Талқыланатын сұрақтары

5.1 Студенттердің өздік жұмыстарының тақырыптары

Тапсырма 1
Білгір менеджердің мынадай сапалық қасиеттері болу керек:
0* терең білімі;
1* саяси көзқарасы, саяси мәселелерді шеше білуі;
2* іздену қабілеті, соған бейімділігі;
3* ғылыми-техникалық прогрестің ең озық жетістіктерін қолдана білу;
4* Психологиялық білімі;
5* әлеуметтік шындыққағидаларына қызығушылығы және басқара
білу;
6* өзіне жауапкершілік ала білу;
7* жұмыс жөнінде сын көзбен қарауы және сынағанды қабылдай білу;
8* әрқашанда белсенділік көрсету;
9* бөгеттерді болдырмай, еркіндігі мен икемділігін көрсету;
10* логикалықойлауы;
11* әр жұмыста өз пікірін айту, көрсету.
Осы қасиеттерге қарап, идеалды менеджер болу мүмкін бе?
Мына сұрақтарға жауап дайындаңдар:
1. Сіздің көзқарасыңыз бойынша осының барлығы толықдеп ойлайсыз ба?
2. Қазақстан бизнесінде жақсы менеджер болу үшін тағы қандай қасиеттер болу керек?

Тапсырма 2
Кәсіпорынның сыртқы ортасын құрайтын факторлар

Әрбір факторлар тобын жекеше сипаттаңыз. Байланысын көрсетіңіз.

Тапсырма 3
Ақтай кәсіпорнының басқару құрылымы берілген

Берілген кәсіпорнының басқару құрылымы қандай басқарушылық құрылым типіне жататының анықтаныз және оның негізгі ерекшелігін сипаттаныз.
Тапсырма 4.
Келесі сұрақтарға толығырақ жауап беруге тырысыңыз:
1. Қаржы бақылауы не үшін қажет?
2. Менеджер қаржы әдістерін бақылауда қандай орын алады?
3. Аудиторлық қызметтің дағдарыс жағдайдың алдын-алуда маңызы қандай?
4. Фирманың жоғары нәтижеге жетуге қаржы бақылаудың маңызы неде?
5. Алдыңғы ағымдағы және нәтижелі бақылаудың бір-біріне байланыстығы және бір-бірімен оғаштығын неде көресіз?
6. Қаржы көмегімен іске асыратын бақылаудың, жалпы бақылаудан айырмашылығы неде?
7. Сіздің ойыңызша қандай ресурстарды пайдаланғанда бақылаудың маңызы бар?
8. Қаржылық бақылау кезінде кері байланысты пайдаланудың жолдары қандай?
9. Қаржы бақылауын қамтамасыз ету үшін банк тәжірибесінде сіз не енгізуге тырысар едіңіз?
10. Бақылаудың тиімділігін жоғарылату және жетілдіру процесінде мәліметтің рөлі қандай?

