Ауылшарушылығының есептелуінің ерекшелігі.

Ауылшарушылығының есептелуінің ерекшелігі.
1. Ауылшаруашылық эконмика саласында өзін дік ерекшеліктерімен және де өзіндік факторларының байланыстылығмен анықталады.
Ауылшаруашылық есептің ерекшелік онң өндірісте тірі табиғатпен, жермен және де тірі организмдермен, мамандармен және өсімдіктермен еңбек етуіне байланысты.
Еңбектің негізгі бөлігі тікелей тірі организмдеді адамға қажетті пайданы өндіру болып табылады. Басқа ауылшаруашылығында өндірістеріне қарағанда ауылшаруашылық өндірістен циклі ұзақтау. Мәселені, іріқара малды өсіру бірнеше жылға созылды, ал өсімдік ағаштар көп жылдарға жер егістері бір жылға созылады.
Бұл тармақтың ерекшелігі ауылшаруашылығында бугалтерлік есептің айырмашылығы келесіде анықталады.
1.Жер өндірістің негізгі құралы болғандықтан оның көлемінің және жұмсалатын қаражатты есепке алу.
2.Ауылшаруашылығы ерекшелігі оның тірі организмдерімен, малдармен, өсімдіктерменбұл бағыттың экономикалық және өсімдіктермен биологиялық факторлармен араласып жатқандығы. Ауылшаруашылығы бух есеп малдың санын және өсіп келе жетілуі өзгерісін және егін шаруашылығы мал шаруашылығында қайталанбайтын өзгерістерін есептеп отыруын қамтамасыз етеді. Ғылыми жетістіктерді қолдан арқылы жердің өнім беру қабілетін төмендепестен керісінше жоғарлату болып саналады. Жердің ерекшелігі алғашқыда зат ретінде соңынан еңбектің орын болып табылады. Жердің өндірістік жоғарғ құралы ретінде оған жұмсалатын қаражатты есепке алуды, өңдеуді тңайтуды қолданады және суруда және де оның өнімділігін жоғарлатуды жердің ирозияға ұшырауынжәне басқа пайдасыз көріністерді сақтау болып табылады.
3. Аулшаруашылық өндірісі кең көлемде және үлкен орналасқан. Бұл жерде ұялы ауылшаруашылық техникасы қолданылады. Бұл айрмашылық өндірістік бөлімдердің кеткен қаражаттың және де өсімдіктермен, ма лдардан түсетін айдасын нақты есептеу қажетін туғызады.
4. Ауылшарушылық өндірісті өндірістік уақыт пен жзұмыс уақыттың арасының алшақтығы байқалады; көптеген өндірістің салалардың жылдық каменьдарлық аймағынан шығып кетеді. Сондықтан бух есеп жылдық коменьдарлық күндерден алшақ кетеді.
5. Ауылшаруашылық есепте өндірістік өнімнің бір бөлігін өздері шығарады. Мәселен: өсірілген малдарды азық-түлікке және жұмысшы ретінде қолданады. Бір бөлігін өсіп өнуге және дамытуға.
6. Ауылшарушылық өндірісінің биологиялық айырмашылығ біри түрлі өнімнен әр түрлі қаражат жұмсауға бух ,есеп қажает етеді. Аулшарушылқ өндіріске жұмсалатынқаражат өнімге емес, оның түріне қарай белгіленген концепция арқылы есептеледі.
7. Табиғат ауа райы факторының әсерінене, егіншілікте, маус ымдық сақталуы мәс елен егу мен жинауда. Бух есееп маусымның ерекшелігіне байланысты өзгеріп отырады: жинау мен егу кезінде арасында азаю болады.
8. Шыққан өнімнің алғашқы тіркелуінде оған жұмсалатын өндірістік қаражаттың және өнімнің шғуына байланысты еместігінде.
