Жазық айнадан кескін салу

Жарық көздері. Жарықтың түзу сызықпен таралуы.
№28 өзіндік жүмыс

І-деңгей

1. Далада қараңгы түскенде оқушы электр шамын қосты. Дұрыс жауапты таңда.
А) Шам табиғи жарық көзі болып табылады.
Ә) Шамның жарығы ауада түзу сызықты таралады.
Б) Шамның жарығы ауадағы кедергілерді айналып өтеді.
2. Мөлдір емес денеден бір көлеңке түседі. Дүрыс жауапты таңда.
А) Жарық көзі біреу, бірақ өте кіші.
Ә) Жарық көзі біреу, бірақ өте үлкен
Б) Жарық кез келген өлшемдері үлкен емес, жарық көзінен түседі.
3. Жаздың күні күн ашық болады. Дүрыс жауапты таңда.
А) Күн - табиғи жарық көзі.
Ә) Күн - жасанды жарық көзі.
Б) Неғүрлым күн биік түрса соғүрлым көлеңке үзын болады.
4. Молдір емес дененің арғы жағында шеттері анық көрінетін бір көлеңке түседі. Дүрыс жауапты таңда.
А) Жарық бір ғана кез келген өлшемдегі жарық кезінен түсіп түр.
Ә) Жарық көзі біреу, бірақ өлшемдері үлкен.
Б) Жарық көзі біреу, бірақ өлшемі өте кіші
5. Москвадағы Останкино телемүнарасында жарық электр шамы жанып түр. Дұрыс жауапты таңда.
А) Шамның жарығын Владивостокта күшті телескоппен көруге болады.
Ә) Шамнан жарық түзу сызықты таралады.
Б) Шам табиғи жарық көзі болып табылады.
6. Суретте а және б ұшып бара жатқан доптың суреті берілген. Дұрыс жауапты таңда.
А) а суретте жарық көзі үлкен шам.
Ә) б суреттегі жарық көзі үлкен шам.
Б) Екі жағдайда да жарық түзу сызықты таралады.

ІІ-деңгей

1. Берілген кестені толтьгр. Қай жарық көзіне бұлар жатады: күн, майшамның жалыны, теледидардың әкраны, найзағай, мысықтың көзі, өрт, жарқырауық қоңыздар.
Жарық кездері
Табиғи
Жасанды
2. Берілген кестеге қандай жарық көзі нүктелік, қандай жарық көзі өлшемді екенін ажыратып жаз: күндізгі жарық шамы, жүлдыздар, биікте үшып бара жатқан үшақтың шамдары, кітапты жарықтандырып түрған шам, Останкино телемұнарасының төбесінде жанып тұрған шам.
Жарық кездері
Нүктелік
Өлшемді
3. Қандай жағдайда дененің тек қана шала көленкесі түседі?
4. Жарық біркелкі ортада түзу сызықты таралатынына мысал келтір.
5. Бір ғана таяқшадан үзындықтары әртүрлі коленкелерді қалай алуға болады.
6. Күннің және Айдың тұтылуларын қалай түсіндіруге болады?
ІІІ-деңгей

1. Қарындашты қалай ұстағанда столдың бетіне оның анық көленкесі түседі? Егер жарық үйдің төбесіне бекітілген күндізгі жарық шамынан түсіп тұрса?
2. Әкваторда талтүсте ұшып бара жатқан самолеттің өзінің өлшемдері үлкен бе әлде оның толық көленкесінің өлшемдері үлкен бе?
3. Неліктен бүлтты күндері денелерден көленке түспейді? Түсіндір.
4. Нәрсенің өзінің өлшемдерімен оның көленкесінің өлшемдері бірдей болса, Күн көкжиектен қандай биіктікте түр?
5. Күншуақты күні тік қойылған 1-метрлік сызғыштың коленкесінің биіктігі 50см, ал ағаштың коленкесінің биіктігі 6м болса, ағаштың өзінің биіктігі неге тең?
6. Әкесінің бойы баласынан бОсм-ге биік, әкесінің көленкесінің биіктігі баласының қөлнекесінен 90см биік. Баласының бойының үзындығы қандай, егер оның көленкесінің биіктігі 180см болса.
(120см)

Жарықтың шағылу заңы. Жазық айнадан кескін салу.
№29 өзіндік жүмыс.

