Банк міндеттемелері

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік Университеті.
3 деңгейлі СМЖ құжат
ПОӘК

ПОӘК 042-18-4.1.2903-2015
Коммерциялық банктегі қаржылық талдау пәні бойынша оқу-әдістемелік мәліметтер
Баспа№ 1 11.09.2014ж.

5В050900- ҚАРЖЫ МАМАНДЫҒЫ ҮШІН
КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕГІ ҚАРЖЫЛЫҚ ТАЛДАУ ПӘНІНІҢ
ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ

ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК МӘЛІМЕТТЕР

Семей
2015

Мазмұны
1.
Глоссарий

2.
Дәрістер

3.
Практикалық сабақтар

4.
Оқушылардың өздік жұмыстары

1.ГЛОССАРИЙ
Акция – иеленушінің акционерлік коғамда өзінің меншікті қаражаттардың бөлігімен иелену құқығы
Ақша активтер – жеке және заңды тұлғалардан ақша сомаларды алу құқығы.Бұл банктегі дипозиттер, облигациялар, акциялар, несиелер, зайымдар ж.т.б.
Валюта – бұ біріншіден, сол елдің ақша бірлігі; екіншіден, шетел мемлекеттерінің ақша бірліктері; үшіншіден, халықаралық есептесу бірліктері мен төлем құралы.
Валюталық бағам – бір елдің ақша бірлігінің екінші бір елдің ақша бірлігіне қатысты бейнеленетін бағасы.
Валюталық паритет – валюталық бағамның негізі болып табылатын заңды тәртіпте белгіленетін екі валюта арасындағы шекті қатынасы.
Дивиденд – акционерлерге қолында бар акцияларының құндылықтарына қарай жыл сайын төлеп отыратын және акционерлер арасында бөлінетін акционерлік қоғам пайдасының бір бөлігі.
Дисконт – қор биржасында сатылатын бағалы қағаздардың бағасы мен оның ағымдағы биржалық бағамының арасындағы айырма.
Депозит – бұл клиенттердің (жеке және зхаңды тұлғалардың) банктегі белгілі бір шотқа салған және өздері пайдалана алатын қаражаттары.
Депозиттік емес тартылған қаражаттар – бұл банктің қарыз түрінде немесе өз меншікті қаражаттарын сату жолымен тарататын қаражаттары.
Депозиттік сертификат – бұл салым иесіне белгілі бір мерзім өткен соң тиісті қаражатты және оған есептелетін пайызды алуға құқық беретін және оның шотындағы ақшалай қаражаттарының барлығын куәләндыратын эмитент банктің жазбаша куәлігі.
Диверсификациялау – тәуекелді төмендету құралы. Егер капитал әр түрлі бағалы қағаздар арасында таратылатын болса онда тәуекелдер төмендейді. Бағалы қағаздар қоржынына облигацияларды, артықшылығы бар және жай акцияларды кіргізу жөн – мұндайды бағалы қағаздардың түрлері бойынша диверсификациялау деп атайды. Диверсификациялау экономиканың салалары, аймақтары, мемлекеттер және мерзім бойынша айырылады.
Банк ресурстары – бұл банктің пассивті операциялары негізінде қалыптасқан және барлық активтік операциялар бойынша банк өтімділігін қамтамасыз ету және пайда табу мақсатында орналастырылуға бағытталған банктің меншікті және тартылған қаражаттарының жиынтығы.
Бөлінбеген пайда – акциялар бойынша дивидендті төлегеннен кейін және резервтік қорға бөлулерлен кейін қалған банк пайдасының бір бөлігі.
Валюталық нарық - бұл шетел валюталары мен шетел валютасындағы бағалы қағаздарды сату және сатып алу операциялары жүзеге асырылатын арнайы орталық.
Валюталық интервенция – ұлттық валюталық бағамына әсер ету мақсатында орталық банктің шетел валютасын сату және сатып алу жолымен валюталық нарықтағы операцияларға араласуы.
Еншілес банк – жарғылық капиталдың елу пайыздан астамы бас банкке тиесілі және өзінің дербес бухгалтерлік балансы бар заңды тұлға.
Қарыз міндеттемелер – инвестор (несиегер) және осы құжатты шығарған тұлға (несие алушы) арасында зайымды дәлелдейтін құжат. Қарыз міндеттемелерге облигацияларды, мемлекеттік зайымдарды, банктердің депозиттік және сақтандыру сертификаттарды, вексельдерді жатқызады.
Қарыз бағалы қағаздар – пайыз түрінде табысты алу айырбасқа қарызға берілген қаражаттарды дәлелдейтін және қарыз алушының белгіленген уақытта қарызды қайтарып беру міндеттемесін көрсететін бағалы қағаздар.
Инвестициялар- көбейту немесе құның сақтау мақсатымен экономиканың әр түрлі салаларына салынатын ұзақмерзімді капитал салымдары.
Инвестор-инвестициялық қызметті асыратың жеке немесе заңды тұлға.
Инновациялар - ғылым, техника, технологияны еңгізу негізімен негізгі капиталды (өндірістік қорларды) немесе өндірілген өнімді жаңарту.
Ипотекалық несие –бұл қозғалмайтын мүліктерді (тұрғын үйді, өндіріс ғимараттарын, жерді және т.б.) кепілге алып, ұзақ мерзімге берілетін несие.
Қаржы-несиелік саясаты – ҚР Ұлттық Банкінің қаржылық реттеу әдістерінен тұратын мемлекеттің саясаты.
Қаржылық салымдар - бұл бағалы қағаздарды сатып алу, яғни инвестициялық қоржының құрау. Инвестициялық қоржынға кіретін бағалы қағаздар, олардың атқаратың мақсатына қарай ірі банкілердің инвестициялық қоржынында жетекші ролге ие болып отырған меншікті инвестициялар. Жалпы, қаржылық инвестициялар дегеніміз несие-қаржы қызметі болып табылады, сондай-ақ несие мекемелеріне (банкілерге) сақтауға тапсырылатың ақша сомасы, қаржы мекемелеріне сақтауға тапсырылатың бағалы қағаздар (акциялар, облигациялар) және депозиттік салымдар.
Коммерциялық банк – бұл ерекше өнім шығарумен айналысатын кәсіпорын және қолма қолсыз ақшада төлем айналысын реттеуді жүзеге асыратын ақша-несие институты.
Конверсиондық операциялар - сол елдің қолма-қол және қолма-қолсыз ұлттық валюта-
ларына қолма-қол және қолма-қолсыз шетел валюталарын сатып алу және сату мәмілелері.
Күмәнді несиелер – қайтарылу уақыты кешіктірілген, мерзімі ұзартылған және банк үшін тәуекел туғызатын несиелер.
Қаржы лизингі – бұл уақытша пайдалануға берген лизинг затының мерзімі ішінде өзінің толық амортизациялық құнын төлеп шығаруымен немесе өзін өзі өтеуімен байланысты ұзақ мерзімді лизинг.
Дисконталған таза пайда –бастапқы уақытқа келтірілген барлық мерзім бойынша есептелген ағымдағы тиімділіктін сомасы.
Лизинг – бұл лизинг берушінің өзіне тиесілі құрал-жабдықтарды, машиналарды, ЭЕМ, ұйымдастыру техникаларын, өндірістке, саудаға, қоймаға арналған құрылғыларды лизинг алушыға лизингтік төлем төлеу шартымен, белгіленген мерзімге пайдалануға беруін қарастыратын жалға беру шарты.
Мерзімді депозит – белгілі мерзімі бар және тұрақты пайыз төленетін, сол сияқты алдын ала алуға шек қойылатын салым.
Несиелік саясат – банктің несиелік жұмысын ұйымдастыру негізін және несиелеу процесіне қажетті құжаттар жүйесін жасау шарттары.
Несиелік тәуекел – қарыз алушының банктен алған несиесі бойынша қарызын немесе оған есептелінген сыйақысын өз уақытында қайтара алмауына байланысты банктің зиян шегуін сипаттайды.
Овернайт – банктердің Ұлттық банктегі корреспонденттік шотында дебеттік қалдықтың пайда болуына байланысты бір түнге берілетін несие.
Пайыз тәуекелі – берілген несиелерге байланысты пайыз мөлшерлемелерінен тартылған қаражаттарп бойынша төленетін пайыз мөлшерлемелерінің артып кетуі нәтижесінде коммерциялық банктер, несиелік мекемелер және инвестициялық ұйымдар қызметі процесіндегі зияндардың пайда болу қаупі.
Резервтік қор – банк қызметінде пайда болуы мүмкін зияндардың орнын жабу мақсатында құрылған ақшалай қаражаты.
Тұтыну несиесі – бұл жеке тұлғаларға тұтыну тауарларын сатып алу үшін және тұрмыстық қызметтерді өтеуге берілетін несие.
Траст операциялары – клиенттің сенімді тұлғасы ретінде оның мүлкін басқаруға және тапсырмасы бойынша басқа да қызмет көрсетуге байланысты банктің операциялары.
Факторинг операциясы – жабдықтаушының жабдықтаған тауары мен көрсеткен қызметтері үшін төленбеген төлем құжаттарын банкке сатумен байланысты комиссиондық-делдалдық операция.
Форфейтинг операциясы – форфейтордың, яғни коммерциялық банктің немесе арнайы компанияның экспортерға төлеуге тиісті импортердің төлем құжатын сатып алуы.
Чек – ағымдағы шот иесінің чекті ұстаушыға белгілі бір ақшалай соманы төлеу туралы немесе басқа ағымдық шотқа аудару туралы өзінің банкісіне берген жазбаша бұйрығы.

2. ДӘРІСТЕР: оқу сабағының формасы, оның мақсаты логикалық формадағы пәннің теориялық сұрақтарын қарастыру болып табылады.
Дәрістің негізгі бағыты барлық оқу сабақтарының, сонымен қатар студенттердің өздік жұмыстарының негізгі мазмұны мен сипатын, негізгі бағыттарын анықтай отырып, білім негізін салу.
Дәріс – берілген пәннің теориялық сұрақтарын қарастыру мақсаты болып табылатын оқу сабағының нысаны.

Модуль I. Қаржылық талдаудың теориялық негіздері.
Тақырып 1.Банктегі қаржылық талдау курсының мәні,
құрылымы мен міндеттері

1. Банктегі қаржылық талдау курсының пәні, құрылымы, оның өзіне тән сипаттары.
2. Қаржылық талдау түсінігі және оның мәні.
3. Қаржылық талдаудың негізгі бағыттары.
4.Ішкі және сыртқы қаржылық талдаудың сипаты.
5.Қаржылық талдау элементтері.
1. Банктегі қаржылық талдаудың мәні және құрылымы
Қаржы секторының тұрақты жұмыс жасауы елдің экономикалық дамуының негізгі қағидаты болып табылады. Əлемдік қаржы дағдарысы Қазақстанның қаржы жүйесінің осалдығының бірнеше факторларын анықтады жəне оның жұмыс істеуі тəуекелін едəуір арттырды. Осы жағдайда тəуекелдің негізгі көздерін зерттеу, жалпы алғанда банктік сектордың қаржылық жағдайын зерттеу қаржы институттарының жəне елдің тұтастай алғанда қаржы жүйесінің орнықты жұмыс істеуін қамтамасыз етуге қажетті ең елеулі факторларды айқындауға мүмкіндік береді. Осы тұрғыда қаржылық секторға, соның ішінде банктік секторға қаржылық талдау жасау экономиканың тұрақты дамуында алатын орны зор.
Банктер – қазіргі өркениеттің өзінен ажырағысыз буындарының бірі. Қазіргі заманда банктердің қызметі қоғамдық өнімді өндіруді, бөлуді, айырбастауды және тұтынуды бір – бірінен бөлінбейтін үздіксіз процесске айналдырады. Сондықтан банктердің қызметін пайдаланбай ешбір шаруашылық субьектісінің ісі тынбайды, ол кез – келген адам үнемі банк қызметін пайдаланады.
Нарықтық экономика жағдайында банктердің қызметінің маңыздылығы зор, олар уақытша қолданылмаған ақша қаражатын жинақтап, оларды салалар мен аймақтар, кәсіпорындар мен халықтар арасында қайта бөлумен қатар, экономиканы қосымша капиталмен қамтамасыз етіп, сайып келгенде қоғамдық байлықты көбейтуге негіз қалайды.
Коммерциялық бактердегі қаржылық талдау банк қызметінің экономикалық тиімділігін бағалау жүйесі ретінде және банк қызметін басқару сапасын бағалау әдістері ретінде негізінен 2 бағытта жүзеге асырылады: қаржылық нәтижелерді талдау және банктің қаржылық жағдайын талдау.
Қазіргі жағдайда коммерциялық банктерді қаржылық талдау қаржылық басқару элементін ғана емес, сонымен қатар оның негізін де білдіреді. Кез келген коммерциялық банкті басқару талдаусыз мүмкін емес. Банктердегі қаржылық талдаудың мазмұны, орны және рөлі көбінесе несиелік - қаржылық сипаттағы қызметтерімен, экономикалық қатынастардың өзара байланыстылығымен, клиенттік базаның дәрежесімен және басқаларға байланысты қызмет түрлеріне тәуелді болады.
Қаржылық талдаудың коммерциялық банктерді басқарудағы ролі мен мәні келесі суретте көрсетілген:



Қаржылық талдау ғылым ретінде қаржылар және қаржылық көрсеткіштер категориясында көрсетілген қаржылық қатынасымен сипатталады. Сәйкесінше коммерциялық банктерді басқарудағы қаржылық талдаудағы рөлі, басқару функциясы, басқару инструменті мен оны бағалау әдісі болып табылатындығымен сипатталады. Қаржылық таладудың мәні оның объектілерімен анықталады.
Банктегі қаржылық талдаудың объектісі болып қаржылық нәтижелер мен банктің қаржылық жағдайының көрсеткіштері, қаржылық басқару жүйесінің тиімділік көрсеткіштері, банктің қызмет көрсетулерінің, операцияларының, технологияларының тиімділігі және т.б.

2 Банктегі қаржылық талдауды жүзеге асыруды ұйымдастыру
Банктегі қаржылық талдаудың негізгі міндетерін жүзеге асыру оларды тиімді ұйымдастыру деңгейінсіз мүмкін емес. Қаржылық талдауды дұрыс ұйымдастыру банк қызметін талдаудың тиімділігін арттыруға ықпал етеді. Таладудың негізгі прициптері: ғылымдылық, жүйелілік, жинақтылық, объективтілік, нақтылық, жоспарлылық, оперативтілік.
Қаржылық талдаудың әтүрлі түрлері оларды жүзеге асыруды сәйкес ұйымдастыруды талап етеді. Талдаудың барлық түрлерін ұйымдастыру келесідей жағдайлардан тұрады.
1) талдау объектілері мен субъектілері;
2) талдау жүргізудің ұйымдық формаларын таңдау;
3) аналитикалық жұмыстарды жоспарлау;
4) міндеттерді талдауды жеке субъектілер арасында бөлу;
5) аналитикалық жұмыстың әдістемелік және ақпараттық қамтамасыз етілуі;
6) шаруашылық бірліктің қасиеті туралы мәліметтерді аналитикалық өңдеу және рәсімдеу;
7) талдау нәтижелері бойынша ұсыныстарды қамтамасыз ету;
Банк қызметін қаржылық талдауды ұйымдастыруға әртүрлі факторлар әсер етеді. Қаржылық және экономикалық талдау банк құрылымында маңызды орын алады. Коммерциялық банк қызметінің экономикалық талдауы банк қызметінің қаржылық эконмикалық көрсеткіштерін зерттеу мен әсер етуші факторларды айқындаумен және банктің даму бағыттарымен негіздеумен байланысты арнайы зерттеу жүйесі. Мұнда да талдау объектісі болып банк қызметі табылса, ал субъектісі коммерциялық банк, орталық банк, несиелік мекемелер, салық комитеті, аудиторлық формалар және т.б. заңды және жеке тұлғалар.

Өзін- өзі тексеру сұрақтары:
1. Қаржылық талдау түсінігі мен мәні;
2. Талдаудың негізгі этаптары мен әдістері;
3. Талдау обьектілері мен субьектілері.

Ұсынылатын әдебиеттер:
1.Банктер және банктік қызмет туралы ҚР Заңы, 31.08. 1995 ж.
2.Батракова Л.Г.Экономический анализ деятельности коммерческого банка.-М.:Логос,1998
3.Коммерциялық банктегі қаржылық талдау. Оқу құралы. Масалимова С.Ж.,Есенгельдинова С.Ж.-Семей, 2012ж.- 116 бет.

Тақырып 2. Ақпараттық база, коммерциялық банк қызметін талдаудың
түрлері мен әдістері.

1. Талдаудың негізгі кезеңдері мен тәсілдері.
2. Талдаудың обьектілері мен субьектілері.
3. Сыртқы және ішкі ақпарат жүйесі.
4. Қаржылық талдауды жүргізуді ұйымдастыру.
5. Қаржылық талдау міндеттері мен принциптері.

Қаржылық талдау банк қызметін практикалық басқарудың негізгі түрлерінің бірі болғандықтан қаржылық басқаруда ақпараттар жүйесінің маңызы зор. Себебі ақпарат қаржылық басқарудың маңызды элементтерінің бірі болып табылады.
Банк қызметіндегі жалпы ақпараттар көзі ішкі және сыртқы ақпараттар қайнар көздерінен қалыптасады.
Коммерциялық банктерде қаржылық талдауды жүргізу кезінде қолданылатын сыртқы ақпараттар қайнар көздерінің қалыптасуы келесідей:
1) мемлекеттік үкімет және басқарудың жоғарғы органдарының мәліметтері;
2) Қазақстан Республикасының орталық банкінің мәліметтері;
3) Банктер мен басқа да қаржылық институттардың мәліметтері;
4) Халықаралық қаржылық институттардың мәліметтері;
5) Шетелдік инвесторлар мен кредиторлардың мәліметтері;
6) Қарыз алушылардың қаржылық есеп берулері және олардың қызметтері туралы басқа да мәліметтер;
7) Елдің немесе мекеменің экономикалық жағдайы туралы қор нарығы мен валюталық нарық жағдайы және бакнтік жүйе жағдайлары туралы стратегиялық материалдар мен ғылыми басылымдар.
Жоғарғы мемлекеттік басқару органдарынан алынатан негізгі қайнар көздер, заңдылықтар, жарғылар, қаулылар, нормативтік және заңдық актілер және т.б.
Ақпараттың ішкі қайнар көздері де қаржылық талдау үшін қажетті негізгі ақпарат базасы болып табылады. Олар:
1) Құралтайлық құжаттар;
2) Жеке нормативтік құжаттар;
3) Бизнес-жоспарлар;
4) Бағалы қағаздар проспектілері мен эмиссиялау туралы есеп берулер;
5) Банк қызметі туралы есеп берулер;
6) Бухгалтарлік есеп мәліметтері;
7) Электронды мәліметтер базасындағы ақпараттар;
8) Ішкі және сыртқы аудит жүйесінің мәліметтері және т.б.
Ішкі ақпараттар жүйесі банкті ішкі жағдайы тұрғысында сипаттайды.
Ішкі ақпараттарға жалпы алғанжда келесілер жатады:
1. Статистикалық есеп берулер;
2. Банктің бухгалтерлік есеп берулері;
3. Несиелендіру бойынша есеп берулер және банктің басқа да есеп берулері мен мәліметтері.

2. Банктің қаржылық-аналитикаық қызметінің міндеттері мен
функциялары

Несиелік мекемелердің аналитикалық функцияларының жүзеге асырылуы сәйкес құрылымдық бөлімшелер арқылы ұйымдастырылады. Банктің аналитикалық қызметінің ұйымдастырылуына келесідей факторлар әсер етеді:
1. Банк қызметінің стратегиясы;
2. Банк капиталы мен активтерінің мөлшері;
3. Персоналдар саны;
4. Филиалдардың саны;
5. Персоналдың біліктілік деңгейі және т.б.
Банктегі аналитикалық қызметті ұйымдастыруда жоспарлық экономикалық департаменттің рөлі зор. Ол банкттің барлық бөлімшелерінің аналитикалық жұмыстарын кординациялайды. Сонымен қатар жүргізілген талдау нәтижелерін қорытындылайды.
Жоспарлы экономикалық департамент функцияларына келесілер жатады:
1. Банк қызметінің стратегиялар мен так\сын өңдеу;
2. Олардың жүзеге асырылуын бақылау;
3. Бизнес жоспарлау;
4. Банктің барлық құрылымдық бөлімшелерінің талдау нәтижелерін қорытындылау;
Ірі банктерде департамент құрамына келесідей бөлімдер жатады:
1. Банктің тиімді қызмет етуін талдау бөлімі;
2. Жалпы экономикалық талдау бөлімі;
3. Жиынтық жоспарлау бөлімі;
4. Банктік қызмет көрсетулерді дамыту бөлімі;
Қаржылық талдау бағалы қағаздар департаментінің жұмысында маңызды роль атқарады. Оның функциялары:
1. Банкте қоданылатын бағалы қағаздардың түрлері мен құрылымын зерттеу;
2. Қаржылық тәуекелдердің мөлшерін зерттеу;
3. Бағалы қағаздар құнын болжамдар әдістерін жүзеге асыру;
Бухгалтерлік есеп департаментінің негізгі міндеттері:
1. Құрылымдық бөлімшелерге талдау жасау үшін ақпараттар дайындау;
2. Шығындар сомасын анықтау;
3. Банктердің табыстары мен пайдасын анықтап, оларды баланс негізде оптималды басқару.

Өзін- өзі тексеру сұрақтары:
1. Талдаудың ақпараттық қамтамасыз етілуі;
2. Бак бизнесіндегі қаржылық талдаудың ролі;
3. Банктің қаржылық-аналитикаық қызметінің міндеттері мен функциялары

Ұсынылатын әдебиеттер:
1.Банктер және банктік қызмет туралы ҚР Заңы, 31.08. 1995 ж.
2.Батракова Л.Г.Экономический анализ деятельности коммерческого банка.-М.:Логос,1998
3.Коммерциялық банктегі қаржылық талдау. Оқу құралы. Масалимова С.Ж.,Есенгельдинова С.Ж.-Семей, 2012ж.- 116 бет.

Тақырып 3. Коммерциялық банк балансы – банктің қаржылық жағдайын
талдау үшін негізгі құжат.
1. Банк балансы – банктің қаржылық жағдайын талдаудың негізгі құжаты.
2. Банк балансын құру қағидалары, тәртібі, оның негізгі бөлімдері.
3.Банк балансын талдаудың негізгі бағыттары.

