Халықаралық сауда құқығының түсінігі

1. Халықаралық сауда құқығының түсінігі.
Халықаралық сауда –мемлекеттер арасындағы сауда айналамының жиынтығын түсінеміз. Халықаралық сауда түсінігін сыртқы сауда ұғымынын ажырата білген дұрыс. Сыртқы сауда-бұл мемлекеттің басқа мемлекеттермен жасалған экспорт, импорт жиынтығынан тұратын сауда жасауды түсінеміз.
Халықаралық сауда құқығы ХЖекеҚ, ХЖарияҚ, ХКоммерциялықҚ, ХЭкономикалықҚ, АК, КеденҚ, БанкҚ салаларымен тығыз байланысты.
Сауда ҚҰҚЫҒЫ өзінің бастауын ХII-XIII ғғ көпестер құқығынан басталды. Сауда құқығы аясы жылжитын мүліктермен жасалатын операцияларға дейін, қызмет көрсету аясы,мүліктік және мүліктік емес құқықтарын жеке операциялық өнідіріс салалы, тасымалдау, сақттандыру және қазіргі уақыттағы кәсіпкерлік қызметтің кез келген саласын қамтиды.
Халықаралық сауда құқығы-халықаралық сауда қатынастарын реттейтін конвенциялық және жәй нормаларының жиынтығы. Субъектіліріне: Мемлекеттер, халықаралық ұйымдар, жеке және заңды тұлғалар кіреді. Объектісі болып: қызмет көрсету, мүліктік және мүліктік емес құқықтар, интеллектуалдық меншікке байланысты туындайтын қатынастар.
Қайнар көздері: халықаралық шарттар, әдет-ғұрыптар, ішкі заңнама. Реттеу әдістеріне материалдық құқықтық және коллизиялық құқықтық.
ХСҚ пәні болып дайын өнім, техника, құрал-жабдықтар, шикізат және т.б., қызмет көрсету (көлік, коммуникациялық, ғылыми-техникалық, қаржы несиелік, сақтандыру, ақпараттық есептеу, туристік және т.б.)
*Интеллектуалдық меншік авторлық құқық, патенттік құқық және т.б. жатады.
* мүліктік және мүліктік емес қатынастар.
Понятие международное торговое право появилось в современной науке сравнительно недавно в шестидесятых годах XX столетия. Своего рода толчком для его применения было использование данного термина в названии созданной Генеральной Ассамблеей ООН в 1966 году Комиссии ООН по международному торговому праву ЮНСИТРАЛ (United Nations Commission on International Trade Law - UNCITRAL). 
ХСаудаҚ халықаралық экономикалық құқытың саласы ретінде қарастыруға болады, мемлекеттердің экономикалық құқықтары және міндеттері туралы Хартияның ережелерінде халықаралық саудаға көңіл бөлінген. JUS COMMERCIUM- қағидасы бұл ережелерде көрсетілген, яғни кез-келген мемлекет халықаралық саудада қатыса алады. Ешқандай мемлекет дискриминацияға ұшырамау керек, сонымен қатар мемлекеттер халықаралық саудада тауар алмасуды нығайтуға , дамытуға атсалысуы керек.

2. Халықаралық сауда құқығы тарихы.
Сауда ҚҰҚЫҒЫ өзінің бастауын ХII-XIII ғғ көпестер құқығынан басталды. Сауда құқығы аясы жылжитын мүліктермен жасалатын операцияларға дейін, қызмет көрсету аясы,мүліктік және мүліктік емес құқықтарын жеке операциялық өнідіріс салалы, тасымалдау, сақтандыру және қазіргі уақыттағы кәсіпкерлік қызметтің кез келген саласын қамтиды.
Понятие международное торговое право появилось в современной науке сравнительно недавно в шестидесятых годах XX столетия. Своего рода толчком для его применения было использование данного термина в названии созданной Генеральной Ассамблеей ООН в 1966 году Комиссии ООН по международному торговому праву ЮНСИТРАЛ (United Nations Commission on International Trade Law - UNCITRAL). 

Ескі оқулықтарда және де батысеуропалық коммерциалистердің еңбектерінде ХСауда құқығының дамуы және пайда болуын 3 кезіңге бөледі:
1 кезең: ИТАЛИЯНДЫҚ кезең. Еуропалық сауда құқығының дамуымен байланысты. XI-XV ғғ. Италия айырықша экономикасы дамыған аймаққа жатты, жерорта теңізі мемлекеттернде делдалдық етуші рөлін атқарды. Дүниежүзілік саудадағы сол кезде ең мықты түйін болды деп айтуға болады. Италияда арнайы сауда юрисдикциялардың дамуы байқалып, теңіз әдет-ғұрыптары қалыптасты. 1419 жылы Италияда Луки Пачиолидің Тракт о счетах и записях деген еңбегі шығып, бухгалтерлік учеттін басын бастады.
