Активтерге жататын субсидиялар туралы ақпарат беру

20 IAS Халықаралық қаржы есептілігінің стандарты
Мемлекеттік субсидияларды есепке алу және мемлекеттік көмек туралы ақпаратты ашып көрсету

Бұл нұсқа 2005 жылғы 31 желтоқсанға дейін шығарылған түзетулері енгізілген жаңа IFRS-нан туындайтын түзетулерді қамтиды.
Бір Түсіндірме IAS 20 қатысты:
• SIC‑10 Мемлекеттік көмек – операциялық қызметпен нақты байланыстың жоқтығы.

20 IAS Халықаралық қаржы есептілігінің стандарты
Мемлекеттік субсидияларды есепке алу және мемлекеттік көмек туралы ақпаратты ашып көрсету

Қолданылу саласы
1. Осы Стандарт мемлекеттік субсидиялар туралы ақпараттың есепке алынуы мен ашып көрсетілуі кезінде және мемлекеттік көмектің басқа нысандары туралы ақпараттың ашып көрсетілуі кезінде қолданылуға тиіс.
2. Осы Стандарт:
(a) бағалар өзгеруінің әсерін көрсететін қаржы есептілігінде, немесе сол сипаттағы қосымша ақпаратта мемлекеттік субсидияларды есепке алу кезінде пайда болатын ерекше проблемаларға;
(b) салық салынатын табысты немесе пайдаға салынатын салық жөніндегі міндеттеме негізінде белгіленетін немесе шектелетін жеңілдіктерді анықтау кезінде кәсіпорынға жеңілдіктер түрінде (пайдаға салынатын салықтан уақытша босату (салық каникулдары), инвестициялық салық несиелері, амортизацияны жеделдете есептеу жөніндегі жеңілдіктер, пайдаға салынатын салық ставкаларын кеміту секілді) берілген мемлекеттік көмекке;
(c) кәсіпорынды иеленуге мемлекеттің қатысуына;
(d) 41-Ауыл шаруашылығы IAS Халықаралық стандартында қаралатын мемлекеттік субсидияларға қатысты емес.
Анықтамалар
3. Осы Стандартта төменде көрсетілген мәндерде мына терминдер пайдаланылады:
Мемлекет - мемлекет, мемлекеттік органдар және сол сияқты ұйымдар, соның ішінде жергілікті, ұлттық және халықаралық ұйымдар.
Мемлекеттік көмек - мемлекеттің белгілі бір өлшемдерге сәйкес келетін нақты компанияға немесе компаниялар тобына экономикалық тиімділіктер беруге бағытталған іс-қимылдары. Мемлекеттік көмек осы Стандарт контекстінде жұмыс істеудің жалпы жағдайларына, мысалы, дамушы аудандарда инфрақұрылым жасауға немесе бәсекелестер үшін сауда шектеулерін орнатуға ықпал жасау арқылы берілетін жанама тиімділіктерді қамтиды.
Мемлекеттік субсидиялар - компанияның операциялық қызметіне жататын белгілі шарттарды өткен кезде және болашақта орындауға айырбас ретінде компанияға ресурстар беру түріндегі мемлекеттік көмек. Мемлекеттік субсидияларға мемлекеттік көмектің негізді түрде бағалауға болмайтын нысандары, сондай-ақ мемлекетпен жасалатын, компанияның әдеттегі сауда операцияларынан айырмашылығы жоқ операциялар жатпайды.1
Активтерге жататын субсидиялар - компанияның ұзақ мерзімді активтерді сатып алуға, салуға немесе басқадай жолмен алуға тиіс болуы оған субсидиялар берудің негізгі шарты болып табылатын мемлекеттік субсидиялар. Активтердің түрін немесе орналасқан жерін, немесе олар сатып алынуға, немесе ұстап қалынуға тиісті мерзімдерді шектейтін қосымша шарттар белгіленуі мүмкін.
Табысқа жататын субсидиялар - активтерге жатпайтын мемлекеттік субсидиялар.
Шартты-қайтарылмайтын қарыздар – белгілі бір шарт талаптарын орындауы кезінде несиегер өтеуден бас тартатын қарыздар.
Әділ құн - жақсы хабардар, мәміле жасауға тілек білдіруші, бір-біріне тәуелді емес тараптар арасында мәміле жасалған кезде активті айырбастауға болатын сома.