Баланс мәліметтер бойынша ақшалай ресурстардың қалыптасуы мен орналасуына сонымен қатар несиелік, есеп айырысу, кассалық және басқа да банктік операциялардың жағдайына бақылауды жүзеге асыруға болады.
Банк балансының мәліметтерін талдау белгілі бір периодтағы банк қызметін кешенді бағалауға, банктің жекелеген операцияларын жүзеге асыру кезінде өтімділік төлем жағдайын және тәуекел деңгейін анықтауға мүмкіндік береді.
Коммерциялық банктің балансының құрылымын келесі кестеден көруге болады:

Кесте 1 – Бактің топтастырылған бухгалтерлік балансы.(мың. тенге)
Баланс баптары
2007 ж.
2008 ж.
2009 ж.
АКТИВТЕР
Қолма қол ақшалар және оның эквиваленттері
57759513
95590527
187766665
Міндетті резервтер
60880209
21654652
18036119
Несиелік мекемелердегі қаражатар
4994258
13556199
3130290
Саудалық бағалы қағаздар
31042793
24903501
2607613
Инвестициялық бағалы қағаздар, оның ішінде:
-сатуға арналған бағалы қағаздар
-өтеуге дейін ұсталатын инвестициялар

15603285
-

24340361
-

17790535
243978
Коммерциялық займдар мен аванстар
783253258
799054021
778889753
Негізгі қаражаттар
25089322
25321368
25564877
Ассоцир. компанияларға инвестициялар
-
-
-
Басқа да активтер
4968772
11363223
9466360
Аффинирленген бағалы металдар
-
-
-
Дебиторлық қарыз
12387
127
-
Туынды қаржылық құралдар
1530039
2591846
25564877
Ағымдық салықтық активтер
75805
412185
-
Мерзімі кешіктірілген салықтық активтер
1063011
3580027
8308728
Активтердің барлығы
984654421
1019577514
1051560940
МІНДЕТТЕМЕЛЕР
ҚРҰБ және Үкімет қаражаттары
412062
207033
-
Несиелікмекемелердің қаражаттары
293755417
317560754
33690324
Қлиенттердің қаражаттары
380605239
343421095
501639782
Шығарылған қарыздық бағалы қағаздар
174987265
-
-
Субординирленген қарыз
55027555
204988009
204988009
Артықшылықты акциялар б-ша міндеттемелер
1754774
55156913
55156913
Басқа да міндеттемелер
2292647
-
-
Кредиторлық қарыз
1814134
1748582
1748582
Туынды қаржылық құралдар
134252
1098215
1098215
Мерзімі кешіктірілген салықтық міндеттемелер
595759
332190
332732251
Резервтер
323239
602379
-
Міндеттемелердің барлығы
909753957
923684765
991 040 487
КАПИТАЛ
Жарғылық капитал:
57897607
89170492
106878518
Қарапайым акциялар
44130644
73770492
73770492
Артықшылықты акциялар
13766963
15400000
15400000
Қосымша капитал
242185
242185
242185
Резервтік капитал
822230
15181181
15181181
Резервтер
-488431
-2236501
-2236501
Таза пайда (шығын)
15823873
-6899432
-6899432
Меншікті капиталдың барлығы
74297464
95457925
95457925
Азшылық үлесі
603000
434824
434824
Міндеттемелер мен меншікті капиталдың барлығы

984654421

1019577514

1019577514

Коммерциялық банк балансының құрылымы келесідей негізгі бөлімдерден тұрады:
1. Банк активтері
2. Банк міндеттемелері
3. Банктің меншікті капиталы
Банк активтеріне келесілер жатады:
1. Нақты ақшалар
2. Бағалы қағаздар
3. Банк клиенттерінің
4. Негізгі құралдар
5. Басқа активтер
Банк міндеттемелеріне келесілер жатады:
1. Ұлттық банк және Қазақстан Республикасының қаражаттары
2. Клиенттер қаражаттары
3. Шығарылған қарыздық бағалы қағаздар
Банктің меншікті капиталына келесілер жатады:
1. Банк қорлары
2. Негізгі құралдарды қайта бағалау қорлары
3. Банктің таратылмаған пайдасы
4. Ағымдағы жылдағы банктің пайдасы
Осылайша банк балансының баптарын келесідей топтастыруға болады:
1. Активтер – Ұлттық банктің және банктің кассасындағы нақты ақшалардан тұратын алғашқы резервтер, бағалы қағаздарға салымдар, инвестициялар және несиелер.
2. Пассивтер – депозиттер және басқа да депозиттік емес қаражат, меншікті капитал (қорлар, резервтер және банктің таратылмаған пайдасы).
Банк балансы – бұл тартылған және меншікті жағдайы, олардың қалыптасу қайнар көздері, несиелік және басқа активті операцияларға орналастырылуы туралы жағдайларды көрсететін бухгалтерлік құжат.

2. Банк балансын талдаудың негізгі бағыттары

Коммерциялық банктің балансын қаржылық талдау келесідей бағыттардан тұрады:
1. Пассивті операциялардың құрылымын талдау
2. Активті операциялардың құрылымын талдау немесе мешікті және тартылған ресурстарды орналастыру бойынша операцияларды талдау
3. Коммерциялық банк қызметінің қаржылық нәтижелерін талдау
Пассивті операциялар қаржылардың қайнар көздерімен банктің қаржылық қатынастарының қалыптасуын сипаттайды.
Пассивті операциялардың негізгі формалары:
1. Банк кірісін қалыптастыру және ұлғайту үшін банк пайдаларынан бөлулер
2. Басқа заңды тұлғалардан алынған несиелер
3. Депозиттік операциялар
Пассивті операциялардың құрылымын зерттеу келесідей жүргізіледі:
1. Меншікті және тартылған қаражаттарды анықтау
2. Баланстың жалпы сомасындағы олардың қалыптасу үлесін анықтау
3. Банк міндеттерінің құрылымын клиенттер топтамасы және мерзімі бойынша анықтау
Банк пассивін осылайша талдау банк қаражаттарын экономиканың қандай секторларынан және мерзімге тартылатындығын анықтауға мүмкіндік береді.
Пассивтік операцияларды талдай отырып банк пассивін басқару бойынша келесі міндеттер қойылады:
1. Банкке табыс әкелетін қаржының болмауын қадағалау
2. Банктің міндеттемелерін тиімді орындау үшін қажеті несиелік ресурстарды іздестіру
3. Банктің арзан ресурстарды тарту есебінен пайда алуын қамтамасыз ету
Банктің активті операцияларының құрылымын талдау үшін келесілер жүзеге асырылады:
1. Несиелендіру көрсеткіштері талданады
2. Банк балнсының өтімі бағаланады
3. Активті операциялардың тәуекелдігі зерттеледі
Активтерді басқарудағы негізгі міндет ол банк балансының өтімділігін
сақтай отырып, пайданы қамтамасыз ету. Ол үшін банктің барлық активтерін мерзімі, табыстылығы және тәуекел дәрежесі бойынша жіктеу қажет.

3. Банк балансын талдау этаптары

Банк балансын талдауға қойылатын талаптар мен қағидалар: жеделділік, нақтылығы, жүйелілігі және объективтілігі.

Банк балансын талдау этаптары

Операция түрі
Операция мазмұны
Қолданылатын талдау әдістері
Алғашқы этап
Құрылымдау
Актив пен пассивтерін топтастыру
Топтастыру әдісі
Бақылау
Талдаудың әртүрлі бағыттары бойынша актив пен пассивтің жеке баптарын тексеру
Салыстыру әдісі экономикалық, статистикалық әдіс
Калькуляция
Бағалау және нормативті көрсеткіштер есебі
Абсолютті және салыстырмалы өлшеу әдісі
Салыстыру
Есепті көрсеткіштердің салыстырмалы есебі
Салыстыру әдісі, динамикалық талдау әдісі,индекстік әдіс
Көрнекі құралдар, материалдарын дайындау
Қарастыратын көрсеткіштердің құрылымы мен динамикасының көрнекілігін талдау, көрнекі құралдардың формасын құрау
Алынған нәтижелердің көрнекілігін бейнелеу әдісі
Аналитикалық этап
Талдау
Алынған есептік көрсеткіштеді сипаттау

Соңғы этап
Эксперттік бағалау
Талдау нәтижелерін беру және қорытынды мен ұсыныстар құру

Балансты талдау алғашқы этаптан басталады. Бұл этапта келесілер жүзеге асырылады:
- балансты оқу және аналитикалық жұмысқа дайындық;
- баланстың жеке баптарын құрылымдау (яғни берілген критерилерге сәйкес актив және пассив баптарын топтастыру);
- активтер мен пассивтердің жеке топтарының мерзімі, шығын түрлері және олардың көздеріконтрагенттер категориялары бойынша сәйкестігі, сонымен қатар Ұлттық Банктің нормаивтік талаптарын және коммерциялық банктің ішкі ережелерін сақтау;
- жиынтық кестелерде көрсетілетін бағалау және нормативтік көрсеткіштерді есептеу.
Екінші этап аналитикалық этап деп аталады және онда келесілер сипатталады:
- талдау көрсеткіштерінің көлемі, құрылымы, динамикасы, өзара байланысының есептік көрсеткіштері;
- аналитикалық жұмыс нәтижелері бойынша қорытынды жасау.
Үшінші этап қорытынды этап болғандықтан, онда талдау нәтижелерін бағалау үшін және банк жұмысын жақсарту немесе жетілдіру бойынша ұсыныстар жасау үшін сарапшылар тартылып, банк қызметі бағаланады.

4 .Банк балансын экономикалық талдау этаптары

Экономикалық талдау түрлері әртүрлі критерилері бойынша жіктеледі.Талдау жүргізу мерзімі бойынша: күнделікті, апталық, айлық, кварталдық, жартыжылдық, жылдық. Қарастырылатын сұрақтар спектріне тәуелді: толық және тақырыптық. Зерттеу мақсаты мен сипатына тәуелді: алдын-ала, бақылау-оперативтік, қорытынды, болжамдық.Статистикалық әдістердің қолданылуына тәуелді: корреляциондық, регрессиондық факторлық, дисперсиондық, кластерлік, т.б.
Банк балансын экономикалық бағалау әдістері келесілер болып табылады:
1. Кешенді;
2. Математикалық;
3. Статистикалық;
4. Есептік және т.б.
Экономикалық талдау әдістерінің ерекшеліктері банк қызметін жан-жақты сипаттайтын көрсеткіштер жүйесін қолдану. Осы көрсеткіштерге әсер ететін факторларды анықтау және арасындағы өзара байланысты анықтау.
Банктің қызметін ақпараттарын экономикалық талдау жүйесі келесілерден тұрады.
1. Статистикалық банк;
2. Математикалық модельдер банкі.
Статистикалық банкте ақпарат дәстүрлі және қазіргі заманға сай стаистикалық әдістер арқылы өңделеді. Онда келесідей әдістер қолданылады.
1. Салыстыру
2. Топтастыру
3. Коэфициенттік
4. Жүйелік талдау
5. Индекстік
Салыстыру әдісі банк қызметінің көрсеткіштерін салыстырмалы түрде талдауға мүмкіндік береді. Берілген әдіс сонымен қатар динамикалық өзгерістер мен ауытқулардың себептерін анықтауға да мүмкіндік береді. Салыстырудың келесідей түрлері бар:
1. Басқа коммерциялық банктермен салыстыру
2. Бизнес-жоспармен салыстыру
3. Базистік периодпен салыстыру
4. Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі қорларымен салыстыру
5. Экономикалық модельдермен салыстыру
Топтастыру әдісі экономикалық құбылыстардың өзара байланысын және көрсеткіштердің жеке факторлардың әсерінен болуын топтасырып қарауға мүмкіндік береді.
Коэфициенттік әдіс банк балансының әртүрлі баптары, бөлімдері немесе топтары арқылы сандық байланысты анықтауға мүмкіндік береді, яғни бұл әдістің көмегімен банк активінің немесе пассивінің жалпы сомасындағы белгілі бір бағыттың үлес салмағын анықтауға болады. Коэфицинеттік әдіс сонымен қатар капитал жеткіліктігін, өтімділік дәрежесін және операциялардың тәуекелдігін бақылауға қажет.
Жүйелік талдау әдісі жеке ақпараттық фрагменттерді емес жалпылама мәліметтерді өңдеуге негізделе отырып, басқарушылық міндеттерді шешуге мүмкіндік береді. Бұл әдіс ЭЕМ қолданған жағдайда ғана жүзеге асырылады.
Индекстік әдіс коммерциялық банктің іскерлік белсенділігін зерттеу үшін қолданылады.

Өзін-өзі тексеру сұрақтары:
1. Коммерциялық банк балансы түсінігі;
2. Банк балансын құру сызбасы мен қағидалары;
3. Банк балансын талдаудың негізгі бағыттары;
4. Қаржылық талдау міндеттері мен қағидалары;
5. Қаржылық талдау түрлері;
6. Қаржылық талдау түрлері;
7. Банк балансын талдау;
8. Қаржылық талдау рөлі мен мәні;
9. Баланс-брутто және баланс-нетто түсінігі.

Ұсынылатын әдебиеттер:
1.Банктер және банктік қызмет туралы ҚР Заңы, 31.08. 1995 ж.
2.Батракова Л.Г.Экономический анализ деятельности коммерческого банка.-М.:Логос,1998
3.Коммерциялық банктегі қаржылық талдау. Оқу құралы. Масалимова С.Ж.,Есенгельдинова С.Ж.-Семей, 2012ж.- 116 бет.

Модуль IІ.Коммерциялық банктердің операцияларын талдау
Тақырып 4. Банктің меншікті және сырттан тартылған қаражаттарының жағдайына талдау.
1. Коммерциялық банктің меншікті қаражаттарын (капиталды) талдау.
2. Коммерциялық банк міндеттерін талдау.
3. Сырттан тартылған қара-жаттарды қалыптастыруда банкаралық несиені пайдалануды талдау
1. Банктің меншікті және тартылған қаражаттарының жағдайын талдау
Коммерциялық банктердің балансының құрылымын зерттеу банк қаражаттарын қалыптастыру көздерін есептеуін пассивтерден бастау қажет.
Коммерциялық банк пассивінің негізгі баптары:
1. Капитал
2. Резервтер
3. Тартылған ресурстар
Банк балансының пасивінің құрылымын талдау кезінде меншікті капиталдың мөлшері және оның банк балансының пассивіндегі үлесі анықталады.
Банктің акционерлік капиталы оның шығарылған акциясының номиналдық құнына тең болады. Банк капиталы базистік және қосымша капитал деп бөлінеді.
Коммерциялық банктің меншікті капиталының рөлі мен шамасы басқа қызметпен айналысатын ұйымдарға қарағанда өзінідік ерекшеліктерге ие.
Банктің меншікті капиталы банк тұрақтылығын қамтамасыз етуде маңызды. Меншікті каиталсыз банк қызметін басқару мүмкін емес. Осы меншікті капиталдың есебінен банктің қажетті резервтері құрылады. Банктің меншікті капиталы банктің қаржылық тұрақтылығын, коммерциялық және шарттық тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін ққрылған банктің әртүрлі қорлары және сол сияқты ағымдағы қызметінің нәтижесіне байланысты және өткен жылдағы бөлінбеген пайдасы.
Банктің меншікті капиталының құрлымы бірдей емес. Себебі оларға әсер ететін әр түрлі факторларға, атап айтқанда, активтер сапасына меншікті пайданың пайдаланылуына, капитал бағасын нығайту сапасына және банк саясатына байланысты жыл бойына өзгеріп отырады.
Коммерциялық банктің меншікті капиталы банктің қаржылық ресурстарының қайнар көздерін сипаттайды.
Меншікті капитал есебінен банк ресурстарға жалпы қажеттілігін 12-20% орнын толтырады.
Меншікті капиталдың рөлі банктік операцияларды жүзеге асырудың барлық этаптарында банк шығындарын қаржыландыру қайнар көзі ретінде де маңызды. Олар банктің қаржылық жағдайын бағалау үшін қолданылады. Банктің акционерлік капиталы мен резервтері банк капиталының негізгі элементі немесе базистік капитал болып табылады.
Банктің меншікті капиталы – банктің қаржылық тұрақтылығын, коммерциялық және шаруашылық қызметін қамтамасыз ету үшін құрылған банктің әртүрлі қорлары мен сол сияқты ағымдағы қызметінің нәтижесіне байланысты және өткен жылдардағы бөлінбеген пайдасы.
Банктің топтастырылған бухгалтерлік балансының көрсеткіштері негізінде үлестік талдау келесідей жасалады:

Кесте 5 – Банктің меншікті капиталының үлестік және құрылымдық талдауы, мың тенге
Баланс баптары
2006 жыл
Үлесі, %
2007 жыл
Үлесі, %
2008 жыл
Үлесі, %
КАПИТАЛ
Жарғылық капитал:
35163641
77,8
57897607
77,6
89170492
93,4
Қарапайым акциялар
30200005
-
44130644
-
73770492
-
Артықшылықты акциялар
4963636
-
13766963
-
15400000
-
Қосымша капитал
242185
0,5
242185
0,2
242185
0,2
Резервтік капитал
825214
1,8
822230
1,1
15181181
15,9
Резервтер
-53821
-
-488431
-
-2236501
-
Мерзім ағымындағы таза пайда(зиян)
9011737
19,9
15823873
21,1
-6899432
-
Меншікті капиталдың жиыны
45214249
100
74297464
100
95457925
100

Сонымен қазіргі коммерциялық банктердің меншікті капиталы мынадай баптар құрайды:
жарғылық капитал;
резервтік капитал;
қосымша капиталдар;
банк операциялары бойынша тәуекелдерді төмендету мақсатында құрылған қорлар;
бөлінбеген банк пайдасы.
Банктің жарғылық капиталы банктің заңды тұлға ретінде міндетті түрде құрылуын және өмір сүруінің экономикалық негізін құрайды. Жарғылық капиталдың төменгі мөлшері Қазақстан Ұлттық банкінің пруденциалдық нормативтерімен реттеліп отырады. Банктің жарғылық капиталы, оның құрылтайшыларының қосқан жарналары немесе пайлары сомасынан тұрады.
Қазақстанда екінші деңгейлі банктер мынадай екі ұйымдық формаларда құрыла алады:
-акционерлік банк формасында;
-пай қосу арқылы, яғни жауапкершілігі шектеулі серіктестік формасында.
Пай қосу арқылы құрылған банктің жарғылық капиталы құрылтайшылық құжатта мөлшері анықталған пайшыларының жарнасынан құралып, олар қосқан жарналары көлемінде жауапты болып саналады. Мұндай банктердің жарғылық капиталын ұлғайту, тек қана пай қосушылардың санының өсуі есебінен жүзеге асырылады. Алайда, акционерлік банктер өздерінің жарғылық капиталын ұлғайту үшін қосымша акцияларын эмиссиялайды, сол сияқты бұрынғы шығарған акцияларының бағасын өсіреді.
Меншікті капиталдың құрамдас бөлігі – акционерлік капитал.Бағалы қағаз (акция) шығару есебінен құрылған банктің жарғылық капиталынбанктің акционерлік капиталы деп атайды. Акционерлік капитал көлемі акцияны ұстаушылар – акционерлер қосқан жарналардан құралады. Акционерлік банктің акциясы – банктің жарғылық капиталына үлес қосқандығын куәләндыратын, дивиденд алуға және банкті басқару ісіне араласуға құқық беретін бағалы қағаз.
Коммерциялық банктердің меншікті капиталының ролі мен шамасы басқа
қызметпен айналысатын кәсіпорындар мен ұйымдарға қарағанда өзіндік ерекшілектерге ие.Банктің меншікті капталы банктің тұрақтылығын қамтамасыз етуде маңызды.Меншікті капиталсыз банк қызметін басқару мүмкін емес. Осы меншікті капитал есебінен банктің қажетті резервтері құрылады.
Банктің меншікті капиталы – банктің қаржылық тұрақтылығын, коммерциялық және шаруашылық қызметін қамтамасыз ету үшін құрылған банктің әртүрлі қорлары мен сол сияқты ағымдағы қызметінің нәтижесіне байланысты және өткен жылдағы бөлінбеген пайдасы.
Банктің меншікті капиталының құрылымы бірдей емес, себебі оларға әсер ететін әртүрлі факторларға, атап айтсақ, активтер сапасына, меншікті пайданың пайдаланылуына , капиталдың бағасын нығайту мақсатына және банк саясатына байланысты жыл бойына өзгеріп отырады.
Коммерциялық банктің меншікті капиталы банктің қаржылық ресурстарының қайнар көздерін сипаттайды. Меншікті капитал есебінен банк ресурстарға жалпы қажеттіліктерінің 12-20% орнын толтырады. Меншікті капиталдың ролі банктік операцияларды жүзеге асырудың барлық этаптарында банк шығындарын қаржыландыру қайнар көзі ретінде де маңызды. Олар банктің қаржылық жағдайын бағалау үшін де маңызды. Банктің акционерлік капиталы мен резервтері банк капиталының негізгі элементі немесе базистік капитал болып табылады. Банктің базистік капиталын банктің есеп берулерінен анықтауға болады. Ол банктік операциялардың табыстылығы мен бәсеке қабілеттілікке әсер етеді. Капиталдың осы бөлігі капиталдың жеткіліктілігі коэффициентін анықтау үшін ұсынылады.
Банктің меншікті акционерлік капиталы шығарылған акциялардың номиналдық құнына тең. Бөлінбеген пайда кірістерден шығыстардың артық болуын сипаттайтын банктің баланстық бабы. Резервтік капитал ационерлік капиталдарды эмиссиялаудан түскен құрылтайшылық пайда және ағымдық пайдадан жыл сайынғы бөлулер есебінен қалыптасады.
Банк капталының құрылымында базистік капиталдан басқа қосымша элементтер де болуы керек. Қосымша капиталдар – негізгі құралдардың тозуына байланысты аударылған аударымдар есебінен және белгілі мақсаттарға бағытталатын пайданы бөлу нәтижесінде құрылатын қаражаттар. Капиталдың жалпы құрылымы келесідей:
а) Базистік капитал;
Акционерлік капитал
Ашық резервтер (акционерлік пайдадан құрылған резервтер)
б) Қосымша капитал;
Жабық (жарияланбаған) резервтер
Активтерді қайта бағалау кезінде пайда болған резервтер.
Күмәнді қарыздарға жалпы резервтер.
Жабық кірістер.
Бағалы қағаздар
Банк капиталының сенімділігін арттыру мақсатында оның құрылымына келесідей талаптар қойылды.
-базистік капитал мөлшері банк капиталының жалпы көлемінің 50%-нан төмен болмауы керек. Пайдадан салықтар төленгеннен кейін ғана базистік болып анықталуы керек.
-қосымша міндеттемелердің сомасы базистік капиталдың жалпы сомасының 50%-нан аспауы керек.
-егер несиелік жоғалтулар кезінде жалпы резервтік қорлар төмендетілген бағамен активтерді қосса, онда олардың көлемі тәуекелге бейім активтердің мөлшерінен 1,25%-тік, кейбір жағдайда 2%-тік пункт аспауы керек.
-егер активтер ревальвациясынан резервтер сатылмаған бағалы қағаздардан жабық кірістер нысанын қабылдаса, онда олар 55%-дық жеңілдікке жатады.
Біздің елімізде болып жатқан экономикалық өзгерістерді ескере отырып
банк қызметін реттеу бойынша нормативтік актілерді өңдеу процесінде жоғарыдағы талаптарды ескеру қажет. Банктік қызметті реттеу үшін капиталдың маңызды элементтерін олардың шығындардың орнын толтыруға дайындық дәрежесіне қарай анықтап отыру қажет. Бұл әртүрлі банктік мекемелердің капиталының жеткіліктілігін есептеуде біртұтастықты қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Банктің меншікті капиталын ұлғайту жолдарына келесілер жатады:
банк пайдасы;
акциялар шығару;
құрылтайшылар және пай қосушылар санын арттыру;
облигациялар шығару.
Банктік капитал банктің дербестілігін қамтамасыз ете отырып, оның қаржылық тұрақтылығына кепіл болады және банктің басынан кешетін әр алуан тәуекелдердің зардаптарын ретке келтіретін басты көз болып табылады.
Акционерлік капиталдың құрылымы әр банктерде әртүрлі келеді. Акционерлік капитал мынадай түрлерге бөлінеді:
-меншікті капитал, яғни бұл жай және артықшылығы бар акцияларды сатудан түскен қаражаттардан, үнемделген капитал және бөлінбеген пайдадан тұрады;
-банктік резервтер, яғни алдағы уақыттағы әралуан шығындарды жабуға, дивидендтер төлеуге , қайтарылмаған қарыздың орнын толтыруға арналады;
-банктің ұзақ мерзімді міндеттемесі (ұзақ мерзімді векселдер, облигациялар)
Ашық типтегі банктің акциясы қолдан қолға басқа да акционерлердің келісімінсіз өтеді. Жабық типтегі банктің акциясы қатаң түрде белгіленген тізім бойынша немесе құрылтайшылардың арасында бөлінеді. Банктің жай акциясын иеленушілер, банктің таза табысынан дивиденд алып отыруға, оның жойылуы барысында тиісті мүлкіне ие болуға және акционерлердің жиналысына қатысып дауыс беруге құқылы.
Банктің артықшылығы бар акцияларын меленушіле тұрақты пайыз түрінде табыс алып отыруға, бірінші кезекте банктің жаңа акцияларын сатып алуға және жойылуы барысында бірінші болып өзіне тиісті мүлкін алуға құқылы.
Сонымен қатар, банктер қаражат тарту мақсатында облигацияларды шығарады.
Жалпы банктің акционерлік капиталының құралуы мынадай кезеңдерден тұрады:
бағалы қағаздардың проспект эмиссиясын дайындау және оны сараптамадан өткізу;
бағалы қағаздарды эмиссиялауды тіркеу;
банк – эмитенттің бағалы қағаздарын тіркеу;
шығарылатын және орналастырылатын бағалы қағаздардың нәтижелерін тіркеу.
Акционерлік капитал акциялары мынадай жағдайларда шығарылады:
банкті акционерлік формада құру;
банктің жарғылық қорын ұлғайту үшін қосымша акциялар шығару.
Банктің меншікті қаражаттарының түріне резервтік қор жатады. Резервтік қор – банк қызметінде пайда болуы мүмкін зияндардың орнын жабу мақсатында құрылған қаражат қоры.
Сондай-ақ, резервтік қор банктің тұрақты қызмет етуін қамтамасыз етеді. Резервтік қордың шамасы заңды түрде жарғылық капиталға белгілі пайыз мөлшерінде құрылатын болса, оның мөлшері жарғылық қормен теңескенжағдайда жарғылық капиталға толығымен аударылады. Резервтік қордың құралуының негізгі көзіне банк пайдасы жатады. Кейде банкте пайда болмаған жағдайда резервтік қор есебінен банктің артықшылығы бар акциялары бар акиялары бойынша пайыздар төленеді.
Қосымша капиталдар – негізгі құралдардың тозуына байланысты аударылған аударымдар есебінен және белгілібір мақсатқа бағытталатын пайданы бөлу нәтижесінде құрылатын қаражаттар.
Арнайы қорлар – негізгі қорларды қайта бағалау негізінде, валюталық қаражаттарды қайта бағалау қоры, яғни ұлттық валюта мен шетел валюталары арасындағы айырма нәтижесінде құрылады. Валюталық қаражаттарды қайта бағалау қоры шетел валютасында жарғылық капиталды қалыптастыру барысында маңызды.
Келесі қорға жекелеген банктік операциялар бойынша тәуекелді төмендету мақсатында құқрылатын арнайы резервтер жатады.Мұндай резервтерге: несиелік тәуекелді жабуға және бағалы қағаздардың құнсыздануына байланысты құрылған резервтер жатады.
Бөлінбеген пайда – акциялар бойынша дивидендті төлегеннен кейін және резервтік қорға аударғаннан қалған пайданың бір бөлігін білдіреді. Банктің меншікті капиталын ұлғайту жолдарына мыналар жатады:
-банк пайдасы;
-акциялар шығару;
-құрылтайшылар және пай қосушылар санын арттыру;
-облигациялар шығару жатады.
Банктің меншікті капиталын ұлғайту жолдарына келесілер жатады:
1. Банк пайдасы;
2. Акцияларды шығару;
3. Құрылтайлар және пайда қосушылар санын арттыру;
Банктік капитал банктің дербестігін қамтамасыз ете отырып, оның қаржылық тұрақтылығына кепіл болады және банктің басынан өтетін әр алуан тәуекелдердің зардаптарын ретке келтіретін басты көз болып табылады.
Банктің меншікті капиталының жеткіліктілігі банктің жалпы тұрақтылығын, оның тәуекелге бару дәрежесін көрсетеді. Капиталдың жеткіліктілігі бұл банк капиталының мөлшерінің тәуекел дәрежелері ескерілген банк активтеріне сәйкес боуы тиіс.
Банктің меншікті капиталын талдаудың негізгі бағыттары:
1. Банктің меншікті қаражатының жағдайын бағалау;
2. Меншікті қаражаттардың құрылымының өзгерісін бағалау;
3. Банктің меншікті қаражатын қалыптастырудың қайнар көздерін анықтау;
4. Банк балансының өтімділігін анықтау.
Банктік қорлардың негізгі элементі болып жарғылық қорлар табылады. Жарғылық қорлардың мөлшері, оларды қалыптастыру тәртібі банк жарғыларымен анықалады. Банктің жарғылық қорының өзгерісі акциялардың жалпы жиналысының шешімімен өзгертіледі. Банктің резервтік қорының мөлшері мен оның қалыптасу тәртібі де банк жарғыларында көрсетіледі. Бұл қордың қаражаттары міндеттерді қамтамасыз ету үшін және банк операцияларымен байланысты жалпы тәуекелдердің орны толтыру үшін қолданылады.
Банкаралық несиелерді талдау
Банкаралық нарық бұл несиелік мекемелердің уақытша бос ақшалай қаражаттарды қалыптастыратын және орналастыратын капиталдар нарығының бір бөлігі. Банкаралық несиелік операцияларды активті және пассивті деп бөледі.
Активті операцияларға банкаралық несиелер жатады.
Пассивті операцияларға банкаралық депозиттер жатады.
Банкарлық несиелер банктің ағымдық өтімділігін қамтамасыз ету мақсатында жүзеге асырылады. Ол қысқа мерзімдік сипатта болады. Қайта қаржыландыру жүйесі коммерциялық банктердің клиенттерінен несиелерді өздерінің несиелік потенциалы есебінен жүргізілуімен сипатталады. Қайта қаржыландыру коэфициенті несиелік қатынастар ретінде есептеледі. Бұл коэфициенттерді банктік мекемелердің түріне байланысты жіктеуге болады.

