Жеке органдар қызметін зерттеу

Авторлық «Мен – жеке тұлға» бағдарламасы «Қарлығаш» балабақшасы ұжымының «Балбөбек», «Тәй-тәй», «Дамыту» бағдарламаларына салыстырмалы талдау жасау негізінде туындаған еңбек.
Бағдарламаның басты жаңалықтары:
- тәрбие мен білім беру мазмұнының модульді-блокты түрде құрылуы;
- балаларды оқыту мазмұнындағы тақырыптық жоспар;
- оқыту жүйесінің балалардың өз беттерінше іздену әрекеттеріне бағытталуы;
- әрбір баланың бірегей табиғи қабілетін дамыту;
- балалар мен педагогтардың рефлексивті іс-әрекеттеріне көңіл бөлу;
- этнопедагогика негіздері мен аймақтық компоненттің енгізілуі;
- пәнаралық сабақтастықтың жузеге асырылуы;
- баланың генетикалық дарындылық қабілеттерін саралап анықтау негізінде дамыта отырып тереңдету;
- балалар жас ерекшеліктеріне сипаттама және физиологиялық даму білімдерінін еңгізілуі.
Бағдарламаның негізгі көздеген мақсаты:
3 жастан 7 жасқа дейінгі балаларды адамға тән қасиеттерге қарай бейімдей отырып, жеке тұлға ретінде дамыту.
Осы мақсатқа жету үшін мынандай міндеттер қойылды:
- баланың өзін-өзі тануына ықпал ету;
- өзінің пікірін жеткізуге жағдай туғызу;
- баланың әлеуметтенуін қамтамасыз ету.
Бағдарламанын көкейкестілігі - үш жасқа келген балалардың ұлттық генетикалық түйіндеріне сүйене отырып, оны әлеуметтік ортаның белсенді мүшесі болуға ұмтылдыру. Бала алғашқы тәрбие негізін отбасынан алады. Бағдарлама мазмұны жеке тұлғаның жанұяда ұлттық сипатта дамуына негізделген. Өйткені отбасы - ізгі тұрақталған аймақтың барлық деректерін сіңірген ұжым. Яғни, баланың дамуы ізгі өмір сүрген аймағыңыз, қоршаған орта идеясының бағыт-бағдары мен деректеріне байланысты өрістейді.
Бағдарлама мектепке дейінгі ұйымдарда тәрбиелеудің мемлекеттік стандарты аясында әзірленген. «Тәй-тәй» бағдарламасы мен дамыту технологиясын талдай отырып, мазмұны аймақтық, ұлттық сипатта тереңдетіліп зерттелінді. Отбасында қалыптасқан халық ауыз әдебиетінің үлгілері - тыйым сөздер, жұмбақтар, мақал-мәтелдер, ертегілер, аймақтық салт-дәстүрлер және ізгі өмір сүріп отырған аймақтың жан-жануарлары мен өсімдік жамылғысы баланың жеке тұлға ретінде «Мен» сезімін қалыптастыруға мумкіндік туғызады.
Бағдарламадағы коммуникативтік қасиеттерді дамытып қалыптастыру міндетін шешу рефлексия жүйесі арқылы жузеге асырылған. Рефлексия бағытында қарым-қатынастың жоғарғы әдептілікте журуіне баулу арқылы түсіністілік, сыйластық қасиеттерін меңгерту міндеттері баланың әлеуметтенуіне ерекше жағдай туғызады. Балалардың қиялын дамытып, шығармашылық қабілетін жетілдіру міндеттері мектепке дейінгі балаға музыка, қол өнерін үйретуге бағыттай отырып, ұлттық бейнелеудің қыр-сырларымен таныстыруы негізінде жүзеге асыруды көздейді.
Бағдарламаның тәрбиелік мәні - жалпы адамзаттық қасиеттерін өзгерте отырып, интеллектуалды деңгейлерін өсіру, жеке адам ретіндегі менталитетін қалыптастыру.