2 кезең: Француз. Францияның жетекші держава болуымен байланысты. Яғни XV ғасырдан бастап. Сауда сословиясының саны өсіп олардың рөлі әлдеқалай күшейді. Мемлекеттік билік болжалғыштығын көрсетіп, сауда дамуына қамқоршылық пен жақтаушылық көрсетіп отырды. Сонымен қатар билік екі мақсатта және бағытта жүрді. Обогощение казны и сплочение, консолидации государства вопреки сепаратистким действиям феодальной знати.
Бұл периодта алғашқы сауда құқығының кодификациясының тәжірибелері болды. Мысалы 1807 жылы Напалеон сауда кодексі, оны Италии, Швей­царии, Бельгии мемлекеттері де қолданды. 1673 жылғы Сауда Ордонансы.
3 кезең: Германдық. XVIII-XIX ғғ үлкен сауда держава ретінде ҰЛЫБРИТАНИЯ болды, дегенмен оған халықаралық тауар айналымның басты үлесі тиесілі емес болды. Дегенмен құқықтық жүйенің ерекшелігіне байланысты сауда дамуына қосқан үлесі аз.
Германдық период деп аталуының себебі 1861 жылы Жалпы Неміс сауда кодексін қабылдауымен тікелей байланысты. Кодекс жалпы сауда айналымның территорияда ережелерін бекітті. Бұл кодекс шын мәнінде Германияның Ортақ нарығының пайда болуына және сауда-шаруашыдық қатынсатар дамуына әкелді. Мемлекеттің консолидациясын нығайтқан мықты инструмент құрал ретінде болды.
1899 жылы Япония Герман сауда кодексі негізінде өз кодексін шығарды.

3. Халықаралық сауда құқығы курсының жүйесі.
Халықаралық сауда айналымына қатысатын шаруашылық субъектілері және мемлекеттің кеден органдары үшін мамандарды дұрыс дайындау мақсатында “кеден ісі” мамандығының Үлгілі оқу жоспарына “халықаралық сауда құқығы” пәні енгізілген. Халықаралық сауда құқығының қайнар көздері мен институттары, сонымен қатар халықаралық сауда айналымында көрініс табатын жаңа құбылыстар туралы өзекті ақпараттардың жетіспеушілігіне халықаралық сауда құқығының ғалым мамандары және де халықаралық сауда айналымының қатысушыларына қызмет көрсететін практиктер де көңіл аударады.
Халықаралық сауда саласындағы құқықтық қатынастарды зерттеудің күрделілігі халықаралық сауда құқығының дуалистік болуымен түсіндіріледі. Халықаралық сауда құқығы аса маңызды ерекшелігі оның реттелу объектісі болып табылады. Бұл мәселе бойынша ғалымдардың пікірлері халықаралық сауда құқығына екі негізгі көзқарас бойынша бөлінеді. Бірінші көзқарасқа сәйкес ол жария-құқықтық және де жеке-құқықтық аспектілерді қамтитын кешенді құқықтық сала ретінде қарастырылады. Екінші көзқарасқа сәйкес халықаралық сауда құқығы халықаралық жария құқығының бір саласы ретінде қарастырылады. Бірінші көзқарастың жақтаушылары оның басты аргументтетінің бірі халықаралық сауданың жариялық-құқықтық және жеке-құқықтық аспектілерін араластырудың қажеттілігі жоғын жақтайды. Бір жағынан оны халықаралық жария құқығының саласы ретінде ( Сәрсембаев М.А., Айдарбаев С.Ж.), ал екінші жағынан – халықаралық сауда қатынастары халықаралық жеке құқығы жағынан реттеусіз мүмкін еместігін жақтайды. Ұсынылған Үлгіні бағдарлама бірінші көзқарасқа негізделеді.
Аталған “Халықаралық сауда құқығы” курсының негізіне халықаралық сауда құқығының екі бөлімі жатқызылған: халықаралық заңнама актілері арқылы құрылып және әрдайым кеңейтілетін біркелкі құқық, сонымен қатар “жаңа lex mercatoria” деп аталатын нормалар. Бұл терминнің мақсаты мен қолданылуы туралы дауласуға болады. Бірақ та, “жаңа lex mercatoria” аталатын институттар олардың тәжірибеде кең қолданылатындықтан өздеріне назар аудартады.
Халықаралық сауда құқығының тағы бір ерекшелігі мемлекеттердің әртүрлі регионалдық интеграциялық бірлестіктер шегінде өздерінің спецификалық сауда режимдер тағайындалады. Бұл мәселе келешек кеден ісі мамандардың зерттеуін қажет етеді.

4. Халықаралық сауда құқығының басқа құқық салаларынан айырмашылығы.
Халықаралық сауда –мемлекеттер арасындағы сауда айналамының жиынтығын түсінеміз.