Несиелік ресурстардың көлемін анықтау

Несиелік салымдардың мөлшері меншікті және тартылған қаражаттардың көмегімен анықталады. Сәйкесінше, банк қызметтерін реттеу принциптеріне сәйкес бұл қаражаттардың барлық сомасы несиелендіру мақсатында қолданылады. Сонымен банктің міндеттерінің бірі несиелік салымдарды жүзеге асыру үшін бағытталатын тиімді ресурстар көлемін анықтау болып табылады. Бұл көлемді есептеу үшін келесі формула қолданылады:
KPэ = УФ+Осс+Д+Ор+Оп р-НА-0,11Об2-0,08Об3-0,09В-0,07n мұндағы,
KPэ – тиімді несиелік ресурстар
УФ – жарғылық қор
Осс – банктің меншікті қар\ның қалдығы
Д – депозиттер
Ор – клиенттердің есеп айырысу шотындағы қалдықтар
Оп р – басқа да тартылған қаражаттар қалдыұтары
НА – банк ғимаратына, құрал-жабдықтарына ж\е басқа да өтімділігі төмен активтерге салынған ресурстар
Об2 – мерзімді міндеттемелер (31-90 күнге дейін)
Об3 – 90 күннен жоғары мерзімді міндеттемелер
В – валюталық шоттар б\ша қалдықтар
n – өтімді активтерге салынған қаражаттар
Бос несиелік ресурстар көлемі келесідей анықталады:
КРс(КРд) = КРv сомасы – KВф сомасы мұндағы
КРс – уақытша бос ресурстар
КРд – несиелік ресурстар тапшылығы
КРэ – тиімді несиелік ресурстар сомасы
KВф – іс жүзіндегі несиелік ресурстар сомасы

Өзін-өзі тексеру сұрақтары:
1.Коммерциялық банктің меншікті қаражаттарын қалай түсінесін?
2.Коммерциялық банк міндеттеріне не жатады?
3.Сырттан тартылған қаражаттарды қалыптастыруда банкаралық несиені пайдалануды талдау қай түрду жүргізіледі?
4.Банк пассивтеріне не жатады?

Ұсынылатын әдебиеттер:
1.Банктер және банктік қызмет туралы ҚР Заңы, 31.08. 1995 ж.
2.Батракова Л.Г.Экономический анализ деятельности коммерческого банка.-М.:Логос,1998
3.Коммерциялық банктегі қаржылық талдау. Оқу құралы. Масалимова С.Ж.,Есенгельдинова С.Ж.-Семей, 2012ж.- 116 бет.

Тақырып 5. Коммерциялық банктердің активтік операцияларын талдау.

1. Банктің активті операцияларын талдау.
2. Банк ссудаларының қамтамасыз етілуін талдау.
3.Банктің бағалы қағаздар және басқа да операцияларын талдау.
4. Лизингтік операцияларды талдау.
5.Факторингтік операцияларды талдау.

Активті операцияларды талдау банктік қызметтердің негізгі түрлері мен бағыттары талданып, банктік қаржаттарды орналастырудың экономикалық тиімділігі зерттеліп, бағаланады.
Коммерциялық банктердің активтерінің бақару сапасын талдау келесілерден тұрады:
Банк активтерінің мақсаттылығы мен тиімділгін талдау;
Активтердің тәуекелдігін талдау;
Активтердің өтімділігін талдау;
Активтердің табыстылығын талдау.
Банк активтерінің басқару сапасын талдау, оларды құралымдық талдаудың, олардың тиімділігін талдаудың бастамалары. Банк активті операцияларын талдау үшін негізгі ақпараттар қайнар көздері болып келесілер табылады.
1. Банктің ай сайынғы бухгалтерлік есеп беруі;
2. Банктің несиелік портфелінің жағдайы туралы аналитикалық мәліметтер;
3. Банк резервтері қозғалысы туралы мәліметтер және басқа да банктердің есеп берулері;
Несиелік операцияларды талдау келесідей бағыттарда жүзеге асырылады:
1. Жалпы активтер көлеміндегі берілген ссудалардың үлес салмағын анықтау;
2. Ұлттық банктегі міндетті резервтердің минималды мөлшерін сақтау;
3. Несиелердің мақсаттылығын қамтамасыз ету бойынша ;
4. Несиенің материалдық қамтамасыз етілу дәрежесі бойынша;
5. Несиені қайтару мерзімі, олардың түрлері бойынша;
6. Несие беру тәсілдері бойынша;
7. Несиенің қайтымдылық сипаты бойынша;
8. Қарызды өтеу тәртібі бойынша;
9. Пайыз төлеу әдісі бойынша (қарапайым, дисконтты);
10.Пайыздық мөлшерлеме сипаты бойынша (тұрақты және өзгермелі).
Банктің активті операцияларын талдау кезінде берілген ссудалардың абсолютті және салыстырмалы өзгерістердің динамикасы анықталады.
Банк несиелік операцияларын талдау кезіндегі негізгі міндеттер:
Банк капиталының 25%-нан асатын ірі несиелердің үлес салмағы мен көлемін анықтау;
Банк активтеріндегі банкаралық несиелердің үлес салмағын анықтау;
Проблемалық ссудалардың мөлшерін анықтау және олардың алдын алу;
Жоғары тәуекелді несиелердің жаңа түрлерінің үлесін анықтау;
Мерзімі кешіктірілген ссудалардың өтелу коэфициентін анықтау.

есептік кезеңдегі ссудалық активтердің орташа қалдығы
Тр = ------------------------------------------------------------------------------ х 100%; (1)
өткен жылдағыссудалық активтердің орташа қалдығы

Егер Тр 100% жоғары болса, онда банк қызметі оң бағаланды, ал егер Тр 100% төмен болса, онда банк қызметі негативті болып бағаланалады.
Ссудалық активтердің орташа қалдығының өсу қарқынын жиынтық активтердің өсу қарқынымен сәйкестендіріледі. Бұл көрсеткіш алдын-алу коэффициенті деп аталады:

Ссудалық активтердің өсу қарқыны
Коп = ------------------------------------------------; (2)
Активтер сомасының өсу қарқыны

Банк қызметін талдау кезінде банктің меншікті (тартылған) қаражаттарын орналастыру жеделдігін анықтайтын келесідей көрсеткіштер қолданылады:
Меншікті қаражаттар
Эсс = ----------------------------; (3)
Несиелік салымдар

Тартылған қаражаттар
Эпс = --------------------------------; (4)
Несиелік салымдар

Несиелендіру принциптерін сақтауды бақылау несие айналымының жоспарлық және іс жүзіндегі жылдамдықтарын квартал сайынғы салыстыру көмегімен жүзеге асырылады. Несие айналымының жылдамдығының бәсеңдеуі кезінде келісілген пайызға айыппұл енгізіледі.
Несиелердің айналым жылдамдығы келесі формула бойынша анықталады:
Сок = (5)
Сок – несиенің айналым жылдамдығы
О3 – банк ссудалары бойынша қарыздың орташа қалдығы
Опк – ссудалары өтеу бойынша айналым
Д – белгілі бір периодтағы күн саны
Кварталға жоспарланатын айналым жылдамдығының тиімділігі:

Эок(план)= (6)
Несиенің іс жүзіндегі айналымдылығы:

Сок(факт)= (7)

2. Бағалы қағаздармен операцияларды талдау
Бағалы қағаздар - ең алдымен мүлікті иемденуге құқық беретін ақшалы құжат немесе қарыз берушіге қарыз алушының берген қарыз міндеттемесі. Шығарылуы жөнінен бағалы қағаздар нарықтық және нарықтан тыс болып екіге бөлінеді. Нарықтан тыс бағалы қағаздар әлеуметтік – нарықтық қатынастардың дамуы негізінде пайда болған қағаздардың ерекше түрі. Оларға жинақ облигациялары, зейнетақы қорларының оюлигациялары, депозиттік облигациялар және т.с.с жатады. Жинақ облигациялары негізінен жеке тұлғалар орасында орналастырылады. Бұл бағалы қағаздар АҚШ- та кең таралған. Зейнетақы қорларының облигацияларына мысалы, АҚШ-та біреуге жалданбай- ақ өзалдына қызмет істейтін адамдардың ақшасына шығарылған облигациялар жатады. Ал депозиттік облигациялар қысқа мерзімді, орта және ұзақ мерзімді болып үшке бөлініп, тек жергілікті басқару органдарына ғана сатылады.
Нарықтан тыс бағалы қағаздар әр түрлі қорларға немесе банктерге, оның ішінде шетел банктерге және кәсіпорын, ұйымдарға салған капиталдан түскен табысты иемденуге құқық береді. Бұл бағалы қағаздардың шығару шарты бойынша иемденуші – заңды немесе жеке тұлғалар – оларды басқа иемденушіге беруге құқығы жоқ. Сондықтан бұл қағаздар нарықта еркін айналымға түсе алмайды.
Ал айналымға түсетін бағалы қағаздарды нарықтық бағалы қағаздар деп атайды. Бағалы қағаздар айналысы деп, оларды сатып алу- сатуды және заң жүзінде олардың иемденушісін өзгерту әрекеттерін айтады. Бағалы қағаздарды шығарып, оны айналымға тусіруші эмитент деп атайды.
Бағалы қағаздарды шығарып, оларды бірінші иемденушілерге (инвесторларға) сату мына түрде жүзеге асырылады:
1) қоғам құрып, олардың акцияларын құрылтайшылар арасында орналастырғанда;
2) қоғамның алғашқы жарғылық капиталының көлемін жаңадан акция шығарып өсіргенде;
3) заңды тұлғалардың, яғни мемлекеттің, мемлекттік органдардың немесе жергілікті әкімшіліктердің облигация және басқа қаржы міндеттемелерін шығару арқылы қарыз капиталын пайдаланғанда.
Эмитент және сонымен қатар эмитенттің келісімімен бағалы қағаздарды алғашқы иемденуші инвестициялық институттар әрбір бағалы қағаздарды сатып алушыға сату тәртібін түсіндіретін эмиссия проспектісін алдын – ала шығаруы тиіс. Оны ақпарат құралдарына жариялау міндетті.
Эмиссия проспектісінің бірінші тарауында эмитент туралы жалпы деректер, яғни эмитенттің аты мен ұйымдастыру – құқықтық формасы және эмиссия проспектіндегі деректкердің дұрыстығына жауапты адамның аты-жөні көрсетіледі. Ал екінші тарауында инвестициялық мәлімдеме жарияланып, онда инвестицияның маңызы немесе бағалы қағаздар нарығындағы эмитенттің қысқаша жұмысы баяндалады. Үшінші тарауында бағалы қағаздар шығару жөнінде мәліметтер жарияланады.
Эмиссия проспектісінің келесі тарауларында бұдан бұрынғы эмиссия туралы, эмитенттің кұрылтайшысы, басқарушылардың аты-жөні, олардың қоғамның жарғылық капиталындағы үлесі, сонымен қатар басқарушылардың қазіргі уақыттағы жұмыс лауазымы мен соңғы 5 жыл ішіндегі қызмет орны туралы мәліметтер көрсетіледі.
Ал қорытынды тарауларында бағалы қағаздарды сатып алу шарттары, иемденушінің құқығы және сол сияқты инвесторларды қызықтыратын басқа да хабарлар орын алады.
Қорыта айтқанда, эмиссия проспектісін шығару эмитенттің сенімділігін, инвесторлар мүддесінің қорғалуын, бағалы қағаздар нарығы қызметін бақылауға көмектеседі.
Бағалы қағаздар нарығына қатысушылар – бұлар бағалы қағаздар алып – сатумен айналысатын не оның айналымы мен есебіне қызмет көрсететін жеке тұлғалар не мекемелер; бұлар бағалы қағаздар айналымына қатысты өз араларында белгілі бір экономикалық қатынастармен айналысатын тұлғалар.
Функционалдық қызметтеріне байланысты қатысушылардың төмендегідей негізгі топтары да бар:
1) эмитенттер
2) инвесторлар
3) қор делдалдары
4) бағалы қағаздар нарығына қызмет көрсететін мекемелер
5) мемлекеттік заңдылығын қадағалау және бақылау органдары :
Бағалы қағаздар нарығына қызмет көрсететін мекемелер – бұлар бағалы қағаздар нарығындағы бағалы қағаздарды алып – сату ісінен басқа барлық қызметтерді орындаушы мекемелер.
Бағалы қағаздар нарығының жұмыс істеуіне бола қызмет ететін мекмелерге төмендегілер жатады:
1) бағалы қағаздар нарығының ұйымдастырушылары (қорлық биржалар не нарықтың биржалық емес ұйымдастырушылары)
2) есеп орталығы (есептеу палаталары, клирингті орталықтар)
3) депозитарии
4) тіркеушілер
5) ақпараттандыру органдары не мекемелері.
6) бағалы қағаздар нарығының ұйымдастырушылары (қорлық биржалар не нарықтың биржалық емес ұйымдастырушылары)
7) есеп орталығы (есептеу палаталары, клирингті орталықтар)
8) депозитарии
9) тіркеушілер
10) ақпараттандыру органдары не мекемелері.
2009 жылы 1 қаңтарда корпоративті бағалы қығаздар нарығында акция эмиссиясын жүзеге асыратын 2940 акционерлік қоғам, 62 брокер-дилерлер, 18 тіркеушілер, 11 банктік-костодиондар, және инвестициялық портфельді басқаратын 25 ұйым тіркелген.
Банктердегі бағалы қағаздардың келесідей түрлері бар:
1. Мемлекеттік бағалы қағаздар
2. Депозиттер мен жинақ сертификаттары
3. Ақшалар мен облегациялар және т.б. бағалы қағаздар.

Кесте 4 - 2009 жылдағы мемелекеттік бағалы қағаздардың биржалық нарығы, млн.теңге
Айлар
МБҚ биржалық нарық секторы
Барлығы

Бірінші ретті орналастыру
Екінші ретті нарық, сатып алу-сату

Қаңтар
22 190,0
47 121,1
69 311,1
Ақпан
18 777,1
25 390,6
44 167,7
Наурыз
16 000,0
37 133,5
53 133,5
Сәуір
14 000,0
33 954,5
47 954,5
Мамыр
16 000,0
58 262,90
74 262,90
Маусым
18 000,0
40 905,60
58 905,60
Шілде
0
41 835,20
41 835,20
Тамыз
0
52 129,90
52 129,90
Қыркүйек
0
59 189,60
59 189,60
Қазан
0
64 584,6
64 584,6
Қараша
0
25 808,8
25 808,8
Желтоқсан
17 811,7
22 655,3
40 467,0
Барлығы
122 778,9
508 971,60
631 750,50
2008 жылдың қаңтар-желтоқсаны

0

753 102,8

753 102,8
Тренд
х
0,68

0,84


Ал бірінші ретті орналастыру кезінде жылдың соңында өскенін байқаймыз.

Сурет 6 - KASE – да 2009 жылға мемлекеттік бағалы қағазадарды сатып
алу-сату операцияларының динамикасы

2009 жылы KASE – да мемлекеттік емес бағалы қағазадарды сатып алу-сату операцияларының көлемі бастапқы орналастыруды және акция пакетін (МАП)қоса 367,8 млрд. теңге (2 756,3 млн. долл) құрады сонымен қатар алдындағы жылмен салыстырғанда 119,8 млрд.теңгеге (926,3 млн.долл) өсті немесе 1,41 есе (1,51есе) өсті [19, 9бет].

Сурет 7 - KASE – да 2009 жылға мемлекеттік бағалы қағазадарды бірінші ретті орналастыру
Мемлекеттік емес бағалы қағаздар нарығы
Кестеде KASE – да 2009 жылы әрбір ай бойынша мемлекеттік емес бағалы қағаздардың келісім көлемі және 2008 жылдың мәліметтерімен салыстыру жургізіледі.
2008 жылы мемлекеттік емес бағалы қағаздардың сатып алу-сату келісімдерінің көлемі 248,0 млрд. теңге (1830,0 млн. долл) құрады.
2009 жылы желтоқсанда мемлекеттік емес бағалы қағаздар бойынша барлық нарық секторында жалпы сомасы 60 736,3 млн.теңге немесе 453,8 млн.доллор болатын 682 келісімдер тіркелген.

Кесте 5 - 2009 жылдағы мемлекеттік емес бағалы қағаздардың айналым
құрылымы мен келісім көлемі мың долл.

Айлар
МЕБҚ биржалық нарық секторы
Барлығы

Бірінші ретті орналастыру
Екінші ретті нарық, сатып алу-сату

МАП

Қаңтар
18 554,4
160 653,8
0
179 208,2
Ақпан
0
117 942,9
0
177 942,9
Наурыз
0
126 0,36,6
0
126 036,6
Сәуір
4 547,9
127 934,8
0
132 482,7
Мамыр
14 822,9
211 257,9
0
226 080,8
Маусым
0
174 222,3
0
174 222,3
Шілде
0
224 551,5
2 186,6
226 738,1
Тамыз
7 235,4
302 524,9
26 382,6
336 142,9
Қыркүйек
10 137,7
245 995,9
0
256 133,7
Қазан
4 086,4
241 012,1
0
245 098,4
Қараша
32 928,1
249 470,3
0
282 398,5
Желтоқсан
32 429,4
421 364,8
0
453 794,3
Барлығы
124 742,20
2 602 967,9
28 569,2
2 456 279,3
2004 жылдың қаңтар-желтоқсаны
156 280,70
1 663 308,3
10 407,7
1 829 996,7
Тренд
0,8
1,56
2,75
1,51

Нарықтың келесі басында бағалы қағаздар сатып алушы-инвестор, оның негізігі мақсаты болып өз қаражаттарын жұмыс істеуге және табыс әкелуге жұмылдыру. Онымен қатар, ол бағалы қағаздардың әлдебір түрімен кепілдеме берілген, құқықтарды алуға мүдделі болуы мүмкін (мысалға, дауыс құқығы). Эмитентке ұқсас инвесторда хеджированиеге де, өтімділікті басқаруға да бағалы қағаздар сатып алады.
Жоғарыда қаралған нарықтың қатысушылары арнайы болып саналады, яғни тек осы нарыққа ғана тән.
Нарықтың қатысушысы не сатып алушы позициясында, не сатушы позициясында, не тек нарық үрдісіне қызмет ету позициясында да бола беруі мүмкін. Бағалы қағаздар нарығында эмитент тек сатушы позициясын ұстанады. Бағалы қағаздардың басқа да сатушылары болып инвесторлар да, қорлық делдалдар да болуы мүмкін. Осы нарықта сатып алушы болып тек инвесторлар не қорлық делдалдар ғана бола алады. Нарыққа қызмет көрсету ұйымдары болып қорлық инфрақұрылым ұйымдары және нарық ісін реттеу органдары табылады.
Бағалы қағаздар нарығына қатысты барлық тұлғаларды 3 топқа бөлуге болады. Бірінші топқа қорлық нарықтың клиенттері не пайдаланушылары жатады. Бұлар эмитенттер мен инвесторлар. Олардың кәсіптік мақсаттары, негізгі іскерлік өмірлері көбінесе бағалы қағаздар нарығынан тыс жатады. Бұл нарық оларға өздері пайдаланып жүрген қаржыландыру қызметтері өрісінің тек бір элементі болып саналады. Эмитенттер қорлық нарыққа өзінің белгілі бір бағдарламасына ұзақ мерзімді не орташа мерзімді капитал керек болғанда ғана жүгінеді. Инвесторлар қорлық нарығын өз қолдарындағы капиталдарын сақтап, көбеюту мақсатында ғана қолданады. Эмитенттер мен инвесторларды біріктіретін бір жағдай, оларға бағалы қағаздар нарығы мамандық не негізгі кәсіптік бизнес емес, сыртқы іскерлік ортаның бір бөлшегі.
Екінші топты кәсіптенген сатушылар мен қорлық делдалдар құрайды, яғни брокерлер мен дилерлер. Бұл ұйымдар, кей елдерде бағалы қағаздар саудасы негізгі кәсіптік қызмет боп табылатын жай азаматтар. Олардың негізігі қызметі болып эмитенттер мен инвесторларды күту, олардың қорлық нарыққа шыққандағы мүдделерін қанағаттандыру болып табылады. Кәсіпкер сатушылар бұл жерде клиенттерге кең көлемдегі қаржы қызметін және қаржы аспаптарын ұсынады.
Қорлық нарықтың бөлшектеп сату сегменттері қатарында одан маңызы кем емес жалпылап сату сегменті орын алған – бұл өріс тек кәсіпкер сатушылар арасындағы қатынастар. Мұнда кәсіпкерлер бір-бірімен терезесі тең түрде саудаласады. Бұл сауданың қағидалары жалпылай алғанда жеке сатудан мүлдем бөлек.
Үшінші топты қорлық нарықтың барлық қатысушыларына қызмет көрсететін ұйымдар құрайды. Бұлардың толық жиынтығын қорлық нарықтың инфрақұрылымы деп атайды. Бұларға қорлық биржалар және басқа да сауда ұйымдастырушылар, клирингті және есепті ұйымдар, депозитарилар мен тіркеушілер жатады.
Сонымен эмитент пен инвестор бұлар бір бүтіннің екі жақ басы – қор нарығы.
Осы топқа зейнетақы қорларын, сақтандыру компанияларын және басқа да қаржыландыру нарығының инфрақұрылысын құратын және жұмсаумен айналысатын басқа да институттар бар.
Инвесторларды инвестициялау мақсатында келесі топтарға бөлуге болады. Олар стратегиялық және қоржындық.
Пайда табу мақсатында және банк өтімділігін қажетті деңгейде ұстау мақсатындағы банктердің бағалы қағаздары портфельді бағалы қағаздар деп аталады. Бірінші топқа банк табыстылығын қамтамасыз ететін алғашқы резерв инвесторлар жатады, ал екінші топқа банк өтімділігін қамтамасыз ететін екінші резервтар жатады.
Бағалы қағаздар саясатындағы банктің инвесторлық саясатының бағыттары:
1. Бағалы қағаздарды бірінші резервтері мен екінші резервтері арасындағы сәйкес пропорцияны қамтамасыз ету
2. Екі резервтің активтерін мақсатты пайдалану.
Қорлық бағалы қағаздар, яғни акция мен облигациялар банк активтерін талдау кезінде маңызды рөл атқарады. Акция АҚ-ның каиталының белгілі бір мөлшерінің иесі екендігін куәландыратын бағалы қағаз. Акция қарапайым және артықшылығы бар акция болып бөлінеді.

