Жерге орналастыру туралы

Республикада көптеген банктік құрылымдары қолда бар несие ресурстары болған жағдайда ипотекалық операцияларды жетілдіруге кірісті. Мысалы Шыңғыс банк Шығыс қаз обл шаруашылықтарға жалпы аумағы 40 млн теңге несие берді. 1996 жылы Қ.Р Ұлттық банкі екінші деңгейдегі банктердің барлығына осы мақсатқа 50 млн теңге мөлшерінде несие ресурсн бөлуді белгіледі. Мұндай аукционды несиелерді бөліктер-6 ай мерзім ішінде қайтару белгіленді.
Қаз. Республикасының Мемлекеттік жер комитеті жер реформасын жеделдету үшін мына төмендегі шараларға жүзеге асыру қажет деп есептелді:
Қысқа мерзім ішінде барлық ауылшаруашылығы тауар өндірушілері азаматтық заңдарға сәйкес тулғаның заңды статусн белгілеуі тиіс;
Жайылған немесе қайта құрылған колхоздардың барлық мүшелерінің қызметкерлерінің зейнеткерлері мен бұрынғы шаруашылықтағы өндірістік және әлеуметтік-мәдени салалрда қызмет істегендердің сол территориядағы үлесін алуы және құқығына ал куәлік алулары, шаруа қожалықтарына тұру үшін жер бөліктерін алуы тиіс болды.
Шаруашылық жүргізудің түрлі формаларын таңдау қатаң түрде ерікті түрде жүргізіледі.
Республикада 1997 жылдан бастап бірегей жүйе бойынша мемлекеттік жер кодастрын жүргізу бойынша жұмытар жүргізіліп келеді. Мұны жүзеге асыру үшін жоғарыда аталған заңдар нормативтік база болып табылады. Жер реформасын жүргізуге байланысты жер бөліктері меншік иелері мен жерді пайдаланушылар санының айтарлықтай өсуімен ірі масштабты аэро сурет материалдарын алу жузеге асыру үшін аэрофотогеодезиялық іздеулердің көлемін ұлғайту талап етілді.
1997ж 1 қаңтардағы жағдайы бойынша жер құрылысы қызметінің ірі масштабты топырақ іздеулері суармалы жерлер ауданы- 2,2 млн га, топырақты-мелиоративті зерттеулер-2,1 млн га, топрыақты –эрозиялық-26,2 млн га, сортаңды жерлерде-12,2 млн га суретке түсіру орындалды. 1996 жылы геоботаникалық іздеулер 2,6 млн га ауданда жүргізілді. Қазіргі уақытта 182,1 млн га жер зерттелді, оның шаруашылыққа арналған жерлер-98,3%.
Жер реформасының терңдеуі мен жаңа жер қатынастарының қалыптасуындағы тұтынушылық қатынастарлағы сақталып отырған жерге жеке меншіктің болуы пайдаланған жер мен жерді қорғауға мемлекеттік бақылауды күшейту қажеттілігін туғызып отыр. Бұл жұмысты жүзеге асырудың құқықтық негізіне жер, табиғатты қорғау мен әкімшілік заңдылықтары жатады. Жер туралы заңның негізінде Қ.Р Үкіметі құрамында жер қатынастары мен жер құрылысы бойынша мемлекеттің комитет бір мемлекеттік инспексиясын құрды. 1998 жылы республика бойынша 6174 жер заңдылықтарын сақталуын тексерді. Ауылшаруашылығы мақсатында жерлерді пайдалануды тексеру көрсеткендей, жер және аграрлық жаңаруларды жүзеге асыру, меншік формаларының өзгеруі мен жерде шаруашылық жүргізу жерді пайдалану мен топырақтың құнарлылығын арттыруды жаңартуға әсерін тигізе алмады. Жер заңының бұзылуының басты себебі агроөнеркәсіп комплексі мен оның материалдық-техникалық базасының қаржы жағдайының күрт нашарлауы болды.
Жерді пайдалану мен қорғауға мемлекеттік бақылау жүргізгенде 3689 жер жер заңын бұзылғандығы анықталды. Бұл жалпы тексерудің 60 %-ін құрайды, оның ішінде : жердің ластануы мен ауылшаруашылығы жерлерінің бүлінуінің -177 жағдайда 6,2 мың га; жерді дұрыс пайдаланбау-811,5 мың га; жерді дұрыс мақсатта пайдаланбау -54 жағдайда 2,2 мың га . Қазіргі уақытта пайдаланған жердің мерзімінің бітуі -83 жағдайда 4,6 мың га, жерді өз бетінше басып алу-1264 жағдайда ауданы 50,1 мың га жерді алып жатыр.