Халықаралық сауда құқығы ХЖекеҚ, ХЖарияҚ, ХКоммерциялықҚ, ХЭкономикалықҚ, АК, КеденҚ, БанкҚ салаларымен тығыз байланысты.
Сауда ҚҰҚЫҒЫ өзінің бастауын ХII-XIII ғғ көпестер құқығынан басталды. Сауда құқығы аясы жылжитын мүліктермен жасалатын операцияларға дейін, қызмет көрсету аясы,мүліктік және мүліктік емес құқықтарын жеке операциялық өнідіріс салалы, тасымалдау, сақттандыру және қазіргі уақыттағы кәсіпкерлік қызметтің кез келген саласын қамтиды.
Халықаралық сауда құқығы-халықаралық сауда қатынастарын реттейтін конвенциялық және жәй нормаларының жиынтығы. Субъектіліріне: Мемлекеттер, халықаралық ұйымдар, жеке және заңды тұлғалар кіреді. Объектісі болып: қызмет көрсету, мүліктік және мүліктік емес құқықтар, интеллектуалдық меншікке байланысты туындайтын қатынастар.
Қайнар көздері: халықаралық шарттар, әдет-ғұрыптар, ішкі заңнама. Реттеу әдістеріне материалдық құқықтық және коллизиялық құқықтық.
ХСҚ пәні болып дайын өнім, техника, құрал-жабдықтар, шикізат және
т.б., қызмет көрсету (көлік, коммуникациялық, ғылыми-техникалық, қаржы несиелік, сақтандыру, ақпараттық есептеу, туристік және т.б.)
*Интеллектуалдық меншік авторлық құқық, патенттік құқық және т.б. жатады.
* мүліктік және мүліктік емес қатынастар.
Понятие международное торговое право появилось в современной науке сравнительно недавно в шестидесятых годах XX столетия. Своего рода толчком для его применения было использование данного термина в названии созданной Генеральной Ассамблеей ООН в 1966 году Комиссии ООН по международному торговому праву ЮНСИТРАЛ (United Nations Commission on International Trade Law - UNCITRAL). 
ХСаудаҚ халықаралық экономикалық құқытың саласы ретінде қарастыруға болады, мемлекеттердің экономикалық құқықтары және міндеттері туралы Хартияның ережелерінде халықаралық саудаға көңіл бөлінген. JUS COMMERCIUM- қағидасы бұл ережелерде көрсетілген, яғни кез-келген мемлекет халықаралық саудада қатыса алады. Ешқандай мемлекет дискриминацияға ұшырамау керек, сонымен қатар мемлекеттер халықаралық саудада тауар алмасуды нығайтуға , дамытуға атсалысуы керек.

6. Халықаралық-құқықтық шарттар Халықаралық сауда құқығының қайнар көзі ретінде.
Халықаралық шарттар екіжақты,көп жақты болып бөлінеді.Көпжақты шарттар:1980ж. 11 қаңтар Тауарларды Халықаралық сатып алу сату шарттар туралы Вена Конвенциясы 1988ж. 1 қаңтарда күшіне енді. Мағынасы: тауарларды сатып алу сатудағы материалдық-құқықтық нормаларды унификациялау, Халықаралық аренадағы азаматтақ-құқықтық шарттардың кең тараған түрі б.т.БҰҰ Халықаралық сауда құқығы туралы комиссияның негізінде қалыптасқан конвенция.Конвенцияда тауарларды жеткізу және сәйкес құжаттарды беру,сатушымен шартты бұзған жағдайдағы құқықтық көмек көрсету,сатушы мен сатып алушының міндеттері же т.б. Тауарларды Халықаралық сатып алу сатудағы ескіру мерзімі туралы 1974ж. Нью-Йорк Конв. Тауарларды Халықаралық сатып алу сатудағы бірыңғайландырылған заңдары туралы 1964ж. Гаага Конв. Тауарларды Халықаралық сатып алу сатудағы өкілдіктері туралы 1983ж. Женева Конв. Кодекс Бустаманте 1928ж. Гаванада қаб.Халықаралық көрмеге қатысты Конв.,1928ж. 22 қараша.

7. Халықаралық сауда құқығындағы заңды тұлғалардың құқықтық мәртебесі
 Общая характеристика субъектов международного торгового оборота
Международное торговое право практически не имеет специального регулирования субъектов международной торговли. Это объясняется тем, что субъекты международной торговли (юридические и физические лица – предпринимательские субъекты) приобретают право совершения сделок в международном торговом обороте в соответствии с применяемым к ним национальным законодательством. Т.е. субъекты международного торгового оборота ничем не отличается от субъектов гражданского (торгового) оборота того или иного государства, т.к. лицо, получая право самостоятельного совершения сделок в соответствии со своим национальным правом, по законодательству большинства государств автоматически получает право совершения сделок в международном торговом обороте.