Кесте 1 - Акциялардың баланстық құны
Күні, айы, жылы
Акциялардың баланстық құны, теңге
Меншік капиталорналастырылған акциялардың көрсетілген күндегі жалпы саны
Соңғы үш жылда
01.01.2006
1 656,10
01.01.2007
2 054,
01.01.2008
2 367,36
2007 жылдың əр тоқсанында
01.04.2007
2 076,39
01.07.2007
2 055,28
01.10.2007
2 573,33
2008 жылдың əр тоқсанында
01.04.2008
2 227,38
01.07.2008
2 809,99
01.10.2008
2 904,85
Соңғы алты айда
01.03.2009
2 171,32
01.04.2009
2 024,88
01.05.2009
2 471,65
01.06.2009
2 427,81
01.07.2009
2 401,59
01.08.2009
2 502,17

Банктің бағалы қағаздар мен операцияларын талдау кезінде дивиденттерді тану тәртібі қарастырылып талданады. Кез келген акцияның номиналдық және нарықтық құны болады. Акция бағамы келесідей анықталады:
н\е
Акцияның инвестициялық сапасының жалпы сипаттамасын бір акцияға келетін пайда көрсеткіштерін анықтағаннан кейін қарастырады. Ол келесідей анықталады:
Aa =
Rn – таза пайда (бөлінбеген пайданы қосқандағы)
Т – шығарылған акция саны
Облигациялар – эмитент қарыз алушының қарыздық міндеттемесін білдіретін бағалы қағаз. Облигациялар келесі белгілері бойынша жіктеледі:
1. Эмитенттері бойынша
2. Түрлері бойынша
3. Мерзімдері бойынша
4. Кіріс алу әдісі бойынша
5. Пайыз төлеу периоды бойынша
6. Қамтамасыз етілуі бойынша
Облигация құнының белгілері номиналдық, бағамдық сатып алу болып бөлінеді.
Облигация бағамының формуласы:
Облигация бағамы =
Но – облигацияның номиналдық құны
П – облигация бойынша төленетін пайыз

Об =

3. Коммерциялық банктердің валюталық операцияларын талдау
Валюталық операциялар түсінігініңмазмұны мен мәнін ашу мақсатында тақырыптың негізгі терминдеріне анықтама берген жөн.Валюталық операцияларға төмендегілер жатады:
1) Меншік құқығы мен басқа да құқықтарының валюталық құндылықтарға ауысу операциялары, сонымен қатар төлем құжаттары мен төлем құралы ретінде шетел валютасын қолдануға байланысты операциялар.
2) Қазақстан Республикасының валюталық құндылықтарды енгізу және шығару операциялары.
3) Халықаралық ақша аударымдарын жүзеге асыру.
Бірақ бұл операциялармен ғана валюталық операциялартізімі шектелмейді. Валюталық бақылау жөніндегізаңға сәйкес валюталық операциялар түсінігі валюталық құндылықтармен және ҚР-ның валютасында орындалатын операцияларды қамтиды.
Шетел валютасындаорындалатын операциялар заңға сәйкес жүзеге асырылады. Банктер әртүрлі мемлекеттердің шаруашылық субьектілері арасында ақшалай есеп-айырысуды қамтамасыз етумен, валюта айырбастаумен, халықаралық валюталық несие берумен, шетел валютасындағы бағалы қағаздарды сату және сатып алу операцияларын жүзеге асыра алады.
Валютаның айырбас бағамы – бір елдің валютасының екінші елдің валютасына сатылу бағамы, яғни бір елдің ақша бірлігінің басқа елдіің ақша бірлігіндегі бағасы.
Коммерциялық банктің операциялары келесідей бағытта талданады:
1. Айырбас бағамының тәртібі мен оларды реттеу тәртібін зерттеу
2. Валюталық бағам өзгерісін бағалау
3. Айырбас бағамына әсер ететін факторларды анықтау.
Шетел валютасын сатудың және сатып алудың келесідей тәсілдері бар:
СПОТ – жедел жеткізу деген мағынаны білдіреді.
ФОРВОРТ – болашақты мерзіммен байланысты жеткізу деген мағынаны білдіреді.
СПОТ және ФОРВОРТ жағдайындағы валюталарды сату және сатып алу сұраныс пен ұсынысқа сәйкес анықталады. Сұраныс пен ұсынысқа келесідей факторлар әсер етеді:
Бір елдің инфляция деңгейінің екінші елдің инфляция деңгейіне қатынасы
Бір елдің пайыз мөлшерінің екінші елдің пайыз мөлшеріне қатынасы
Елдің төлем балансы
Спекуляция
Мемлекеттің саясаты
Валюта бағамын анықтау котировка деп аталады. Оның екі әдісі бар тура және жанама.
Валюталық қатынасты реттеуде негізгі ролді арнайы валюталық заң атқарады. Қазақстан Республикасында валюталық реттеудің негізгі органы республиканың заңымен сәйкес валюталық реттеудің функцияларын атқаратын Ұлттық Банк болып табылады. Басқарма мен басқа мемлекеттік органдарзаңмен сәйкес болатын өзінің компетенциясы шегінде валюталық реттеуді жүзеге асырады. Валюталық реттеу бойынша негізгі нормативті акт Валюталық реттеу туралы заңы толықтырулар мен өзгертулер есебімен 24 желтоқсанда 1998 жылы шықты. Бұл Қазақстан территориясында валюталық операцияларды атқару тәртібі мен қағидаларын, валюталық операция субъектінің құқығы мен міндеттемелерін, валюталық заң бұзылуының жауапкершілігін анықтайды. Валюталық бақылаудың агенттері валюталық операцияларды жүргізу кезіндегі валюталық заңның сақталуын бақылаудың міндеті жатқызылған банктер мен банктік емес қаржылық өнеркәсіптер. Қазіргі кезде ҚР-да келесі негізгі валюталық шектеулер әрекет етеді:
- Резиденттер арасындағы операция бойынша төлемдер тек Қазақстандық валютада жүргізіледі, тек Ұлттық банктің, сонымен қатар салық және кедендік заңмен бекіткен нормативті құқықтық актілерді санамағанда:
- Ерекше банктік операцияларды атқаратын өкілетті банктер мен ұйымдардан, сонымен қатар олардың айырбастау ( пункт) орындарынан тыс шетел валютасын сатуға, сатып алуға және айырбастауға тыйым салынады:
- Резиденттердің тауар мен қызмет көрсету түрінде төлем алатын шетел валютасы, сонымен қатар несие түріндегі өкілетті банктерде шотқа есептелуінің міндетіне жататын, егер Қазақстан Республикасының Ұлттық банк лицензиясында басқалары да қарастырылмаса.
Қазақстан Республикасының президенті халықаралық міндеттеменің атқарылу мақсатында және болжанбаған жағдай кезінде шектеу бойынша шешім қабылдауға немесе кез келген валюталық Қазақстан опнрациялардың тоқтатылуы құқылы.
Республикасының Ұлттық банк ҚР Президенттік ҚР Ұлттық банк туралы заңды күші бар жарғысымен сәйкес шетел валютасында валюталық операцияларды атқаруға қажетті шектер қоюға, соның ішінде мұндай операцияның көлемі мен сыйақы мөлшерлеменің деңгейіне шек қоюға құқылы. ҚР. Реттеу туралы заңға сәйкес ҚР Ұлттық банк резиденттердің экспортты операцияның төлем валютасына шек қоюға құқы бар. Қазіргі жағдайда экспортты табыс сатуға шекті уақытша алып тастады.
Валюталық бақылау органдары ( Ұлттық банк пен ҚР-ның үкіметі) және оның агенттері ( өкілетті банктер) валюталық бақылауды жүзеге асырады. Оның мақсаты – валюталық операцияларды орындағанда валюталық заңдарды сақтауға бақылау жасау болып табылады.
Валюталық бақылаудың негізгі жолдары мынадай:
1. Өткізілген валюталық операциялардың заңға сәйкестігін анықтау және қажетті лицензиялар мен келісімдердің бар екендігін анықтау.
2. Мемлекет алдындағы шетел валютасында резиденттердің міндеттемелерін өтегенін, сонымен қатар ҚР ішкі валюталық нарығында шетел валютасын сату бойынша міндеттемелерін тексеру.
3. Шетел валютасындағы төлемдердің негізділігін тексеру.
4. Валюталық операциялар бойынша есеп ақпардың толықтығы мен объективтілігін тексеру.
Валюталық бақылаудың негізгі органы – ҚР Ұлттық банкі болып табылады. Оның міндеттері:
1. Шетел валютасы мен шетел валютасындағы бағалы қағаздардың Қазақстанда айналу тәртібі мен сферасын анықтайды.
2. Резиденттер мен резиденттер емес тұлғалар үшін нормативті актілер шығарады.
3. Валюталық операциялардың барлық түрін орындайды.
4. Шетел валютасы мен бағалы қағаздармен орындайтын операцияларға резиденттер мен резидент емес тұлғаларға жалпы ережелер анықтайды.
5. Банктерге және басқа да несиелік мекемелерге валюталық операцияларды орындаулицензияларын берудің жалпы ережелерін белгілейді.
6. Есеп беру, ақпар құжаттардың бір нысандылығын белгілейді.
7. Басқа да қызметтерді орындайды.

4. Лизингтік операцияларды талдау

Барлық салалардағы негізгі капиталдың моральды және физикалық тозуы, шағын және орта бизнестің жедел және масштабты дамуының қажеттілігі лизинг ұғымына көңіл аударуға міндеттеледі.
Лизингтік бизнестің кең масштабты дамуы Қазақстан үшін инвестициялық процестің перспективалық бағыты болып табылады және де өндірісті қайта қаруландыру және экономиканың қайта қүрылуының әсер етушісі болады.
Лизинг дегеніміз - қаржылық жалдау бойынша жалға алушының мүлікке деген қысқа және ұзақ мерзімдік қажетін жалға берушінің есебінен қаржыландыру жөніндегі операциялар.
Алғашқы лизингтік компания 1952 жылы АҚШ-та пайда болған. Бұл компания машиналарды жалға берумен айналысқан. Бұл фирма екі жыл ішінде 20 мыңнан 3 миллион долларға дейінгі көлемде келісімшарт жасаған.
Францияда алғашқы лизингтік фирма 1961 жылы құрылған, ол шаруашылық құралдарын жалға берумен айналысқан. 1965 жылы Францияда 28 лизингтік фирма қызмет еткен және олар 60 миллион доллар көлемінде келісімшарт жүргізген.
Лизингтік қызметтердің әлемдік нарығының негізгі бөлігі (90%-ға жуығы) үш мемлекеттің - АҚШ, Батыс Еуропа және Жапония - үлесінде.
Қазақстан Республикасының территориясында бүгінгі таңда лизингтік кызметті жузеге асыратын қазақстандық коммерциялық банктер қатарында БТА Банкі (БТА-лизинг), Альянс Банкі (Альянс-лизинг), Казкоммерцбанк (ККБ-лизинг), Темір Банкі (Темір-лизинг), Халык банкі (Лизингбизнес), Алматы сауда-қаржы банкі (АТФ-лизинг), бар.
Лизингтің 3 негізгі аспектісі бар:
1 Лизинг өтімді маркетинг қүралы ретінде қызмет етеді, яғни:
а) машина-техникалық бүйымдарды өндірудің тиімді жолы;
ә) өндірістің материалдық-техникалық қамтамасыз етудің экономикалық формасы.
2 Лизинг - ішкі нарықта инвестициялаудың , капитал салудың тиімді формасы:
а) банк кызметінің жаңа түрі, несиенің жаңа формамсы ретінде;
ә) лизинг - несиелеусіз қаржыландыру, мамандандырылған лизинг компанияларының қызметі арқылы.
3 Лизинг - сыртқы экономикалық стратегияның қызмет ететін формасы, олар:
а) экономикалық шикізаттық бағыттарын жүзеге асыра алады;
ә) мемлекеттің экспорттық потенциалын, өндірістік -техникалық жаңаруын қамтамасыз ететін жаңа машиналар мен құрал-жабдыктарды импортты тұрақтандырады;
б) сыртқы нарыққа шығу үшін ұлттық экономикалық бәсекелестік қабілетін жоғарылатады;
в) мемлекеттің сыртқы қарыздарынын өсуін шектейді (лизинг инвестициялардың қауіпсіз түрі болып табылады, тура және портфельді инвестицияларға жақын);
Лизинг машиналарды, құрал-жабдықтарды, көлік құралдарын ұзақ мерзімге жалға беру деп бөлінеді. Лизингтік процесс 3 этаптан тұрады.
1. Лизинг алушының несиелік қабілеттілігін және лизингтік жобаның тиімділігін зерттеу.
2. Лизингтік мәмілені заңдылық рәсімдеу
3. Лизингті пайдалану.
Лизинг келесідей функциялар атқарады:
1. Қаржылық (инвестициялық қажеттілігін қанағаттандыру үшін).
2. Өндірістік (өндірістік міндеттерді шешу үшін).
3. Өткізушілік (тұтынушылар көлемін кеңейту).
Лизинг келесідей жіктеледі:
1. Мәмілеге қатысатындар құрамына тәуелді: тура және жанама.
2. Мүліктің өтелу дәрежесіне тәуелді: толық өтелген және толық өтелмеген.
3. Қанағаттандыру жағдайына тәуелді: толық қанағ. және толық қанағ-маған.
4. Қызмет көрсету көлеміне тәуелді: толық және бөлшектік.
5. Салықтық жеңілдіктерге қатысы бойынша: жалған және іс жүзіндегі.
6. Лизингтік төлемдер сипатына тәуелді: ақшалай, компен\лық және аралас төлеммен.
Лизинг - тікелей инвестициялық кызмет түрі, бұл орайда лизинг беруші сатушыдан лизинг шартында белгіленген лизинг нысанасын өз меншігіне сатып алуға жэне оны лизинг алушыға белгілі бір ақыға белгілі бір мерзімге және белгілі бір шарттармен уақытша пайдалануға беруге міндеттенеді.
Лизингті сипаттайтын ерекшеліктер:
1. Лизинг нысанасы лизингалушыға берілетін мерзім ұзақтығы жөнінен негізгі қорытынды толық амортизациясы негізімен шамалас немесе оны елеулі бөлігінің амортизациясы мерзімінен ұзақ болады;
2. Лизинг шартының қолданылу мерзімі аяқталғаннан кейін немесе ол аяқталғанға дейін лизинг алушы лизинг шартында көзделген толық соманы төлеген жағдайда лизинг нысанасы лизингалушының меншігіне өтеді.
Экономикалық тұрғыдан қарағанда лизинг бірнеше кызметті орындай алады. Біріншіден, лизинг негізгі қорға енгізу нысаны болып табылады. Инфляция жағдайында ақша бірлігінің сатып алу қабілеті төмендегенде ақшалай каражатты шығыннан қорғайтын құрал осы лизинг. Екіншіден, лизинг өндірісті материалдык-техникалық шығыннан қамтамасыз ететін анағұрлым озық әдістерінің бірі саналады, бұл орайда лизингті пайдалану банктен арнаулы лицензиялауды талап етеді, өйткені лизингтік операциялар банктердің материалдық өндіріс және материалдық күндылоықпен сауда жүргізуге қатысуына мүмкіндік береді.
Лизингтік келісімшартты ұйымдастыру және оны іске асыру әр елдің заңдылық ерекшеліктеріне байланысты.
Лизингтік келісімнің жанама және тікелей қатысушыларына байланысты лизингтік процестің 3 жақты немесе көп жақты сипаты болдаы.
Лизингтік процесте лизингтік келісімнің міндетті қатысушыларынан басқа, яғни лизинг беруші мен лизинг алушыдан басқа, басқа да тұлғалар болуы мүмкін. Олар:
- лизингтік мүлікті сатушы — лизинг объектісі болып табылатын мүлікті сатушы заңды немесе жеке тұлға (жабдықтаушы);
- сақтандырушы - жаза негізінде өзіне лизингтік келісіммен байланысты болатын тәуекелді өзіне алатын тарап;
- кредитор - лизингберушінің келесіде лизингке беретін мүлікті сатып алуды қаржыландыратын тұлға-банк;
- делдал - осы мәміленің тараптары болып саналатын тұлғаларға лизингтік келісіммен байланысты қызмет көрсетуші түлға.

Өзін-өзі тексеру сұрақтары:
1.Банктің активті операцияларына не жатады?
3. Банк ссудаларының қамтамасыз етілу формаларын ата?
3.Банктің бағалы қағаздарға не жатады?
4. Лизингтік операцияларды талдау қалай жүргізіледі?
5.Факторингтік операцияларды қалай түсінесін?

Ұсынылатын әдебиеттер:
1.Банктер және банктік қызмет туралы ҚР Заңы, 31.08. 1995 ж.
2.Батракова Л.Г.Экономический анализ деятельности коммерческого банка.-М.:Логос,1998
3.Коммерциялық банктегі қаржылық талдау. Оқу құралы. Масалимова С.Ж.,Есенгельдинова С.Ж.-Семей, 2012ж.- 116 бет.

Тақырып 6. Коммерциялық банктің төлем міндеттемелерінің
орындалуын талдау.

1. Коммерциялық банктің төлем міндеттемелерінің жалпы сипаттамасы.
2. Есептік қызмет көрсету бойынша клиенттер алдындағы міндеттемелерді орындауды талдау.
3.Міндетті резервтер есебіне аударымдардың сипаттамасы және оны талдау.

1.Төлем міндеттемелердің орындалуын талдау
Банктің төлем міндеттемелерін мерзімініде орындауы оның қаржылық жағдайының маңызды сипаттамаларының бірі болып табылады.
Төлем міндеттемелері келесідей бағыттарды жүзеге асырылады:
- кредиторлық берешек бойынша;
- заңды және жеке тұлғалардың депозиттік салымдары бойынша;
- банкаралық несиелер бойынша;
-акциялар мен пайлық жарналар бойынша төленетін пайыздар бойынша;
- салықтар және бюджетке басқа да төлемдер бойынша;
- қорларға бөлулер бойынша.
Талдау барысында берілген бағыттар бойынша төлемдердің мерзімділігі мен толықтылығына назар аударып, міндеттемелердің орындалмай себептерін айқындау қажет.
Дебиторлық және кредиторлық берешектердің жағдайына сипаттама.
Кредиторлық берешекті талдау кредиторлардың аналитикалық есептерінің мәліметтері негізінде жүргізіледі. Талдау процесінде кредиторлық берешектердің өтеу мерзімдері бойынша сұрыпталып, олар бойынша талдау жұмыстары жүзеге асырылады.
Талдау келесі көрсеткіштер бойынша жасалады:
1. қысқа мерзімді депозиттер;
2. қысқа мерзімді займдар;
3. Кредиторлық берешек, соның ішінде:
еңбек ақысы бойынша;
бюджетке төлемдер бойынша;
басқалар.
4. мерзімі кешіктірілген берешек, соның ішінде:
- қысқа мерзімді ссудалар бойынша;
- бюджетке төлемдер бойынша;
- еңбек ақысы бойынша;
- басқалар.
Кредиторлық берешектердің айналымдылығын бағалау үшін келесідец көрсеткіштер қолданылады:

мұндағы:
ДО- талдау мерзіміндегі дебеттік айналым;
ОКЗ- келесі формула бойынша анықталатын кредиторлық берешектің орташа қалдығы:

мұндағы:
ОКЗн- және ОКЗк- жыл басындағы және жыл соңындағы кредиторлық берешек қалдығы.
Егер талдау жылы ағымында ОКЗ мөлшері айтарлықтай өзгерсе, онда келесі формула қолданылады:

ОКЗ12 + ЛКЗ2+...+ ОКЗ и+...+ОКЗ н-1+ ОКЗн2
ОКЗ=--------------------------------------------------------------------------;
н-1
2. Банктегі қысқа мерзімді депозиттер мен займдардың орташа периоды келесі формула бойынша есептеледі:

; мұндағы: Д- периодтағы күндер саны

Дебиторлық берешекті талдау үшін аналитикалық есеп мәліметтері қолданылады. Дебиторлық берешек жағдайын талдау нәтижелерін жалпылау үшін дебиорлық берешектерді қалыптасу мерзімдері бойынша жіктей отырып, ай сайын жиынтық кесте құрастырып отыру керек.
Дебиторлық берешекті бағалау үшін келесі көрсеткіштер қолданылады:
;
мұндағы:
ОДЗн и ОДЗк- жыл басындағы және жыл соңындағы дебиорлық берешек қалдығы.
Егер талдау жылы ағымында ОДЗ ай сайын айтарлықтай өзгерсе, онда келесі формула қолданылады:
ОДЗ12+ ОДЗ2+...+...ОДЗи+...+ОДЗн-1+ ОДЗ н2
ОДЗ=-------------------------------------------------------------------;
н-1
мұндағы:
ОДЗи- дебиторлық берешектердің айлық қалдықтары.

Дебиторлық берешекті өтеу ериоды келесі формула есептеледі:
;
Банктің дебиторлық берешегін талдау үшін келесі көрсеткіштер қолданылады:
- дебиторлық берешектердің ағымдық активтердің жалпы көлемі мен банк табысына қатынасы;
- күмәнді дебиторлық берешектің және дебиторлық берешектің жалпы сомасының қатынасы (берілген көрсеткіш дебиторлық берешектің сапасын сипаттайды).
Есеп айырысу қызметі бойынша клиенттер алдындағы міндеттемелердің орындалуын талдау.
Есеп айырысу операциялары келесідей критерилері бойынша жіктеледі:
1. Қатысулар құрамы бойынша:
банкішілік;
клиенттік;
банкаралық.
2. Төлем құралдары бойынша:
қолма қол;
қолма қолсыз (төлем тапсырмалары, төлем талаптары, чектер, векселдер, карточкалар).
3. Операциялардың функционалдық белгілері бойынша:
шоттар енгізу;
кассалық;
акцептік;
авальдық.
4. Есеп айырысу нысандары бойынша:
аккредитивтік;
аудармалық;
инкассалық;
клирингтік.
Есеп айырысу операцияларын талдау кезінде әрбір есеп айырысу
нысанының үлес салмағы есептеледі.