Тапсырма 5.
Қазақстан жағдайында коммерциялық банктердің қаржы жағдайы тұрақсыз болғандықтан, алдыңғы уақытта олар банкротқа ұшырауы мүмкін? Коммерциялық банктің бәсеке қабілеттілігі көптеген факторлармен байланысты: көрсететін қызметтердің әр түрлілігі және сапалығы, несиелер және депозиттер бойынша пайыз ставкалары, тарифтер деңгейі, қызмет көрсетудің ыңғайлылығы, есеп айрысудың жылдамдығы, беріктілік және т.б.
Бәсекелестікті бекіту құралдары болып:техникалық қамсыздандыру, қызмет көрсету және операцияларды жүргізудің технологиясын жетілдіру, ұсынылатын қызметтердің түрін байыту, филиалдар және бөлімшелер жүйесін дамыту, жоспарланған стратегия, маркетинг және қоғаммен байланыстарды ұйымдастыру; банк қызметкерлерінің квалификациясының деңгейін жоғарлату.
Келесі сұрақтарға жауап беріңіз:
1. Коммерциялық банктің қандай бәсеке қабілеттілігін көтеру факторын сіз тиімді деп ойлайсыз?
2. Қазақстандық коммерциялық банктер алдында бәсеке қабілеттілігін көтеру ісінде қандай мәселе тұр, сонымен қатар дүние жүзілік алаңдағы маңызы?
Тапсырма 6
Алғашқы жалақысын алған жас жұмысшы бригадағы жолдастарына “дәстүрді” атап өтуден бас тартады. Оны мазақтай бастайды. Сіз бұл туралы білдініз.
Сіз қандай шешім қабылдайсыз?
Тапсырма 7.
Велосипеттерді шығаратын кәсіпорында келесі көрсеткіштерге жету үшін келесі міндеттер қойылды:
А) қазіргі кезде шығарылатын өнімнің бірінші жылына 10%, екінші – 30%, үшінші – 40%, төртінші – 50%, бесінші – 70% - ке өнім шығарыуын кеңейту;
Б) бірінші жылда 5%, үшінші жылдың аяғына 12%, ал 5 жылдан кейін 18% капитал айналымын ұлғаю;
В) бірінші жылда – 8%, екінші – 12%, үшінші – 15%, төртінші -18%, бесінші – 71% станок саябағын жаңарту
Ұйымның қысқа мерзімді, орта мерзімді және ұзақ мерзімді мақсаттарына анықтама беріп, оларды анықтандар.
Тапсырма 8.
Сіз әйелдер және еркектердің сыртқы киімді өндіретін кәсіпорынды ашасыз. Өз назарынызды жағары сапалы және қымбат бағалы тондарды және дубленкаларды шығаруды жоспарлайсыз. Кәсіпорыныздың негізгі кредосы бай сатып алушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыру, олардың сауалдары мен тілектерін есептеу. Осы мәселені шешу үшін фирма ең жықсы тігін машиналарды сатып алды, жоғары мамандырылған мамандарды жалдады, жоғары сапалы және қымбат теріілерді әкелуге келісім-шартқа қол қойды.
Кәсіпорыныздың миссиясын анықтаныз және оны дәлелденіз.
Тапсырма 9.
Менеджердің басты мақсаты - ұжымның шығармашылық қабілетін максимальды пайдалану. Бұл үшін менеджерде келесі іс-ғрекет диапазоны бар:
1. Жұмысшылардың араласуына көмектесетін жұмыстарды ұсыну.
2. Партнерлармен бірге кеңестер өткізу, олармен фирма жұмысы бойынша кеңесу.
3. Фирманың қызмет етуіне кедергі тигізбейтін ұжымдағы ресми емес топтарды сақтау.
4. Жұмысшының әлеуметтік белсенділігіне жағдай жасау.
5. Қызметкерлерге неғұрлым мғнді шығармашылық жұмыстар ұсыну.
6. Оларға жеткен нғтижелеріне сғйкес кері байланысты қамтамасыз ету.
7. Әрбір жұмысшының барлық жағымды жетістіктерін бағалау және мадақтау.
8. Қызметкерлерді фирма мақсаттарын тұжырымдауға және шешімді шығаруға қатыстыру.
9. Қызметкерлерге өзінің құқықтарымен өкілдіктерін бөлу.
10. Ынталы қоластындағыларды қызмет сатысы бойынша жылжуын қамтамасыз ету.
11. Қызметкерлерді қайта дайындауды ұйымдастыру.
12. Қызметкерлерге жауапкершілікті жұмыс беру.
13. Қол астындағылардың жұмыстағы шығармашылық бастауын үнемі дамыту.
Келесі сұрақтарға жауап беріңіз:
1. Жұмыскерлердің шығармашылық қабілетін толық пайдалану үшін қандай әрекетті сіз ең негізгі деп ойлайсыз, неге?
2. Сіздің ойыңызша менеджер жұмысшылардың еңбек белсенділігін жоғарылату және өнімділігін өсіру үшін тағы қандай шараларды қолдануы мүмкін?

