Бір жылдағы бір жұмысшының істеген жұмыс күндері
260
258
2 есеп. Ырғақтылық коэффициентін және вариация коэффициентін анықтаңыз. Ырғақсыздықтың мүмкін себептерін және оның кәсіпорынның шаруашылық қызметінің нәтижесіне әсерін көрсетіңіз.
Квартал
Өнім шығару көлемі, мың тенге
Өнімнің үлес салмағы, %
жоспар
іс жүзінде
жоспар
іс жүзінде
Бірінші
30000
27000
Екінші
30000
27000
Үшінші
30000
30000
Төртінші
30000
42000
Бір жылда барлығы
120000
126000
5 тақырып. Кәсіпорынды орналастыру
Есеп шығару.
1 есеп. 1.Ассортименттің өзгеруін бағалау. 2. Өнімнің құрылымының оның өндіру көлеміне әсерін анықтау. Қандай себептермен ассортимент бойынша жоспар орындалмауы мүмкін?
Бұйым
Бұйымның жосарлы баға-сы, тенге
Өнім өндіру көлемі , дана
Өнім қүұрылымы, %
Жоспарлы бағадағы өнім шығару көлемі
Құрылым-ның есебі-нен өнім шығару көлемінің өзгеруі,
тенге
Жос-пар
Іс жүзінде
Жос-
пар
Іс жүзінде
Жос
Пар
Іс жүзінде
А
20
770
800
В
40
900
950
С
110
2000
2200
Барлығы
2 есеп. Жұмыс уақытының қорының өзгеру факторларын анықтаңыз және кәсіпорындағы еңбек ресурстарының толығымен пайдаланылуының бағасын беріңіз. Жұмыс уақытын жоғалтыдың негізгі себптерін көрсетіңіз және оларды азайту бойынша ұсыныстар беріңіз.
Көрсеткіш
Өткен кезең
Есеп беру кезеңі
Персоналдың орташа тізімдік саны, адам
1000
1200
Соның ішінде жұмысшылар
800
1000
Бір жұмысшының бір жылдағы істеген жұмыс уақыты
160000
184500
Бір жылдағы барлық жұмысшылардың істеген жұмыс уақыты
1280000
1383750
6 тақырып. Бизнес аудиті және оны қаржыландыру
Есеп шығару.
1есеп. Кестедегі деректерді пайдаланып, өнім өткізуден түскен түсімнің өсу қарқынын көрсеткіштерді құндық фактор бойынша салыстыруға келетін күйге келтіргенге дейін және кейінгі қарқынын анытаңыз. Кестедегі бос графалардың аттарын толтырыңыз.
Мұнайды сату көлемі, тонна
1 тонна бағасы, долл
Түсімнің өсу қарқыны, %
2000ж
2004ж
2000ж
2004ж
Түзетілгенге дейін
Түзетілгеннен кейін
450
660
80
100
2 есеп.
Кестедегі деректерді пайдаланып, өнім өткізуден түскен түсімнің өсу қарқынын көрсеткіштерді құрылымдық фактор бойынша салыстыруға келетін күйге келтіргенге дейін және кейінгі қарқынын анытаңыз. Кестедегі бос графалардың аттарын толтырыңыз.
Өнім түрі
Сату көлемі, тонна
1 тонна бағасы, долл
Өнім сатудан түсім, мың теңге
Түсімнің өсу қарқыны, %
2000ж
2004ж
2000ж
2004ж
2000ж
2004ж
Түзетілгенге дейін
Түзетілгеннен кейін
Шикі түрдегі мұнай
300
450
70
90
Бірінші өңдеуі
150
210
83
115
Барлы
Ғы
7 тақырып. Бизнесте маркетингті ұйымдастыру.
Есеп шығару.
Берілген деректер негізінде жекелегенген өнім түрлері және жалпы кәсіпорын бойынша пайданың және рентабельділіктің өзгеру факторларын талдаңыз
Көрсеткіш
А бұйымы
Б бұйымы
Өткен кезең
Есеп беру кезеңі
Өткен кезең
Есеп беру кезеңі
Сату көлемі, дана
5000 6000
4000 6000
Бұйым бағасы, мың тнг.
100 120
25 30
Бұйымның өзіндік құны, мың тнг.
70 80
20 24
Есеп шығару.
Есеп Берілген деректер негізінде өндіріске жұмсалатын барлық шығындардың мәні мен өзгеру факторларын анықтаңыз
Көрсеткіш
А бұйымы
Б бұйымы
Өткен кезең
Есеп беру кезеңі
Өткен кезең
Есеп беру кезеңі
Өнім өндіру көлемі, дана
5000
6000
4000
6000
Бұйым бағасы, мың тнг.
100
120
25
30
Бұйымның өзіндік құны, мың тнг.