3. Коммерциялық банктің міндеттемелерін талдау
Банктің тартылған қаражаттары келесіден тұрады:
1. Клиенттердің депозиттері;
2. Тартылған арнайы қорлар;
3. Есеп айырысу операциялары бойынша уақытша бос ақша;
4. Клиенттердің кредиторлық қарыздары;
Мұндағы негізгі элемент депозит болып табылады. Депозиттер клиенттердің банкке салған қаражаттары және банк заңдылығына сәйкес қолданылатын қаражаттар.
Банктің депозиттік емес және заим қаражаттарына келесілер жатады:
1. Банкаралық ссудалар;
2. Уақытша банкаралық қаржылық көмек;
3. Сатылған қарыздық бағалы қағаздар.
Тартылған және қарыз қаржының жалпы жиынтығы банктің баланстық міндеттерінің мөлшерін анықтайды.
Банк міндеттемелері - бұл банкке тиесілі емес, бірақ активті операциялардың қайнар көзі ретінде банктік қорлар айналымына уақытша қатысатын қаражаттар.

Кесте 2 – Банктің топтастырылған бухгалтерлік балансындағы міндеттемелердің құрылымы (млн. тенге)
 
2007 жыл
Үлесі, %
2008 жыл
Үлесі, %

МІНДЕТТЕМЕЛЕР

Банктердің қаражаттары
258208
29,3
185274
19,6
Клиенттердің қаражаттары
313444
35,5
427381
45,4
Шығарылған борыштық бағалы қағаздар
188682
21,3
170451
18,1
Табысқа салықтар бойынша міндеттемелер
795
0,1
1958
0,2
Басқа да міндеттемелер
4019
0,5
3678
0,4
Субординацияланған берешек
43984
5,0
57173
6,1
МІНДЕТТЕМЕЛЕРДІҢ БАРЛЫҒЫ
809132
91,7
845915
89,8

Осылайша, банк мекемелерінің пассивінің құрылымын және оны басқару әдістерін қарастыра отырып, банктің ақша қаражаттарның қайнар көздері түсетін банк балансының бірінші жағын көреміз (сәйкесінше сол жағында активтер бейнеленген). Бұл қаражаттардың негізгі бөлігін банк міндеттемелері құрайды: депозиттер және банкпен алынған несиелер (заемдар). Банктің ақшалай қаражаттарына оның иелерінің акцияларында ұсынылған банктің акционрлік капиталы да жатқызылады. Банк пассивтерінің мөлшерімен салыстырғанда оның өлшемі аз болса да банктің қаржылық тұрақтылығын және табыстылығын қамтамасыз етуде маңызды рол атқарады.
Банктің міндеттері: ағымдық және басқалар
Ағымдық міндеттеріне келесілер жатады:
1. банк алдындағы міндеттемелер;
2. клиенттер алдындағы міндеттемелер;
3. жинақ депозиттері;
4. төленбеген дивиденттер;
5. төленбеген салықтар және т.б.
Басқа да міндеттерге:
1. сақтандыру қорлары
2. банктің меншікті капиталына жатпайтын резетер мен провизиялар
Банктің тартылған және қарыздық ресурстарын топтар бойынша топтап талдаған жөн.
1. Мерзімді және талап етуге дейінгі депозиттер;
2. Есеп айырысу қаражаттары;
3. Заңды тұлғадан түсетін қаражаттар.
Банктің депозиттік тартылған қаражаттары құрылымын талдау кезінде көбінесе оларды мерзімі және субъектілер бойынша талдайды. Тартылған қаражаттарды құрылымы және мерзімі бойынша талдау экономиканың қандай секторынан және қандай мерзімге қаражаттар тартылатынын айқындауға мүмкіндік береді.
Қаражаттардың қайнар көздерін талдау кезінде коммерциялық банктің тартылған қаражатының тиімділік көрсеткіші қолданылады.
Бұл көрсеткіш несиелік салымдардың 1 теңгесіне шаққандағы тартылған қарыздардың мөлшерін сипаттайды. Сонымен қатар көрсеткіш тартылған қаражаттар есебінен жүзеге асыратын несиелік салымдар сомасының пайызын анықтауға мүмкіндік береді.

Өзін-өзі тексеру сұрақтары:
1. Коммерциялық банктің төлем міндеттемелеріне не жатады?
2. Міндетті резервтерге не жатады?
3. Есептік қызмет көрсету бойынша клиенттер алдындағы міндеттемелерді орындауына талдау қалай жүргізіледі?

Ұсынылатын әдебиеттер:
1.Банктер және банктік қызмет туралы ҚР Заңы, 31.08. 1995 ж.
2.Батракова Л.Г.Экономический анализ деятельности коммерческого банка.-М.:Логос,1998
3.Коммерциялық банктегі қаржылық талдау. Оқу құралы. Масалимова С.Ж.,Есенгельдинова С.Ж.-Семей, 2012ж.- 116 бет.

Тақырып 7. Банктің қызметіндегі экономикалық нормативтердің
орындалуын талдау.
1. Банк қызметіндегі эконо-микалық нормативтері.
2. Банк капиталының жеткі-ліктілігін талдау.
3. Активтер сапасын, олардың қайтарымдылық дәрежесін талдау.
4. Табыстылық көрсеткіштерін талдау.
5.Коммерциялық банк балансының өтімділігін бағалау.

1. Банк капиталының жеткіліктілігі туралы түсінік және оны талдау
Банктер және банктік қызмет туралы заңға сәйкес коммерциялық банктерге экономикалық нормативтерді сақтау бойынша міндеттемелер белгіленеді. Ол банктердің қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз ету, салымшыларының мүдделерін қорғау, сонымен қатар Қазақстан Республикасының ақша-несие жүйесінің тұрақтылығын қамтамасыз ету мақсатында қолданылады. Ұлттық банкпен белгіленетін прруденциялық нормативтер тәуекелдің алдын алу шараларының бірі ретінде қолданылады. Ұлттық банк тәуекелдің шекті мөлшерін, резервтерді құру нормативтерін және және банктердің қаржылық жағдайына әсер ететін талаптарды белгілейді.
Міндетті экономикалық нормативтер де коммерциялық банктерге тәуекелдерді шектеуге мүмкіндік беретін көрсеткіштер жиынтығы.
Нормативтер құрылымына келесілер жатады:
1. Жарғылық капиталдың минималды мөлшері.
2. Банк капиталының жеткіліктілік коэфициенті.
3. Бір қарыз алушыға келетін тәуекелдің максималды мөлшері.
4. Өтімділік коэфициенті.
5. Ашық валюта позиция элементі.
Банктің меншікті капиталын талдаудағы негізгі міндеті:
1. Банктің меншікті қаражатының жағдайын бағалау
2. Меншікті қаражаттардың құрылымын бағалау
3. Банктің меншікті қаражатының рационалды пайдаланылу есебінен, кірістердің өсу резервтері және баланс өтімділігін анықтау.
Меншікті қаражаттар мен капитал жеткіліктілігін талдау үшін банктің
келесідей құжаттары қажет:
1. Банк балансы
2. Банктің қаржылық нәтижелер туралы есеп беруі.
3. Жеке шоттар
4. Банк капиталының қозғалысы туралы есеп беру және банктің басқа да есеп берулері.
Коммерциялық банктердің меншікті қаражаттары банктің өзіне тиесілі және оның құрылымы келесідей:
1) Капитал және банктің қорлары
1.1. жарғылық капитал
1.2. акционерлердің шығарған меншікті капталы
1.3. қосыша капитал
1.4. ссудалар бойынша мүмкін болатын резервтер
2) Болашақтағы кірістер
​ шетел валюталарындағы меншікті қаражаттарды қайта бағалау
​ бағалы қағаздарды қайта бағалау
3) Пайда.
Банк капиталы қорғау функциясын атқара отырып, салымшылар мен
кредиторлар алдындағы міндеттемелерді өтеу үшінқолданылады. Ал реттеуші функциялары арқылы банктің активті және пассивті операцияларына әсер етеді.
Меншікті капитал бірінші және екінші деңгейдегі капитал сомасы (екінші деңгейдегі капитал бірінші деңгейдегі капиталдан аспайтын мөлшермен енгізіледі) ретінде және банк инвестициясын шегергендегі үшінші деңгейдегі капитал (үшінші деңгейдегі капитал рыноктық тәуекелді жабуға арналған бірінші деңгейдегі капитал бөлігінің екі жүз елу процентінен аспайтын мөлшермен енгізіледі) сомасы ретінде есептеледі.
Банк инвестициясы банктің заңды тұлға акциясына салымын (жарғы капиталындағы қатысу үлесі), сондай-ақ жиынтық мөлшері банктің меншікті капиталының он процентінен асатын заңды тұлғаның реттелген борышын білдіреді. Бірінші деңгейдегі капитал мынадай сома ретінде есептеледі: сатып алынған меншікті акцияларды шегергендегі төленген жарғы капиталы, қосымша капитал, өткен жылдардың бөлінбеген таза кірісі (оның ішінде өткен жылдардың бөлінбеген таза кірісі есебінен қалыптасқан қорлар, резервтер);
Банктің меншікті капиталының жеткіліктілігі мынадай екі коэффициентпен сипатталады: бірінші деңгейдегі капиталдың жалпы сомасының бірінші деңгейдегі капиталдың үлесі шегінде алынған банк инвестициясын шегергендегі және екінші деңгейдегі капиталдың меншікті капитал бөлігіндегі есебіне енгізілген, бірінші деңгейдегі капиталдың жалпы сомасының бірінші деңгейдегі капитал үлесі шегінде алынған банк инвестициясының сомасына кемітілген банк активтерінің мөлшеріне және екінші деңгейдегі капиталдың меншікті капитал бөлігіндегі есебіне (k1) енгізілген бірінші деңгейдегі капиталдың қатынасы;
меншікті капиталдың сомаға қатынасы:
екінші деңгейдегі капиталдың есебіне енгізілмеген, жалпы резервтер (провизиялар) сомасына кемітілген кредиттік тәуекел дәрежесі бойынша салмақталған активтер, шартты және мүмкін міндеттемелер;
активтер, шартты және мүмкін талап етулер және рыноктық тәуекелді ескеруге есептелген болуы мүмкін талап етулер мен міндеттемелер;
операциялық тәуекел.
Банктің меншікті капиталының K1 жеткіліктілік коэффициентінің мәні 0,05-тен кем болмауы тиіс. Қатысушысы банктік холдинг болып табылатын банк үшін банктің меншікті капиталының K1 жеткіліктілік коэффициентінің мәні 0,05-тен кем болмауы тиіс. Банктің меншікті капиталының K2 жеткіліктілік коэффициентінің мәні 0,12-ден кем болмауы тиіс. Қатысушысы банктік холдинг болып табылатын банк үшін банктің меншікті капиталының K2 жеткіліктілік коэффициентінің мәні 0,10-ден кем болмауы тиіс.
Кесте 4 - Банктің меншікті капиталы бойынша пруденциалдық нормативтерінің орындалуы туралы есебі
№
Атауы
Мәні
Норматив
1.
Меншікті капитал (мың теңге)
36,320,894
х
2.
Меншікті капиталдың жеткіліктілік коэффиценті (к1-1)
0,169
кем дегенде 0,05
3.
Меншікті капиталдың жеткіліктілік коэффиценті (к1-2)
0,285
кем дегенде 0,05
4.
Меншікті капиталдың жеткіліктілік коэффиценті (к2)
0,303
кем дегенде 0,10

Банк қызметіндегі экономикалық нормативтердің орындалуын талдау
1. Банк капиталының жеткіліктілігін талдау.
2. Бір қарыз алушыға келетін тәуекелдің максималды мөлшері.
3. Ашық валюталық позиция
4. Активтердің сапасын талдау.
5. Табыстылық көрсеткіштерін талдау.
6. Банк инвестицияларының максималды мөлшері және оны талдау.
7. Экономикалық нормативтердің орындалуын бақылау.

Бір қарыз алушыға тәуекелдің максималды мөлшері
Банктің бір қарыз алушыға келетін тәуекел мөлшері ссудалар бойынша
банктің қарыздарының жиынтығы ретінде анықталады. Бір қарыз алушыға келетін тәуекелдің максималды мөлшері банкпен ірі есеп айырысулар жасайтын қарыз алушылар үшін 0,10 теңге болу керек, ал басқа тұлғалар үшін 0,25-ке тең болу керек. Бұл көрсеткіш банктің меншікті капиталынан аспау керек. Ірі несиелік тәуекелдің максималды мөлшері. Бұл норматив ірі несиелік тәуекелдің мөлшері мен меншікті қаражаттардың пайыздық қатынасы ретінде белгіленеді. Есептеу кезінде келесі формула қолданылады:

Кркр – ірі несиелердің жиынтық мөлшері
К – капитал
Ал бір крдиторға тәу\дің максималды мөлшері келесідей анықталады:

Овкл – теңгемен және шетел валютасындағы салымдар, алынған несиелер, гаран\лар мен кепілдеме б\ша банк мінд\нің жиынтық сомасы
Бір қарыз алушы акционерге келетін тәуекелдің мөлшері келесідей анықталады:

Кра – тәуекелдерді ж\е теңгемен банк талаптарын ескергендегі, банктің барлық талаптарының жиынтық сомасы.
Шетелдік тәжірибеге сәйкес инсайдерларға келесідей жеке тұлғалар жатады:
5% акциясы бар акционерлер;
Кеңес мүшелері;
Несиелік бюроның мүшелері;
Төрағалар мен олардың орынбасарлары;
Несиені беру шешіміне әсер ете алатын еншілес құрылымдардың жетекшілері.
Бір инсайдерға келетін тәуекелдің максималды мөлшері келесідей анықталады:

Бiр қарыз алушыға келетін тәуекел мөшерi қарыз алушының мідеттемелері бойынша тәуекел мөлшерінің (Т) банктің меншікті капиталына (К) қатынасы арқылы есептеледі: k3 = TK , мұнда Т- тәуекел мөлшері (несие лимиті); К- банктің меншік капиталы; k3- тің мәні екі жағдайда қарастырылады:
Банкпен ерекше қарым-қатынастағы қарыз алушылар үшін – 0,010- ден аспауға тиіс; Басқа да қарыз алушылар үшін 0,25- ден аспауы тиіс.

Кесте 5 - Банктің бiр қарыз алушыға жасалатын тәуекелдiң ең жоғары мөлшерi бойынша пруденциалдық нормативтерінің орындалуы туралы есебі
№
Атауы
Мәні
Норматив
1.
Банкпен ерекше байланысы жоқ бір қарыз алушыға ең жоғарғы тәуекелдік мөлшерінің коэффиценті (к3)

0,230
көп дегенде 0,25
2.
Банкпен ерекше байланыстағы бір қарыз алушыға (қарыз алушылар тобы) ең жоғарғы тәуекелдік мөлшері коэффиценті (к3)

0,044
көп дегенде 0,10
3.
Банкпен ерекше байланыстағы қарыз алушылар бойынша тәуекелдіктер сомасының коэффиценті (Ро)

0,045
көп дегенде 1
4.
Бланкілік несиенің ең жоғарғы мөлшері коэффиценті (Бк)
0,000
көп дегенде 0,10
5.
Әрқайсысының мөлшері меншікті капиталдан (Рк) 10%-ға жоғары бір қарыз алушыға тәуекелдіктердің жиынтық сомасының коэффиценті

0,519
көп дегенде 5

Ашық валюталық позиция лимиттері

Шетел валютасындағы банктердің талаптары мен міндеттерінің қатынасы оның позициясын анықтайды. Белгілі бір валюталардың теңдігі болған жағдайда валюталық позиция жабық деп есептеледі, ал сәйкессіздік жағдайында валюталық позиция ашық болады.
Ашық валюталық позиция белгілі бір валюта бойынша активтер және
талаптардан пассивтер мен міндеттемелер жоғары болса, онда ол позиция ашық валюталық позиция деп аталады. Ашық валюталық позиция кез келген валюта бойынша банктің меншікті капиталының мөлшерінен аспауы керек. 16% мөлшерінде белгіленеді.
Валюталық позиция туралы есеп берулер Қазақстан Республикасының Ұлттық банкімен белгіленген нысанда жүргізіледі. Ұлттық банктің басқармасымен белгіленген мәліметтерді сақтамаған жағдайда, коммерциялық банкке сәйкес шаралар қолданылады.
Ашық валюталық позиция - жеке шет мемлекеттің валютасындағы банктің талап етулерінің сол шетел валютасындағы міндеттемелерінің шегінен асып кетуі. Standard & Poor’s агенттігінің “А” рейтингінен төмен емес тәуелсіз рейтингі бар немесе одан басқа рейтинг агенттіктерінің бірінің осыған ұқсас деңгейдегі рейтингінен төмен емес рейтингі бар елдердің шетелдік валютасы бойынша және банктің меншікті капиталы шегінің 15 процентінен аспайтын мөлшердегі “Еуро” валютасы бойынша ашық валюталық позиция лимиті; Standard & Poor’s агенттігінің “А” рейтингінен төмен тәуелсіз рейтингі бар немесе одан басқа рейтинг агенттіктерінің бірінің осыған ұқсас деңгейдегі рейтингі бар елдердің шетелдік валютасы бойынша және банктің меншікті капиталы шегінің 5 процентінен аспайтын мөлшердегі ашық валюталық позиция лимиті; Банктің меншікті капиталы шегінің 30 процентінен аспайтын мөлшердегі валюталық нетто-позиция лимиті.
Ашық валюталық позицияның лимиттері кез-келген шетел валютасы бойынша шектен асып кеткен кезде содан кейінгі үш апта ішінде тәртіп бұзған банктің бұзылған валюталары бойынша ашық валюталық позицияларының лимиттері осы нұсқаулықта белгіленген ашық валюталық позиция лимиттерінің 5 проценттік тармаққа кемуімен айқындалады.

Активтер сапасын (өтімділік коэффициентін) талдау

Банк активтерінің сапасы олардың өтімділігімен, тәуелді активтер
көлемімен және табыс әкелетін активтер көмегімен анықталады. Банктің күнделікті өз міндеттері бойынша төлем қабілеттілкті қамтамасыз ете білу үшін өтімділік талаптарын сақтау қажет. Осы мақсатта банктің барлық активтері өтелу мерзіміне тәуелді өтімділік дәрежесі бойынша жіктеледі. Өтімділігі жоғары активтерге келесілер жатады: нақты ақшалар, қымбат бағалы металдар, Қазақстан Республикасының үкіметімен және Қазақстан Республикасының Ұлттық банкімен шығарылған мемлекеттік бағалы қағазадар, Ұлттық банктің талап етілгенге дейінгі депозиттері және т.б.
Өтімді активтердің құрамына сонымен қатар келесілер жатады:
1. Теңгемен және шетел валюталарында бекітілген несиелік ұйымдардың
барлық несиелері..
2. 30 күн ішіндегі өтелу мерзімі барлық банктің қарыздары.
Ұзақ мерзімді өтімділігі бар активтерге келесілер жатады:
1. Мерзімдері кешіктірілгендерді қосқандағы банктің барлық несиелері.
2. Орналастырылған қаражаттар мен депозиттер.
3. 1 жылдан артық мерзімге берілген гарантиялар мен кепілдемелер.
Жедел өтімділікті нормативтері шекті минималды мөлшері – 20,30%. Банктің ағымдағы өтімділік нормативі өтімділігі жоғары активтердің орта айлық мөлшерінің талап етілгенге дейінгі міндеттердің орташа айлық мөлшеріне қатынасы ретінде анықталады. Қысқа мерзімді өтімділік коэфициенті активтердің орташа айлық мөлшерінің міндеттерге қатынасы ретінде анықталады.
Ағымдық өтімділік коэфициенті 0,2-0,3-тен төмен болмауы керек, яғни өтімділік коэфициенті меншікті капитал\банк міндеттемелерінің сомасы .
Банк активтерінің сапасын талдау кезінде банк өтімділігін ғана талдап қоймай, сонымен қатар оларды тәуеклден сақтау коэфициенттерін де талдау қажет. Банктің күмәнді қарыздарының деңгейі мерзімі кешіктірілген қарыздардың банктің несиелік портфеліне қатынасы арқылы анықталады. Барлық аталған көресеткіштерін талдау банктің банктің несиелік саясатын талдауға сонымен қатар активтер құрылымының рационалдығын, активті операциялардың тәуекелдік дәрежесін және олардың банк өтімділігіне, табыстылығына әсерін талдауға мүмкіндік береді.
Банктің ағымдағы өтімділік коэффициентінің және қысқа мерзімді өтімділік коэффициентінің барынша төмен мәндерін уәкілетті орган белгілейді. Банктердің ағымдағы өтімділік коэффициенті банктердің талап ету бойынша міндеттемелерінің орташа айлық мөлшеріне жоғары өтімді активтердің орташа айлық мөлшерінің қатысы ретінде есептеледі.
Банк өтімділігі аталған барлық міндеттемелерді, сонымен бірге болашақта пайда болуы мүмкін міндеттемелерді уақытында орындауын сипаттайды. Міндеттемелдерді орындау үшін кассадағы және корреспонденттік шоттардағы қалдықтарымен сипатталатын банктік ақшалардың барлығы; қолма қол ақшаға тез айналатын активтер; банкаралық нарықтан немесе Орталық банктен алынатын банкаралық несиелер сияқты қаражат көздері пайдаланылады.
Өтімділік екі коэффициентпен сипатталады: банктің ағымдағы өтімділік коэффициенті(k4), банктің қысқа мерзімді өтімділік коэффициенті (k5).

Кесте 6 - Банктің бiр қарыз алушыға жасалатын тәуекелдiң ең жоғары мөлшерi бойынша пруденциалдық нормативтерінің орындалуы туралы есебі
№
Атауы
Мәні
Норматив
1.
Ағымдағы өтімділік коэффиценті (к4)
1,828
кем дегенде 0,3
2.
Ағымдағы өтімділік коэффиценті (к4-1)
9,989
кем дегенде 1,00
3.
Ағымдағы өтімділік коэффиценті (к4-2)
5,178
кем дегенде 0,90
4.
Ағымдағы өтімділік коэффиценті (к4-3)
2,483
көп дегенде 0,80

Банктердің қысқа мерзімді өтімділік коэффициенті талап ету бойынша міндеттемелерді қосқандағы үш айдан аспайтын тарту мерзімі бар міндеттемелердің орташа айлық мөлшеріне жоғары өтімді активтерді қосқандағы үш айдан аспайтын бастапқы өтеу мерзімі бар активтердің орташа айлық мөлшеріне қатыстылығы бойынша есептеледі.

Табыстылық көрсеткіштерін талдау

Банк қызметін талдаудағы маңызды көрсеткіштердің бір түрі активтердің табыстылық деңгейі, оларды есептеу үшін тек табыс әкелетін активтерді ғана емес сонымен қатар күмәнді активтерді де ескеру қажет.

Активтердің табыстылық деңгейі = , бұл көрсеткіш динамикалық түрде қарастырылады.

Активтердің дебиторлық қарыздарының деңгейі бұл банк активінің табыстылығын сипаттайды. Дебиторлар табыс әкелетін активтер. Егер бұл көрсеткіш 40%-дан жоғары болса, онда банк өтімділігі төмендейді. Банк активтернің табыстылығы рейтингтік жүйе арқылы бағаланады.

Банктің негізгі құралдарға және басқа да материалдық емес активтерге инвестицияларының максималды мөлшері

Банктің негізгі қаражаттары және қаржылық емес активтерінің меншікті
капиталға қатынасының нормативі 0,5.
Негізгі құралдар мен қаржылық емес активтерге келесілер жатады:
Ғимараттар
Шаруашылық құрылымдар
Банктік жалға алған ғимараттар бойынша шығындар
Арендаға, жалға берілген машиналар, құрал-жабдықтар, көлік және т.б.
Материалдық емес запастар
Арзан бағалы және тез тозатын мүліктер
Күрделі салымдар бойынша дебиторлар және т.б.
Банктің негізгі құрал-жабдықтардағы инвестициясының барынша жоғары мөлшерінің коэффициенті және басқа қаржылық емес активтер; Банктің негізгі құрал-жабдықтардағы инвестициясының мөлшерінің және басқа қаржылық емес активтердің меншікті капиталға (k6) қатысы 0,5-тен аспауы тиіс. Негізгі құрал-жабдықтар және басқа қаржылық емес активтерге мыналар жатады: жер, үй және ғимарат, банк жалға алған үйлер бойынша күрделі шығындар, компьютерлік жабдықтар, көлік құрал-жабдықтары, жалға беруге арналған негізгі құрал-жабдықтар, қаржы лизингіне қабылданған негізгі құрал-жабдықтар, басқа да материалдық қорлар, күрделі салымдар бойынша дебиторлық берешек.