5.2 Студенттердің оқытушылармен өздік жұмыстарының тақырыптары

1. Іскерлік ойын “БІР МИНУТҚА КЕҢЕСУ”
Мақсаты: Қиын тапсырмаларды немесе мәселелерді шешу үшін ойынға қатысушылардың мүмкін болатын ұсыныстарды әзірлеуі.
Материалдары: Қағаз немесе блокнот, қарындаштар
Процедурасы:
12* Домалақ немесе төртбұрышты столға қатысушылардың алтыдан сегіз адамға шекті топ құруын сұраңыз.
13* Әрбір қатысушыны жұмыспен байланысты қазіргі кездегі мәселелерді таза бетке немесе блокнотқа жазуын өтініңіз. Мәселен:"Топтың ынтасын қалай көтеруге болады?"
14* Бұл бойынша ойлануға мұрша бергеннен кейін және бұны сұрақ ретінде жазуға уақыт бергеннен кейін (бұған бір-екі минут беріледі) бұны өзінің оң жақтағы көршісіне беруін өтініңіз. Соңғысы алған сұрақ бойынша ойындағы жауабын жазсын. Сұраққа жауап беруге 60 секунд беріледі.
15* Бұл процесті әрбір 60 секунд аралығында қайталап өткізіңіз. Бұны әрбір жазбаның өз иесіне келгеніне дейін қайталаңыздар.
Талқыланатын сұрақтары
1. Біреу болса да жаңа шешім тапты ма (алдын-ала ескерілмеген)?
2. Кейбір ұсыныстардан қандай да бір пайда бар ма?
3. Осы ұсыныс бойынша сізде жаңа ой немесе шешімдер пайда бола ма?
4. Достар және әріптестерден көмек сұраудан қандай сабақ аламыз?
Топ мүшелеріне әріптестерімен ақылдасатын сұрақтар (ортақ) таңдап алуын өтініңіз.
Егер уақыт қалса
Топты ұсынылған шешімнің ең жақсысын талқылауды өтініңіз. Олар өзіне пайдалы нәрсе алды ма? Олар қандай баламаларды ашты?
2. Іскерлік ойын “ҚОРШАҒАН АДАМДАРДЫҢ МӘСЕЛЕЛЕРІН БІЛУГЕ ТЫРЫСЫҢЫЗ”

Мақсаты: Қызметкерлердің мәселелеріне көніл аудару, көмектесу.
Материалдары: Әрбір қатысушыларға "жұмыс факторлары" бланкісінің бір көшірмесін, қалам немесе қарандаш.
Процедурасы:
16* "Жұмыс факторы" бланкісінің көшірмесін әрбір қатысушыға тарату. Он балдық жүйе бойынша (1 бал - ең жоғары, 10 - ең төмен) он пункті бағалау қажет деңіз. Осылайша жұмысқа қабылдау кезінде ескерілетін факторлар топтастырыланады. Бұның қортындысы бірінші тізбекке енгізілуі қажет.
17* Көрнекілік ретінде плакатты қолдана отырып ортастатистикалық бағаны көрсетіңіз. Статистикалық көрсеткіштерді екінші бағанаға енгізуін сұраңыз және әрбір көрсеткіш бойынша абсолютті арифметикалық айырмашылықты есептеңіз (жағымды және жағымсыз жағдайын ескермей-ақ); бұның қорытындысын үшінші бағанаға енгізіңіз. Бұдан кейін жалпы сомманы табуды талап етіңіз.
Талқыланатын сұрақтары
1. Әрбір қатысушы қандай дәрежеде дәл тапты?
2. Неге біз қызметкерлердің қажеттілігін білмеуіміз мүмкін?
3. Оны білу үшін біз не істей аламыз?
Кеңестер
18* Қатысушыларды тек қана өзінің ұйымындағы жұмысшылар туралы ойлап қана қоймай сонымен қатар бүкіл мемлекеттегі жұмысшылар туралы ойлауға сендіріңіз.
19* Сіздің ұйымыңызға байланысты факторларға топ мүшелерін жаңа баға беруді өтіңіз. Шолуды аяқтау үшін және қортындыларды салыстыру үшін оларға бірнеше қызметкерлерден сұрау өткізуді өтініңіз.
Егер уақыт қалса
Қатысушылардың ғрбір үш-төртеуінен шағын топ құрып процедураны қайталаңыз. Бұдан шыққан топтың бағаларын 4-ші бағанда көрсетіңіз. Абсолютті арифметикалық айырманы есептеуді қайталаңыз. Бұдан шыққанды 5-ші бағанаға енгізіңіз.
Талқыланатын сұрақтары
1. Жеке немесе топтағы жұмыстардың қайсысы жақсы өтті?
2. Топтың жетістікке жетуіне қандай факторлар әсер етті (тапсырманы орындау кезіндегі)?
Жұмыс факторлары
Нұсқау: Келесі пункттерді он бал жүйе бойынша бағалаңыз (1-жоғары, 10-төменгі)
1. Қызмет бойынша жоғарылау мүмкіндігі
2. Жұмыс көлемін бақылау
3. Икемді жұмыс графигі
4. Шектеудің мүмкіншілігі
5. Жұмыс қауіпсіздігі
6. Жұмыс типі
7. Ашық қарым-қатынас
8. Жалақы
9. Ұйым көлемі
10. Жұмысқа ынталандыру