Мектеп жасына дейінгі балаларды дамытудың осындай негізгі міндеттерін жүзеге асыру мақсатында бағдарлама модульді-блокті-рейтингті жүйеде құрылды.
Модул – балабақшаның апталық тақырыбы болып есептеледі.
Блок - модулді жүзеге асырушы мектепке дейінгі білім мен тәрбие берудің базалық пәндерінің жиынтығы. Әрбір блок құрылымдық білімдерден тұрады. Яғни, бір тақырыпты (модулді) әрбір пән (блок) өз бағытында (бөлімдер) жан-жақты ашады. Модулде үлкен бір мәселе қойылса, оның бөлімдерін блоктар шешеді. Мұндай модулді-блокті-рейтингті жүйе пәндердің және жас ерекшеліктеріне байланысты топтардағы балаларды оқыту мен тәрбиелеудің өзара сабақтаса жүзеге асуына мүмкіндік береді. Таңертеңгі жиындағы ашық алаңда әрбір топта жас ерекшеліктің ескерілуімен модул мәселелері балаларға ұсынылады. Ал модулді тезірек ашып, оны жан-жақты ұсыну үшін балалар өз еріктерімен белсенді орталықтарға бөлінеді.
Ашық алаңда негізгі білім беру әрекеттеріне дейін балаларды жинаудың негізгі мақсаты: олардың алдына мәселе қою ғана емес, сонымен қатар балалар арасында жағымды эмоциялық көңіл-күй және топтық қарым-қатынас атмосферасын туғызу. Балалардың әлеуметтік және қарым-қатынас жасай білу қабілеттерін дамыту. Балалардың белсенді орталықтарын өз еркімен таңдауларына ықпал ету.
Ал белсенді орталықтарындағы әрекеттерден кейінгі ашық алаң мақсаты: сабақтың негізгі мазмұнының балаға тигізген әсерін, әр баланың көңіл-күйін сабақтың басынан аяғына дейінгі аралықта қалай өзгергендігін байқау.
Оқу-тәрбие үрдісі «Тәй-тәй» бағдарламасының технологиясы бойынша белсенділік орталықтарында баланың жеке бас ширақтығымен ыңғайын ескере отырып, шағын топтарда тәрбиешінің басшылығымен бірлесе, өз беттерінше іс-қимыл жасап, жеке тапсырмаларды орындауы арқылы жүзеге асады. Әрбір топтарда ата-аналар белсенділік орталықтарындағы негізгі әрекеттерде өз баласының алғашқы педагогы ретінде, даму деңгейінің зерттеушісі, әрі адвокаты ретінде қатысып отырады. Әр баланың балаға тән бойындағы ерекше бір қасиетін дамытып, қалыптастыру мақсатымен түстен кейінгі уақытта ойын түрінде жеке және үйірме жұмыстары ұйымдастырылады. Сонымен қатар, балалардың зерттеуге деген қызығушылықтарын, өз бетінше білім алуға деген ынталарын арттыруда ата-аналарымен біріге отырып педагогтың берген бағыты негізінде жеке жобалау іс-әрекеті жүзеге асады.
Авторлық бағдарлама оқыту – тәрбие үрдісінің қатысушылары - педагог пен баланы толық қамтыған. Өздік талдаудың негізінде педагог өзінің іс - әрекетін, тәжірибе жинақтай отырып, шеберлік деңгейін арттыру арқылы жүзеге асырады.
Ал бала өзінің педагогпен бірлескен іс-әрекетінде білім мен білікті өзгертеді. Дамып келе жатқан жеке тулғаға бағытталған негізгі міндет - баланың өз-өзін тану, өз-өзін дамыту, өз ойын еркін жеткізу, өз-өзіне баға беру, улкендермен және қурдастарымен дурыс қарым-қатынас жасау қабілеттерін дамыту болып табылады.
