Жұмыссыздық қоғам өміріне тән құбылыс

Ол бұған дейін де болған, алдағы уақытта да бола бермек. Бұдан кейде әрқилы әлеуметтік-эко-номикалық проблемалар да туындап қалып жатады. Қазіргі нарық жағдайында қай жерде болсын жұмыссыздар санының көбейе түсер ықтималдығы да мол. Себебі, оның мынандай факторлары бар екендігі екінің біріне белгілі жайт. Мысалы, өнді-рістің жаппай автоматтандырылып, механикалан-дырылуы, еңбекті интенсивтендіру деңгейінің артуы, өнеркәсіптің т.б. мекемелердің дағдарысқа ұшырауы, тіпті соның кесірінен жабылып қалуы, сондай-ақ мамандандырылудың біржақты жүргізілуі -осындай себептерден жұмыссыздық асқына түсері мәлім. Мундай көлеңкелі жайттан Астана қаласының қалтарыста қала алмайтыны да әрине, заңдылық. Оның еңбек рыногына тереңірек бойлап көрсек, жұмыссыздық және жұмыспен қамту ыңғайында сарабдал әңгіме қозғауға әбден болатын секілді. Проблема атаулы іле сөз етіліп, ол асқынбай тұрғанда түйінін шешуге ұмытылыс жасалғанда ғана күн тәртібінен біртіндеп сырғи беретіні түсінікті шығар. Сонымен, елорданың осынау шетін мәселесін қандай жолмен реттеуге болар екен? Тұйықтан қалай, уақыт созбай шыға аламыз?
Әр сұрақтың соңында адам тағдыры бейнеленіп тұрғандай. Мысалы, 2006 жылдың үшінші тоқса-нының мәліметтеріне сүйенсек, Астанада тұратын жасы 15 және одан жоғарьщағы экономикалық тұрғыдан белсенді халық саны 302,3 мың адамға жеткен екен. Бұл 2005 жылдың осы кезеңімен салыстырғанда 10,2 мың адамға артық, яғни 3,5 пайыз көп. Мұндағы ерлер үлесі 50,3 пайыз (152,0 мың адам) ал әйелдер 49,7 пайыз (150,3 мың адам) болды.
Атқарылып жатқан мақсатты іс-шаралардың нәтижесінде бұл салада айтарлықтай ілгерілеу байқалады. Оның жарқын мысалы, өткен жылдың үшінші тоқсанында v 278,7 мың адамның жүмыспен қамтылғанынан көрінеді. Алдындағы жылғы кезеңмен салыстырғанда 10,0 мың адамға көбеюі әлгі сөзімізге айғақ болатындай. Демек, жұмыссыздар саны аз да болса кеми түскені істің оңға басқанын аңғартады.
Келтірілген осынау сандардың астарына үңіліп көрсек, біраз жайттар айқындала түседі. Әсіресе, үшінші тоқсандағы еңбек нарығының негізгі инди-каторларын сараптау арқылы кейбір проблемалардың тұрақтылана беруінің сырына көз жеткізе аламыз. Мәселен, жумыспен қамтылған Астана халқының жалпы санына
шаққанда жалдамалы қызметкерлер саны 91,4 пайыз", яғни 254,7 мың адам құрайды. Ал өз бетінше қызмет істейтіндер 8,6 пайыз ғана. Осының өзінен жұмысты тұрақты істейтіндердің қатары молығып, нығазя түскені сезіледі. Бұл -дегеніңіз жақсылықтыңбелгісг. Адамдардың осындай амалмен орнықты көңіл-күйін сапаластырудың маңызы зор екендігі белгілі. Бүгінгі нан-несібемді қайдан табамын деп, дүдәмал күйде жүретшдердің санаты азайған сайын қоғамдағы әлеуметтік жағдайдың тұрақтылана түсетіні де кәміл. жалдамалы қызметкерлердің қандай мөнишк нысандарында жұмыс істейтінін саралап көрелік. 