3. Іскерлік ойын “СІЗ КІМСІЗ?”
Мақсаты: Ресми емес жағдайда қатысушылардың бір-бірімен танысуына мүмкіндік беру
Материалдары: Қағаз, қалам немесе қарындаш
Процедурасы:
Өзіңіздің жұмыс тобыңыздан кездесетін адамға қойылатын үш сұрақтарын жазуын өтінесіз. Бірақ қарапайым сұрақтарды қоймауды өтінесіз (аты, қызметі және т.б.).
Қойылатын сұрақ туралы бір-екі минут бергеннен кейін, жиналғандардың бөлмеде шеңбер бойынша жүруін өтініңіз. Осы шеңбер бойынша жүру кезінде өз сұрақтарын басқа біреудің сұрақтарымен алмастырып отыруын да өтініңіз. Көп адамды кездестіруге тырысу қажет.
Бес-он минут өткеннен кейін қатысушыларды топқа бөліп әрбір қатысушының орнынан тұрып атын ғана атауын өтінесіз. Одан кейін қалған адамдардың орнынан тұрған адам туралы не білетінін анықтаңыз. Бір адам бойынша бірнеше (үш-төрт кісі) сөз сөйлегеннен кейін келесі адамға көшіңіз.
Талқыланатын сұрақтары
1. Қандай қызықты нәрселерді сіз осы кездесуде ала білдіңіз?
2. Әрбір адам басқалармен ортақ нәрсе ала алды ма?
3. Сізге қойылған сұрақтың ең қызықтысы?
4. Сіздің сұрағыңызға ең күлкілі жауап?
Кеңестер
Сөз сөйлеудің тез өтуін қадағалаңыз
Егер орнынан тұрған адам туралы ешкім білмесе онда ол кісіге қойылған бірнеше сұрақты атап оған жауап беруді сұраңыз.

4. Іскерлік ойын “ЖЕТЕКШІЛЕР ҮШІН ТЕСТ”
Мақсаты:
20* Жетекшілердің өзін-өзі бағалауға мүмкіндік беру
21* Қандай позицияларды жақсарту қажет
Материалдары: Тест
Процедурасы:
22* Тесті оқып шығып мекемеңізге қажет өзгерістер енгізіңіз
23* Тест көшірмесін топ мүшелеріне таратып толтыруын сұраңыз.
24* Толтырылған форманы жинамай, қатысушыларға оны бірнеше апта бойы сақтауын ұсыныңыз.
25* Біраз уақыттан кейін олардан өз рейтингілерін қайта қарап талдап шығаруын өтініңіз.
Талқыланатын сұрақтары
1. Бүгін сіздің жұмысыңыздағы бағыттардың қайсысы маңызды?
2. Бұл сұраққа сіздің жауабыңыз бір жыл бұрын қандай болды?
3. Әр түрлі сұрақтар бойынша сіз білімдерді қалай аласыз?
4. Сіздің позицияңызды жақсарту үшін не істеу керек?
Кеңестер
Көрсетілген сұрақтарды көптеген ұйымдар үшін қолдануға болады. Бірақ ол сұрақтарды өз ұйымыңызға байланысты өзгерте аласыз.
Жетекші үшін тест
Аты

Өзіңіздің мүмкіндігіңізді 1-ден 10-ға дейінгі шкала бойынша бағалаңыз
(1-төменгі бал, 10-ең жоғарғы бал)

1.
Адамдардың мотивациясы туралы не білесіз?