4. Мемлекеттік көмек көрсетілетін көмектің сипаты бойынша да, сондай-ақ оған байланысты шарттар бойынша да айырмашылығы бар түрлі нысандарда болуы мүмкін. Мемлекеттік көмектің мақсаты - көмек көрсетілмеген жағдайда, компания қабылдамайтын іс-қимыл бағытын қабылдауға оны итермелеу.
5. Компанияның мемлекеттік көмекті алуының қаржы есептілігін әзірлеу үшін екі себеп бойынша зор маңызы бар болуы мүмкін. Біріншіден, егер ресурстар берілген болса, ондай беруді есепке алудың тиісті әдісі табылуға тиіс. Екіншіден, компанияның сондай көмек алудан есепті кезеңде қандай деңгейде пайда алғанын көрсеткен жөн. Оның өзі қаржы есептілігінің деректерін өткен кезеңдердегі деректермен және басқа компаниялардың қаржы есептілігімен салыстыруды жеңілдетеді.
6. Мемлекеттік субсидиялар кейде басқа терминдермен, мысалы, дотация, субвенция немесе сыйлықақы терминдерімен белгіленеді.
Мемлекеттік субсидиялар
7. Мемлекеттік субсидиялар, соның ішінде әділ құн бойынша ақшалай емес субсидиялар:
(a) оларға байланысты шарттарға компанияның кәсіпорынның сай келетініне; және
(b) субсидиялардың алынатынына жеткілікті сенімділік болған кезге дейін мойындалмауға тиіс.
8. Мемлекеттік субсидия субсидияға байланысты шарттарды компанияның орындайтынына және субсидияның алынатынына жеткілікті сенімділік пайда болатын кезге дейін мойындалмайды. Субсидияның алынуы онымен байланысты шарттардың орындалғанының немесе орындалатынының түпкілікті дәлелі болып табылмайды.
9. Субсидия алу әдісі субсидия жөнінде қабылданатын есепке алу әдісіне әсер етпейді. Сонымен, субсидия, ақшалай нысанда, немесе мемлекет алдындағы міндеттемені кеміту нысанында алынғанына қарамастан, бірдей ескеріледі.
10. Мемлекеттен алынатын шартты-қайтарылмайтын қарыз, егер қарызды қайтармау шарттарын компанияның орындайтынына жеткілікті сенімділік бар болса, мемлекеттік субсидия ретінде ескеріледі.
11. Мемлекеттік субсидия мойындалғаннан кейін онымен байланысты кез келген шартты оқиғалар немесе шартты активтер 37-Бағалау міндеттемелері, шартты міндеттемелер және шартты активтер IAS Халықаралық стандартына сәйкес ескеріледі.
12. Мемлекеттік субсидиялар өздері өтейтін тиісті шығындар кезеңдер ішінде табыс ретінде жүйелі негізде мойындалуға тиіс. Олар тікелей капитал шотына несиеленуге тиіс емес.
13. Мемлекеттік субсидияларды есепке алудың екі негізгі тәсілі бар: капитал тәсілі, оған сәйкес субсидия тікелей капиталға несиеленеді, және табыс тәсілі, оған сәйкес субсидия бір немесе бірнеше есепті кезеңдердегі табысқа жатқызылады.
14. Капитал тәсілін жақтаушылар мынадай дәлелдер ұсынады:
(a) мемлекеттік субсидиялар қаржыландыру құралы болып табылады және пайда мен залал туралы есепте емес, ал баланстағыдай көрсетіліп, өздері қаржыландыратын шығыс баптарын өтеуге тиіс. Субсидияларды қайтару көзделмегендіктен, олар тікелей капитал шотына несиеленуге тиіс; және
(b) мемлекеттік субсидияларды пайда мен залал туралы есепте мойындау орынсыз, өйткені олар еңбекпен табылмаған, ал мемлекет беретін, оларға байланысты шығындарсыз ынталандыру нысаны болып табылады.