127,1 мың адам (жалпы санның 49,9 пайызы) мемлекеттік ': ұйымдарда, 116,6 мың адам (45,8 пайыз) мемлекеттік емес ұйымдарда, 11,0 мың , адам (4,3 пайыз) жеке тұлғаларда өз нәпақаларын тауып жүр. Бұдан шығатын қорытынды не? Әлі де болса щағын және орта бизнес саласының кенжелеп дамып отырғанынан олардағы жұмыспен қамту көрсеткіштерінің төмен екендігі бЬс^неден і\\ белгілі бола түседі. Осы жерде мынадай жақсы мысалды сыналап кетудіңеш артықтығы жоқ. Өз бетінше жұмыспен қамтылған халықтың құрылымындағы жұмыс берушілердің үлесі 33,1 пайызға жетіп, олар 7.9 мың адамды еңбекке жұмылдырып отыр екен. Байқайсыз ба, өз беттерімен кәсіп ашып, соған өзгелерді тарта білу, әрине, нарық жағдайындағы қала адамдарының белсенділігін танытса керек. Мұндай оң үрдісті одан әрі жалғастыра берудің тиімді жолдарын іздестіре білген абзал. Сонда оның шапағаты қазір өз беттерінше жұмыспен айналысып жүрген 16,0 мың адамның қатарын едәуір селдіретуге себесін жасаған болар еді. Осы жағын да ескерген жөн.
Статистика тілімөн айтсақ, қаладағы экономикалық тұрғыдан енжар халықтың саны 150,5 мың адам болыпты. Бір өкініштісі сол, алдындағы жылдың салыстырмалы кезеңіне қарағанда 0,3 пайыз өсім болған. Әрине, ойлантатын жағдай. Енді соны таратыңқырап көрсек, әлгі бағамдағы халықгың негізгі үлесін күндізгі оқу бөлімдерінде оқитын оқушылардың49,8 пайызы құрайтын болып шықты. Ал зейнеткерлер үлесіне тиетіні 26,0 пайыз деңгейінде. Бір қуаныштысы, қала халқының жұмыспен қамтылғандар құрылымында жоғары және аяқталмаған жоғары білімі бар тұлғалар үлесі 69,0 пайызға жетіп, осы буынның қамтылу аясы едәуір кеңи түскендігі. Одан кейінгі орын 21,2 пайызбен арнаулы орта кәсіптік білім алушыларға тиеді. Былайғы бастауыш кәсіптік, орта және негізгі, сондай-ақ бастауыш білімі барлардың үлесі 9,8 пайыз көлемінде. Жұмыспен қамтылғандардың қандай салаларға шоғырланғандығын білу артық емес секілді. Бірінші орында 74,3 пайыздық үлеспен қызмет көрсету саласы тұр. Мұның да жөні бар. Соңғы жылдары бас шаһарда халыққа қызмет көрсетудің түр-түрі кеңейіп, көлемі мен сапалықжағы да біршама жоғарылай түскенін екінің бірі біледі. Сондай-ақ, халық санының жедел арта түсуі де осындай игі өзгерістерге ұйытқы болуда. Осы ұғымды жалғастырсақ, өнеркәсіп пен құрылыста жұмыспен қамтылғандардың саны 24,5 пайызға жеткен. Оның да сыры белгілі. Бұл екі сала да өзіндік өріс табуда. Соңғы орында 1,1 пайызбен ауыл, орман және балық шаруашылығында жұмыс істейтіндер тұр. Әрине, дамуы кенжелеп қалған саланың қамтитын үлесі де онша мардымды болмайтыны түсінікті жайт. Біртіндеп ең бір толғақты мәселе - жұмыссыздық жайын сөз етуге де келіп қалғандаймыз. Өзіміз әңгімелеп отырған үшінші тоқсанда олардың саны 24,0 мың адам болды. Яғни, жұмыссыздық деңгейі - 7,8 пайыз. Алдыңғы жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 1,7 пайыз өсіп кеткен. Әрине, өкінішті. Бірақ кемітілетініне дәме бар. Өйткені қолға алынып жатқан ұйымдастыру шараларының пәрменділігінен үміт мол.
Бір қызығы, ер адамдар арасындағы жұмыссыздық деңгейі экономикалық тұрғыдан белсенді халыққа шаққанда әйелдерге қарағанда едәуір төмен болып шықты. Көрсеткіш тиісінше 1,9 және 13,8 пайыз. Әйткенмен, жұмыссыздардың жалпы санында әйелдердщ үлес салмағы 87,8 пайыз құрап, әлі де болса олардың пайдалы еңбекпён қамтылуы көңілдегідей емес. Міне, осы осал тұсқа тиісті органдар назар аударғаны жөн.