Поэтому практически все субъекты, признаваемые субъектами гражданского и торгового права в соответствии с национальным законодательством (частный предприниматель, полное товарищество, коммандитное товарищество АО, ООО, ТНК и др.), могут являться и субъектами международного торгового оборота. 
Вместе с тем фактический круг данных субъектов может быть сужен по следующим причинам:
1) не любая гражданско-правовая сделка между субъектами разных государств является сделкой, относящейся к МТП (например, приобретение имущества для личного пользования); 
2) некоторые субъекты национального права не являются предпринимательскими субъектами (благотворительны фонды, церкви и т.п.); 
3) законодательство некоторых государств не наделяет автоматически всех субъектов национального права правом на совершение сделок в сфере международного торгового оборота.
Законодательство практически всех государств устанавливает обязательное требование по регистрации субъектов предпринимательской деятельности. Обычно такая регистрация осуществляется в торговых реестрах, которые ведутся судебными или административными органами. Так, во Франции такие реестры ведутся торговыми судами, в ФРГ - гражданскими судами первой инстанции, в Англии - Министерством торговли, в США - административными или судебными органами штатов. В Российской Федерации государственный реестр предприятий ведется Регистрационной палатой при Министерстве экономики Российской Федерации.
В рамках документов, принимаемых международными региональными организациями можно встретить ряд актов, направленных на унификацию национального законодательства о предпринимательских субъектах. Так, право Европейского Сообщества - содержит ряд директив, направленных на создание единообразных норм законодательства государств - участников EС о торговых обществах.
В связи с этим в ЕС уже разработана и принята первая единая форма европейского торгового общества - европейское объединение с общей экономической целью.
Основные виды субъектов МТП: частный предприниматель, полное товарищество, коммандитное товарищество, акционерное общество,общество с ограниченной ответственностью.
8. Халықаралық сауда құқығының объектілерінің түсінігі және түрлері
Халықаралық сауда құқығының объектісі- тауар.Тауар ретінде сатуға өндірілген азық-түлік деп түсіндіріледі.Нарықтық экономикаға байланысты тауар деп өзара келісімге келуге болатын барлық объектілер танылады.Тауар статусын мекеме,жұмыс күші де иеленді. Сауда құқығының негізгі объектісі ретінде заттай формаға ие материалдық предметтер.
Материалдық объектілерге адамдардың жеке қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған тұтынушылық тауарлыр және өндірісте қолданылатын өндірістік бағыттағы тауарлыр-шикізат, материал, қондырғылар т.б. Бірақ барлық заттар сауда айналымының объектілеріне жатпайды.
1980ж. 11 қаңтар Тауарларды Халықаралық сатып алу сату шарттар туралы Вена Конвенциясы объекті ретінде қарастырмайды, Конвенцияның 2 бабында көрсетілгендей:жеке,отбасылық,тұрмыстық тұтыну үшін алынған әуе және су көліктеріне қолданылмайды.

9. Бағалы қағаздар түсінігі және оның негізгі түрлері
Құнды қағаздар, бағалы қағаздар — мүліктік құқықты куәландыратын, дивиденд және пайыз түрінде белгілі бір ақша сомасын алуға құқық беретін құжат. Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексіне (15.1. 2001) сәйкес құнды қағаздардарға “облигация, коносамент, акция және заң актілерінде немесе соларда белгіленген тәртіппен құнды қағаз қатарына жатқызылған басқа да құжаттар” жатады (130-бап). құнды қағазға өтімділік, кірістілік бағамының өзгеріп отыратындығы, сенімділік, дербес айналымдылық сияқты жалпы экономикалық сипаттамалар тән. Құнды қағаз ұсынбалы (мүліктік құқықтар құнды қағазды тапсыру жолымен басқа біреуге беріледі), ордерлік (құнды қағаз мүліктік құқықтардың берілгенін куәландыратын жазба жолмен табысталады) және атаулы (мүліктік құқықтар құнды қағазда аталған адамға беріледі) болуы мүмкін. Құнды қағазда заңда белгіленген деректемелер болуға тиіс және құнды қағаздағы мүліктік құқықтар осы құнды қағаз көрсетілгенде ғана іске асырылады, сондай-ақ құнды қағаздың эмиссиясы және айналысы заңмен белгіленген ережелер мен нормаларға бағындырылады. Құнды қағаз реттеушілік, ақпараттық міндеттер атқарады, сондай-ақ экономиканың түрлі салаларын, соның ішінде нақты экономика мен қаржы саласын байланыстыру тетігі ретінде қолданылады.
Қазақстан Республикасының “Бағалы қағаздар рыногі туралы” заңында (10.7. 2003) эмиссиялық құнды қағаздың шығарылуы, таратылуы, айналысқа жіберілуі және өтелуі барысында туындайтын қоғамдық қатынастар реттелген, сондай-ақ құнды қағаздың инвесторлары мен ұстаушыларының құқықтарын,құнды қағаз рыногінің қауіпсіз, ашық, тиімді жұмыс істеуін қамтамасыз ету жолдары белгіленген.