15. Табыс тәсілінің пайдасына мынадай дәлелдер ұсынылады:
(a) мемлекеттік субсидиялар акционерлермен байланысты емес көздерден түсетін түсімдер болып табылатындықтан, олар тікелей капитал шотына несиеленуге, ал тиісті кезеңдердегі табыс ретінде мойындалуға тиіс;
(b) мемлекеттік субсидиялар сирек жағдайларда қайырымдылық болып табылады. Кәсіпорын оларды өздеріне қойылған шарттарды қанағаттандыра және көзделген міндеттемелерді орындай отырып табады. Сондықтан мемлекеттік субсидияларды табыс ретінде мойындау және оларға байланысты субсидиялар өтеуге тиісті шығындармен арақатынасты белгілеу керек; және
(c) пайдаға салынатын салық және басқа салықтар табыстан шегерімдер болып табылатындықтан, пайда мен залал туралы есепте сондай-ақ фискальды саясаттың жалғасы болып табылатын мемлекеттік субсидияларды нақ солай көрсету орынды.
16. Табыс тәсілін пайдалану кезінде мемлекеттік субсидиялардың тиісті шығындармен өздерінің арақатынасын белгілеу үшін қажетті кезеңдерде табыс ретінде жүйелі және ұтымды негізде мойындалуы маңызды. Мемлекеттік субсидияларды алу кезінде олардың табыс ретінде мойындалуы есептеу әдісі бойынша есепке алуға сәйкес келмейді (қараңыз: 1-Қаржы есептілігін ұсыну IAS халықаралық стандарты) және субсидияларды есепті кезеңдерге, ол алынған бір кезеңнен басқасына, бөлуге арналған база жоқ болған жағдайда ғана жарамды.
17. Кәсіпорын мемлекеттік субсидияға байланысты шығындарды немесе шығыстарды мойындайтын кезеңдерді көпшілік жағдайларда оңай анықтауға болады және, сөйтіп, айырықша шығындар мойындалған сәтте субсидиялар тиісті шығыстар сияқты кезеңдегі табыстар ретінде мойындалады. Амортизацияланатын активтерге жататын субсидиялар да, әдетте нақ солай, сол активтердің амортизациясы есептелетін кезеңдер ішіндегі және пропорциядағы табыс ретінде мойындалады.
18. Амортизацияланбайтын активтерге жататын субсидиялар сондай-ақ белгілі бір міндеттемелердің орындалуын қажет етуі мүмкін, сол кезеңдердегі, сол міндеттемелерді орындауға бағытталған нақты шығындар пайда болған кездегі табыстарға жатады. Мысалы, жер телімін беру түріндегі субсидия онда ғимарат салу шартымен шектелуі мүмкін, мұндай жағдайда оны ғимарат пайдаланылатын мерзім ішіндегі табыс ретінде мойындау орынды.
19. Субсидиялар кейде бірқатар шарттар қойылатын қаржы немесе фискальды көмек пакетінің бір бөлігі ретінде беріледі. Мұндай жағдайларда субсидия өз ішінде табылатын кезеңдерде айқындалатын шығындар мен шығыстардың пайда болуына әкеліп соғатын жағдайларды ерекше мұқият анықтау қажет. Субсидияның бір бөлігін - бір негізде, екінші бөлігін басқа негізде бөлу орынды болуы мүмкін.
20. Келтірілген шығыстар немесе залалдар үшін өтемақы ретінде немесе ұйымға қандай да болмасын болашақ тиісті шығындарсыз жедел қаржылық қолдау көрсету мақсатында ұсынылатын мемлекеттік субсидия міндетті түрде алу үшін тағайындалған кезеңнің кірісі ретінде танылуы тиіс.
21. Мемлекеттік субсидиялар кейбір жағдайларда ұйымға қандай да болмасын ерекше шығыстарды жүзеге асыру үшін ынталандыру мақсатында емес, жедел қаржылық көмек көрсету мақсатында ұсынылуы мүмкін. Осындай субсидиялар бір ұйымға берілуі мүмкін және бенефициаттардың барлық класына қолданылмауы мүмкін. Осы жағдайлар субсидияны ұйым оның алынуына жіктелген кезеңдегі кіріс ретінде тануды осы субсидияны алу нәтижелерін дұрыс түсінуді қамтамасыз ететін ақпаратты ашып көрсете отырып ақтауы мүмкін.
22. Мемлекеттік субсидияны ұйым қандай да болмасын алдыңғы кезеңде келтірілген шығыстар немесе залалдар үшін өтемақы ретінде алуы мүмкін. Осындай субсидия, ол алу үшін тағайындалған кезеңдегі кіріс ретінде, осы субсидияны алу нәтижелерін дұрыс түсінуді қамтамасыз ететін ақпаратты ашып көрсете отырып танылады.