70
80
20
24
Соның ішінде өзгермелі шығындар
51
56
12,5
13,54
Соның ішінде:
Тікелей еңбек ақы
7,5
8,4
2,0
2,34
Шикізат және материалдар
43,5
47,6
10,5
11,2
ЕМТИХАН ҚАБЫЛДАУҒА АРНАЛҒАН ТЕСТТЕР
1. Кәсіпорындар үшін жоспарлауды пайдануды қажет ететін екі саланы көрсетіңіз:
А) дұрыс жауап жоқ
Б) ана фирмалар көп сала және мемлекеттік кәсіпорындар
С) мемлекеттік кәсіпорындар және бірлескен кәсіпорындар
D) мемлекеттік кәсіпорындар және шетелдік кәсіпорындар
Е) бірлескен кәсіпорындар және акционерлі қоғамдар
2. Кәсіпорындар үшін жоспарлауды пайдануды қажет ететін екі саланы көрсетіңіз:
А) жаңадан құрылған жаңа фирмалар және кезіндегі мемелекеттік кәсіпорындар
В) жаңа фирмалар көп сала және мемлекеттік кәсіпорындар
С) мемлекеттік кәсіпорындар және бірлескен кәсіпорындар
D) мемлекеттік кәсіпорындар және шетелдік кәсіпорындар
Е) бірлескен кәсіпорындар және акционерлі қоғамдар
3. Нарықтық экономика жағдайында кәсіпорын қызметінің тиімділігі тек даму_____ өңдеу жағдайында ғана мүмкін:
А)жоспарын
В) шығынын
С) табысын
D) амалын
Е) бағытын
4. Кәсіпорын деңгейінде жоспарды өңдеу неге негізделіп жүзеге асырылады:
А) дұрыс жауап жоқ
В) бәсекеге
С) сұранысқа
D) ұсынысқа
Е) мемлекеттік тапсырмаға
5. Кәсіпорын деңгейінде жоспарды өңдеу неге негізделіп жүзеге асырылады:
А) меншік ресурстарға
В) бәсекеге
С) сұранысқа
D) ұсынысқа
Е) мемлекеттік тапсырмаға
6. Жоспарлауды пайдалану келесідей артықшылықты береді:
А) болашақ жағымды жағдайларды пайдалануға дайындалу
мүмкіндігін береді
В) ресурстарды тиімсіз пайдалану мүмкіндігін береді
С) ұйымдағы әрекеттердің үйлеспеуіне әкеледі
D) мемлекеттің араласуына әкеледі
Е) бәсекенің артуына әкеледі
7. Жоспарлауды пайдалану келесідей артықшылықты береді:
А) қалыптасқан мәселелердің көрінісін береді
В) ресурстарды тиімсіз пайдалану мүмкіндігін береді
С) ұйымдағы әрекеттердің үйлеспеуіне әкеледі
D) мемлекеттің араласуына әкеледі
Е) бәсекенің артуына әкеледі
8. Жоспарлауды пайдалану келесідей артықшылықты береді:
А) дұрыс жауап жоқ
В) ресурстарды тиімсіз пайдалану мүмкіндігін береді
С) ұйымдағы әрекеттердің үйлеспеуіне әкеледі
D) мемлекеттің араласуына әкеледі
Е) бәсекенің артуына әкеледі
9. Жоспарлауды пайдалану келесідей артықшылықты береді:
А) менеджерлерді болашақ жұмысында өз шешімдерін жүзеге асыруға ынталандырады
В) ресурстарды тиімсіз пайдалану мүмкіндігін береді
С) ұйымдағы әрекеттердің үйлеспеуіне әкеледі
D) мемлекеттің араласуына әкеледі
Е) бәсекенің артуына әкеледі
10. Жоспарлауды пайдалану келесідей артықшылықты береді:
А) ұйымдағы әрекетерді үйлестіруді жақсартады
В) ресурстарды тиімсіз пайдалану мүмкіндігін береді
С) ұйымдағы әрекеттердің үйлеспеуіне әкеледі
D) мемлекеттің араласуына әкеледі
Е) бәсекенің артуына әкеледі
11. Жоспарлауды пайдалану келесідей артықшылықты береді:
А) ресурстардың неғұрлым тиімді бөлінуіне ықпал етеді:
В) ресурстарды тиімсіз пайдалану мүмкіндігін береді
С) ұйымдағы әрекеттердің үйлеспеуіне әкеледі
D) мемлекеттің араласуына әкеледі
Е) бәсекенің артуына әкеледі
12. Жоспарлауды пайдалану келесідей артықшылықты береді:
А) дұрыс жауап жоқ
В) ресурстарды тиімсіз пайдалану мүмкіндігін береді
С) ұйымдағы әрекеттердің үйлеспеуіне әкеледі
D) мемлекеттің араласуына әкеледі
Е) бәсекенің артуына әкеледі
13. Кәсіпорындағы жоспарлау шекарасы бір қатар себептермен шектеледі
А)объективті және субъективті
В) жағымды және жағымсыз
С) ашық және жабық
D) нақты және шынайы
Е) тұрақты және тұрақсыз
14. Анықсыздықты азайту мақсатымен нарықтық қатынастарды реттеу
бірнеше әдістер арқылы жүзеге асырылуы мүмкін:
А) вертикалды интеграция
В) интегралды интеграция
С) тігінен интеграция
D) мемлекеттік реттеу
Е) бәсекені тежеу
15. Анықсыздықты азайту мақсатымен нарықтық қатынастарды реттеу бірнеше әдістер арқылы жүзеге асырылуы мүмкін:
А) сұранысты бақылау
В) ұсынысты бақылау
С) тігінен интеграция
D) мемлекеттік реттеу
Е) бәсекені тежеу
16. Анықсыздықты азайту мақсатымен нарықтық қатынастарды реттеу бірнеше әдістер арқылы жүзеге асырылуы мүмкін:
А) контарктілі қатынастар
В) нарықтық қатынастар
С) тігінен интеграция
D) мемлекеттік реттеу
Е) бәсекені тежеу
17. Анықсыздықты азайту мақсатымен нарықтық қатынастарды реттеу бірнеше әдістер арқылы жүзеге асырылуы мүмкін:
А) кәсіпкерлік жүйелерді құру
В) кәсіпкерлік қызметтерді құру
С) тігінен интеграция
D) мемлекеттік реттеу
Е) бәсекені тежеу
18. Кәсіпорындағы жоспарлау шекарасы бір қатар себептермен шектеледі
А) дұрыс жауап жоқ
В) жағымды және жағымсыз
С) ашық және жабық
D) нақты және шынайы
Е) тұрақты және тұрақсыз
19. Анықсыздықты азайту мақсатымен нарықтық қатынастарды реттеу бірнеше әдістер арқылы жүзеге асырылуы мүмкін:
А) дұрыс жауап жоқ
В) интегралды интеграция
С) тігінен интеграция
D) мемлекеттік реттеу
Е) бәсекені тежеу
20. Анықсыздықты азайту мақсатымен нарықтық қатынастарды реттеу бірнеше әдістер арқылы жүзеге асырылуы мүмкін:
А) дұрыс жауап жоқ
В) ұсынысты бақылау