І-деңгей
1. Суретте жазық айнаға түскен сәулесі көрсетілген. Дүрыс жауапты таңда.

А) Жазық айнаға түсу бұрышы 30 -тан аз
Ә) Шағылу бұрышы түсу бұрышынан үлкен
Б) Шағылған сәуле суреттің жазықтығында жатады
2. Жарық сәулесі (суретте) тегіс АВ пластинасына түседі. Дүрыс жауапты таңда.

А) Шағылған сәуле С нүктесінен төмен өтеді.
Ә) Шағылған сәуле Д нүктесінен жоғары жатады.
Б) Шағылған сәуле сурет жазықтығында жатады
3. Кішкене шам А және мөлдір емес ширма ВС жазық айнасының алдыңда тұр. Дұрыс жауапты таңда.

А) Айна шамның шын кескінін береді.
Ә) Айна шамның үлкейтілген кескінін береді.
Б) Д нүктесінен А шамның кескінін көруге болады.
4. ВС жазық айнасының алдыңда А нүктесінде шам жанып түр.
Дұрыс жауапты таңда.

А) Шамның кескіні шамның өзінен кіші.
Ә) Д нүктесінен айнадағы шамның кескінін көруге болады.
Б) Е нүктесінен айнадағы шамның кескінін көруге болады.
5. Бөлмені екі шам А және В (суретте) жарықтандырады. Қабырғаға параллель мөлдір емес ширма қойылған. Дүрыс жауапты таңда.

А) Д нүктесі көленкеде түр
Ә) С нүктесінен екі шамда көрінеді Б) Д нүктесінен В шамы көрінеді
6. Суретте MN айнасының және 8-жарық көзінің орналасуы берілген. .
Дұрыс жауапты таңда.

А) Жарық көзі 8-тан оның айнадағы кескініне дейінгі қашықтық 8м
Ә) Жарық көзінен айнадағы кескінге дейінгі арақашықтық 6м
Б) Жазық айнада нәрсенің шын кескіні пайда болады.
ІІ-деңгей

1. а) Жарық сәулесі жазық айнаға 40° бұрыш жасай түседі. Шағылу бұрышы неге тең?
б) Қыз бала жазық айнадан 1,5м қашықтықта түр. Ол өзінің айнадағы кескіні өзінен қандай қашықтықта көреді.
2. а) Жазық айнаға түскен жарық сәулесінің түсу бұрышы 30° тең. Түскен сәулемен шағылған сәуленің арасындағы бұрыш неге тең?
б) Адам жазық айнаға қарай 2мс жылдамдықпен жүріп келеді. Ол өзінің айнадағы кескініне қандай жылдамдықпен жақындайды?
3. а) Түсу бұрышы қандай болған жағдайда түскен сәулемен шағылған сәуленің арасындағы бұрыш 60° тең?
б) Адам вертикаль қойылған жазық айнадан 1м қашықтықта түр. Адам мен оның айнадағы кескінің ара қашықтығы қандай?
4. а) Сәуле жазық айнаға түсіп түр. Түскен сәуле мен шағылған сәуленің арасындағы бұрыш 90° тең. Түсу бұрышы неге тең?
б) Алфавиттің қандай әріптері жазық айнадан шағылғанда өзгермейді?
5. а) Жарық сәулесі жазық айнаға түседі. Түскен сәуле мен шағылған сәуленің арасындағы бұрыш түсу бұрышынан қанша есе артық?
б) Столдың үстінде жазық айна жатыр. Айнаның жартысын жауып қойсақ, люстраның айнадағы кескіні қалай әзғереді?
6. а) Түскен сәуле мен жазық айнаның арасындағы бұрыш түскен сәуле мен шағылған сәуленің арасындағы бұрышқа тең. Түсу бұрышы неге тең?
б) Нәрсе жазық айнадан 20 см аралықга тұр. Егер нәрсені тағы 10 см-ге алыстатсақ, нәрсенің кескіні нәрседен қандай аралықта тұрар еді?
ІІІ-деңгей