Балалардың білім деңгейлерін бақылап, бағалау негізінде оқу жылына екі рет олардың бағдарламаны игеру деңгейінің мониторингі жүргізіледі. Мониторингтің зерттеу белгілері бағдарламадағы рейтингтік жүйеге сәйкес құрылған.
Бағдарламаны қойылған мақсатына сәйкес жүзеге асыру жоғары педагогикалық дайындықты талап етеді. Шығармашыл, ізденімпаз, балалармен ғана дербес қарым-қатынасқа түсе білетін педагог қана заман талабына сай қоғам азаматының алғы шарттарын қалыптастыра алады. Сол себепті мекемеде жыл сайын педагогтардың да кәсіби құзыреттіліктері зерттеліп отырады. Педагогтар құзыреттіліктерінін мониторингі, педагогикалық, психологиялық дайындығын, ұйымдастырушылық, диагностикалық, құрастырушылық, зерттеушілік қабілеттерін зерделейді. Мониторинг нәтижесіне сәйкес педагогтар әдістемелік көмекпен қамтамасыз етіліп, өз беттерінше білім жетілдіріп, қажетті бағыттағы құзыреттіліктерін арттырып отырады. Бағдарламаны жүзеге асырудағы педагогтармен ұйымдастырылатын әдістемелік жұмыс ғылыми-шығармашылық және оқу-әдістемелік бағыттағы сипатта жүзеге асады.
Ғылыми-шығармашылық бағыттағы жұмыс мазмұны балалардың білім, іскерлік дағдысын, оқу-тәрбие үрдістерінің қайшылыққтарын, жаңашыл педагогтардың іс-тәжірибесін, балалардың тәрбиелілігін, тәрбие бойынша озық тәжірибелерін, ата-аналармен жұмыс жүйесін және дарынды балалардың даму деңгейін анықтаумен байланысты болып келеді.
Педагогтармен оқу-әдістемелік жұмысты ұйымдастыру мақсаты: педагогтарға авторлық бағдарламаның мазмұны мен теориясын игеруге көмек көрсете отырып, педагогикалық құңдылықтарын қалыптастыру болып табылады. Педагогикалық ұжымның авторлық бағдарлама бойынша толығымен эксперменттік жұмыс жүйесіне кіруі, барлық іс-әрекетке жаңа көзқараспен қарап, жаңа ұстанымдармен жұмыс істеу мүмкіндігін туғызды. Мұндай жұмыс бағыты педагогтардың кәсіби деңгейлерінің арта түсуіне, теориялық білімдерінің тереңдеуіне және жалпы педагогтардың өз білімдерін жетілдіре білуіне, зерттеушілік қабілеттерінің шыңдана түсуіне ықпал етіп келеді. Соның нәтиежсінде педагогтар бағдарламаға сәйкес балалармен жұмысты ұйымдастыру барысында мәселелерді анықтап, сол бағыттағы зерттеу жұмыстарын жүргізіп, нәтижесінде әр түрлі әдістемелік құралдар мен жинақтарын дайындап шығарды. Олар:
♣ «Мектепке дейінгі балалардың тілін дамытуда модулдеу әдісін қолдану тапсырмаларының жинағы»
♣ «Мектепке дейінгі балаларға арналған ұлттық нақышта жасалатын жаттығулар мен ұлттық ойындар жинағы»,
♣ «Балалардың бағалау қабілеттерін дамыту жолдары»,
♣ «Балалардың қиял-шығармашылығын дамытуда ұлттық қолданбалы өнерді қолдану сабақтарының жинағы»,
♣ «Мектепке дейінгі балаларға домбыра аспабында ойнауды уйретудің алғашқы қадамы» және т.б.
Жинақтарды балабақшаның эксперименттік жұмысының нәтижесі ретінде шығарылған іс-тәжірибе жинағына енгізіп, облыс көлеміндегі қазақ балабақшалары қолдануда.
Бүгінгі күні педагогикалық ұжым «Мен – жеке тұлға» авторлық бағдарламасының нұсқауларына сәйкес сабақ үлгілерін әрі қарай жинақтауда.