Экономикалық нормативтердің орындалуын бақылау

Банктер үнемі қаржылық ұйымдар мен қаржылық нарықты реттеу және
қадағалау бойынша агентке есеп бері отыруы қажет. Ай сайын келесі айдың 6-нан кешіктірілген банк жоғарыда аталған коэфициенттерді есептеу негізінде анықтамалар жасап, есеп береді. Жасалған есеп берулердің нақтылығына коммерциялық банктердің өздері жауапты. Экономикалық нормативтерді және басқа да нормалар мен лимидтерді бұзғаны үшін банк жауапқа тартылады. Жасалған заң бұзушылықтары үшін ескерту шаралары жүзеге асырылады.
Ескерту шараларына келесілер жатады:
Қызметіндегі жетіспеушіліктер туралы несиелік ұйымдарды хабардар ету
Жетіспеушіліктерді жоюға бағытталған шараларды жүзеге асыруға
мүмкіндік беру
Сонымен қатар банктерде мәжбүрлеу шаралары да қолданылады:
Айыппұлдар
Талаптар
Банктік операцияларды жүзеге асыруды шектеу
Банк жетекшілігін өзгертуді талап ету
Лицезияны қайтарып алу
Банктерге қолданатын санкциялар заңда көрсетілген негіздер бойынша бөлінеді. Санкцияның мәні ол заңда белгіленген нормаларды уақытылы және дәл орындалуын бақылап отыру. Сол себебті бұндай құзыретті заңмен тек уәкілетті органға ғана беріліп отыр.
Уәкiлеттi орган көрсетiлген негiздер бойынша банкiге бұрын қолданылған ықпал ету шараларына қарамастан оған санкциялар қолдануға құқылы:
1) Қазақстан Республикасының заң актiлерiнде белгiленген негiздер бойынша айыппұл салуға;
2) Барлық немесе жекелеген банк операцияларын жүргiзуге берiлген лицензияны тоқтата тұруға не оны қайтарып алуға;
3) Банкiнi консервациялауға;
4) Банк ашуға берiлген рұқсатты қайтарып алуға құқылы;
5) Банк капиталы iс жүзiнде болмаған жағдайда және уәкiлеттi орган белгiлеген пруденциалдық қалыптарды және сақталуға мiндеттi басқа да нормалар мен лимиттердi үнемi он екi жүйелi күнтiзбелiк айдың iшiнде үш немесе одан да көп рет бұзса, Қазақстан Республикасының Үкiметiмен келiсiм бойынша банк акцияларын (акционерлердiң үлесiн) уәкiлеттi орган белгiлеген баға бойынша акцияларды, кейiннен жаңа инвесторға сатып алынған баға бойынша мiндеттi түрде дереу сату, сонымен бiр мезгiлде банк пен оның акционерлерiнiң барлық құқықтары мен міндеттемелерiн беру шартымен, мәжбүрлеп сатып алу туралы уәкiлеттi орган шешiм қабылдаған күнгi банктiң нақты капиталының мөлшерiн негiзге ала отырып шешiм қабылдау;
6) Банктiң, банк операцияларының жекелеген түрлерiн жүзеге асыратын ұйымның Директорлар кеңесiнiң төрағасы мен мүшелерi, Басқарманың төрағасы мен мүшелері, банктің құрылымдық бөлімшелерінің қызметін үйлестіруді және (немесе) оларға бақылауды жүзеге асыратын және банк операцияларын жүргізгенде негізге алынатын құжаттарға қол қою құқығы бар банктің өзге де басшылары, банктiң, банк операцияларының жекелеген түрлерiн жүзеге асыратын ұйымның бас бухгалтерi мен оның орынбасарлары, банк филиалының бiрiншi басшысы мен бас бухгалтерi банктiң, банк операцияларының жекелеген түрлерiн жүзеге асыратын ұйымның басшы қызметкерлерi деп танылады. Банктiң, банк операцияларының жекелеген түрлерiн жүзеге асыратын ұйымның атынан сенiмхатсыз мәмілелер жасауға құқығы бар адамдар басшы қызметкерлер деп танылады. Банктiң аталған басшы қызметкерiнiң iс-әрекетiнiң қолданылып жүрген заң талаптарына сай келмейтiнiн тануға жеткiлiктi мәлiметтер негiзiнде лауазымды мiндеттерiн атқарудан шеттету.
7) Банкті салымдарға (депозиттерге) міндетті ұжымдық кепілдік беру (оларды сақтандыру) жүйесінен шығару туралы салымдарға (депозиттерге) міндетті ұжымдық кепілдік беру (оларды сақтандыру) жөніндегі ұйымға қойылатын талап;
8) Банктің немесе банк тобының өз капиталы жеткіліктілігінің коэффициенттерінің мәндері уәкiлеттi органның нормативтік құқықтық актілерінің талаптарымен белгіленген нормативтерден елу проценттен аз деңгейге дейін төмендеген жағдайда, кредиттік серіктестік болып қайта құрылады.
Банк жоғарыда айтылған құқықтан бас тартқан немесе ерiктi түрде қайта құрылатын банкiлер жоғары органдарының тиiстi шешiмдерiнiң болмауы, ерiктi түрде қайта құру салдарынан депозиторлар мүдделерiнiң бұзылуы, ерiктi түрде қайта құру салдарынан пруденциалдық қалыптардың және сақталуға мiндеттi өзге де нормалар мен лимиттердiң бұзылуы, ерiктi түрде қайта құру салдарынан монополияға қарсы заң талаптарының бұзылуы банктің кредиттік серіктестік болып қайта құрылуына рұқсат беруден бас тартылған жағдайда, және ол Заң талаптарын сақтаса, кейіннен жаңа инвесторға иеліктен шығарып беру үшін банк акцияларын уәкiлеттi органның сенімгерлікпен басқаруына беру жөнінде банк акционерлерімен шарт жасасу туралы шешім қабылдауға құқылы.
Акционерлер акцияларын сенімгерлікпен басқаруға беруден бас тартқан жағдайда уәкiлеттi орган шарт жасасуға мәжбүрлеу туралы талаппен сотқа жүгінуге құқылы. Банк операцияларын жүргiзуге арналған банк лицензиясын (лицензияларын) қайтарып алу туралы шешiмi оны қабылдаған күннен бастап күшiне енедi.
Уәкiлеттi орган банк операцияларын жүргiзуге арналған банк лицензиясын қайтарып алғаннан кейiн банктiң уақытша әкiмшiлiгiн тағайындайды, оған барлық басқару органының өкiлеттiгi көшедi. Банктiң бұрынғы iс-әрекет етушi органдарының өкiлеттiгi тоқтатылады.
Уәкiлеттi орган банк операцияларын жүргiзуге арналған лицензия қайтарып алынғаннан кейiн он жұмыс күні iшiнде белгiленген заң тәртiбiмен сотқа банк қызметiн мәжбүрлеп тоқтату (тарату) туралы өтiнiш бередi.
Банк операцияларын жүргiзуге арналған лицензияны қайтарып алу туралы шешiмiне банктiң атынан тек оның акционерлерi ғана шағымдануға құқылы. Аталған шешiмге сот тәртiбiмен 10 күн мерзiм iшiнде шағымдануға болады.
Банкілік қызмет үрдісінде маңызды мемлекеттік реттеу әдістерінің бірі ол барлық немесе жекелеген банк операцияларын жүргізуге берілген лицензияны тоқтата тұру не оны қайтарып алу. Лицензияны тоқтата тұру не оны қайтарып алу мынадай негіздер бойынша жургізіледі:
банктiң, банк операцияларының жекелеген түрлерiн жүзеге асыратын ұйымның басшы қызметкерлерi, сондай-ақ басшы қызметке тағайындау немесе сайлау үшiн ұсынылатын кандидаттар белгiленген талаптарға сәйкес келмеген жағдайда;
Қазақстан Республикасының аумағында шетелдердiң қатысуымен банкiлер құрған жағдайда, Басқарма кеңесiнiң ең болмағанда бiр мүшесi Қазақстан Республикасының азаматы болуға және ол Қазақстан Республикасының аумағында жұмыс iстеп тұрған банкiде кем дегенде үш жыл басшы қызметте болған тәжiрибесiн, Қазақстан Республикасының банк және шаруашылық заңдарын бiлетiндiгiн куәландыратын құжаттарды тапсырмаған жағдайда;
банк бiр жыл iшiнде барлық ұйымдық-техникалық шараларды орындауға, оның iшiнде уәкiлеттi органның нормативтiк құқықтық актiлерiнiң талаптарына сәйкес келетiн үй-жай мен жабдықтар әзiрлеуге, сондай-ақ тиiстi бiлiктiлiгi бар қызметкерлер жалдауға, жарғылық капиталға төлем жасауға міндетті. Ондай жасамаған жағдайда;
банк операцияларын қолданылып жүрген заңдардың нормаларын үнемi (он екi жүйелi күнтiзбелiк айдың iшiнде үш немесе одан да көп рет) бұза отырып жүзеге асырса;
төлем мен аударым операциялары бойынша шарттық мiндеттемелердi үнемi (он екi жүйелi күнтiзбелiк айдың iшiнде үш немесе одан көп рет) тиiстi дәрежеде орындамаса;
уәкiлеттi орган белгiлеген пруденциалдық қалыптарды жәненемесе сақталуға мiндеттi басқа да нормалар мен лимиттердi үнемi (он екi жүйелi күнтiзбелiк айдың iшiнде үш немесе одан да көп рет) бұзса;
банк операцияларын жүргiзудiң жалпы шарттарын ашу жөнiндегi мiндеттi сақтамаса;
банкiмен ерекше қатынастар арқылы байланысты адамдарға жеңiлдiк жағдайлар жасауға тыйым салуды бұзса;
уәкiлеттi органға есептер мен мәлiметтер бермеу немесе көрiнеу анық емес етiп берілсе;
уәкiлеттi органның қалыптық құқықтық құжаттарын үнемі (қатарынан он екі күнтізбелік ай ішінде үш және одан көп рет) бұзу, яки жазбаша ұйғарымдарды орындамаған жағдайда;
банктер үшiн тыйым салынған және шектелген қызметтердi жүзеге асырған жағдайда;
банк туралы Заңмен, банк жарғысымен және банк операцияларын жүргiзуге арналған лицензиямен белгiленген өзiнiң құқықтық қабiлетi шегiнен шығып кететiн банк операцияларын жүзеге асырған жағдайда;
банктiң, банк операцияларының жекелеген түрлерiн жүзеге асыратын ұйымның өзiне берiлген лицензияға сәйкес қызметтi лицензия берiлген күннен бастап қатарынан он екi күнтiзбелiк ай iшiнде жүзеге асырмаған жағдайда;
банк қызметiн тоқтату туралы соттың шешiм қабылдауы;
банктiң қайта құрылу немесе таратылу жолымен өз қызметiн ерiктi түрде тоқтату туралы шешiм қабылдаса;
банкпен аффилиирлендірілген тұлғалар туралы ақпаратты, сондай-ақ уәкiлеттi орган талап еткен өзге де ақпаратты бермеу не анық емес ақпарат беру, бұл уәкiлеттi органның банктердің қызметіне, оның ішінде шоғырландырылған негізде қадағалау жасауына кедергі келтіруге себеп болса;
банктің инспекция жүргізуге бірнеше рет (инспекция жүргізу барысында екі және одан көп рет) кедергі жасауы, соның салдарынан оны белгіленген мерзімде жүргізудің мүмкін болмауы;
аудиторлық ұйымның жүргізілген аудит жөніндегі есебінде көрсетілген бұзушылықтарды банктің осы есепті алған кџннен бастап үш ай ішінде әдейі жоймаған жағдайда.
Өзін-өзі тексеру сұрақтары:
1.Банктің активті операцияларына не жатады?
4. Активтер сапасын, олардың қайтарымдылық дәрежесін талдау?
3. Табыстылық көрсеткіштеріне не жатады?
4. Коммерциялық банк балансының өтімділігін бағалауы қалай жүргізіледі?
5. Банк капиталының жеткіліктілігін қалай түсінесін?

Ұсынылатын әдебиеттер:
1.Банктер және банктік қызмет туралы ҚР Заңы, 31.08. 1995 ж.
2.Батракова Л.Г.Экономический анализ деятельности коммерческого банка.-М.:Логос,1998
3.Коммерциялық банктегі қаржылық талдау. Оқу құралы. Масалимова С.Ж.,Есенгельдинова С.Ж.-Семей, 2012ж.- 116 бет.

Тақырып 8. Банктің коммерциялық тәуекелін талдау.
1. Банк практикасындағы тәуекелдер және олардың жіктелуі.
2. Банк тәуекелдігінің жалпы сипаттамасы және оларды талдау тәсілдері.
3. Банктің жалпы тәуекелдігін есептеу және талдау.
4.Тәуекелдерді төмендету немесе олардан сақтану жолдары.
1.Тәуекел бұл табиғаттың әр түрлі құбылыстарынан және адамның
қызмет түрлерінен пайда болатын жоғалтулар қаупінің мүмкіндігі.
Тәуекел тарихи және экономикалық категория болып табылады. Тәуекел бұл жоспарлармен, болжамдармен, жобалармен, бағамдармен салыстырғанда табыстарды жоғалтуға әкелетін құбылыстың құнды сипаты. Банктік тәжірибелерде тәуекел банктің өз ресурстарының бір бөлігін жоғалту қаупі және белгілі бір қаржылық операцияларды жүзеге асыру нәтижесінде қосымша шығындарға ұшырау қаупін білдіреді. Банктік қызметтегі тәуекелді басқару тәуекел менеджменті деп аталады. Банктік тәжірибеде тәуекел әр түрлі операцияларды орындау кезінде болады. Атап айтқанда: несиені қайтармау тәуекелі, өтімділік тәуекелдер, пайыздық тәуекелдер, валюталық тәуекел және т.б. Осы тұрғыдағы банктегі қызметтер келесілер:
1. Тәуекелдің пайда болуы мүмкін болатын жағдайларын анықтау
2. Күтілетін зияндар масштабын бағалау
3. Алдын алу тәсілдері немесе жоғалтулардың орнын толтырудың қайнар көздерін анықтау.
Банктік тәуекелдер пайда болуының негізгі факторлары бойынша экономикалық және саяси болып бөлінеді. Саяси тәуекел бұл кәсіпорынның қызметінің нәтижелеріне қолайсыз әсер ететін саяси жағдайлардың өзгерісімен шартталған тәуекелдер. Экономикалық тәуекелдер бұл банктің өзінің немесе жалпы елдің экономикалық саясаттағы қолайсыз өзгерістерімен байланысты тәукелдер. Сыртқы тәуекелдер банк қызметімен тікелей байланысты байланысты емес, ал ішкі тәуекелдер банк қызметімен байланысты тәуекелдер. Банк тәуекелі жоспарланған операцияларды жүзеге асыру нәтижесінде қосымша шығындардың пайда болуы, табыстардың толығымен алынбауы және банктің өз қаражаттарын жоғалту мүмкіндігі. Тәекелді талдау оның қайнар көздері мен себептерін анықтаудан басталады. Банк әртүрлі операцияларды орындау кезінде мүмкін болатын жоғалтулар мен табыстарды және тәуекелді бағалау дұрыстығын қарастыру қажет. Бірде бір тәуекел толығымен жойылмайды. Себебі банктік қызметте пайыздық мөлшерлемелердің, валюта бағамының және т.б. өзгерісі болып отырады. Банк неғұрлым тәуекелге бел буса, соғұрлым оның пайдасы жоғарылау болуы мүмкін. Сондықтан банктің басты міндеттері өз операцияларының тәуекелдігі мен тиімділігіне қол жеткізіп отыр. Тәуекел абсолютті және салыстырмалы көрсеткіштермен сипатталады. Абсолютті көрсеткіш белгілі бір операцияларды жүзеге асыру кезінде мүмкін болатын жоғалтулар мөлшерін білдіреді. Бұл тәуекел ықтималдық қисығымен сипатталып, оларды құру үшін келесідей әр түрлі тәсілдер қолданылады: статистикалық, эксперттік бағалау және есептік, аналитикалық. Статистикалық тәсілдің мәні жоғалтулардың пайда болу ықтималдығының есебі үшін банкпен жүзеге асырылатын операциялар нәтижесінде барлық статистикалықмәліметтер талданады. Есептеулердің нақтылығын арттыру үшін статистикалық сараптаманы пайдаланады. Жоғалту деңгейінің пайда болу жиілігі келесі формуламен анықталады:
мұндағы
м – жоғалтулардың нақты деңгейінің пайда болу жағдайының саны.
н – таңдаулы жағдайлардың жалпы саны.
Тәуекел ауданы деп белгілі бір деңгейден аспайтын аймақты айтуға болады. Тәуекелдің негізгі аудандары келесідей бөлінеді:
1. Тәуекелге ұшырау қаупі жоғары аудан
2. Қауіпті тәуекел ауданы
3. Тәуекелге ұшырау мүмкіндігі бар аудан
4. Тәуекелсіз аудан
Тәуекелге ұшырау қаупі жоғары аудан жоғалтулар мөлшері меншікті капитал мөлшеріне тең болады және бұл банкті банкротқа ұшыратады.
Қауіпті тәуекел ауданы жоғалтулар мөлшері есептік пайдадан жоғары болады, бірақ есептік кірістің жалпы мөлшерінен аспайды. Тәуекелдің мұндай деңгейін болдырмауға тырысу керек, банктің жүзеге асыратын операцияларынан түсіретін жоғалту қаупі бар, ал бұл банктің тек бос уақытын кетіріп қана емес ақшаны босқа жұмсағандығын білдіреді.
Тәуекелге ұшырау мүмкіндігі бар ауданда жоғалтулар деңгейі есептік пайда мөлшерінен аспайды. Бұл аудандарда банк өз қызметін жүзеге асыра алады. Себебі өз қызметін жүзеге асырғаннан пайда таппағаны мен шығарған шығындарды өтейді.
Тәуекелдік негізінде ықтималдықты нақтырақ айтқанда қаржылық операцияларды жүргізу кезінде өз ресурстарынан табысының бір бөлігін жоғалту немесе қосымша шығын шығару қаупін білдіреді. Кез келген банк қызметтері тәуекелмен бірге жүреді сондықтан банк өз қызметімен байланысты тәуекелдерді зерттеп, болжамдап, оларды тиімді басқару жолдарын қарастыру қажет.

2 Қарыз алушы балансын талдау

Берілген талдау келесілерге мүмкіндік береді:
1. Активтердің негізгі баптары, яғни дебиторларды, тауарлық запастарды зерттеуге мүмкіндік береді.
2. Баланстың қолайсыз баптарын талдауға қолайсыз баптарды екіге бөледі:
а) қарыз алушының қанағатсыз жұмысын және оның жағымсыз қаржылық жағдайын сипаттайтын баптар (зияндар, мерзімінде өтелмеген несиелер мен заимдар)
б) қарыз алушының белгілі бір жетіспеушіліктерін сипаттайтын баптар (дебиторлар мен есеп айырысулар, басқа да операциялар бойынша персоналдармен есеп айырысулар).
3. Дебиторлық қарыздарды мұқият талдауға;
4. Кәсіпорындағы запастарды және олардың құрамын анықтауға;
5. Негізгі құралдардың құнын анықтауға;
6. Кредиторлық қарыздық талдауға;
7. Ұзақ мерзімді қарыздың құрамын зерттеуге
8. Қарыз алушы қызметінің күшті жақтарын зерттеуге мүмкіндік береді.
Сонымен қатар талдау кезінде қарыз алушының кірістері мен шығындары анықталады.

3. Қарыз алушылардың несиеқабілеттілігін талдау
Коммерциялық банктер қарыз алушының несиелік қабілеттілігін анықтау үшін әр түрлі әдістерді қолданады. Несиеге қабілетті анықтау үшін көрсеткіштерді келесідей топтарға бөлуге болады. Олар:
Қаржылық тұрақтылық;
Қарыз;
Қарызды өтеу;
Іскерлік белсенділік;
Рентабельділік
Қаржылық тұрақтылық көрсеткіші кәсіпорынның тұрақтылығын және төлем қабілеттілігін бағалауға мүмкіндік береді. Кәсіпорынның өзінің қысқа мерзімді міндеттерін өтеу қабілеті өтімділік деп аталады. Өімділіктің маңызды көрсеткіштерінің бірі төлем қабілетін өтеу коэфициенті. Ол коэфициент клесідей анықталады:
Кө =
Бұл көрсеткіш активтердің қаншалықты қысқа мерзімді міндетті өтейтіндігін сипаттайды. Мөлшері 2-2,5. Өтімділіктің нақтыланған коэфициенті:
Кн.ө =
Тиімді мөлшері 0,7-ден төмен болмауы керек.
Банк балансының активі мен пассиві өтімділігі бойынша келесідей:
A1 - өтімділігі жоғары активтер (нақты ақша)
A2 - жылдам өткізілетін активтер
A3 - баяу өткізілетін активтер (запастар)
A4 - өткізілуі қиын активтер
П1 - жедел (кредиторлық қарыз)
П2 - қысқа мерзімді пассивтер (заимдар)
П3 - ұзақ мерзімді пассивтер (див\тер бойынша қарыз)
П4 - тұрақты (капитал мен резервтер)
A1 A2 A3 A4 ≥ П1 П2 П3 П4 болса баланс абсолютті өтімді болып есептеледі.
Ағымдық өтімділік = (A1 + A2)*( П1 + П2)
Персп\қ өтімділік = (A3 – П3)
Қаржылық тұрақтылықтың келесі көрсеткіші тәуелсіздік коэфициенті:
Тәуелсіздік көрсеткіші =
Бұл көрсеткіш кәсіпорын мүлкінің жалпы құнындағы иесінің үлесін көрсетеді. Ол жуық шамамен 50%, ал тиімді мөлшері 0,4 кем болмауы керек. Бұлардан басқа икемді коэфициент (0,5) мобилизациялау коэфициенті
(0,5-0,6) , модернизация коэфициенті (0,3-0,5) инвестицияны (өтеу коэфициенті мерзімі бойынша өсіп отыру керек), қаржыландыру коэфициенті (1-ден кем емес), негізгі құр\ды өтеу коэфициенті (0,7-1), қысқа мерзімді қарыз коэфициенті қысқа мерзімді міндеттемелер\меншікті капитал (1-ден кем емес) және т.б. көрсеткіштер анықталып талданады.

4. Қазақстан Республикасының коммерциялық банк тәуекелдерін басқару ерекшеліктері

Банктер құралдарды беру барысында делдал болып табылады, сондықтан өзіне несие тәуелдігін қабылдайды. Несие – бұл банк сапасын және жұмыс барысын қарастырудың негізі болып табылады. Көптеген банктердің банкротқа ұшырауларын зерттеу барысында банкроттың негізгі себебі болып несиелердің төменгі салада боуын куәландырады. Осыған орай, несиені басқару процесінің өзіндік түсінігі қажет. Несие саясатының жақсы дамуы және процедурасы; портфельді сауатты басқару; ненесиелерді нәтижелі бақылау, осы сферада жұмыс жасайтын қызметшілерді дайындау тиімді несиелік басқарудың маңызды элементтері болып табылады. Дегенмен көптеген банктер өңделген несие басқаруларын және несие тәуекел процестерін тиімді жайғастыра алмайды. Сондықтан да, олар несие ресурстарының қайтарылмау мәселерін күнделікті соқтығысып қалады. Бұл өз кезегінде несиелерді сапалы басқару үшін объективті қиындықтардың бар болуын куәландырады. Банктер күнделікті өзінің барлық тәуекеледерін бағалай отырып, сонымен қатар шамадан тыс тәуекелдермен күресуге тиіс.
1. несиені төлеу қабілеттілік тәуекелдігі
2. пайыз
3. сауда
4. географиялық
5. саяси
6. операциялық
Банк басшылығы оны қалайтын және қабыл ала отырып мүмкін түрлері және тәуекел мөлшерлері анықталуына жауапты. Қазақстан Республикасының банктік тәуекелді басқаруды талдау нәтижесі бойынша біздің республикада банк тәуекелін басқару проблемасы өте басым тұр деп қорытындылауға болады. Банк қызметтерін реттеу процестеріндегі тәуекелдікті басқару бірден бір негізгі және маңызды элементтері болуы тиіс. Банк тәуекелін бақару тиімділігін арттыру Қазақстандық банктердің тұрақтылығы мен пайдалылығына тікелей әсер етеді.
Өзін-өзі тексеру сұрақтары:
1. Банк тәуекелдігінің жалпы сипаттамасы және оларды талдау тәсілдеріне не жатады?
5. Банк практикасындағы тәуекелдер және олардың жіктелуі?
3. Инвестициялық тәуекелділіке не жатады?
4. Тәуекелдерді төмендету немесе олардан сақтану жолдары қалай жүргізіледі?
Ұсынылатын әдебиеттер:
1.Банктер және банктік қызмет туралы ҚР Заңы, 31.08. 1995 ж.
2.Батракова Л.Г.Экономический анализ деятельности коммерческого банка.-М.:Логос,1998
3.Коммерциялық банктегі қаржылық талдау. Оқу құралы. Масалимова С.Ж.,Есенгельдинова С.Ж.-Семей, 2012ж.- 116 бет.