Бағалы қағаздар - 1. Мүліктік кұқықты куәландыратын белгілі бір жазбалар мен басқа да белгілердің жиынтығы.2. Бағалы кағаздарға акциялар, облигациялар және бағалы кағаздардың Азаматтық кодекспен және Қазақстан Республикасының өзге де заң актілерімен айқындалған өзге де түрлері жатады.3. Бағалы кағаздар шығарылым нысаны бойынша:1) құжатты және құжатсыз;2) эмиссиялық, және эмиссиялық емес;
3) атаулы, ұсынбалы және ордерлік бағалы қағаздар болып бөлінеді
 Акция - акционердін қоғамдағы үлесін немесе меншігін куәландыратын бағалы қағаз. Ол иемденушісіне компанияның капиталының, мүлкінің, кірісінің бір бөлігіне заң жүзінде меншік құқын береді. Компания қанша уақыт жұмыс істеп тұрса, акция да сонша уақыт қолданылады. Бірақ осы уақыт ішінде акцияның иесі сан рет өзгеруі мүмкін. Акционер оны екінші нарықта сатуына болады.
Акцияны шығару мына жағдайларға байланысты жүргізіледі:
-жаңадан акционерлік қоғам құрып, оның жарғылық капиталын қалыптастырғанда;
-меншікті акцияландырғанда, яғни жұмыс істеп тұрған кәсіпорынды акционерлік қоғам ретінде қайта құрғанда;
-қоғамның жарғылық капиталын қосымша молайтқанда.
Облигация деп   эмитенттің   белгілі   бір   шартты   орындауға, яғни алған ақша сомасын қайтаруды және белгіленген сыйақыны   (мүддені)   төлеуді   міндеттенген   жазбаша арыз құжатын айтады. Ол корпорацияның    активіне қарсы қойылады. Облигация арқылы тартылған капитал  акционерлік   капитал   деп   есептелмейді.    Облигация    шығару   -қосымша капитал тартудың бір нысаны.  Эмитенттің жалпы шығыны облигацияны шығаруға және оларды орналастыруга жұмсаған жылдық шығынға тең болады. Чек[1] (ағылш. cheque‚ cheсk — тексеру‚ бақылау‚ кедергі жасау) — қатаң түрде белгіленген нысандағы бағалы қағаз, ақшалай құжат. Онда чек берушінің чекте көрсетілген pқшалай соманы чек ұстаушыға төлеу жөнінде банкіге берген жазбаша өкімі баяндалады. Чек қызметін банкілер клиент ашқан Чек салымындағы депозиттелген ақшалай сома шегінде көрсетеді. Чекті өтеу көзі — клиенттің меншікті қаражаты немесе банк несиесі. Ақшалай Чекті банкіден қолма-қол ақша алу үшін, несиелік Чекті қолма-қол ақшасыз есеп айырысу үшін пайдаланады. Несиелік Чекті жоғалған, ұрланған немесе қолдан жасалған жағдайда қорғау үшін кроссолау әдісі қолданылады, яғни оның бет жағында екі қатар сызықпен қиғаш сызу тартылады (мұның мәнісі оны пайдалануға белгілі бір шектеу қойылды дегенді білдіреді). Чек төлем айналымында пайдаланылады және онда міндетті түрде “чек” деген атау‚ Чек берушінің тапсырмасы (өкімі)‚ берушінің атауы және оның төлем төленуге тиіс шоты‚ төлем төленетін валюта‚ чектің жазылған күні мен мекені‚ Чек берушінің қойған қолы болуға тиіс. Чекте деректемелердің ең болмаса біреуінің жоқ болуы‚ құжатты заңды күшінен айырады.ҚР 05.03.97 ж. № 80-I Заңымен 129-бап өзгертiлді; ҚР 16.05.03 ж. № 416-II Заңымен 129-бап жаңа редакцияда (бұр. ред. қара)
129-бап. Бағалы қағаздар
1. Бағалы қағаз - мүлiктiк құқықты куәландыратын белгiлi бiр жазбалар мен басқа да белгiлердiң жиынтығы.
1-1. Бағалы қағаздар борыштық және үлестік болуы мүмкін.
Борыштық бағалы қағаз – эмитенттің (борышкердің) осы бағалы қағаздарды шығару шарттарында борыштың негізгі сомасын төлеу жөніндегі міндеттемесін куәландыратын бағалы қағаздар.
Үлестік бағалы қағаз – Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген жағдайларда мүлік иесінің мүлікке белгіленген үлесіне иелік ету құқығын куәландыратын бағалы қағаз.