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

2.
Қаншалықты сіз еркін қарым-қатынас жасай аласыз?

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

3.
Басқалар сізді жетекші ретінде қалай бағалайтыны туралы не ойлайсыз?

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

4.
Сіз өзіңізді жетекші ретінде қалай бағалайсыз?

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

5.
Мінезі қиын адамдармен сіз қаншалықты келісімге келе аласыз?

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

6.
Өзіңіз білмейтін адамдарға өзіңізді таныстыруды қаншалықты жақсы көресіз?

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

7.
Жетекшілік туралы сіз қаншалықты көп білесіз?

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

8.
Сіздің жетекшілік тғжірибеңіз қаншалық?

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

9.
Қысым негізінде сіз қаншалықты жақсы жұмыс істейсіз?

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

10.
Фирманың табыстылығында сіз қандай орын аласыз?

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

Жалпы есеп

5. Іскерлі ойын “КЕЛ СӨЙЛЕСЕЙІК!”
Мақсаты: Ресми емес жағдайда адамдар қалай тез танысатынын көрсету
Процедурасы
26* Біз бір топта жұмыс ітесек те біздің ғріптестер туралы аз білетінімізді топқа хабарлаңыз
27* Соншалықты таныс емес серіктес табуды қатысушылардан сұраңыз
28* Содан кейін олардың бір-бірімен әңгімелесе тұруға екі-үш минут барын айтыңыз. “Кел сөйлесейік!” ойнының негізгі ойы осында жатыр. Олар кез-келген тақырыпқа сойлесе алады, бірақ оларға өздері туралы сөйлескен жөн.
Талқыланатын сұрақтары
1. Сіз жаңа досыңызды қаншалықты жақсы білесіз?
2. Берілген екі-үш минут тез өткендей болған жоқ па?
3. Жаңа досың бұрынғы досыңнан да жақсы біле бастаған секілді боп ешкім өзін сезінген жоқ па?
Кеестер
29* қатысушылардан өздері жүрексінбей сөйлеуін сұраңыз
30* Кейбір адамдара әғнгімені негізсіз бастаан ызысыз секілді. Оларды теріп алыыз, жолдастарына өздері туралы айтуа итермелеіз
31* Ойынны ортасында ойына бәрі тартылды ма, жо па екенін соны тексерііз. Егер басалар атыспаса олара атысуа жадай жасаыз.
Тапсырма 28
¦жымдағы келіспеушілік менеджерге көптеген жүйке, ал фирмаға шығындар әкелуі мүмкін. Сондықтанда, басшыға оларды уақытында тауып және сәйкесінше қортынды жасау қажет. Келіспеушілікті болдырмау үшін жұмыс стилін өзгерту керек.
Мысалы, тапсырмаларды көзбе-көз емес, жалпы кеңесте бөлу, тәжірибеге пікірлермен ашық ауысуды, жиі бірігіп қортынды жасауды еңгізу.
Кейде басшы өзі сезбей келіспеушілік тудыруы мүмкін. Есіңізде болсын - басшы ретінде мыналарға жол бермеу керек:
32* өзіңіздің қол астыңыздағылардан қандай болсын іскерлік мәліметтерді жасыру;
33* қол астындағыларыңыздың белгілі біреуіне арнайы ықыласпен қарау;
34* өзіңіздің қол астындағыларыңызды жоғары тұрған басшыға қорықпай "талауға" беру;
35* өз әріптестеріңіздің мамандандырлығына сенбеу
Келесі сұрақтарға жауап беріңіз:
1. ¦жымда шиеленіскен жағдайлар тумау үшін менеджер не істеу керек?
2. Егер шиеленіскен жағдай нақты болса, оны қалай басқару керек?
3. Шиеленісті шешуде менеджер ретінде сіздің әрекетіңіз қандай?