Тақырып 9. Коммерциялық банк қызметінің қаржылық нәтижелерін талдау.
1. Банктің қаржылық жағдайын талдаудың негізгі көрсеткіштер жүйесі.
2. Банк кірістерінің құрылымын талдау.
3. Кірістерді талдау.
4. Банк шығындарының негізгі түрлері және оны талдау.
5. Пайда мен рентабелділікті талдау.
Коммерциялық банктің кірістерін талдау
Коммерциялық банктердің қаржылық нәтижелерін талдауда, олардың
алған кірістерінің көлемі мен сапасы маңызды орын алады. Себебі кірістер несиелік ұйымдардың пайдасын қалыптастырудың негізгі факторы болып табылады. Банк кірістерінің төмендеуі, банк қызметінің қиындауы объективті индекаторы ретінде есептеледі. КБ-тің кірістерінің қайнар көздері б\п бизнестің түрлері табылады. Банктік бизнестің элементтеріне келесілер жатады:
Саудалық бизнес
Дисконттық бизнес
Күзет бизнесі
Банктің кепілдік қызметі
Бағалы қағаздармен бизнес
Салымдарды қабылдауға және салымшылардың тапсырмасы
бойынша корр\к қатынастармен байланысты операцияларды жүзеге
асыруға негізделген бизнес
Банк кірістерін талдаудың міндеттері
1. Кірістердің көлемі мен құрылымын анықтау бағалау
2. Кірістердің динам\сын зерттеу
3. Мейлінше жоғары кіріс әкелетін қызмет\р мен операция\р түр\нің бағыттарын айқындау
4. Активтер бірлігіне шаққандағы кірістер деңгейін бағалау
5. Кірістердің жалпы мөлшеріне әсер ететін факторларды анықтау
6. Кірістердің артуына әсер ететін нәтижелерді анықтау.
Кірістер құрылымын талдау кезінде олар пайыздық және пайыздық емес б.б. Банктің несиелік операцияларды жүзеге асыру нәтижесі болып олардан алынған пайыз алынады. Банк кірістерін талдау әдістерін қарастыра келе бүгінгі күні банктер қаржылық қызметтерін талдау үшін бай ақы\қ базаға және қажетті заманға сай тех\қ мүм\ге ие.

Коммерциялық банктің қаржылық қызметін сипаттайтын көрсеткіштерді талдау
Банктiң меншiктi капиталының жеткiлiктiлiгi мынадай екi коэффициентпен сипатталады:
- бiрiншi деңгейдегi капиталдың жалпы сомасының бiрiншi деңгейдегi капиталдың үлесi шегiнде алынған банк инвестициясын шегергендегi және екiншi деңгейдегi капиталдың меншiктi капитал бөлiгiндегi есебiне енгізілген, бірінші деңгейдегі капиталдың жалпы сомасының бірінші деңгейдегi капитал үлесi шегiнде алынған банк инвестициясының сомасына кемiтiлген банк активтерiнiң мөлшерiне және екiншi деңгейдегi капиталдың меншiктi капитал бөлiгiндегi есебiне (k1) енгiзiлген бiрiншi деңгейдегi капиталдың қатынасы;
- меншiктi капиталдың сомаға қатынасы:
- екiншi деңгейдегi капиталдың есебiне енгiзiлмеген, жалпы резервтер (провизиялар) сомасына кемiтiлген кредиттiк тәуекел дәрежесi бойынша салмақталған активтер, шартты және мүмкiн мiндеттемелер;
Бесiншi және алтыншы абзацтары 2006 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енедi
- активтер, шартты және мүмкiн талап етулер және рыноктық тәуекелдi ескеруге есептелген болуы мүмкiн талап етулер мен мiндеттемелер;
- операциялық тәуекел (k2).
Үшiншi деңгей капиталы мынадай талаптарға сәйкес келетiн үшiншi деңгейдiң реттелген борышын бiлдiредi:
- банк ұсынған, онымен айрықша байланысы бар немесе банктiң аффилиирленген тұлғасынан қамтамасыз ету алынбаса;
- ұсыныс берушi үшiн депозит не мiндеттеме болып табылмаса;
- банк мерзiмiнен бұрын (толық немесе iшiнара), сонымен бiрге мерзiмiнен бұрын банктiң бастамасы бойынша ғана өтеуi мүмкiн, егер осы өтеу уәкiлеттi органның қорытындысына сәйкес белгiленген пруденциалдық нормативтердiң сақталмауына душар етпеген жағдайында;
- өтелгенге дейiн екi жылдан асатын бастапқы мерзiмi бар. Екiншi деңгейдегi капиталға енгiзiлмеген екiншi деңгейдiң реттелген борышы оның амортизациялық бөлiгiн қоспағанда, банктiң үшiншi деңгейдегi капиталына енгiзiлуi мүмкiн.
Банктiң меншiктi капиталының К1 жеткiлiктiлiк коэффициентiнiң мәнi 0,06-тен кем болмауы тиiс. Қатысушысы банктiк холдинг болып табылатын банк үшiн банктiң меншiктi капиталының К1 жеткiлiктiлiк коэффициентiнiң мәнi 0,05-тең кем болмауы тиiс.
Банктің меншікті капиталының жеткіліктілік коэффицентінің мәні k2 0,12-ден кем болмауы тиіс. Қатысушысы банк холдинг болып табылатын банк үшін банктің меншікті капиталының жеткіліктілік коэффицентінің мәні k2 0,10-нан кем болмауы тиіс. Сатылған опциондар кредиттік тәуекел дәрежесі бойынша мөлшерленген шартты және ықтимал міндеттемелердің есебіне кіргізілмейді.
Активтердің, шартты және ықтимал талаптардың және міндеттемелердің есебі рыноктық тәуекелді ескере отырып жасалады. Меншікті капиталдың жеткіліктілік коэффиценттерін есептеу кезінде (k1, k2) салымдардың тәуекел дәрежесі бойынша мөлшерленген активтердің мөлшерінен және активтер мөлшерінен банк кастодиан шарты негізінде сақтауға қабылдаған инвестицияланбаған қаражаттардың қалдығы алынып тасталады.
Екінші деңгейдегі банктердің жиынтық меншікті капиталының есеп айырысу мөлшері 2008 жылы 173,7 млрд. теңгеге (9,8 %-ға) ұлғайды жəне 2009 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша 1 953,9 млрд. теңге болды. Бұл ретте, бірінші деңгейдегі капитал 18,8 %-ға немесе 1 525,0 млрд. теңгеге дейін ұлғайды, ал екінші деңгейдегі капитал 10,3% %-ға немесе 501,2 млрд. теңгеге дейін азайды.
Кесте 10 - Екінші деңгейдегі банктердің жиынтық меншікті капиталы, млрд. теңге
Атауы
01.01.2008
01.01.2009
Өсім %-бен
1-ші деңгейдегі капитал
1 284,0
1 525,0
18,8
Жарғылық капитал
940,2
1 017,7
8,2
Қосымша капитал
3,8
4,9
28,9
2-ші деңгейдегі капитал
558,9
501,2
-10,3
Реттелген борыш
460,9
562,6
22,1
3-ші деңгейдегі қапитал
1,7
0,9
-47,1
Банктердің инвестициялары
64,4
73,3
13,8
Барлық меншікті есеп айырысу капиталы
1 780,2
1 953,9
9,8

2009 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша банк секторы меншікті капиталының тепе-теңдік көрсеткіштері k1 - 0,12 (0,06 нормативі бойынша) (қатысушысы банк холдингі болып табылатын банк үшін нормативі - 0,05), k2 - 0,15 (0,12 нормативі кезінде) (қатысушысы банк холдингі болып табылатын банк үшін нормативі - 0,10) болды. Сонымен бірге, 2008 жылдың басынан бастап екінші деңгейдегі банктер балансы бойынша меншікті капитал 33,2 млрд. теңгеге (2,3 %-ға) өсті жəне есепті күнге 1 458,4 млрд. теңгені құрады.
Мемлекет тарапынан банктік секторды жəне экономиканы қолдау жөнінде шараларға қатысты банктердің пікірі өзгеріссіз қалды – респонденттердің 50%-ға жуығы алдын ала қабылданған қадамдарға жəне болжанған шараларға дұрыс қарады. Сол уақытта банктер Самұрық-Қазына ҰƏҚ бағдарламасы арқылы экономикаға жəне халыққа мемлекеттік қаражатты тиімді берумен тұжырымдалатын міндеттердің басымдылығына ерекше көңіл аударды.

Негізгі құралдарды пайдалану тиімділігін талдау

Жиынтық шығындарды талдау кезінде банк кірістері сияқты оларды да
пайыздық және пайыздық емес деп б.б.
Пайыздық шығындар әдетте шығындардың басым көпшілігін құрайды. Оларға банктерге депозиттерді тарту бойынша шығындар, заимдар мен клиенттер қаражаты, бағалы қағаздарды шығаруға шығындар және т.б. жатады.
Пайыздық емес шығындарға келесілер жатады:
Комиссиондық шығындар
Еңбек б\ша шығындар эксплуатациялық шығындар
Шетел валют\нан, бағамдық айыр\дан

Коммерциялық банктің пайдасын талдау

Пайда даму этапындағы өндірістік және қаржылық құрылымының өмірлкк циклының жағдайынын сипаттайтын объективті көрсеткіштері болып табылады,
Пайда алу КБ қызметінің негізгі мақсаты, өйткені банктің меншікті капитал мөлшерін ұлғайту, резервтік қорды толықтыру, күрделі салымдарды қаржыландыру, банктің құрылған имиджін қолдау және банктң дамуы мен қызмет еуінің басқа да шарттарын жетілдіру сияқты маңызды міндеттерін шешу үнемі ақшалай қаражаттар ағыны, яғни оның негізгі қайнар көзі пайданы қажет етеді.
КБ-гі пайданы талдау келесідей бағыттарда келесідей жүзеге асырылады:
1. Пайданы динамикалық талдау
2. Есеп беру периодтағы банктің алған пайдасын талдау
3. Баланстық пайданы талдау
4. Таза пайданы талдау
5. Банктің құрылымдық бөлімшелерінің пайдасын талдау
6. Қаржылық жоғалтуларды талдау
7. Пайданы пайдалануды талдау

Коммерциялық банк қызметінің қаржылық нәтижелерін талдау

4) Банктің қаржылық жағдайын объективті бағалау барынша күрделі міндет. Оны шешу үшін банктің қызметін кешенді сипаттайтын көрсеткіштер жүйесі маңызды орын алады.
Банктің қаржылық жағдайын талдаудың негізгі көрсеткіштер жүйесі.
Сәйкесінше банктің қаржылық жағдайының негізгі көрсеткіштеріне келесілер жатады: капиталдың жетекшілік көрсеткіші, активтердің сапасы, рентабелділік, өтімділік, тәуекел деңгейі. Аталған көрсеткіштер бір бірімен тығыз байланыста.
Банк капиталына олардың иелерінің салған қаражаттары, резервтер, қорлар, тартылмаған пайда жатады. Банк капиталы бірінші деңгейлі және екінші деңгейлі капитал болып бөлінеді. Банк капиталының жіткіліктілігі деген сенімділік, тұрақтылық, жағымсыз факторларға қарсы тұра білу қабілеттері сияқты қасиеттерін білдіреді. Сонымен, КБ-тегі қаржылық талдау банктің қаржылық жағдайы мен қаржылық нәтижелерін талдау және бағалау арқылы басқарудың экономикалық тиімділігін бағалауға мүмкіндік береді. Тиімді басқарудың мақсаты жоспарланған қаржылық нәтижелерді алу үшін жағдай жасау және шектеу нормаларын сақтай отырып, банктің қаржылық жағдайының тұрақты деңгейін қамтамасыз ету болып табылады. Сондықтан бантегі қаржылық талдау банк қызметінің қол жеткізген нәтижелерін бағалауды кешенді талдап қана қоймай, сонымен қатар банк қызметін қаржылық болжамдау мен модельдеудің инструменті ретінде де қызмет етеді.

Өзін-өзі тексеру сұрақтары:
1. Банктің қаржылық жағдайын талдаудың негізгі көрсеткіштер жүйесіне не жатады?
2.Банк кірістерінің көрсеткіштеріне не жатады?
3. Банк шығындарының негізгі түрлері және оны талдау бағыттары?
4. Пайда мен рентабелділікті талдау қалай жүргізіледі?

Ұсынылатын әдебиеттер:
1.Банктер және банктік қызмет туралы ҚР Заңы, 31.08. 1995 ж.
2.Батракова Л.Г.Экономический анализ деятельности коммерческого банка.-М.:Логос,1998
3.Коммерциялық банктегі қаржылық талдау. Оқу құралы. Масалимова С.Ж.,Есенгельдинова С.Ж.-Семей, 2012ж.- 116 бет.

Тақырып 10. Банк қызметін талдау және реттеудің әлемдік тәжірибесі.
1. Отандық банктердің қызметін шетелдердегі банк қызметтерімен салыстырмалы талдау.
2. Екінші деңгейдегі банктердің рейтингісі.
3.Банк қызметін талдау және реттеудегі шетелдік компаниялардың әдісі.
Коммерциялық банктердің қаржылық нәтижелерін талдауда орталық орынды кірістер алып отыр. Кірістердің төмендеуі банктің қаржылық қиындықтарына әкеледі. Осыған байланысты банктің қаржылық нәтижелерін және оның кірістерін талдау ең басты міндет
Банктердің кірістерін талдаудағы негізгі міндеттер келесілер:
кірістердің құрылымын және баға көлемін анықтау;
кірістердің құрастырушыларының динамикасын оқыту;
үлкен кіріс әкелетін операциялар түрлері мен қызметін бағыттау;
актив бірлігіне әкелетін кірістер деңгейінін бағасы;
кірістерге әсер ететін факторларды қою;
бөлек операциялар бойынша кірістер;
кірістерді өсірудегі резервтерді табу.
Кірістердің құрылымын талдау пайыздық және пайызсыз болып бөлінеді.
Банктің пайыздық кірістерін талдау професінде пайыздық кіріс әкелетін активтердің құрылымы мен көлемінің өзгеру темпін қою керек, оларды банктің активті операцияларымен жүргізілген өсу-кему темпімен салыстырып пайыздық ставкалардың деңгейінің өзгеруін шығарып, нарықтағы ссудалық капиталмен байланысты.
Өсірілген пайыздарға банктің пайыздақ операциялармен жүргізілетін кірістер және шығыстар жатады. Олардың мөлшерін келесі формула арқылы есептеуге болады:
h=несиенің барлық сомасы*жылдық пайыздық ставка*р365 (366)
h-өсірілген кірістер (шығындар)
р-күндер бойынша өсіру периоды
Өсірілген пайыздардың көлемі – бұл нақты кіріс пен шығыс емес, ол кірісті алудағы құқық. Өсірілген пайыздық кірістерді талдау кезінде несиелер бойынша пайыздар қосылатынын анықтау керек.
Банктің пайыздық кірістерін талдау бізге олардың қандай факторлар негізінде алынатының білуге мүмкіндік береді. Осы факторлар келесілер: берілген несиелердің бағаларының өзгерісі, құралдардың қолданылуы.Осы көрсеткіштердің өмуі банк кірістерінің өсуіне оң әсер етеді.
Кірістерді талдаудағы негізгі ерекшелік ол уақыты өткен несиелерден пайыз алатынын атап өту керек.
Коммерциялық банктегі пайызсыз кірістерге келесілер жатады:
комиссиондық кірістер;
шетел валютасымен, бағамдық айырма, валюталық құндылықтармен жүргізілетін операциялардың кірістері;
бағалы металдерды сату-сатып алу, бағалы қағаздарды және басқа да мүліктерді, бағалы металдарды есептеу нәтижелері, бағалы қағаздар және басқа да мүлік бойынша жүргізілетін операциялардың кірістері;
дивидендт түріндегі кірістер;
басқа да ағымдағы кірістер.
Пайызсыз кірістерді талдауда кірістердің негізгі көлемі мен ара салмағын анықтау керек, табысты қызметтерді анықтау керек, әр бір көрсетілген қызмет топтарының банктік комиссиясын құрудың әдістерін бағалау керек, көрсетілетін қызметтердің өзіндік құнын анықтау керек және т.б. қарастыру керек.
Коммерциялық банктердің негізгі кіріс көзі пайыздар, яғни берілген несиелердің пайыздары және инвестициялық операциялар бойынша пайыздар. Несиелік операциялардын кісіртерді талдаудың негізгі көздері ол банктердегі несиелік мәліметтер мен бөлімшелердің болуы. Қазіргі кездегі коммерциялық банктер Бағалы қағаздар нарығының негізгі активті қатысушылары болғанымен олардың кірістері мемлекеттік қарыздық міндеттемелерді сатудан тұрады. Басқа да кірістерге : бағалы қағаздармен жүргізілетін операциялардан кірістер оларға: дисконттық кіріс (вексель), акцияға салынған дивидендтер, бағалы қағаздармен операциялар комис-сиялары бағалы қағаздармен жүргізілген операциялар банк кірістеріне жатады. Сонымен қатар пай және акция арқылы алынған банк кірістерін сыртқы жағдайы бойынша ғана қарастырмай , оларды басқа жақтардан да қарастыру қажет.
Активтерден басқа кірістерге келесілер жатады:
клиенттермен жүргізілген операциялардан кірістер ( халықпен, несиелік мекемелермен, кәсіпорындармен және т.б.);
басқа банктер мен қаржылық компаниялардың филиалдағы капиталға қатысушыларбың бірегей қызметінен түскен кірістер;
Үшінші тұлға және мемлекетке бағалы қағаздарды инвестициялаудан түскен кірістер;
Қозғалатын және қозғалмайтын мүліктерге кірістер мен шығыстар, олар лизинг, банк бөлімшелерінің сатылуы, транспорттық құралдарды қолданы;
Опциондардан, фьючерстік және форфардтық мәмілелер, кепілдерден кірістер (шығыстар);
Негізгі құралдарды есептеуден кірістен;
Жаңа банктік өнімдерді еңгізуден, жаңа технологияларды қолданудан түскен кірістер.
Көрсетілген кірістерді талдауда олардың әр қайсысының абсолютті динамикасын анықтау керек, кіріс деңгейін анықтау керек, актив пен кіріс темпін салыстыру керек.
Кез келген жүргізілген қаржылық операциялар бойынша кіріс көлемін келесі формула арқылы анықтауға болады:
D=F*h
D- жүргізілген қаржылық операциялар бойынша кіріс
F- операциға салынған құралдардың сомасы
h- капиталға салынған кіріс нормасы
Бағалы қағаздар нарығындағы коммерциялық банктердің қызметі өзіне активті және пассивті операцияларды біріктіреді. Кірістерді талдауда бағалы қағаздармен жүргізілген операциялар келесі бағытта жүргізіледі:акция, облигация, вексель есебінен, ақшалай міндеттемелерді сату-сатып алудан, опцион келісімінен және басқа да операциялардан кірістерге ие болу. Акция әкелетін кірістердің бір түрі – ол дивиденд. Сонымен қорытындылай келгенде қазіргі кездегі банктер талдауды жүргізуде үлкен ақпараттық базаны қолданып кірістерді талдай алады.
Өзін-өзі тексеру сұрақтары:
1. Екінші деңгейдегі банктердің рейтингілеріне не жатады?
2. Отандық банктердің қызметін шетелдердегі банк қызметтерімен салыстырмалы талдауға не жатады?
3. Банк қызметін талдау және реттеудегі шетелдік компаниялардың әдісі дегеніміз не?

Ұсынылатын әдебиеттер:
1.Банктер және банктік қызмет туралы ҚР Заңы, 31.08. 1995 ж.
2.Батракова Л.Г.Экономический анализ деятельности коммерческого банка.-М.:Логос,1998
3.Коммерциялық банктегі қаржылық талдау. Оқу құралы. Масалимова С.Ж.,Есенгельдинова С.Ж.-Семей, 2012ж.- 116 бет.

3. ПРАКТИКАЛЫҚ САБАҚТАР – студенттердің өз бетінше жұмыс орындауын дамытуға және практикалық талаптар мен дағдыларды дамытуға бағытталған оқу сабақтарының нысанының бірі болып табылады. Пән бойынша практикалық сабақтар студенттерге ғылыми әдебиеттер негізінде өздік жұмыстарды орындауға және ауызша өз ой-пікірін жеткізе білуге мүмкіндік беретін семинарлар түрінде өткізіледі.

Тақырып 1.Банктегі қаржылық талдау курсының мәні,
құрылымы мен міндеттері

Сабақтың мақсаты: Банктегі қаржылық талдау курсының пәні, өзіне тән ерекшеліктері және басқа пәндермен өзара байланысын қарастырып, курстың негізгі міндеттері мен тәсілдерін оқыту.

Сабақтың жоспары:
1.Банктегі қаржылық талдау курсының пәні, құрылымы, оның өзіне тән сипаттары.
2.Қаржылық талдау түсінігі және оның мәні.
3.Қаржылық талдаудың негізгі бағыттары.
4.Ішкі және сыртқы қаржылық талдаудың сипаты.
5. Қаржылық талдау элементтері.

Бақылау жұмыстарының сұрақтары:
1. Курстың негізгі мақсаттары мен тәсілдері.
2. Банктер жүйесіне мамандар дайындаудағы курстың міндеттері.
3. Сыртқы және ішкі қаржылық талдау және олардың сипаты.
4. Банктік бизнестегі қаржылық талдаудың мазмұны мен ролі.

Әдістемелік нұсқау: берілген курс бойынша негізгі әдебиеттерді пайдалану, сабақтың мазмұнына сәйкес құрылған сұрақтар бойынша ауызша сұрауды жүргізу, бақылау жұмыстары үшін сұрақтарды жазбаша түрде тәжірибелік сабақтарға арналған дәптерде жүргізу.

Әдебиеттер: 7.1.1.- 7.1.18., 7.2.1.- 7.2.22., 7.3.1.- 7.3.13.

Тақырып 2. Ақпараттық база, коммерциялық банк қызметін талдаудың
түрлері мен әдістері.

Сабақтың мақсаты: талдаудың негізгі кезеңдері мен тәсілдерін, қаржылық талдаудың ақпараттық қамтамасыз етілуін қарастыру.

Сабақтың жоспары:
1.Талдаудың негізгі кезеңдері мен тәсілдері.
2.Талдаудың обьектілері мен субьектілері.
3.Сыртқы және ішкі ақпарат жүйесі.
4.Қаржылық талдауды жүргізуді ұйымдастыру.
5.Қаржылық талдау міндеттері мен принциптері.
6.Қаржылық талдау түрлері.

Бақылау жұмыстарының сұрақтары:
1. Кешенді экономикалық талдаудың маңызы.
2. Талдаудың ақпараттық жағынан қамтамасыз етілуі.
3. Банктің қаржылық талдамалық қызметінің міндеттері мен қызметтері.

Әдістемелік нұсқау: берілген курс бойынша негізгі әдебиеттерді пайдалану, сабақтың мазмұнына сәйкес құрылған сұрақтар бойынша ауызша сұрауды жүргізу, бақылау жұмыстары үшін сұрақтарды жазбаша түрде тәжірибелік сабақтарға арналған дәптерде жүргізу.