2. Бағалы қағаздарға акциялар, облигациялар және бағалы қағаздардың осы Кодекспен және Қазақстан Республикасының өзге де заң актілерімен айқындалған өзге де түрлерi жатады.
3. Бағалы қағаздар шығарылым нысаны бойынша:
1) құжатты және құжатсыз;
2) эмиссиялық және эмиссиялық емес;
3) атаулы, ұсынбалы және ордерлiк бағалы қағаздар болып бөлiнедi.
Құжатты бағалы қағаздар - құжатты нысанда (бағалы қағаздың мазмұнын арнаулы техникалық құралдарды пайдаланбай-ақ тiкелей оқу мүмкiндiгi болатын қағаз немесе өзге материалдық жеткізушi) шығарылған бағалы қағаздар.
Құжатсыз бағалы қағаздар - құжатсыз нысанда (электрондық жазбалар жиынтығы түрiнде) шығарылған бағалы қағаздар.
Эмиссиялық бағалы қағаздар - бiр шығарылым шегiнде осы шығарылым үшiн бiрдей жағдай негiзiнде орналастырылатын және айналымда болатын, бiртектi белгiлерi мен реквизиттерi бар бағалы қағаздар.
Эмиссиялық емес бағалы қағаздар - осы тармақтың төртiншi бөлiгiнде көрсетiлген белгiлерге сәйкес келмейтiн бағалы қағаздар.
Атаулы бағалы қағаз - ол куәландырған құқықтардың онда аталған тұлғаға тиесiлiгiн растайтын бағалы қағаз.
Ұсынбалы бағалы қағаз - ол куәландырған құқықтардың бағалы қағазды ұсынушыға тиесiлiгiн растайтын бағалы қағаз.
Ордерлiк бағалы қағаз - ол куәландырған құқықтардың онда аталған тұлғаға, ал оларға осы құқықтар осы Кодекстiң 132-бабының 3-тармағында көзделген тәртiппен берiлген жағдайда, басқа тұлғаға тиесiлiгiн растайтын бағалы қағаз.
4. Осы Кодекспен және Қазақстан Республикасының өзге де заң актілерімен бағалы қағаздардың белгiлi бiр түрiн қайсыбiр нысанда шығару мүмкiндiгiне жол берiлмеуi мүмкiн.

10. Қызмет көрсету нарығы.
Қ.К – тұрғындар мен қоғамның белгілі бір қажеттілігін қанағаттандыруға бағытталғын кәсіпорынның не жекеленген адамның өндірістік емес қызметінің нәтижесі.Субъектілері: резидент, резидент емес болып бөлінеді.белгілері:сезілмейді,көзге көрінбейді,
сапаның бір текті еместігі.Ерекшелігі: материалдық-заттық түрде болмайды, Кедендік бақылауды қажет етпейді, көп жағдайда мемлекет шетелдік бәсекелестіктен қорғайды. Қ.К сатылатын:көлік,жол жүру, байланыс, құрылыс,сақтандыру,бизнес.Сатылмайтын:тұрмыстық,комуналдық,әлеуметтік же қонақ үй.ГАТС бойынша 4 тәсіл:трансшекарадық сауда,шетелде тұтыну, Қ.К мемлекетте сауданың қатысуы,Қ.К жеке тұлғаның қатысуы. ГАТС бша Қ.К классы:Көлік,Жол жүру, Байланыс, Құрылыс, Сақтандыру, Қаржы қызметтері,Компьютерлік же ақпараттық қызмет, Роялити же лицензия төлемдері, Мәдениет,реакреация қызметі. Қазіргі заман адамының өмірі, қалай дегенмен де,қызмет көрсетумен байланысты. Себебі қызмет көрсету саудасына коммуналдық игілік те, байланыс та, банктік бизнес те, көтерме және бөлшек сауда да, көлік тасымалы да, сондай-ақ сақтандыру, заңды, медициналық, білім беру қызметтері және т.б. жатады. Қызмет көрсету сапасына мемлекет табысы да, фирма пайдасы да, қолайлылық, тұтынушылардың қауіпсіздігі де, әл-ауқаты да байланысты болады.Қызмет көрсету саласын дамыту қажеттілігі халықтық тұтыну құрылымында біршама қайта құруды, қызмет үлесінің едәуір өсуі мен материалдық тұтынудың меншікті салмағының талап етеді. Қызмет көрсету сапасы мен мәдениетін түпкілікті жақсарту, сәйкес кәсіпорындар желісін кеңейту, қызмет көрсету көлемін арттыру, олардың жаңа түрлері мен формаларын енгізу қаже Конвенциялар:1956 ж.Х.жүк тасмалдау туралы Конвенция Қазақстан 1995 ж. қосылды.1929ж. Х.әуе тасымалының кейбір ережелерін бірыңғайландыру Конв.же хаттама 1995ж.Қаз.2001ж. 1978ж. БҰҰЖүк тасмалдауы,1960ж.Теміржол.Қ.Р. Заңы: 1994 ж.21 қыркүйек Көлік туралы. 2003ж. 4 щілде Автомобиль көлігі туралы. 2004ж. 6 щілде Ішкі су көлігі туралы.2001ж. 8 желтоқсан Теміржол көлігі. 2010ж. 15 шілде Әуе кеңістігін пайдалану және авиация қызметі туралы.