Жерді жер заңының бұзылуының 608 фактісі анықталып, 8466,96 мың теңге айыппұл салынды. Әкімшілік жауапкершілікке 1130 құқық бұзушылар, қылмыстық жауапкершілікке тартылды. Жалпы ауданы, жерді пайдалану мен қорғауға мемлекеттік бақылау жүргізу жерді пайдалнушылар мен жер учаскелері меншік иелерінің көптігінен, мемлекеттік жер инспекторының аз болуы және көлікпен қамтамасыз етілмегендіктен, сондай-ақ жердің монторинг оперативті жүйесінің болмауынан бақылауды жүзеге асыру қиынға түсіп отыр. Бақылау инспекциясы қызметінің басты бағыты: жұмыс өндіріснде тұтас техникалық саясатты жүргізуге қадағалау жүргізу, өндіріс жұмыстарының процесінде режим жағдайына бақылау жасау, топографиялық-геодезиялық, картографиялық және аэро космостық суретеке түсіру материалдарын пайдалану, геодезия мен картография саласындағы ескірген нормативтік құжаттарды қайта өңдеу; лицензиялау кезінде құжаттарды дайындау, сараптау және іске асыру жатады. Жер қойнауын пайдалануға лицензия беру кезінде, біріншіден топографиялық ақпараттар есепке алынады, өйткені бұлардың кен орындарына барлау жасау және инфрақұрылымды дамыту мүмкін емес. Қазіргі кезде Қ.Р-да алдын-ала бағалау бойынша 450 потенциалды лицензия иелері бар. Бірақ та, олар да уақытша топографиялық-геодезиялық және картографиялық жұмыстар өніміне сұраныстың өте аз болуынан жұмысы тоқтатып отыр. Қ.Р Президентінің Заң күші бар Лицензия туралы жарлығы әлі аяғына дейін жете зерттеліп біткен жрқ. Республикада топографиялық-геодезиялық және картографиялық қызметті жүзеге асыру мақсатында осы саладағы қатынастарды реттеу мақсатында 2002 ж шілде айында Қ.Р Президенті қол қойған Геодезия және картография заңы жарыққа шықты. Жерді пайдалану құқығының сатып алу сату институты Қаз. Рес-да Президент жарлығымен 1994 жылығы 24 қаңтардағы № 1516 Жер қатынастарын реттеудің кейбір мәселелері туралы, 1994 жылғы 5 сәуірдегі № 1639 Жер қатынастарын одан әрі дамыту туралы және 1995 жылы 22 желтоқсанда № 2717 Жер туралы жарлығы енгізілген. Осы жарлықтар арқылы жер нарықтық қатынастарға жерді пайдалану немесе меншік құқығы арқылы тартылған. Республикада жерді сатып алу және жерді пайдалану институтын енгізген уақыт аралығында құны 1,9 млрд тенгеден асатын 10 мыңдай жерді сатып алу мен сату және жерді пайдалану келісім шарттары жасалып тіркелді. Көптеген жерді пайдаланушылар мен жер бөліктерінің меншік иелерінің бар жоғы көрсетілген сумманың төрттен үш бөлігі 642,0 млн тенге, оның ішінде респ-қ бюджетке 167,3 млн тенге, және жергілікті бюджетке 424,7 млн тенге түсті. Жерді сатып алу мен сату, жерді пайдалану үшін арыздар, өтініштер 1993ж 1 қаңтардағы жағдай бойынша азаматтар мен заңды тұлғалардан түскен 69,1 мың болды. Ал 1996 құны 1,2 млрд тенге болған 6,2 мың келісім шарттар жасалып, тіркелді. Жерге құқық салудан бюджетке түскен ақша 552,2 млн тенге болды. Жер бөліктерін жалға беру туралы 3,9 мың өтініш түсіп, оның 2,8 мыңы келісім шарт жасасып, тіркелді. Одан түскен ақша 280,4 млн тенге, жалға алудан түскен сомманың 82% құрайды. Бұл өнеркәсібі дамыған облыстар- Қарағанды, Павлодар, Жезқезғанда басым болып жатыр. Шетелдіктердің қатысуымен бірігіп мекемелердің жалға алу туралы келісім шарттары 30 жылға алған жердің жалпы ауданы 5,4 мың га, ал суммасы 183,6 млн тенге болды. Жер қатынастарының дамуының жаңа кезеңі 1995 ж 22 желтоқсанда Қ.Р-ның Президентінің жарлығымен қабылданған заң күші бар Жер туралы жарлығымен байланысты. Жер туралы Жарлығы сондай-ақ 1995 ж желтоқсанда қабылданған Жылжымайтын мүлік ипотекасы туралы жарлықтары респ-ғы экономикалық жаңаруларды жүзеге асыру жағдайында жер реформасын жүргізу мен жер қатынастарын реттеу үшін қажетті заңдылық базасын құрды. Үкіметтің бұл қаулыларында жарлықтың нормаларына сілтеме бөлімі нақтылаған, атап айтқанда:
Азаматтар мен заңды тұлғаларға жер бөліктерін нормалары белгіленген;
Жер бөлігіне меншік құқығын беру актілерінің формалары және азаматтар мен заңды тұлғаларға жер пайдалану құқығын беру тәртібі, сондай-ақ жерді уақытша пайдалануға келісім шарт жасаудың типтік формалары бекітілген;
Мемелекеттік қажеттілік үшін жер бөліктерін сатып алу мен алып қою тәртібі;
Жеке меншікке сатылатын жердің төлем-ақысының ставкасы бекітіледі және жеке меншік пен мемлекеттік жерді пайдалануы үшін жер бөліктерінің бағалау құнын анықтау тәртібі қабылданды;
Ипотекалық несиелерді қамтамасыз етуде жерді пайдалану құқығы мен жер бөліктерін кепілге алу тәртібі бекітілді;
Арнайы жер қорын құру мен бөлу тәртібі мен ауылшаруашылығының пайдаланатын жерлері бір түрінен екінші түріне ауыстыру тәртібі бекітілді;
Жерді пайдалану мен қорғауға мемлекеттік бақылауды жүзеге асыру тәртібі туралы Ереже: шығынды өтеу мөқлшері және тәртібі туралы; Ереже: жерді алып қойғанда ауылшаруашылығын және орман шаруашылығы өндірісін жоғалту Ережесін қабылданды:
Республикада бүгінгі таңда жерге байланысты жер реформасы мен экономикалық жаңарулардың жаңа сатысын сапалы жүзеге асыру үшін қажетті нормативтік негізін қалады. Қ.Р Президентінің заң күші бар Жер туралы жарлығын жүзеге асыру мақсатында және жер реформасын жеделдету бойынша шараларды жүзеге асыруды Үкіметке мынадай нормативтік құқықтық актілердің жобасын ұсынды:
Жерге орналастыру туралы;
Жер мониторингін жүргізу тәртібі туралы;
Жерді зоналарға бөлу прнинципі мен негізгі актілері туралы;
Жер үлесін алуға құқығы бар, куәлігі бар азаматтарға жер үлестерін беру туралы;
Мына төмендегі бағыттарда Үкімет қаулыларының жобалары дайындалуда:
Ластанған және бүлінген жерлерді алу, қорғау және пайдалану тәртібі туралы;
Ерекше қорғалатын табиғи ресурстарды тізімге алу және оларды басқа категориядағы жерлерге ауыстыру тәртібі туралы;
Кондоминимумға жер бөліктерін бекіту туралы.
Сонымен қазіргі уақытта жер қатынастары үшін тұтас заңды негіз жүйесі құрылған, ол өркениетті нарыққа кіруді қамтамасыз етеді және таяу арада түбірлі жаңаруға жол ашады.
Баяу арада ол жердің нарығының одан әрі дамуына, жерді кепілге беру арқылы ипотекалық несие және жерді пайдалану құқығы, жерге құқықтық мемлекеттік тіркеуді қамтамасыз ету және мәміле жасау, жер салығы юөлімдегі салық заңын жаңарту, жер алу, беру қатынастарын дамытуға бағытталады.

ҚОРЫТЫНДЫ

Республикадағы жер реформасын тереңдету мекемелері мен міндеттерін шешу қазіргі таңдағы маңызды істердің бірі болып отыр және күн тәртібінде жер заңдарын жетілдіру мәселесі, жер реформасын ғылыми әдістемелік қамтамасыз ету, жер құрылысын жетілдіру жер мониторингін жүргізу және дамыту болып отыр. Жер құрылысын, ауылшаруашылық мекемелерін қайта ұйымдастыру кезінде шаруа қожалығының кооперациялау, қайта өңдеу, ауылшаруашылығы өнімдерін сату, сервистік қызмет көрсету үшін, халықтың әлеуметтік-тұрмытық жағдайларын жақсарту мен территорияларды инженерлік жасақтап-жабдықтау үшін жағдай жасауға көмектеседі. Қазіргі таңда көптеген қожалықтар мен серіктестіктер құрылған. Ауылшаруашылығын жекешелендіру мен мемлекет иелігінен алу негізінен аяқталды. Алайда жаңадан құрылып жатқан шаруашылық жүргізуші субъектілердің тағдыры барлық жерде бір жолата айқындалып біткен жоқ.