Жұмыссыз халыкггың жас шамасын анықтап, біліп отырудың да пайдасы зор. Енді соған тоқталайық. Жұмыссыздар құрылымындағы негізгі үлес 25-54 жастағы тұлғаларға тиесілі екен. Былайша айтқанда олар 80,2 пайыз құрайды. 55 жастан асқандардың үлесі 3,6 пайыз болса, ал 16,2 пайыз деңгей 16-24 жас аралығын қамтиды. Осы деректерден не аңға-руға болар еді? Біріншіден, әлі де болса жастардың түпкілікті жұмыспен қамтылуы онша еместігі. Екіншіден, зейнеткерлік жасқа тақап қалғандардың біразының бос жүруінен жас кездегі бейнет пен есейген шақтағы зейнеттің арақатынасын көрер көзге алшақтатып жіберетін кереғарлық байқалады.
Ал енді жұмыссыздықтың белең алуына қалай жол берілуде? Оның да өзіндік себептері бар. Сөз болып отырған үшінші тоқсанда штат қысқаруына, кәсіпорындардың тарауына немесе келісім-шарт уақытының аяқталуына байланысты 8,7 пайыз жұмыссыздық орын алған. Ал өз кезегінде оқу бітіргеннен соң жұмыс іздеушілердің үлесі 2,7 пайызға жетіп, жалпы саны 0,6 мың адам болған. Астана қаласының еңбекпен қамту және әлеуметтік бағдарламалар департаментінің деректері бойынша жұмысқа орналастыру мәселелері жөніндегі уәкілетті органға жыл басынан бері 7589 адам жұмыс сурап келген. Яғни, бұрнағы жылдың салыстырмалы кезеңімен деңгейлес екені көрініп тұр. 2006 жылдың он айында 3605 адам жұмысқа орналасыпты. Бұл жұмыс сұрап келгендердің47,5 пайызы. Салыстырмалы кезеңге қарағанда жұмысқа орналасқандардың саны 19,3 пайыз көбейгені көңілге медет. Осы ретте халықтың мақсатты тобына жататын 499 адамның жұмысқа тұрғанын мәлімдеудің өзі бір ғанибет. Мұны жіктеп көрсек 21 жасқа дейінгілер - 397 адам, жалғызбасты және көп балалы ата-аналар - 23 адам, кембағал жандар - 49, зейнеткерлік жасына дейінгілер - 13, т.б. Тағы бір қол жеткен табыс ол, әлеуметтік жағынан қорғалмаған халықты қолдау мақсатында жұмыс берушілермен 7 келісім-шарт жасалуында дер едік. Соның нәтижесінде мақсатты топқа жататын 63 жұмыссыз әлеуметтік жұмыс орындарына жіберілді. Олардың бүгінгі аяқалысы ойдағыдай. Сонымен бірге 2006 жылдың 1 қарашасына қаланың 291 кәсіпорындары мен ұйымдарынан 2845 бос орынға жұмыскерлерге қажеттілік өтінімдері түскені, әрине, біраз мәселенің түйінін шешуге мүмкіндік туғызары анық. Сондай-ақ жыл басынан бері 997 жұмыссыздың кәсіптік оқуға жіберіліп, 839-ының сәтті тәмамдағанының өзі ілгері басушылықтың нышаны іспетті. Келесі бір резерв көзі қоғамдық жұмыстарға тарту болып табылады. Осындай 98 жұмыс берушімен шарт жасалып, нәтижесінде 1747 жұмыссыз ақылы қоғамдық жұмыстармен айналысуда. Осылайша Астананың еңбек рыногындағы жұмыссыздық және жұмыспен қамту мәселелері біртіндеп өзінің шешімін тауып жатыр. Алда атқарылатын істер кеп. Қалалық әкімдіктің барлық күш-жігері соған жұмылдырылған. Нәтижесі де бар. Дегенмен тоқмейілсуге бола ма?

Ұқсас жұмыстар

Қазақстан Республикасындағы жұмыссыздық және оның себептері мен формалары жайлы ақпарат

ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ КЕДЕЙШІЛІКТІ РЕФОРМАЛАУДЫҢ ТУРАЛЫ СОЦИОЛОГИЯЛЫҚ ТАЛДАУ

Кедейшілік - макроэкономикалық маңызды мәселесі

Жұмыссыздық түсінігі және оның түрлері

ПАТАЛОГИЯ ДЕВИАНТТЫҚ МІНЕЗ - ҚҰЛЫҚ ӘЛЕУМЕТТАНУЫНЫҢ ОБЬЕКТІСІ РЕТІНДЕ

ДЕВИАНТТЫҚ МІНЕЗ

Отандық ғалымдардың кедейлік мәселесін зерттеуі

Экономикалық әлеуметтануды зерттеудің өзекті мәселелері мен бағыттары

Әлеуметтік жұмыстағы жастар саясатының жүзеге асыру мазмұны

ҚР қоғамдық жаңа даму кезеңінде жоғары білім беру