Ақшалай емес мемлекеттік субсидиялар
23. Мемлекеттік субсидия жер немесе басқа ресурстар сияқты ақшалай емес активті компанияның пайдалануы үшін беру нысанында болуы мүмкін. Бұл жағдайларда әдетте ақшалай емес активтің әділ құны бағаланып, субсидия да, актив те сол құн бойынша ескеріледі. Кейде актив те, субсидия да атаулы шама бойынша ескерілетін баламалы тәсіл қолданылады.
Активтерге жататын субсидиялар туралы ақпарат беру
24. Активтерге жататын мемлекеттік субсидиялар, соның ішінде әділ құн бойынша ақшалай емес субсидиялар баланста не субсидияны болашақ кезең табысы ретінде көрсету жолымен немесе активтің баланстық құнын алу үшін оны шегеру жолымен көрсетілуге тиіс.
25. Активтерге жататын субсидияларды (немесе олардың тиісті бөліктерін) қаржы есептілігінде көрсетудің жарамды баламалар деп саналатын екі әдісі бар. Бұл әдістер жарамды баламалар деп саналады.
26. Бірінші әдіс бойынша субсидия болашақ кезеңдердегі табыстар ретінде ескеріледі, олар актив тиімді пайдаланылатын мерзім ішінде жүйелі және ұтымды негіздегі табыс ретінде мойындалады.
27. Басқа әдіс бойынша субсидия активтің баланстық құнын алу үшін есептеу кезінде шегеріледі. Субсидия амортизацияланатын актив тиімді пайдаланылатын мерзім ішінде, әр кезеңде шығысқа жатқызылатын амортизация шамасын кеміту жолымен табыс ретінде мойындалады.
28. Активтерді сатып алу және соған байланысты субсидияларды алу компанияның ақша қаражаты қозғалысында елеулі өзгерістер пайда болуына әкеліп соғуы мүмкін. Осы себеппен және активтерге инвестициялардың жалпы көлемін көрсету мақсатында ондай өзгерістер ақша қаражатының қозғалысы туралы есепте, субсидияның баланста көрсету кезінде тиісті активтен шегерілетініне немесе шегерілмейтініне қарамастан, жеке баптар ретінде жиі ашып көрсетіледі.
Табысқа қатысы бар субсидиялар туралы ақпарат беру
29. Табысқа жататын субсидиялар кейде пайда мен залал туралы есепте түсімдер ретінде не жеке, не, мысалы, Өзге табыстар секілді жалпы бап құрамында беріледі; баламалы нұсқа кезінде олар пайда мен залал туралы есепте көрсету кезінде тиісті шығыстардан шегеріп тасталады.
30. Бірінші әдісті жақтаушылар табыс пен шығыс баптарын өзара есепке алу дұрыс емес екенін және субсидияларды шығыстардан бөліп алу субсидия әсер етпеген басқа шығыстармен салыстыруды жеңілдететінін айтуда. Екінші әдісті қорғауға, егер субсидия болмаса, компания шығындар шекпес те еді, демек, шығынның субсидияны есепке алмастан көрсетілуі есепті пайдаланушыларды шатастыруы мүмкін екеніне негізделген дәлелдер келтірілуде.
31. Табысқа жататын субсидиялар туралы ақпарат берілген кезде екі әдіс те жарамды деп саналады. Субсидия туралы ақпаратты ашып көрсету қаржы есептілігін дұрыс түсіну үшін қажет болуы мүмкін. Әдетте, табыстың немесе шығыстың жеке ашып көрсетуді қажет ететін кез келген бабына субсидия алудың нәтижесін ашып көрсету қажет.
Мемлекеттік субсидияларды қайтару
32. Қайтарылуға тиісті мемлекеттік субсидиялар есептеу бағасын қайта қарау ретінде ескерілуге тиіс (қараңыз: 8-Есеп саясаты, есептік бухгалтерлік бағалаулардағы өзгерістер және қателіктер IAS). Табысқа жататын субсидияның қайтарылуы, біріншіден, сол субсидия жөнінде жасалған, кейінге қалдырылған түсімнің амортизацияланбаған сомасына жатқызылуға тиіс. Қайтарылатын соманың сондай кейінге қалдырылған түсімнен асып кетуіне қатысты немесе кейінге қалдырылған түсім жоқ болған жағдайда, субсидияның қайтарылуы кезең шығысы ретінде дереу мойындалуға тиіс. Активтерге жататын субсидияның қайтарылуы активтің баланстық құнын арттыру немесе алдағы кезеңдердегі табыс сальдосын қайтарылатын сомаға кеміту жолымен ескерілуге тиіс. Субсидия жоқ болған кезде есеп берілетін күні шығыс ретінде есептелетін жинақталған қосымша амортизация шығыс ретінде дереу мойындалуға тиіс.