6. Іскерлік ойын “КЕЛІССӨЗДЕГІ ӘДІЛДІК”
Мақсаты: Әрбір келіссөздегі ғділдік пен шындықтың маңыздылығын атау.
Материалдары: 2 адам бөле алатын зат.
Процедурасы:
Ойынға қатысушылардан 2 адам таңдаңыз. Біреуін А деп, екіншісін В деп атаңыз.
А-ға белгілі бір зат беріңіз, оны В мен А бөлісуі қажет деңіз. Бұл кез-келген нғрсе болуы мүмкін, 100 $ бастап 100 алмаға дейін. А-ға кез-келген В мен келісілген пропорцияда бөле алады деген инструкция беріңіз, бірақ В А-ның ұсынысына келісе немесе келіспей қоя алады, ал өзі шарт жағдайын жасамайды. Егер В келіссе онда шартқа отырады. Егер В келіспесе шарт құрылмайды. Егер В шартты қабылдамаса екі жақ ештеңе алмайды.
Сол инструкцияны енді В-ға беріңіз
Бұл көріністі бірнеше рет қайталаңыз
Талқыланатын сұрақтары
1. Неге А осылай істеді?
2. Неге В осындай жауап берді?
3. А және В сияқты жағдайға душар болған адамдарға сіз қандай кеңес берер едіңіз?
Кеңестер
А- өзіне ғана тиімді шарттарды ғана ұсынады. Бұл сізді ресурстар үшін күрес әлеміне әкелді. В-ға А-ның кез-келген ұсынысын қабылдауын сұраңыз. ¤йткені ол кез-келген жағдайда бұрынғыдан көп алады. В- көптеген ұсыныстан (егер ол оларға ғділ болып көрінбесе) бас тартады. А-да осындай ұсыныстарды жасайды. Мұндай жағдайда А және В келісімге келу үшін А- В-дан көп алмауы қажет. Бұл келісімде көп пайда таба алсаңыз да мұндай жағдайда ғділ ұсыныс жасаған жөн.
Егер уақыт қалса
Бұл ойынды бір рет жүргізгеннен кейін, осыны кім қайталағысы келетінін сұраңыз.
В- өз ұсынысын А-ға жасай алатындай етіп қайталаңыз.

7. Іскерлік ойын “КЕЗДЕСУ ҚАЛАЙ ӨТТІ?”
Мақсаты: ¤ткен кездесу туралы топ мүшелерінің ойын білу
Материалдары: Екі парақ қағаз және бірнеше түрлі-түсті маркер
Процедурасы
Қағаз парақтарын топ алдына қабырғаға іліп қойыңыз. Бірінші бетке былай деп жазыңыз: “Біз атап өткіміз келетін кездесу моменттері”. Екінші бетте: “Келесі кездесулерді жақсарту үшін бірнеше ұсыныс” деп жазыңыз. Алты-жеті минут ішінде өткен кездесуді ойластыруды және талдауды топ мүшелерінен сұраңыз. Барлық ойлардың мәнін жазыңыз.
Барлығына ұсыныстары үшін рахмет айтыңыз
Қабырғадағы плакаттарды шешіп өз офисіңізге алыңыз. Бұны жазып қатысушыларға таратып бере аласыз немесе қатысушыларды есте сақтауын сұраңыз.
Талқыланатын сұрақтары
1. Қандай пунктілер келісілді?
2. Қандай пунктілер келіспеушілік тудырды? Бұл келіспеушілікті қалай жеңуге болады?
3. Тиімділікті арттыру үшін әрбір қатысушы не істеу қажет?
Кеңестер
Егер сіздің топпен сенім деңгейіңіз әлі төмен болса, онда сіз бірінші жолы анонимді сұрау ретінде жүргізіңіз. Плакатты қабырғаға іліп қойып топқа 10 минуттан кейін келетініңізді айтыңыз. Олардың шын жауап беруін сұраңыз. Жауапқа атын жазбай-ақ қоюына болатынын айтыңыз. Егер сіз қайтып келгенде олар әлі өздерінің ұсыныстарын жазып жатса тағы уақыт беріңіз. Одан кейін бұл ұсыныстарды зерттеңіз. Негізгі ұсыныстарды міндетті түрде жүзеге асырыңыз.