1. а) Жарық сәулесі айнаға 35° бұрыш жасай түседі. Түскен сәуле мен шағылған сәуленің арасындағы бұрыш неге тең? Шағылу бұрышы неге тең? Суретін сызып кәрсет
б) AB нәрсенің айнадағы кескінін салыңдар. Нәрсенің айнадағы көріну облысын анықта

2. а) Жарық сәулесі айнаға перпендикуляр түсіп түр. Егер айнаны 15° -қа бұрсақ, шағылған сәуле түскен сәуледен қандай бұрышқа ауытқиды?
б) АВ нәрсенің айнадағы кескінін сал. Кескіннің айнада көріну облысын көрсет.

3. а) Түскен сәуле мен шағылған сәуленің арасындағы бұрыш 50° тең. Түсу бұрышы неге тең?
б) А,В,С нүктелерінің айнадағы кескінің салып көрсет. Барлық нүктелердің айнадағы көру облысын анықта.

4. а) Түскен сәуле мен шағылған сәуленің арасындағы бұрыштық 23-і 80°-қа тең. Түсу бұрышы неге тең?
б) АВС үшбұрыштың айнадағы кескінін сызып көрсет. Кескінннің көріну облысын анықта.

5. а) Жазық айнаға түскен сәуленің түсу бұрышын 30°-тан 45°-қа дейін өзгертетін болсақ, түскен сәуле мен шағылған сәуленің арасындағы бұрыш қалай өзгереді?
б) АВСД төртбұрыштың жазық айнадағы кескінін сызып көрсет. Кескіннің көру Д облысын анықта.

6. а) Шағылған сәуле айнадан қандай бұрышқа ауытқиды, егер айнаны φ бұрышына бұрсақ? Түскен сәуленің бағыты өзгермейді.
б)Бұрыштарды өлшемей-ақ, шағылған сәулелерді сызып көрсет.

Жарықтың сыну заңдары.
№30 өзіндік жүмыс

І деңгей

1. Балықшы күннің шығуын көлдің жағасында қарсы алады. Дұрыс жауапты таңда.
А) Шағылу бұрышы - ол шағылған сәуле мен сынған сәуленің арасындағы бұрыш.
Ә) Көлдің түбіне түскен жарық сәулесі судың бетінде өзінің бағытын өзгертеді.
Б) Жарықтың жылдамдығы ауада да суда да бірдей.
2. Суретте екі мөлдір ортаның шекарасына түскен сәуле көрсетілген. Дүрыс жауапты таңда.

А) Түсу бұрышы 60°-тан жоғары.
Ә) Сыну бұрышы 45°-тан төмен.
Б) 1-ші ортада жарықтың жылдамдығы 2-і ортаға қарағанда аз.
3. Түнде жабық бассейнді бір ғана шам жарықтандырады. Дүрыс жауапты таңда.
А) Түсу бұрышы -ол түскен сәулемен судың бетіне жүргізілген перпеидикулярдың арасындағы бұрыш.
Ә) Суда жарық жылдамдығы ауаға қарағанда көп.
Б) Судың бетіне түскен сәулелер үшін сыну бұрышы түсу бұрышынан артық.
4. Суретте екі мөлдір ортаның шекарасынан өтетін сәуле көрсетілген. Дүрыс жауапты таңда.