Әлі де болса өндірістік қызмет үшін қолайлы жағдай жасалып отырған жоқ олардың өмір шегіндегі нығайту бойынша шешілмеген мәселе бастан асып жатыр. Қазіргі таңда жер реформасының барлық ауыртпалығы мен өзектілігі жаңадан құрылып жатқан шаруашылықтардың нығаюы мен қолдауына байланысты комплексті іс-шаралары мен жұмыстарға, инфрақұрылым құруға жұмылдырып отыр. Жерге орналастыру қызметі үшін ең маңызды іс болып меншік құқығына және жерді пайдалануға құжаттарды дайындау күн тәртібіне түрі сондай-ақ ішкі шаруашылық жерге орналастыруды жүргізу және жерді қорғау мен тиімді пайдалану, ұйымдастыру мақсатында техникалық жұмысты жобалау, сонымен қатар геоботаникалық және басқа да зерттеу жұмыстарын жолға қою керек. Сонымен қатар, жерді экономикалық айналымға енгізу мен жағдайында жерді сату сатып алу және жерді пайдалану мәмілелерін дамыту үшін оптималды жағдай құру бойынша іс шараларды жүзеге асыру тұр жерге ақы төлеу тұр. Жерге ақы төлеу, жерге салық төлеу және басқа да нарықтық қатынастар механизмі жетілдіру талап етілуде.
Бағалау, жерді бағалау, зонаға бөлуді жүргізу ісі де кезек күттірмейтін іс-шаралардың бірі. Қаз. Рес-ң жер ресурстарын басқару бойынша орталық атқару органының есептеуінше, 1997 жылғы оның қызметінің негізігі бағыттарына мыналар жатады:
Жер реформасының жаңа кезеңін жүзеге асыру;
Өркениетті жер қатынастарын қалыптастыру;
Жер нарығын дамыту үшін жағдай жасау, жерді пайдаланудың бүкіл механизмі мен жылжымайтын механизмін капитал ретінде енгізу;
Бұл мақсатта мына төмендегілерді жүзеге асыру қажет:
Жерге меншік иелерінің және жерді пайдаланушылардың жер учаскелеріне қажетті құжаттармен, куәліктермен қамтамасыз ету қажет;
Жерді сату, сатып алу, жерді жалға беру, жер учаскелерін кепілдік ретінде ипотекалық жекешелендіру үшін жағдай жасау;
Жреді рационалды пайдалану үшін қолайлы жағдай жасау, әлеуметтік және инженерлік инфрақұрылымды дамытуға отандық және шетелдік инвестицияны тарту; бюджетке қосымша қаржының түсуін ынталандыру мақсатында жерді ұйымдастыруға қажетті жағдайлармен қамтамасыз ету;
Ауылшаруашылығы тауар өндірушілермен шаруашылық жүргізу формаларын таңдауда, оның мөлшерін оптимальдау, ақпараттық қамтамасыз ету, құқықытық және нормативтік бағамен қамтамасыз ету;
Ауылдық елді мекендер шекарасындағы территориялардың жер шаруашылық құрылымын жүргізу;
Карталар, геодезиялық және нивелирлік мәліметтермен, инженерлік-геодезиялық және маркмейдерлік жұмыстармен қамтамасыз ету;
Жерге орналастыру бойынша, жер кадастырын, цифрлік картография, жердің мониторингіне сәйкес мемелекеттік бағдарламалар мен заңды тұлғалар мен азаматтардың тапсырыстары бойынша жұмыстарды орындау;
Міне осы іс-шаралар мәліметтерін жүзеге асыру Қазақстанда жер ресурстарын барынша рационалды пайдалану және жер реформасын жүзеге асыруға жағдай жасайды.
Жер ресурстарын қорғау мен пайдалануда зерттеу жұмыстарын жүргізу барысында 1994 ж жерге жер ресурстары және жерге орналастыру мем-к ғылыми өндірістік орталығы құрылды. Оның құрамында респуб-ң барлық облыс-а орналасқан 16 елшілес кәсіпорны бар. Жерді мелиорациялау және рекультивациялау жерге орналастыру және жерді пайдалануды жоспарлау, жер кадастры мен оның автоматтандырылған ақпараттық жүйесі ғылыми-әдістемелік маркетингтік қамту сияқты кешенді бөлімдерінен тұрады. Негізгі ғылыми бағыттары: жер қатынастарын жетілдіру бойынша ғылыми зерттеу жұмытарын жүргізу, жер мониторингі, жер орналастыру, мемелекеттік жер кадастрын енгізу, жер нарығын қалыптастыру және дамыту, жер ресурстарын басқару үшін жер реформасын жүргізудің методологиялық және теориялық негіздерін дайындау т.б.
Жер қатынастарын реформалау жағдайында жерге орналастыруды теориялық методологиялық тұрғыда қамтамасыз етудің жаңа проблемаларын шешу жөнінде іргелі жұмыстар жүргізілуде. Жерді ақылы пайдалануға көшу, жерді иелену және пайдалану жүйелерін қалыптастыру, жерге орналастырудың процесстерін жетілдіру проблемалар іздестіруде.