33. Активтерге жататын субсидияның қайтарылуына әкеліп соғатын жағдайлар активтің жаңа баланстық құнының ықтимал бөлінуінің қаралуын қажет етуі мүмкін.

Мемлекеттік көмек
34. 3-параграфта мемлекеттік субсидиялар анықтамасынан мемлекеттік көмектің дәлелді бағалауға болмайтын нысандары және мемлекетпен болатын, компанияның әдеттегі сауда операцияларынан бөліп алуға келмейтін операциялар алып тасталған.
35. Әділ бағалау мүмкін емес көмек мысалдары - техникалық және маркетингтік консултьтацияларды тегін жүргізу және кепілдіктер беру. Компанияның әдеттегі сауда операцияларынан бөліп алуға болмайтын көмек мысалы – компанияның сатылатын өнімінің бір бөлігіне қатысты мемлекеттің сатып алу саясаты. Пайда алынатыны даусыз болуы мүмкін, бірақ сауда қызметін мемлекеттік көмектен бөліп алудың кез келген әрекеті даулы болады.
36. Жоғарыда келтірілген мысалдарда компания үшін тиімділік мәнділігі қаржы есептілігінің пайдаланушыларды шатастырмауы үшін көрсетілетін көмектің сипаты, деңгейі және ұзақтығы туралы ақпараттың ашып көрсетілуін қажет ететіндей болуы мүмкін.
37. Пайызсыз несиелер немесе төмен пайызбен берілетін несиелер мемлекеттік көмек түрлерінің бірі болып табылады, бірақ олар компанияға беретін пайданы пайыз ставкасын қолдану көмегімен өлшеуге болмайды.
38. Осы стандартта мемлекеттік көмекке жалпы тасымал желісі мен коммуникацияларды жақсарту жолымен инфрақұрылымды қамтамасыз ету, сондай-ақ, жақсартылған, мысалы, сол жерде жұрттың бәріне шектеусіз пайда келтіретін ирригация және сумен қамтамасыз ету сияқты жүйелер беру қамтылмаған.
Ақпаратты ашу
39. Қаржы есептілігінде мынадай ақпарат ашып көрсетілуге тиіс:
(a) мемлекеттік субсидиялар үшін қабылданған есеп саясаты, соның ішінде қаржы есептілігінде қабылданған субсидиялар беру әдістері;
(b) қаржы есептілігінде мойындалатын мемлекеттік субсидиялар сипаты мен мөлшері, сондай-ақ мемлекеттік көмектің компания тікелей пайда алған басқа түрлерін көрсету; және
(c) мойындалған мемлекеттік көмекке байланысты орындалмаған шарттары және басқа да шартты оқиғалар.
Өтпелі жағдайлар
40. Стандартты алғаш рет қолданушы компания:
(a) ақпаратты ашып көрсету жөніндегі талаптарды қажет болған жерде орындауға; және
(b) не:
(i) өзінің қаржы есептілігіне есеп саясатындағы өзгерістерді ескере, 8 IAS Есеп саясаты, есептік бухгалтерлік бағалаулардағы өзгерістер және қателіктер Халықаралық стандартына сәйкес түзетулер енгізуге; не
(ii) Стандартта көрсетілген есепке алу шарттарын тек Стандарт күшіне енген күннен кейін алынуға немесе өтелуге тиісті субсидияларға немесе олардың бөліктеріне қолдануға тиіс.
Күшіне ену күні
41. Осы Халықаралық қаржы есептілігі стандарты 1984 жылғы 1 қаңтардан немесе сол күннен кейін басталатын кезеңдерді қамтитын қаржы есептілігіне қатысты күшіне енеді.

___________
Қазақстанда мемлекеттік тілдегі ХҚЕС-ын тарату құқығы ХҚЕС жөніндегі Комитет Қорымен жасалған шарттың негізінде Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігіне тиесілі. ХҚЕС-на авторлық құқық ХҚЕС жөніндегі Комитет Қорына тиесілі.