12. ДСҰ-дағы дауларды шешу тетіктері
Дауларды шешу үшін Дауларды шешу Органы құрылған. Тәжірибеде ДШО – ВТО-ның Бас Кеңесі.
Для разрешения споров создан Орган по разрешению споров (ОРС), уполномоченный обеспечивать соблюдение правил и процедур, установленных ДРС. На практике ОРС - это Генеральный Совет ВТО, который сол арнайы дауларды реттеуге байланысты сұрақтарды қарастыруға жиналады. Әдетте ол айына бір рет және арбитражды комиссияны құру , арбитражды комиссияның баяндамасын қабылдауға, сот шешімдерін орныдауды қадағалауға өкілеттігі бар.
Сауда дауларын шешудің үрдісі
Кеңес беру
– бұл ВТОдағы дауларды шешудің басты әдісі.кеңес беру әдетте дипломатиялық каналдар арқылы жүргізіледі. .егер кеңес беруде 6 күнде келісімге келмесе , онда тараптар арбитражды комиссияны шақыртуға құқығы бар.
Арбитражды комиссияны құру
Егер кеңес өткізу туралы өтініш өткізгеннен бастап 60 күн ішінде тараптар келісімге келмесе , ДШО-нан сауда саласында 3 тәуелсіз сарапшыдан тұратын арбитражды комиссияны құру туралы сұрай алады. Комиссияның мақсаты - даудың пәні бойынша сотқа тән шешімдер шығару.
Арбитражды комиссияның үрдісі
Әдетте, арбитражды комиссия құрылған кезден бастап 2 ай ішінде жазбаша нысандағы арыздармен танысады. Содан кейән 2 аптада арбитражды комиссия тараптармен кездесіп, оларға сұрақтарын қояды. Әр тарап өз позициясын ұстанып, өзін ақтайды.содан кейін комиссия аралық есеп береді. Яғни , осы кезде тараптар келісіп, өзара келісімге келе алады. Егер келісімге келмесе, онда комиссия нақты соңғы доклад жасайды.
Арбитражды комиссия 6 айдан артық жұмыс істей алмайды.
Апелляциялық орган
Комиссяның шешімін апелляциялық орган бекітілдеі, өзгертіледі немесе жойылады.
Апелляциялық орган халықаралық сауда құқығы саласында өз күштерін көрсеткен 7 адамнан тұрады. Олар 4 жыл мерзімге тағайындалады.
Негізі , апелляция үрдісінің ұзақтығы 60 күн.
Докладты қарау және мақұлдау
Комиссияның ұсынысынң заңи күші жоқ. Жауапкер ДШО бекіткеннен кейін ғана орындауға міндетті.

11. ДСҰ-ның қалыптасу және дамуының тарихы
ДСҰ пайда болу тарихы 
1.1.СТЖК (Сауда мен тарифтер бойынша жалпы келісім) қысқаша тарихы 
СТЖК- халықаралық экономикалық қатынастар мәселелерін шешумен айналысатын, қазіргі кезде Бүкіләлемдік банк және Халықаралық валюталық қор атымен танымал Бреттонвудтық ұйымдармен қатар екінші дүниежүзілік соғыстан кейін уакытша пайда болған. 
СТЖК құрамына алғаш мүше ретінде енген жиырма үш мемлекет БҰҰ- ң жаңа арнайы ұйымы- Халықаралық сауда ұйымының (ХСҰ) уставы бойынша келісімге келген елу елдің құрамына кірді. Бұл уставта тек халықаралық сауда нормаларын дамыту мақсаты ғана көзделген жоқ, сонымен қатар жұмысбастылық, шикізат тауарлары бойынша келісімдер, кәсіби тәжірибені, халықаралық инвестициялар мен қызметтерді шектеу сияқгы мәселелер туралы ережелер болған. 
Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін протекционистік шаралардың әсерінен арылып, сауданы либеризациялау мақсатында 1946 жылы СТЖК- ң негізін калаған 23 келісімге келуші мемлекеттердің арасында тарифтер бойынша келісім сөздері басталды. Келісім сөздердің бірінші раундынын нәтижесі- 45000 тариф бойынша 10 миллиард АҚШ доллары көлемінде, немесе әлемдік сауда көлемінің бестен бірі бөлігіндегі кемітулер. Бұл кемітулердің соммасы ХСҰ Уставына кейбір сауда ережелердің енгізілуімен нақтыланады делінген. Бұл тарифтік кемітулер мен ережелердін жиынтығы Сауда мен тарифтер бойынша жалпы келісім атына ие болып, 1948 жылдың қаңтарында күшіне енген. 