С) тігінен интеграция
D) мемлекеттік реттеу
Е) бәсекені тежеу
21. Анықсыздықты азайту мақсатымен нарықтық қатынастарды реттеу бір неше әдістер арқылы жүзеге асырылуы мүмкін:
А) дұрыс жауап жоқ
В) нарықтық қатынастар
С) тігінен интеграция
D) мемлекеттік реттеу
Е) бәсекені тежеу
22. Анықсыздықты азайту мақсатымен нарықтық қатынастарды реттеу бірнеше әдістер арқылы жүзеге асырылуы мүмкін:
А) дұрыс жауап жоқ
В) кәсіпкерлік қызметтерді құру
С) тігінен интеграция
D) мемлекеттік реттеу
Е) бәсекені тежеу
23. Анықсыздықты жою нені жоюды білдіреді:
А) нарықты
В) бәсекестерді
С) сұранысты
D) ұсынысты
Е) кәсіпкерлікті
24. Анықсыздықты жою нені жоюды білдіреді:
А) дұрыс жауап жоқ
В) бәсекестерді
С) сұранысты
D) ұсынысты
Е) кәсіпкерлікті
25. Жоспарлаудағы артқышылық- ірі фирмаларда, оларда осы шаралар үшін жеткілікті қандай потенциал бар:
А) олардың қаржылық мүмкіндіктері жоғары
В) олардың персонал саны шектеулі
С) олар төлемқабілетсіз
D) олардың бәкегеқабілеттілігі нашар
Е) олардың қуаттылығы жеткіліксіз
26. Жоспарлаудағы артқышылық- ірі фирмаларда, оларда осы шаралар үшін жеткілікті қандай потенциал бар:
А) көбіне оларда күрделі ғылыми жобалармен өңдеулермен айналысады
В) олардың персонал саны шектеулі
С) олар төлемқабілетсіз
олардың бәкегеқабілеттілігі нашар
D) олардың қуаттылығы жеткіліксіз
27. Жоспарлаудағы артқышылық- ірі фирмаларда, оларда осы шаралар үшін жеткілікті қандай потенциал бар:
А) оларда білікті жоғары персонал немесе оларды сырттан тарту мүмкіндіктері бар
В) олардың персонал саны шектеулі
С) олар төлемқабілетсіз
D) олардың бәкегеқабілеттілігі нашар
Е) олардың қуаттылығы жеткіліксіз
28. Жоспарлаудағы артқышылық- ірі фирмаларда, оларда осы шаралар үшін жеткілікті қандай потенциал бар:
А) дұрыс жауап жоқ
В) олардың персонал саны шектеулі
С) олар төлемқабілетсіз
D) олардың бәкегеқабілеттілігі нашар
Е) олардың қуаттылығы жеткіліксіз
29. Жоспарлау қызметін шектеуші
А) жоспарлауға кететін қосымша шығындар
В) жоспарлаудың қажеттілігі
С) жоспарлаудың қайтарымы жоғары
D) жоспарлаудың төмен еңбек сыйымдылығы
Е) жоспарлауға шығындардың төмендігі
30. Ұйымдағы жоспарлау мүмкіндіктерін кеңейтетін немесе керісінше
шектейтін факторлер:
А) фирма қызметінің аумағы және жоспарлау ерекшеліктері
В) фирманың орналасқан жері және жоспарлау ерекшеліктері
С) фирманың қарыздары және жоспарлау ерекшеліктері
D) фирманың акционерлері және жоспарлау ерекшеліктері
Е) фирманың мүлкі және жоспарлау ерекшеліктері
31. Орташа компаниялар ірі масштабты жоспарлы жұмыстарды жүргізе алмайды, дегенмен олар
А) жоспарлаудың кейбір түрлерін жүргізе алады, соның ішінде жедел жоспарлау
В) жоспарлаумен айналыспайды
С) жоспарлаумен сирек айналысады
D) жоспарлауды болжайды
Е) стратегиялық жоспарлаумен ғана айналысады
32. Орташа компаниялар ірі масштабты жоспарлы жұмыстарды жүргізе алмайды, дегенмен олар
А) әйгілі компаниялар немесе зерттеу жұмыстарымен айналысатын компаниялар құрған дайын стратегия модельдерін пайдалана алады
В) жоспарлаумен айналыспайды
С) жоспарлаумен сирек айналысады
D) жоспарлауды болжайды
Е) стратегиялық жоспарлаумен ғана айналысады
33. Орташа компаниялар ірі масштабты жоспарлы жұмыстарды жүргізе алмайды, дегенмен олар
А) дұрыс жауап жоқ
В) жоспарлаумен айналыспайды
С) жоспарлаумен сирек айналысады
D) жоспарлауды болжайды
Е) стратегиялық жоспарлаумен ғана айналысады
34. Фирма ішіндегі жоспарлаудың сәтсіздікке ұшырауының себептері
А) менеджерлер және жоспарлаушылардың жоспарлаудың объективті шекараларын ескермеуі
В) жоспарлау кезінде бәсекенің қысымын ескермеу
С) жоспарлау кезінде жедел жоспарлауды пайдаланбау
D) жоспарлау кезінде мамандарды тарту
Е) жоспарлау кезінде сараптау жүргізбеу
35. Фирма ішіндегі жоспарлаудың сәтсіздікке ұшырауының себептері
А) ұйым келешегі тәуелді тұлғалардың әрекетіндегі субъективті ерекшеліктер негізделген себептер
В) жоспарлау кезінде бәсекенің қысымын ескермеу
С) жоспарлау кезінде жедел жоспарлауды пайдаланбау
D) жоспарлау кезінде мамандарды тарту
Е) жоспарлау кезінде сараптау жүргізбеу
36. Тиімді жоспарлауды жүзеге асыруды тежейтін негізгі объективті себептердің бірі:
А) артық қысым, қысқа мерзімді көрсеткіштердің ұзақ мерзімді
көрсеткіштерден басымдылығы
В) жоспарлау кезінде бәсекенің қысымын ескермеу
С) жоспарлау кезінде жедел жоспарлауды пайдаланбау
D) жоспарлау кезінде мамандарды тарту
Е) жоспарлау кезінде сараптау жүргізбеу
37. Тиімді жоспарлауды жүзеге асыруды тежейтін негізгі объективті
А) артық қысым, қысқа мерзімді көрсеткіштердің ұзақ мерзімдікөрсеткіштерден басымдылығы
В) жоспарлау кезінде бәсекенің қысымын ескермеу
С) жоспарлау кезінде жедел жоспарлауды пайдаланбау
Е) жоспарлау кезінде сараптау жүргізбеу
38. Тиімді жоспарлауды жүзеге асыруды тежейтін негізгі объективті себептердің бірі:
С) жоспарлау кезінде жедел жоспарлауды пайдаланбау
D) жоспарлау кезінде мамандарды тарту
Е) жоспарлау кезінде сараптау жүргізбеу