Әдебиеттер: 7.1.1.- 7.1.18., 7.2.1.- 7.2.22., 7.3.1.- 7.3.13.

Тақырып 3. Коммерциялық банк балансы – банктің қаржылық жағдайын
талдау үшін негізгі құжат.

Сабақтың мақсаты: Коммерциялық банк балансының құрылымын қарастырып, оның негізгі көрсеткіштерін талдауды үйрету.

Сабақтың жоспары:
1.Банк балансы – банктің қаржылық жағдайын талдаудың негізгі құжаты.
2.Банк балансын құру қағидалары, тәртібі, оның негізгі бөлімдері.
3.Банк балансын талдаудың негізгі бағыттары

Бақылау жұмыстарының сұрақтары:
1. Коммерциялық банк балансының құрылымы.
2. Баланс-брутто және баланс-нетто.
3. АҚШ, Франция, Ресей банктері балансын салыстырмалы талдау.

Әдістемелік нұсқау: берілген курс бойынша негізгі әдебиеттерді пайдалану, сабақтың мазмұнына сәйкес құрылған сұрақтар бойынша ауызша сұрауды жүргізу, бақылау жұмыстары үшін сұрақтарды жазбаша түрде тәжірибелік сабақтарға арналған дәптерде жүргізу.

Әдебиеттер: 7.1.1.- 7.1.18., 7.2.1.- 7.2.22., 7.3.1.- 7.3.13.

Тақырып 4. Банктің меншікті және сырттан тартылған қаражаттарының жағдайына талдау.

Сабақтың мақсаты: Коммерциялық банк қаражаттарының құрамы және құрылымымен танысып, оларды талдау.

Сабақтың жоспары:
1.Коммерциялық банктің меншікті қаражаттарын (капиталды) талдау.
2.Коммерциялық банк міндеттерін талдау.
3.Сырттан тартылған қаражаттарды қалыптастыруда банкаралық несиені пайдалануды талдау

Бақылау жұмыстарының сұрақтары:
1. Банк ресурстарының құрамы мен құрылымы, оны талдау ерекшеліктері.
2. Тиімді ресурстар көлемін анықтау.
3. Банктің ресурстық базасын талдау.
4. Банктің депозиттік операцияларын талдау.
5. Депозиттердің тұрақтылығын қолдауды талдау.

Әдістемелік нұсқау: берілген курс бойынша негізгі әдебиеттерді пайдалану, сабақтың мазмұнына сәйкес құрылған сұрақтар бойынша ауызша сұрауды жүргізу, бақылау жұмыстары үшін сұрақтарды жазбаша түрде тәжірибелік сабақтарға арналған дәптерде жүргізу.

Әдебиеттер: 7.1.1.- 7.1.18., 7.2.1.- 7.2.22., 7.3.1.- 7.3.13.

Тақырып 5. Коммерциялық банктердің активтік
операцияларын талдау.

Сабақтың мақсаты: Коммерциялық банк ресурстарын орналастырудың негізгі бағыттарын талдау.

Сабақтың жоспары:
1.Банктің активті операцияларын талдау.
2.Банк ссудаларының қамтамасыз етілуін талдау.
3.Банктің бағалы қағаздар және басқа да операцияларын талдау.

Бақылау жұмыстарының сұрақтары:
1. Банк ресурстарын пайдаланудың негізгі бағыттарын талдау.
2. Лизингтік операцияларды талдау.
3. Факторингтік операцияларды талдау.

Әдістемелік нұсқау: берілген курс бойынша негізгі әдебиеттерді пайдалану, сабақтың мазмұнына сәйкес құрылған сұрақтар бойынша ауызша сұрауды жүргізу, бақылау жұмыстары үшін сұрақтарды жазбаша түрде тәжірибелік сабақтарға арналған дәптерде жүргізу.

Әдебиеттер: 7.1.1.- 7.1.18., 7.2.1.- 7.2.22., 7.3.1.- 7.3.13.

Тақырып 6. Коммерциялық банктің төлем міндеттемелерінің
орындалуын талдау.

Сабақтың мақсаты: Коммерциялық банктің төлем міндеттемелерінің жалпы сипаттамасын қарастырып, оларды талдау ерекшеліктерімен танысу.

Сабақтың жоспары:
1.Коммерциялық банктің төлем міндеттемелерінің жалпы сипаттамасы.
2.Есептік қызмет көрсету бойынша клиенттер алдындағы міндеттемелерді орындауды талдау.
3.Міндетті резервтер есебіне аударымдардың сипаттамасы және оны талдау.

Бақылау жұмыстарының сұрақтары:
1. Төлем міндеттемелері туралы түсінік.
2. Клиенттердің бюджетке салықтар мен басқа да міндетті төлемдерінің мерзімділігі мен толықтылығын талдау.

Әдістемелік нұсқау: берілген курс бойынша негізгі әдебиеттерді пайдалану, сабақтың мазмұнына сәйкес құрылған сұрақтар бойынша ауызша сұрауды жүргізу, бақылау жұмыстары үшін сұрақтарды жазбаша түрде тәжірибелік сабақтарға арналған дәптерде жүргізу.

Әдебиеттер: 7.1.1.- 7.1.18., 7.2.1.- 7.2.22., 7.3.1.- 7.3.13.

Тақырып 7. Банктің қызметіндегі экономикалық нормативтердің
орындалуын талдау.

Сабақтың мақсаты: Банк капиталының жеткіліктілігін, активтер сапасын, табыстылық көрсеткіштерін талдау.

Сабақтың жоспары:
1.Банк қызметіндегі экономикалық нормативтері.
2.Банк капиталының жеткіліктілігін талдау.
3.Активтер сапасын, олардың қайтарымдылық дәрежесін талдау.
4.Табыстылық көрсеткіштерін талдау.
5.Коммерциялық банк балансының өтімділігін бағалау.

Бақылау жұмыстарының сұрақтары:
1. Пруденциалдық нормативтердің мазмұны
2. Банк өтімділігін талдау
3. Банк қызметі нәтижелерін CAMEL тәсілі бойынша қаржылық талдау.
Әдістемелік нұсқау: берілген курс бойынша негізгі әдебиеттерді пайдалану, сабақтың мазмұнына сәйкес құрылған сұрақтар бойынша ауызша сұрауды жүргізу, бақылау жұмыстары үшін сұрақтарды жазбаша түрде тәжірибелік сабақтарға арналған дәптерде жүргізу.

Әдебиеттер: 7.1.1.- 7.1.18., 7.2.1.- 7.2.22., 7.3.1.- 7.3.13.

Тақырып 8. Банктің коммерциялық тәуекелін талдау.

Сабақтың мақсаты: Банк тәуекелдігінің жалпы сипаттамасы және оларды талдау тәсілдерімен танысу.
Сабақтың жоспары:
1.Банк практикасындағы тәуекелдер және олардың жіктелуі.
2.Банк тәуекелдігінің жалпы сипаттамасы және оларды талдау тәсілдері.
3.Банктің жалпы тәуекелдігін есептеу және талдау.
4.Тәуекелдерді төмендету немесе олардан сақтану жолдары.

Бақылау жұмыстарының сұрақтары:
1. Банк практикасындағы тәуекелдер және олардың жіктелуі.
2. Қарыз алушының несие алу қабілеттігін талдау.
3. Инвестициялық тәуекелділік және оны талдау.
3. Тәуекелдерді сақтандырудың шетелдік тәжірибесі.

Әдістемелік нұсқау: берілген курс бойынша негізгі әдебиеттерді пайдалану, сабақтың мазмұнына сәйкес құрылған сұрақтар бойынша ауызша сұрауды жүргізу, бақылау жұмыстары үшін сұрақтарды жазбаша түрде тәжірибелік сабақтарға арналған дәптерде жүргізу.

Әдебиеттер: 7.1.1.- 7.1.18., 7.2.1.- 7.2.22., 7.3.1.- 7.3.13.

Тақырып 9. Коммерциялық банк қызметінің қаржылық
нәтижелерін талдау.

Сабақтың мақсаты: Банк қызметінің қаржылық нәтижелерін және олардың тиімділігін талдау.

Сабақтың жоспары:
1.Банктің қаржылық жағдайын талдаудың негізгі көрсеткіштер жүйесі.
2.Банк кірістерінің құрылымын талдау.
3.Кірістерді талдау.
4.Банк шығындарының негізгі түрлері және оны талдау.
5.Пайда мен рентабелділікті талдау.
6.Активтердің жеке түрлеріне қаржыларды салу тиімділігін талдау
7.Банктердің несиелік операциялардан кірістерін талдау.
8.Бағалы қағаздармен операциялардан кірістерді талдау.

Бақылау жұмыстарының сұрақтары:
1. Банк қызметі нәтижелілігін талдау әдістемесі.
2. Банк табыстылығын талдау міндеттері.
3. Пайыздық және пайыздық емес кірістер мен шығыстар.
4. Активтердің жеке түрлеріне қаржыларды салу тиімділігін талдау.
5. Коммерциялық банктің қаржылық нәтижелерін экономикалық талдау.
6. Банк пайдалылығының көрсеткіштері.
6. Банк пайдасының динамикасын талдау.

Әдістемелік нұсқау: берілген курс бойынша негізгі әдебиеттерді пайдалану, сабақтың мазмұнына сәйкес құрылған сұрақтар бойынша ауызша сұрауды жүргізу, бақылау жұмыстары үшін сұрақтарды жазбаша түрде тәжірибелік сабақтарға арналған дәптерде жүргізу.

Әдебиеттер: 7.1.1.- 7.1.18., 7.2.1.- 7.2.22., 7.3.1.- 7.3.13.

Тақырып 10. Банк қызметін талдау және реттеудің әлемдік тәжірибесі.

Сабақтың мақсаты: Ұлттық деңгейде банктердің қызметін және әртүрлі елдердегі банк қызметтерін салыстырмалы талдай білу.

Сабақтың жоспары:
1.Отандық банктердің қызметін шетелдердегі банк қызметтерімен салыстырмалы талдау.
2.Екінші деңгейдегі банктердің рейтингісі.
3.Банк қызметін талдау және реттеудегі шетелдік компаниялардың әдісі.

Бақылау жұмыстарының сұрақтары:
1.Отандық банктердің қызметін шетелдердегі банк қызметтерімен салыстырмалы талдау.
2.Банк қызметін талдау және реттеудегі шетелдік компаниялардың әдісі.

Әдістемелік нұсқау: берілген курс бойынша негізгі әдебиеттерді пайдалану, сабақтың мазмұнына сәйкес құрылған сұрақтар бойынша ауызша сұрауды жүргізу, бақылау жұмыстары үшін сұрақтарды жазбаша түрде тәжірибелік сабақтарға арналған дәптерде жүргізу.

Әдебиеттер: 7.1.1.- 7.1.18., 7.2.1.- 7.2.22., 7.3.1.- 7.3.13.

5.ОҚУШЫЛАРДЫҢ ӨЗДІК ЖҰМЫСТАРЫ

1. Коммерциялық банктердің қаржылық талдауының мәні мен қажеттілігі.
2. Коммерциялық банктердің кірістерін талдау.
3. Банк активтері мен пассивтерін басқару стратегиясы..
4. Коммерциялық банктерді басқарудағы қаржылық талдаудың ролі.
5. Коммерциялық банктердің шығыстарын талдау.
6. Банктің ресурстық базасын талдау.
7. Коммерциялық банктердің меншікті қаржыларын талдау.
8. Коммерциялық банктердің міндеттемелерін талдау.
9. Банк пайдасын талдау.
10. Банктің активтік операцияларын талдау.
11. Банктің қаржылық жағдайын талдау.
12. Коммерциялық банк балансын талдаудың негізгі бағыттары.
13. Банктің бухгалтерлік есебін және есеп берушілігінің жағдайын талдау.
14. Банктің пайыздық емес кірісін талдау.
15. Коммерциялық банктің өтімділігін талдау.
16. Бағалы қағаздармен операцияларды талдау.
17. Банктік ссудалардың қамтамасыз етілуін талдау.
18. Коммерциялық банктердің лизингтік операцияларын талдау.
19. Коммерциялық банктердің депозиттік операцияларын талдау.
20. Банкте қаржылық талдауды жүргізуді ұцымдастыру..
21. Банктің экономикалық талдау түрлері.
22. Банк рентабелділігін талдау.
23. Банктің ссудалық операцияларын талдау.
24. Банктің валюталық операцияларын талдау.
25. Несиелер бойынша пайыздық мөлшерлемелерді талдау.
26. Қаржылық талдаудың ақпараттық базасы.
27. Коммерциялық банктердің сенімділігін қамтамасыз ету әдістемесі.
28. Банк капиталының жеткіліктілігін талдау.
29. Банктің дебиторлық және кредиторлық қарызын талдау.
30. Бюджетке салықтар мен алымдардың мерзімділігі мен толықтылығын талдау.

Кесте 3 – Оқытушының жетекшілігімен орындалатын оқушылардың өздік жұмысының мазмұны келесі кестеде көрсетілген.

№
ООӨЖ

Аудиторлық
Аудиторлық емес
1
2
3
1.
1.Банктегі қаржылық талдау курсының пәні, құрылымы, оның өзіне тән сипаттары.
2.Қаржылық талдау түсінігі және оның мәні.
3.Қаржылық талдаудың негізгі бағыттары.
4.Ішкі және сыртқы қаржылық талдаудың сипаты.
5.Қаржылық талдау элементтері.
1.Курстың негізгі мақсаттары мен тәсілдері.
2.Банктер жүйесіне мамандар дайындаудағы курстың міндеттері.
3.Сыртқы және ішкі қаржылық талдау және олардың сипаты.
4.Банктік бизнестегі қаржылық талдаудың мазмұны мен ролі.

2.
1.Талдаудың негізгі кезеңдері мен тәсілдері.
2.Талдаудың обьектілері мен субьектілері.
3.Сыртқы және ішкі ақпарат жүйесі.
4.Қаржылық талдауды жүргізуді ұйымдастыру.
5.Қаржылық талдау міндеттері мен принциптері.
6.Қаржылық талдау түрлері.
1.Кешенді экономикалық талдаудың маңызы.
2.Талдаудың ақпараттық жағынан қамтамасыз етілуі.
3.Банктің қаржылық талдамалық қызметінің міндеттері мен қызметтері.

3.
1.Банк балансы – банктің қаржылық жағдайын талдаудың негізгі құжаты.
2.Банк балансын құру қағидалары, тәртібі, оның негізгі бөлімдері.
3. Банк балансын талдаудың негізгі бағыттары.
1.Коммерциялық банк балансының құрылымы.
2.Баланс-брутто және баланс-нетто.
3.АҚШ, Франция, Ресей банктері балансын салыстырмалы талдау.

4.
1.Коммерциялық банктің меншікті қаражаттарын (капиталды) талдау.
2.Коммерциялық банк міндеттерін талдау.
3.Сырттан тартылған қара-жаттарды қалыптастыруда банкаралық несиені пайдалануды талдау
1.Банк ресурстарының құрамы мен құрылымы, оны талдау ерекшеліктері.
2.Тиімді ресурстар көлемін анықтау.
3.Банктің ресурстық базасын талдау.
4.Банктің депозиттік операцияларын талдау.
5.Депозиттердің тұрақтылығын қолдауды талдау.
5.
1.Банктің активті операцияларын талдау.
2.Банк ссудаларының қамтамасыз етілуін талдау.
3.Банктің бағалы қағаздар және басқа да операцияларын талдау.
1.Банк ресурстарын пайдаланудың негізгі бағыттарын талдау.
2.Лизингтік операцияларды талдау
3.Факторингтік операцияларды талдау.
6.
1.Коммерциялық банктің төлем міндеттемелерінің жалпы сипаттамасы.
2.Есептік қызмет көрсету бойынша клиенттер алдындағы міндеттемелерді орындауды талдау.
3. Міндетті резервтер есебіне аударымдардың сипаттамасы және оны талдау.
1.Төлем міндеттемелері туралы түсінік.
2.Клиенттердің бюджетке салықтар мен басқа да міндетті төлемдерінің мерзімділігі мен толық-тылығын талдау.

7.
1..Банк қызметіндегі экономикалық нормативтері.
2.Банк капиталының жеткіліктілігін талдау.
3.Активтер сапасын, олардың қайтарымдылық дәрежесін талдау.
4.Табыстылық көрсеткіштерін талдау.
5. Коммерциялық банк балансының өтімділігін бағалау.
1.Пруденциалдық нормативтердің мазмұны
2.Банк өтімділігін талдау
3.Банк қызметі нәтижелерін CAMEL тәсілі бойынша қаржылық талдау.

8.
1.Банк практикасындағы тәуекелдер және олардың жіктелуі.
2.Банк тәуекелдігінің жалпы сипаттамасы және оларды талдау тәсілдері.
3.Банктің жалпы тәуекелдігін есептеу және талдау.
4. Тәуекелдерді төмендету немесе олардан сақтану жолдары.
1.Банк практикасындағы тәуекелдер және олардың жіктелуі.
2.Қарыз алушының несие алу қабілеттігін талдау.
3.Инвестициялық тәуекелділік және оны талдау.
4.Тәуекелдерді сақтан-дырудың шетелдік тәжірибесі.
9.
1.Банктің қаржылық жағдайын талдаудың негізгі көрсеткіштер жүйесі.
2.Банк кірістерінің құрылымын талдау.
3.Кірістерді талдау.
4.Банк шығындарының негізгі түрлері және оны талдау.
5.Пайда мен рентабелділікті талдау.
6. Активтердің жеке түрлеріне қаржыларды салу тиімділігін талдау
7. Банктердің несиелік операциялардан кірістерін талдау.
8. Бағалы қағаздармен операциялардан кірістерді талдау.
1.Банк қызметі нәтижелілігін талдау әдістемесі.
2.Банк табыстылығын талдау міндеттері.
3.Пайыздық және пайыздық емес кірістер мен шығыстар.
4.Активтердің жеке түрлеріне қаржыларды салу тиімділігін талдау.
5.Коммерциялық банктің қаржылық нәтижелерін экономикалық талдау.
6.Банк пайдалылығының көрсеткіштері.
7. Банк пайдасының динамикасын талдау.

10
1.Отандық банктердің қызметін шетелдердегі банк қызметтерімен салыстырмалы талдау.
2.Екінші деңгейдегі банктердің рейтингісі.
3. Банк қызметін талдау және реттеудегі шетелдік компаниялардың әдісі.

5В050900 Қаржы мамандығығының студенттеріне арналған Коммерциялық банкегі қаржылық талдау пәнінен емтихан сұрақтары
1.КБ қаржылық талдаудың мәні мен қажеттілігі.
2.КБ басқарудағы қаржылық талдаудың ролі,
3.Банктегі қаржылық талдауды жүргізуді ұйымдастыру.
4.Қаржылық талдаудың ақпараттық базасы.
5.Қаржылық талдаудың обьектілері мен субьектілері.
6.Қаржылық талдаудың негізгі бағыттары мен этаптары.
7.КБ балансын талдау.
8.Банк балансының құрылымы.
9.Банктің экономикалық талдау әдістері.
10.Банктің экономикалық талдау түрлері.
11.КБ балансын құру принцитері.
12.КБ басқарудағы қаржылық талдаудың элементтер.
13.Банк активтерін және пассивтерін басқару стратегиясы.
14.Банктердің статистикалық, бухгалтерлік және қаржылық есеп беру формаларының сипаттамасы.
15.Банк кірістерін талдау.
16.Банк шығындарын талдау.
17.Банк пайдасын талдау.
18.Банк қызметінің нәтижелілігін талдау әдістемесі.
19.Рентабелділікті талдау.
20.Банктің рентабелділік көрсеткіштерін талдау.
21.Банктің қаржылық жағдайын талдау.
22.Банк пассивін басқару сапасын талдау.
23.Банктің ресурстық базасын талдау.
24.Банктің қаржылық жағдайын талдаудың негізгі көрсеткіштері.
25.КБ меншікті қаржыларының құрылымы, олардың қажеттілігі.
26.КБ міндеттемелерін талдау.
27.Банкаралық несиелерді пайдалануды талдау.
28.Банктердің пассивті және активті операциялары.
29. Банк активтері, олардың жіктелуі
30.Банктің бағалы қағаздармен операцияларын талдау.
31.КБ валюталық операциялары талдау.
32.КБ лизингтік операцияларын талдау.
33.Факторинг, форфейтинг операцияларын талдау.
34.Банктің ссудалық операцияларын талдау.
35.Банктің ссуданың қамтамасыз етілуін талдау.
36.Несиелер бойынша пайыздық ставканы талдау.
37.Депозиттік салымдар бойынша төлемдердің мерзімділіг мен толықтылығы.
38.Банктік тәуекелдерді талдаудың негізгі көресткіштері.
39.Банктің дебиторлық қарыздарын талдау.
40.Банктің кредиторлық қарыздарын талдау.
41.КБ өтімділігін талдау.
42.Банк капиталының жеткіліктілігін талдау.
43.Пайыздық тәуекелдерді талдау.
44.Ішкі және сыртқы қаржылық талдау сипаттамасы.
45.Банктің пайыздық кірістерін талдау.
46.Қаржылық жоғалтуларды талдау.
47.Банктің бухгалтерлік есеп және есеп берушілігін талдау.
48.КБ жарғылық қорын талдау.
49.КБ тартылған қаржыларын талдау.
50.Несиелік ресурстардың тиімділігін анықтау.
51.Салықтарды және бюджетке төлемдерді мерзімінде және толық төлеуді талдау.
52.КБ өтімділік және төлем қабілеттілігінің экономикалық мәні.
53.КБ сенімдігін құру әдістемесі.
54.Банктік тәуекелдер сипаттамасы, оларды төмендету жолдары.
55.Банктік операциялармен байланысты ішкі тәуекелдер.
56.Несиелік тәуекелдерді талдау.
57.Валюталық тәуекелдерді талдау.
58.Банктің персоналдармен жұмыс істеу тиімділігін талдау.
59.КБ депозиттік операцияларын талдау.
60. КБ қызметін инвестициялық талдау әдістері.
61.Отандық банктердің қызметін шетелдердегі банк қызметтерімен салыстырмалы талдау.
62.Екінші деңгейдегі банктердің рейтингісі.
63.Банк қызметін талдау және реттеудегі шетелдік компаниялардың әдісі.
64.Банк қызметі нәтижелілігін талдау әдістемесі.
65.Банк табыстылығын талдау міндеттері.
66.Пайыздық және пайыздық емес кірістер мен шығыстар.
67.Активтердің жеке түрлеріне қаржыларды салу тиімділігін талдау.
68.Коммерциялық банктің қаржылық нәтижелерін экономикалық талдау.
69.Банк пайдалылығының көрсеткіштері.
70.Банк пайдасының динамикасын талдау.

Ұқсас жұмыстар

---

«Альянс банкі» АҚ

---

Қазақстан Республикасының несиелік ұйымдарының қызметіне қаржылық қағалау

---

Еуразиялық Экономикалық Одақ мемлекеттеріндегі банк секторының ағымдағы жағдайына талдау

---

Сыртқы борыш және оның жай-күйін талдау

---

Ұйымдағы бухгалтерлік міндеттеменің маңыздылығы

---

Қысқа мерзімді міндеттемелердің есебін және олардың ерекшеліктерін зерттеу

---

Заем шарты

---

Заем шартының нысанасы

---

Ұзақ мерзімді қаржылық міндеттемелер

---

Ілгерімелі қаржылық есеп

---

ҚР «Халық Банкі» АҚ құрылымы

---

Екінші деңгейлі банктеріндегі валюталық операциялар

---

КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДІҢ НЕСИЕЛІК САЯСАТЫН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ

---

БАНКТІК ҚЫЗМЕТТІ ҚАДАҒАЛАУ ЖӘНЕ ОНЫ РЕТТЕУ

---

Коммерциялық банктердің қаржы айналымында бағалы қағаздармен жүргізілетін операциялары

---

Банктік есепшот келісімі

---

Екінші деңгейлі банк клиенттеріне есеп-кассалық қызмет көрсетулер

---

Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі – «Банктердің Банкі»

---

Қазақстандағы банктік жүйенің даму кезеңдері туралы

---

Қазақстан Рсепубликасының екінші деңгейлі банктерінде бағалы қағаздар нарығын құру

---