Ауылшаруашылығында бух есепті ұйымдастыру үлкен өндірісте құрылыстағы және басқа салалармен бірдей тәсілдермен ҚР-да жүргізу керек. Ауылшаруашылығында кәсіпорындарынрда юух есеп. Бас жоспарланум ен сәйкес ҚР-ның барлық субъектілерінде шаруашылық қаржының қызметі жүргізіледі.
Шаруашылық қожаны қатарында жер негізгі нысан болғандықтан болмаса өндірісті өнім жер мен байланысты болғандықтан мына жеңілдетілген салық түрлері және бух есеп қолданылады;
- Потентке байланст нақтыланған салық
- Кіріс және шығыс кітабын жүргізу арқылы
Бұл жүйені тек салық мекемелеріне тіркелгеннен кейін ғана қолдануға болады.
Потент арқылы шаруашылық жүргізуші мекеме жинақталып нақтыланған салықты төлейді деп есеп жүргізуден босатылады. Салық өндірісінің негізгі көзі жер болып есептелінетін шаруа (фермер) қажылықтарындағы салық салу және оның есебін жүргізу тәртібі нұсқаулық материалдарында толық жазылған, сондықтан біз оларға тоқталмаймыз және тікелей салық салу мен есеп жүргізудің қарапайым схемасынмен жұмыс істемейтін ауылшаруашылғы кәсіпорындарндағы бухгалтерлік есеп жүргізуге өтеміз.
2-тақырып. Өсімдік шаруашылығындағы бухгалтерлі есеп.
Өсімдік шаруашылғы – ауылшаруашылығы өндірісінің ерекше саласы. Мұнда қаржы айналымына саланың маус ымдық сипаты, атап айтқанда шығыс жасау мен өнім алу кезеңдері арасындағы айырма әсер етеді.
Өсімдік шаруашылығы-ауылшаруашылығы өндірісінің ерекше саласы. Мұнда қаржы айналымыга саланың маусымдық сипаты, атап айтқанда шығын жасау мен өнім алу кезеңдері арасындағы айырма әсер етеді.
Өсімдік шаруашылығында өндірістік процесс көптеген айларрға созылатындықтан және өнім алуға жұмсалған шығын қатарына екі жылға шығарылатындықтан, бухгалтерлік есеп жүргізу әр жылға жеке жүргізіледі.
Өсімдік шаруашылығында бухгалтерлік есептердің шығындарын ағымдағы жылдың өнімін алуға жұмсалатын шығыстарға және алдағы жылдардың өніміне деп бөліп жүргізіледі. Одан басқа, мұнда шығыстарды жеке өндірістер, көптеген нақты дақылдарды өндіру бойынша жүргізіледі, онң өзі бухгалтерлік есепте айқын көрсетілуі тиіс, яғни сараптамаллық есеп қатаң түрде өндіріс түрлері мен дақылдар бойынша шығыстар жүргізілуі қажет.
Өсімдік шаруашылығында технологиялық процесс мынадай негізгі жұмыс кешенін қамтиды: жер қыртысының егіс егу алдындағы дайындығы егіс егу (отырғызу), өсімдіктерге қарау, өнімді жинап алу. Осы кешеннің әрбірі көптеген нақты жұмыстардан тұрады. Мысалы, жерді егіс егуге дайындау жер айдаудан, айдалған жерді ұсақтаудан, культивация т.б. жасаудан тұрады. Осыдан сәйкес жұмсалған шығындар бухгалтерлік есепте атқарылған жұмыс түрлері бойынша жүргізілуі тиіс.
Өсімдік шаруашылығында шығындардың есебін жүргізудің специфизика циясынан өзге құжат айналымы мен алынған өнім есебін рәсімдеудің, өндірістік қолдардың есебін жүргізудің өзіндік ерекшеліктері бар. Төменде біз соларға тоқталамыз.
Өсімдік шаруашылығының дақылдар бойынша өнімінің құжатпен рәсімдеуі және есебі.