39. Фирма қызметін жоспарлау түсінігінің екі мағынасы бар:
А) жалпыэкономикалық және нақты басқарушылық
С) жалпыэкономикалық және бухгалтерлік
D) басқарушылық және маркетингтік
Е) басқарушылық және басқарылмайтын
40. Фирма қызметін жоспарлау түсінігінің екі мағынасы бар:
А) дұрыс жауап жоқ
В) жалпы саяси және нақты
С) жалпыэкономикалық және бухгалтерлік
D) басқарушылық және маркетингтік
Е) басқарушылық және басқарылмайтын
41. Егер жоспарлау менеджменттің бір функциясы болып қарастырылатын болса, жоспарлау түсігінің қандай мағынасы:
А) нақты басқарушылық
В) шығармашылық
С) нарықтық
D) бәсекелестік
Е) кәсіпкерлік
42. Егер жоспарлау менеджменттің бір функциясы болып қарастырылатын болса, жоспарлау түсігінің қандай мағынасы:
А) дұрыс жауап жоқ
В) шығармашылық
С) нарықтық
D) бәсекелестік
E) кәсіпкерлік
43. Егер жоспарлау фирма теориясы және табиғаты тұрғысынан қарастырылатын болса, жоспарлау түсігінің қандай мағынасы:
А) дұрыс жауап жоқ
В) шығармашылық
С) нарықтық
D) бәсекелестік
E) кәсіпкерлік
44. Егер жоспарлау фирма теориясы және табиғаты тұрғысынан қарастырылатын болса, жоспарлау түсігінің қандай мағынасы:
А) жалпыэкономикалық
В) шығармашылық
С) нарықтық
D) бәсекелестік
E) кәсіпкерлік
45. Ұйым мақсаттарын, оның қызметінің нәтижелері және нақты мақсаттарға жету үшін қажет және ресурстарын алдын-ала болжау:
А) жоспарлау
В) талдау
С) басқару
D) ұйымдастыру
E) үйлестіру
46. Ұйым мақсаттарын, оның қызметінің нәтижелері және нақты мақсаттарға жету үшін қажет және ресурстарын алдын-ала болжау:
А) дұрыс жауап жоқ
В) талдау
С) басқару
D) ұйымдастыру
E) үйлестіру
47. Бұл қызмет түрі келесі маңызды сұрақтарға жауап беруге мүмкіндік береді ұйым бүгінгі күнде қандай жағдайда және ұйым мақсаттарына қалай, қандай ресурстар көмегімен жетуге болады:
А) дұрыс жауап жоқ
В) талдау
С) басқару
D) ұйымдастыру
E) үйлестіру
48. Бұл қызмет түрі келесі маңызды сұрақтарға жауап беруге мүмкіндік береді ұйым бүгінгі күнде қандай жағдайда және ұйым мақсаттарына қалай, қандай ресурстар көмегімен жетуге болады:
А) жоспарлау
В) талдау
С) басқару
D) ұйымдастыру
E) үйлестіру
49. Ұйымдағы жоспарлы қызметтің сипаты мен мазмұнын анықтайды:
А) жоспарлау принциптері
В) жоспарлау бағыттары
С) жоспарлау мерзімі
D) жоспарлау аумағы
E) жоспарлау аясы
50. Ұйымдағы жоспарлы қызметтің сипаты мен мазмұнын анықтайды, оларды орындау фирманың тиімді қызметіне жағдайлар қалыптастырады:
А) дұрыс жауап жоқ
В) жоспарлау бағыттары
С) жоспарлау мерзімі
D) жоспарлау аумағы
E) жоспарлау аясы
51. Файоль жоспарлаудың 4 принципін анықтады, бірін көрсетіңіз:
А) тұтастылық (холизм) принципі
В) бәсекелік
С) икемсіздік
D) қарапайымдылық
E) жан-жақтылық
52. Файоль жоспарлаудың 4 принципін анықтады, бірін көрсетіңіз:
А) қатысушылық
В) бәсекелік
С) икемсіздік
D) қарапайымдылық
E) жан-жақтылық
53. Файоль жоспарлаудың 4 принципін анықтады, бірін көрсетіңіз:
А) икемділік
В) бәсекелік
С) икемсіздік
D) қарапайымдылық
E) жан-жақтылық
54. Файоль жоспарлаудың 4 принципін анықтады, бірін көрсетіңіз:
А) нақтылық
В) бәсекелік
С) икемсіздік
D) қарапайымдылық
E) жан-жақтылық
55. Файоль жоспарлаудың 4 принципін анықтады, бірін көрсетіңіз:
А) дұрыс жауап жоқ
В) бәсекелік
С) икемсіздік
D) қарапайымдылық
E) жан-жақтылық
56. Жоспарлаудың осы принципі ұйымдағы жоспарлау жүйелі сипатта болуы керектігін білдіреді:
А) тұтастылық (холизм) принципі
В) икемділік принципі
С) қатысушылық принципі
D) нақтылық принципі
E) жан-жақтылық принципі
57. Жоспарлаудың осы принципі ұйымдағы жоспарлау жүйелі сипатта болуы керектігін білдіреді:
А) дұрыс жауап жоқ
В) икемділік принципі
С) қатысушылық принципі
D) нақтылық принципі
E) жан-жақтылық принципі
58. Жоспарлаудың осы принципіне сәйкес ұйымдағы құрылған барлық жоспарлар тек құжаттардың жиынтығы ғана емес- өзара байланысты жүйе:
А) тұтастылық (холизм) принципі
В) икемділік принципі
С) қатысушылық принципі
D) нақтылық принципі
E) жан-жақтылық принципі
59. Жоспарлаудың осы принципіне сәйкес ұйымдағы құрылған барлық жоспарлар тек құжаттардың жиынтығы ғана емес- өзара байланысты жүйе:
А) тұтастылық (холизм) принципі
В) икемділік принципі
С) қатысушылық принципі
D) нақтылық принципі
E) жан-жақтылық принципі
60. Жоспарлаудың осы принципіне сәйкес әр ұйым мүшесі атқаратын қызметіне лауазымына тәуелсіз жоспарлау қызметінің қатысушысына айналады:
А) дұрыс жауап жоқ
В) икемділік принципі
С) тұтастылық (холизм) принципі
D) нақтылық принципі
E) жан-жақтылық принципі
61. Жоспарлаудың осы принципі жоспарлау процесін үздіксіз және икемді жүзеге асыруда көрініс алады:
А) икемділік принципі
В) тұтастылық (холизм) принципі
С) қатысушылық принципі
D) нақтылық принципі
E) жан-жақтылық принципі
62. Жоспарлаудың осы принципі жоспарлау процесін үздіксіз және икемді жүзеге асыруда көрініс алады:
А) дұрыс жауап жоқ
В) тұтастылық (холизм) принципі
С) қатысушылық принципі
D) нақтылық принципі
E) жан-жақтылық принципі