А) 2-ші ортаның оптикалық тығыздығы 1-ші ортаға қарағанда көп.
Ә) 1-ші ортада жарықтың жылдамдығы 2-ші ортаға қарағанда аз.
Б) Сыну бұрышы 60°-тан жоғары.
5. Суретте ауадан шынының бетіне түсетін сәулелер көрсетілғен.
Дұрыс жауапты таңда.

А) 1-ші суретте сәулелердің сынуы көрсетілғен.
Ә) 2-ші суретте сәулелердің сынуы көрсетілген.
Б) 3-ші суретте сәулелердің сынуы дүрыс көрсетілген.
6. Суретте сәуленің ауадан шынының бетіне түсу кәрсетілген. Дүрыс жауапты таңда.
А) Ауаның оптикалық тығыздығы шыныдан көп.
Ә) Сынған сәуле А нүктесінен жоғары әтеді.
Б) Шыныда жарық жылдамдығы ауадағы жылдамдығынан көп.
ІІ деңгей
1. Суретте екі ортаның шекарасына түскен сәуленің сынуы көрсетілген. Қай ортаның оптикалық тығыздығы көбірек? Неліктен?

2. Суретте екі ортаның шекарасына түскен сәуленің сынуы көрсетілген. Қай орта оптикалық тығыз орта болып табылады? Неліктен?

3. Суретте екі ортаның шекараеынан сынған сәуленің жолы көрсетілген қай ортаның оптикалық тығыздығы көп? Неліктен?

4. Суретте екі ортаның шекарасынан сынған сәуленің жолы көрсетілген. Қай ортаның оптикалық тығыздығы көп? Неліктен?

5. Суретте екі ортаның шекарасынан сынған сәуле көрсетілген. Қай ортаның оптикалық тығыздығы көп? Неліктен?

6. Суретте екі ортаның шекарасынан сынған сәуле көрсетілген. Қай ортаның оптикалық тығыздығы көп? Неліктен?

III деңгей

1. а) Түбі жақсы көрінетін су қоймасына қарағанда , ол саяздау болып көрінеді. Неліктен?
б) Жарық сәулесі екі ортаның шекарасына түседі. Түсу бұрышы 50° тең. Сынған сәуле мен шағылған сәуленің арасындағы бұрыш 100° тең. Сыну бұрышы неге тең?
2. а) Неліктен қайықта отырып жақында жүрген балықты найзамен қадап алу қиын?
б) Шағылған сәуле мен сынған сәуленің арасындағы бұрыш 100° тең. Түсу бұрышы мен сыну бұрышының қосындысы неге тең?
3. а) Егер айнала&ағы денелерге жанып түрған оттан көтеріліп жатқан жылы ауа арқылы қарасақ, олар аздап дірілдеп түрған тәрізді көрінеді. Неліктен?
б) Терезенің шынысына жарықтың сәулесі түседі. Шынының жазықтығы мен түскен сәуленің арасындағы бұрыш 25° тең. Шыныдан өткен еәуле мен шағылған сәуленің арасындағы бұрыш неге тең?
4. а) Су түбінде жатқан тастар аздап тербеліп тұрған тәрізді көрінеді. Неліктен?
б) Ауа мен сұйықтың шекарасына түскен сәуленің түсу бұрышы 45°, ал сыну бұрышы 30°. Сүйықтың сыну көрсеткіші неге тең? Түсу бұрышы қандай болғанда, шағылған сәуле мен сынған сәуленің арасындағы бұрыш 90° тең болады.
5. а) Неліктен стакандағы суға салып қойған қасық сынған тәрізді болып көрінеді?
б) Терезенің шынысына екі сәуле түседі, олардың арасындағы бұрыш 30° тең. Сәулелер шыныдан өткенне кейін олардың арасындағы бұрыш неге тең болады?
6. а) Неліктен судағы нәрсенің кескіні нәрсенің өзінен анық емес көрінеді?
б) Жарық сәулесі екі ортаның шекарасына түседі. Түсу бұрышы 40°, шағылған сәуле мен сынған сәуленің арасындағы бұрыш 110° тең. Сыну бұрышы неге тең?