Астық өнімінің есебі. Алынған астық өнімінің бас тапқы есебін бірнеше әдіспен іске асыруға болады.
Шаруашылық жүргізуші субъекттің есеп жүргізу саяс атында сол кезеңнің нақты жағжайына сай келетін әдіс таңдалып алынады.
Астық өнімін қабылдау бойынша бірқатар бастапқы есепке алу әдістерін қараймыз.
Бастапқы есепке алу әдісіне кіріспес бұрн мынаны ескерген жөн: 24 «Бухгалтерлік қызметті ұйымдастыру» бухгалтерлік есеп стандарты щаруашылық жүргізуші субъектілердің шаруашылық операцияларын рәсімдеу үшін қолданрылатын бастапқы есепке алу құжаттарының нысандарын өздері жасайтындығын белгілеген. Осы бөлімде біз бастапқы құжаттардың нысандарын қарастырамыз, олар қолданысқа ыңғайлы және шаруашылық жүргізуші субъекттің қалауы бойынша пайдалануға ұсынылуы мүмкін.
Бірінші әдіс. Астықты және басқа да өнімді алқаптан артып жіберуге пайдаланатын рестрлер (№77 ныс ан -3.11). Астық ору жұмыстарының басталар алдында бухгалтерия әрбір комбайшыға қолдарын қойдыра отырып реестрлер блакнотын таратып береді. Ол блакноттарда мынадай реквизиттер жазылады: шаруашылықтың атауы, комбайншының табельдік (жеке) номері, оның тегі, аты және әкесінің аты, агрегаттық нөмірі. Блакноттағы барлық реестрлер көмірленген болуы тиіс. (әрбір үш данасы бір нөмірмен), шаруашылық басшысы мен бас бухгалтердің құолдар қойылып, мөр басылған болулары керек. Реестрлерблакноттары арнаулы ведмоста тіркеледі.
Ауысым алдында әрбір машинаға (тракторға) ол дәнге толтырылысымен комбайншы астық жіберілгендігі жөнінде 3-данада реестр жазып береді, онда дата, бөлімшенің (бригаданың) нөмірі, жүргізушінің (тракторшының ) тегі, орындалған астықтың атауы көрсетіледі. Реестрлердің бірінші данасы комбайншыда қалады, екінші жеке үшінші даналары жүргізушіге (тракторшыға) беріледі, ал ол, кезегінде, реестрдің үшінші данасы қырманның меңгерушісіне (таразышыға) береді.
Астықты комбайннан автомашина қорабына аударған кезде комбайншы реестрдің ( өзіндегі) бірінщі данасына автомашина нөмірін және астықтың жалпы салмағын жазады, ол жүргізуші комбайнның реестіріне астықты қабылдап алғандығы жөнінде қалып қояды. Жүргізуші өзіндегі реестрдің екінші данасына комбайнның нөмірін және дәннің жалпы салмағын жазады, ал комбайншы бұл данада жазылған мәліметтерді растап қол қояды.
Астық қырманда жеткізілген кезде қырман меңгерушісі (таразышы) таразының мәліметтері негізінде реестрдің үшінші данасына қабылданған астықтың салмағын жазады. Қырман меңгерушісі (таразшы) жэүргізуші әкелген астықтың қабылданғандығы жөнінде реестрдің жүргізушідегі данасына қол қояды, ал жүргізуші қырман меңгерушісіндегі (таразшыдағы) реестрдің үшінші данасна астықтың тапсырылғандығы туралы қол қояды.
Одан басқа астық қабылдау реестрін басқа да өнімдерге пайдаланады (№78 нысан -3.3.). Алдыңғы өзгешелігі, бұл реестрді екі данады толтыруға болады. Онң өзі есептік банкілер мен бастапқы құжаттарды өндіруге мүмкіндік береді.
Қырман меңгерушісі жеткізілген астықтың салмағын өзіндегі реестерге жазады, онда астық өткізген жүргізуші мен комбайншынң тектерін