63. Жоспарлаудың осы принципі сәйкес кез-келген жоспар фирмаға төнген анықсыздыққа сәйкес мейлінше нақты құрылуы керек:
А) дұрыс жауап жоқ
В) икемділік принципі
С) қатысушылық принципі
D) тұтастылық (холизм) принципі
E) жан-жақтылық принципі
64. Жоспарлаудың осы принципі сәйкес кез-келген жоспар фирмаға төнген анықсыздыққа сәйкес мейлінше нақты құрылуы керек:
А) нақтылық принципі
В) икемділік принципі
С) қатысушылық принципі
D) тұтастылық (холизм) принципі
E) жан-жақтылық принципі
65. Бизнестің ортасының маңызды факторларын анықталғаннан кейін олар туралы барлық ақпаратты жинау қажет оларды қандай әдістермен жинауға болады
А) ортаны сканирлеу арқылы, ортаның мониторингі
В) ортаны бақылау арқылы
С) ортаны саралау арқылы
D) ортаны құру арқылы
E) ортаны талдау арқылы
66. Ортадағы ақпаратты жинаудың осы әдісін пайдаланған кезде ретроспетивте бар қалыптасқан ақпарат жиналады:
А) ортаны сканирлеу арқылы
В) ортаны бақылау арқылы
С) ортаны саралау арқылы
D) ортаны құру арқылы
E) ортаның мониторингі арқылы
67. Ортадағы ақпаратты жинаудың осы әдісін пайдаланған кезде ағымдық және жаңадан пайда болатын ақпарат зерттелінеді:
А) ортаның мониторингі арқылы
В) ортаны бақылау арқылы
С) ортаны саралау арқылы
D) ортаны құру арқыл
E) ортаны сканирлеу арқылы
68. Ортадағы ақпаратты жинаудың осы әдісін пайдаланған кезде ағымдық және жаңадан пайда болатын ақпарат зерттелінеді:
А) дұрыс жауап жоқ
В) ортаны бақылау арқылы
С) ортаны саралау арқылы
D) ортаны құру арқыл
E) ортаны сканирлеу арқылы
69. Компания қызметінің бейімдерінің (бағыттарының) бірі, ол жақын кезеңде жетуге үміт артпайтын, бірақ соған жақындау мүмкіндігі ескерілетін бейімдерді білдіреді:
А) идеалдар
В) мақсаттар
С) міндеттер
D) миссия
E) бағыттар
70. Компания қызметінің бейімдерінің (бағыттарының) бірі, ол жоспарлы кезеңде неғұрлым жалпы бейімдер, оларға жету толық немесе басым бөлікте көлемде жетуде туындалады;
А) мақсаттар
В) идеалдар
С) міндеттер
D) миссия
E) бағыттар
71. Компания қызметінің бейімдерінің (бағыттарының) бірі, ол нақты, санды сипатта өлшенетін бейімдер, тапсырманы орындау нысанымен уақытын анықтайтын жұмыстар мен функциялар сипатын білдіреді:
А) міндеттер
В) мақсаттар
С) идеалдар
D) миссия
E) бағыттар
72. Сыртқы ортаны талдаған кезде алынған ақпараттар базасын компанияның дамуының альтернативті стратегияларына түрлендіру құралы болып табылады:
А) стратегиялық талдау
В) жоспарлау
С) болжау
D) жарнама
E) маркетинг
73. Стратегиялық талдау инструменті, ол стратегиялық жоспар және фирманың нақты жағдайындағы мүмкіндіктерінің көрсеткіштері арасындағы айырмашылықты анықтау түрінде болады:
А) үзілістерді талдау
В) шығындар дианамикасын талдау және тәжірибе қисығы
С) нарық динамиткасын талдау, өнімнің өмірлік циклі моделі
D) өнім-нарық моделі
E) стратегияны талдаудың портфельді модельдері
74. Стратегиялық талдау инструменті, ол шығындардағы артықшылыққа жету стратегиясымен байланысты:
А) шығындар дианамикасын талдау және тәжірибе қисығы
В) үзілістерді талдау
С) нарық динамиткасын талдау, өнімнің өмірлік циклі моделі
D) өнім-нарық моделі
E) стратегияны талдаудың портфельді модельдері
75. Стратегиялық талдау инструменті, ол тауардың нарықта болуының әр кезеңі үшін бизнес стратегиясын дұрыс анықтау үшін пайдаланылады:
А) нарық динамиткасын талдау, өнімнің өмірлік циклі моделі
В) шығындар дианамикасын талдау және тәжірибе қисығы
С) үзілістерді талдау
D) өнім-нарық моделі
E) стратегияны талдаудың портфельді модельдері
76. Стратегиялық талдау инструменті, бұл модельдің әр түрлі үйлесімі үшін тәуекел деңгейімен сәттіліктің мүмкіндік дәрежесін көрсетеді:
А) өнім-нарық моделі
В) шығындар дианамикасын талдау және тәжірибе қисығы
С) нарық динамиткасын талдау, өнімнің өмірлік циклі моделі
D) үзілістерді талдау
E) стратегияны талдаудың портфельді модельдері
77. Стратегиялық талдау инструменті, олар нарықтық тартымдылығы және бизнестің оның ішінде бәсекелесу мүмкіндігі тұрғысынан алғандағы бизнестің қазіргі жағдайы мен келешегін анықтайды:
А) стратегияны талдаудың портфельді модельдері
В) шығындар дианамикасын талдау және тәжірибе қисығы
С) нарық динамиткасын талдау, өнімнің өмірлік циклі моделі
D) өнім-нарық моделі
E) үзілістерді талдау
78. М.Портер атап көрсеткен стратегия, ол әрі бағалық саясатта, әрі табыстылық деңгейін анықтауда үлкен еркіндік береді:
А) шығындар бойынша артықшылық
В) дифференциация
С) фокустау
D) шығындар бойынша фокустау
E) шығындар бойынша дифференциация
79. М.Портер атап көрсеткен стратегия, ол фирманың сауда маркасымен бекітілген ерекше қасиеттері бар өнім немесе қызметті өңдеуін білдіреді:
А) дифференциация
В) шығындар бойынша артықшылық
С) фокустау
D) шығындар бойынша фокустау
E) шығындар бойынша дифференциация
80. М.Портер атап көрсеткен стратегия, ол нарықтың бір сегментінде, сатып алушылардың ерекше тобына , сонымен қоса тауарлардың белгілі бір тобына немесе нарықтың шектелген георгафиялық секторіне шоғырлануды білдіреді:
А) фокустау
В) дифференциация
С) шығындар бойынша артықшылық
D) шығындар бойынша фокустау
E) шығындар бойынша дифференциация
81. Бизнес- идеяның қалыптасуынан тауардың нарықта пайда болғанына дейін, және оны сатудан кейін қызмет көрсетуге дейін маңызды рольге ие болады:
А) маркетинг стратегиясы
В) бәсекелік стратегия
С) өнім өндіру стратегиясы
D) бағалық стратегия
E) шығындар бойынша лидерлік стратегиясы
82. Сату бағасын белгілеу кезінде шешім қабылдау негізі болып табылады:
А) бағалық стратегия
В) бәсекелік стратегия
С) өнім өндіру стратегиясы
D) маркетинг стратегиясы
E) шығындар бойынша лидерлік стратегиясы
83. Адамның кез келген мақсатты бағытталған экономикалық қызметінің бастамасы, ол фирмаішілік жоспарлаудың қазіргі экономикалық ғылымның маңызды құраушы бөлігі болып табылады:
А) жоспарлау
В) стратегия құру
С) болжау
D) талдау
E) баға белгілеу
84. Адамның өзара байланысты ғылыми және тәжірибелік қызметі, оның зерттеу пәні материалды және рухани құндылықтарды өндіру, бөлу және тұтыну барысында еңбек пен капитал арасында еркін нарықтардың жүйесі болып табылады:
А) фирмаішілік жоспарлау
В) фирмааралық бәсеке
С) фирмааралық жоспарлау
D) стратегиялық жоспарлау
E) дұрыс жауап жоқ
85. Фирмаішілік жоспарлаудың маңызды құраушысы болып табылады, ол өнделген стратегиялық мақсаттарды нақты қаржылық көрсеткіштерге айналдырады
А) қаржылық жоспарлау
В) өндірістік жоспарлау
С) маркетингтік жоспарлау
D) тәуекелді сақтандыру
E) құқықтық жоспарлау
86. Қаржылық құжат, ол капиталдың қайнар көздерімен олардың орналасуын көрсететін жүйеленген кесте түрінде болады:
А) фирма балансы
В) пайда және шығын жөнінде есеп
С) қолма-қол ақшаның қозғалысы жөнінде есеп
D) бизнес-жоспар
E) өндіріс жоспары
87. Қаржылық құжат, онда фирма шығындарымен өз қызметінің нәтижесін салыстырады, табыс көлемін және оның көлемін анықталады:
А) пайда және шығын жөнінде есеп
В) фирма балансы
С) қолма-қол ақшаның қозғалысы жөнінде есеп
D) бизнес-жоспар
E) өндіріс жоспары
88. Қаржылық құжат онда қол ақшаны қайнар көздерімен пайдалануын талданады:
А) қолма-қол ақшаның қозғалысы жөнінде есеп
В) пайда және шығын жөнінде есеп
С) фирма балансы
D) бизнес-жоспар
E) өндіріс жоспары
89. Бұл көрсеткіш ұйымның қысқа мерзімдігі өз міндеттері бойынша жауап беру мүмкіндігін көрсетеді:
А) ликвидтілік
В) белсенділік
С) табыстылық
D) рентабельділік
E) пайдалылық
90. Бұл көрсеткіш ұйымның қысқа мерзімдігі өз міндеттері бойынша жауап беру мүмкіндігін көрсетеді, ол ағымдық активтердің ағымдық пассивтерге қатынасымен анықталады:
А) жабудың жалпы коэффициенті
В) белсенділік
С) табыстылық
D) рентабельділік
E) абсолютті ликвидтілік коэффициенті
91. Бұл көрсеткіш ұйымның қысқа мерзімдігі өз міндеттері бойынша жауап беру мүмкіндігін көрсетеді, ол ағымдық активтерден қорларды азайтып, ағымдық пассивтерге бөлу жолымен анықталады:
А) абсолютті ликвидтілік коэффициенті
В) белсенділік
С) табыстылық
D) рентабельділік
E) жабудың жалпы коэффициенті
92. Бұл көрсеткіш несиеге стаылған таза сатылымдарды төлеуге
арналған есептерге бөлу жолымен анықталады:
А) төлеуге арналған есептер айналымы
В) белсенділік
С) табыстылық
D) рентабельділік
E) жабудың жалпы коэффициенті
93. Бұл көрсеткіш сатылған тауарлар құнын қорларға бөлу жолымен анықталады:
А) тауарлы-материалды қорлардың айналымы
В) белсенділік
С) табыстылық
D) рентабельділік
E) жабудың жалпы коэффициенті
94. Бұл көрсеткіш фирманың таза сатуларын негізгі қорларға бөлу жолымен анықталатын, әрбір 1 тг негізгі қорлардың 1 жылда әкелетін табысын анықтайды:
А) негізгі қорлар айналымы
В) белсенділік
С) табыстылық
D) рентабельділік
E) жабудың жалпы коэффициенті
95. Бұл көрсеткіш таза пайданы таза сатуларға бөлу жолымен анықталады:
А) таза пайда коэффициенті
В) белсенділік
С) табыстылық
D) рентабельділік
E) жабудың жалпы коэффициенті
96. Бұл көрсеткіш таза пайданы жалпы активтерге бөлу жолымен анықталады:
А) салынған капиталға айналым
В) белсенділік
С) табыстылық
D) рентабельділік
E) жабудың жалпы коэффициенті
97. Бұл көрсеткіш таза табысты жалпы активтермен жалпы пассивтердің айырмасына бөлу жолымен анықталады:
А) акционерлі(меншік) капиталға келетін таза табыс variantбелсенділік
В) табыстылық
С) рентабельділік
D) жабудың жалпы коэффициенті
98. Бұл жоспарлау түрінің мақсаты болжамды баланспен пайда және шығын жөнінде есепті құру болып табылады:
А) ұзақ мерзімді қаржылық жоспарлау
В) қысқа мерзімді қаржылық жоспарлау
С) маркетингтік жоспарлау
D) өндірістік жоспарлау
E) стратегиялық жоспарлау
99. Болжамды қаржылық құжаттарды құру үшін осы әдіс пайдаланылады, ол келешектегі сатуды болжамдарды анықтауға арналады:
А) сатуды болжау
В) сатудан процент
С) уақытша қатарларды талдау
D) эконометрикалық әдістер
E) шығынсыздықты талдау
100. Болжамды қаржылық құжаттарды құру үшін осы әдіс пайдаланылады, ол тауарларды сату көлемінің уақытша ауытқуларын ескеру үшін қажет:
А) уақытша қатарларды талдау
В) сатудан процент
С) сатуды болжау
D) эконометрикалық әдістер
E) шығынсыздықты талдау
101. Болжамды қаржылық құжаттарды құру үшін осы әдіс пайдаланылады, олардың көмегімен сату көлемін макроэкономикалық айнымалылармен байланыстырады келешектегі сатуды болжамдарды анықтауға болады:
А) эконометрикалық әдістер
В) сатудан процент
С) уақытша қатарларды талдау
D) сатуды болжау
E) шығынсыздықты талдау
102. Болжамды қаржылық құжаттарды құру үшін осы әдіс пайдаланылады, оның көмегімен болжамды қаржылық құжаттардың нақты мазмұнын анықтауға болады:
А) сатудан процент
В) сатуды болжау
С) уақытша қатарларды талдау
D) эконометрикалық әдістер
E) шығынсыздықты талдау
103. Болжамды қаржылық құжаттарды құру үшін осы әдіс пайдаланылады, белгілі бір көлемдерінен басқа көлемнен немесе бірнеше көлемдерден тәуелдігін талдау үшін:
А) регрессионды талдау
В) сатуды болжау
С) уақытша қатарларды талдау
D) эконометрикалық әдістер
E) шығынсыздықты талдау
104. Болжамды қаржылық құжаттарды құру үшін осы әдіс пайдаланылады, оның Фирма шығындарға шалдықпайтын минималды сату көлемін анықтай алады:
А) шығынсыздықты талдау
В) сатуды болжау
С) уақытша қатарларды талдау
D) эконометрикалық әдістер
E) сатудан процент
105. Уақыт бойынша ұштастырылған, мақсат пен ресурстар үйлестірілген көзделген мақсатқа жету үшін бағытталған іс-шаралармен әрекеттер жүйесі:
А) бизнес-жоспар
В) стратегия
С) бюджет
D) қол ақша бюджеті
E) баланс
106. Бизнес жоспар осы бөлімнен басталады, оның көлемі 4 баспа бетінен көп болмауы керек:
А) резюме
В) маркетинг бөлімі
С) өндіріс жоспары
D) бәсекелес туралы бөлім
E) қаржылық бөлім
107. Бизнес жоспардың бұл бөлімінің мақсаты өндіруге арналған өнім қай текте өз тұтынуушысын табатынын анықтау және нарық конъюнктурасы жөнінде толық мағлұмат беру болып табылады:
А) өткізу нарығы
В) маркетинг бөлімі
С) өндіріс жоспары
D) бәсекелес туралы бөлім
E) қаржылық бөлім
108. Бизнес жоспардың бұл бөлімінде ұқсас өнімнің ең ірі өндірушісі кім болып табылады, оның қызметі қандай жағдайда, олардың сату көлемі, олардың сервисі қандай және т.с.с. сұрақтар қамтылады:
А) бәсеке туралы бөлім
В) маркетинг бөлімі
С) өндіріс жоспары
D)өткізу нарығы
E) қаржылық бөлім
109. Бизнес жоспардың бұл бөлімінде тауар тарату кестесі, баға қалыптастыру, сатуды ынталандыру әдісі, сатудан кейін қызмет көрсету және т.с.с. сұрақтар қамтылады:
А) маркетинг бөлімі
В) өткізу нарығы
С) өндіріс жоспары
D) бәсекелес туралы бөлім
E) қаржылық бөлім
110. Бизнес жоспардың бұл бөлімінде тауар өндірісі, оның сапасына қатысты сұрақтар қамтылады:
А) өндіріс жоспары
В) маркетинг бөлімі
С) өткізу нарығы
D) бәсекелес туралы бөлім
E) қаржылық бөлім
111. Бизнес жоспардың бұл бөлімінде кәсіпорын басқару ерекшеліктері мен кәсіпорынның персоналы туралы сұрақтар қамтылады:
А) ұйымдастырушылық бөлім
В) маркетинг бөлімі
С) өндіріс жоспары
D) бәсекелес туралы бөлім
E) қаржылық бөлім
112. Бизнес жоспардың бұл бөлімі жаңа кәсіпорын үшін маңызды онда кәсіпорынның құқықтық статусы анықталады:
А) заңды жоспар
В) маркетинг бөлімі
С) өндіріс жоспары
D) бәсекелес туралы бөлім
E) қаржылық бөлім
123. Бизнес жоспардың бұл бөлімінде бизнестегі күтілмеген жағдайлар және олардан сақтану мәселелері қарастырылады:
А) тәуекел және сақтықты бағалау
В) маркетинг бөлімі
С) өндіріс жоспары
D) бәсекелес туралы бөлім
E) қаржылық бөлім
124. Бизнес жоспардың бұл бөлімінде басқа бөлімдерде берілген материалдардың құнды көрінісі беріледі:
А) қаржы жоспары
В) маркетинг бөлімі
С) өндіріс жоспары
D) бәсекелес туралы бөлім
E) өткізу нарығы
125. Баға қалыптастырудың бұл әдісінің мәні келесіде: есептелген өндіріс
шығындарына пайданың белгіленген пайызы қосылады:
А) шығынды әдіс
В) агрегатты әдіс
С) параметрлі әдіс
D) космостық археолог
E) шығынсыздық әдісі
126. Баға қалыптастырудың бұл әдісінің мәні келесіде: баға тауардың жеке элементтерінің бағасын қосу арқылы анықталады:
А) агрегатты әдіс
В) шығынды әдіс
С) параметрлі әдіс
D) космостық археолог
E) шығынсыздық әдісі
127. Баға қалыптастырудың бұл әдісінің мәні келесіде: бұйымның сапалық параметрлерін анықтау және олардың қатынасынан тауар бағасы анықталады:
А) параметрлі әдіс
В) агрегатты әдіс
С) шығынды әдіс
D) космостық археолог
E) шығынсыздық әдісі
128. Баға қалыптастырудың бұл әдісінің мәні келесіде: шығынсыздық және бағалық пайданы қамтамасыз ететін бағаны қалыптастыру:
А) космостық археолог
В) агрегатты әдіс
С) параметрлі әдіс
D) шығынды әдіс
E) шығынсыздық әдісі
129. Кәсіпорынның мақсатына неғұрлым сәйкес келетін тауар бағасының өзгеруінің мүмкін болатын динамикасын таңдау:
А) баға қалыптастыру стратегиясы
В) баға қалыптастыру ссаясаты
С) баға қалыптастыру тактикасы
D) бағаны сақтандыру
E) бағаны жоспарлау
130. Бұл баға белгілеу стратегиясы нарықтың әр түрлі табысты сегменттерін біртіндеп жаулап алуға бағытталған, ол кәсіпорынның қысқа мерзімді мақсатына бейімделеді.
А) Қаймақ алу стратегиясы
В) Берік ену стратегиясы
С) жылжымалы төмендейтін бағаны белгілеу
D) артықшылығы бар баға стратегиясы
E) шығындар бойынша лидерлік
РЕФЕРАТ ПЕН ҒЫЛЫМИ БАЯНДАМАЛАРДЫҢ ТАҚЫРЫПТАР ТІЗІМІ
1. Бизнесті ұйымдастырудағы жауапкершілік және іс-әрекеттерін жетілдіру
2. Қазақстанда кәсіпкерлікті қалыптастыру
3. ҚР-да бизнесті тиімді басқару жүйесін қалыптастыру
4. Бизнестің негізгі нысандары және маңызы
5. Бизнесті ұйымдастырудың ақпараттық жүйесі және оны жетілдіру қажеттілігі.
6. .Бизнесті ұйымдастырудағы құқықтық қамтамасыз ету жағдайлары және негізгі бағыттары
7. Мемлекеттің заң шығару органдарының ролі мен басқару ерекшеліктері
8. Бизнесті ұйымдастыру органдары қызметінің ерекшеліктері мен жетілдіру бағыттары
9. Қазақстандағы бизнесті ұйымдастыруды құқықтық реттеу құрылымы және оларды жетілдіру бағыттары
10. ҚР-ғы бизнесті ұйымдастыру құрылымы
11. Бизнесті ұйымдастыруды ұйымдастыру мен даму кезеңдері
12. Бизнес қоғамның саяси жүйесінің негізгі элементі
13. Бизнес қоғамдық басқару ағымының субъектісі ретінде
14. Бизнесті ұйымдастыру іс-әрекеттерін жетілдіру жолдары
15. Қазіргі замандағы жергілікті бизнесті ұйымдастыру органдары қызметін жетілдіру бағыттары
16. Мемлекеттік қызметкерлердің тиімділігін жоғарлатудағы шаралардың жүзеге асыру тәсілдері
17. ҚР-ның сыртқы экономикалық жағдайын жетілдіру бағыттары
18. Мемлекеттік бизнестің негізгі элементтері және жүйелері
19. Жергілікті атқарушы билік органдары қызметін жетілдіру бағыттары
20. ҚР-ғы мемлекеттік секторды басқару жүйесін жетілдіру
21. Бизнес: ұғымы, мәні, функциялары
22. Бизнесті ұйымдастыру және басқару шешімдерін заңдылықтармен қамтамасыз ету ролі
23. Шағын бизнес концепциясы және оны жетілдіру жолдары
24. ҚР-ғы шағын бизнес субъектілері
25. Мемлекеттік жергілікті басқару мен өзін-өзі басқарудың шетелдік тәжірибесі
26. ҚР-да демократиялық мемлекеттің қалыптасуы мен ұйымдастырылуындағы бизнес мәні
27. Экономика дамуындағы бизнестің ролі және қызметі
28. Бизнесті ұйымдастырудың теориялық аспектісі
29. Мемлекеттік аймақтық саясатының негізгі бағыттары мен жүзеге асыру жолдары
30. Бизнесті ұйымдастыру жүйесіндегі ақпараттың ролі және оның техникаларын жетілдіру жолдары
Шағын және жеке кәсiпкерлiктi мемлекеттiк қолдау мен дамыту туралы
Шағын кәсiпкерлiктi мемлекеттiк қолдау және дамыту жайлы мәлімет
Шағын және орта бизнесті дамытуда кездесетін проблемалар
Шағын кәсіпкерлікке мемлекеттік қолдау
Шағын кәсiпкерлiктi мемлекеттiк қолдау және дамыту туралы мәлімет
Қазақстан Республикасының шағын бизнесін талдау және оның даму перспективалары
Шағын және орта бизнесті дамыту туралы
Жеке және шағын кәсiпкерлiктi мемлекеттiк қолдау мен дамыту жайлы
Қазақстан Республикасындағы шағын және орта бизнесті қолдау мен басқару
Шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту
Тасымалдау шаруашылығын ұйымдастыру
Қазақстан Республикасының заңдарын сақтауын тексерулерді ұйымдастыру мен жүргiзу ережесi
Қазақ тiлiн оқытудың, ұйымдастырудың әдiстемелiк ерекшелiктерi
Қаржы механизмі қаржы қатынастары мен қаржы саясатын ұйымдастырудың экономикалық механизмі
ҚР банктеріндегі ипотекалық несиелендіруді ұйымдастыру және дамыту. Ипотекалық несиелер есебі
Мақта тазалау кәсіпорын басқарушылық есебін және ішкі аудитін ұйымдастыруды ( Шардара - мақта ЖШС)
Шаруашылық жүргізудің әр түрлі меншік формаларындағы кәсіпорынның қаржысын ұйымдастыру ерекшеліктері«СЕНІМ» АҚ
Брокерлік фирманың қор операциялары жобаларына сараптама жасауды ұйымдастыру
Шағын бизнесті мемлекеттік қолдау
Аймақтық экономиканың дамуындағы кәсіпорындарда қаржылық жоспарлауды ұйымдастыру (ЖШС «ГЕРМЕС»)