ХСҰ уставы 1948 жылдың наурызында Гаванада өткен БҰҰ Конференциясында толық негізделгеніне карамастан. оның ұлттық заң шығарушы мүшелерімен ратификациялануы мүмкін болмай шықты. АҚШ-ң басшылығы 1950 жылы Гаванада кабылданған уставты конгресстің ратификациясына ұсынбайтынын ресми түрде пайымдағаннан кейін, ХСҰ өз қызметін тоқтатты. СТЖК өзінің уақытша сипатына қарамастан. ДСҰ пайда болғанына дейін халықаралық сауданы реттеуші жалғыз құрал болып қалды. 
СТЖК-ң қүқықтық мәтіні 1948 жылдан бері 47 жыл бойы өзгермегенімен, шектелген мүшелер санымен келісімге келу, және тарифтерді азайтуға шаралар қолданылған. Сауда келімсім сөздері раундтарының жиынтықтары арқылы көптеген алға басушылықтарға қол жеткізілді.Сауда келісім сөздерінің раундтары- бумалық келісімдер арқылы алға басушылыққа жол ашу. 
СТЖК бастауымен жүргізілген көпжақты сауда келісімсөздері немесе сауда келісім сөздерінің раундтары нәтижесінде халықаралықсауданы либеризациялауға қол жеткізілді, олардың ішінде ең ұзағы және ақырғысы Уругвайлық раунд болды. 
Сауда келісім сөздерінін раундтары үзакка созылганымен, сауда келісімсөздеріне кешенді негіз қалайды. Жеке мәселелер бойынша жүргізілетін келісімсөздерге қарағанда, раундтардың бірқатар артықшылықтары бар. Біріншіден, раундарға қатысушылар көптеген мәселер топтарын қарастыру мүмкіндігіне ие болады. Екіншіден, ішкі саясат тұрғысынан қарағанда жағымсыз кемітулерді бумаларда болатын экономикалық және саяси артықшылықтар есебінен қабылдау оңайырақ болады. Үшіншіден, дамушы мемлекеттердің келісімсөздер раундары шеңберінде, басты екі сауда мемлекеттері арасында жүргізілетін келісімсөздерге қарағанда, көпжақты жүйеге әсер ету мүмкіндігі артады. Ақырғысы, саяси түрғыдан сезімтал салалардың жалпы реформасы ғаламдық бума шеңберінде мүмкін болады, бұған мысал ретінде Уругвайлық раунд нәтижесінде қол жеткізілген ауылшаруашылық өнімдермен сауда реформасы мысал бола алады. 
СТЖК бастапқы келісім сөздерінің көбісі тарифтерді кемітуге бағытталған. Алайда 60- шы жылдардың ортасында жүргізілген Кеннеди раундтарының нәтижесінде СТЖК-ң жаңа антмдемпингтік келісіміне қол жеткізілді. 70- ші жылдары жүргізілген Токиолық раунд жүйені жақсарту және кеңейтуге әрекет жасалды. 
Дүниежүзілік сауда ұйымы дегеніміз не? 
Дүниежүзілік сауда ұйымы (ДСҰ) -көпжақты сауда жүйесінің құқықтық және институционалды негізі болып табылады. Ол үкімет саудаға қатысты ішкі заңнаманы қалай жүзеге асыруға міндетті екендігін көрсететін негізгі келісім міндеттемелерін қамтамасыз етеді. Осы негізде дауларды басу. келісім сөздер мен жалпы талдау арқасында елдер арасындағы сауда қарым- қатынастары дамиды. 
ДСҰ 1995 ж. 1 каңтарда құрылған. Үкіметтер 1993 ж. 15 желтоқсанында Уругвай раундының шеңберінде келісім сөздерді аяктады да, саяси мүдделілігін 1994 ж. Сәуірде Қорьтынды актіге қол қою арқылы білдірді. Марракеш декларациясы Уругвай раундының нәіижелері әлемдік экономиканы тұғырландырып, бүкіл әлемдегі табыстар, жұмысбастылық, капитал салымдарының өсуі мен сауданың кеңеюіне әкелгендігін дәлелдеді. 
Потенциалды ұйым мүшелері- 152 елдер мен территориялардың ішінен 76- лары ДСҰ-ң мүшесі болып бірінші күні жарияланды. Қалған 50 шақты елдер өздерінің ішкі ратификация шараларын жүргізіп жатыр, ал баска елдер өзінің енуі жөнінде келісім сөздер жүргізіп келеді. 
ДСҰ СТЖК- ка қарағанда мүшелер саны жағынан ғана емес, сауда қызметі мен саясатының әрекег ету кеңістігі жөнінен де асады. СТЖК тек коммерциялық тауарлар саудасына ғана қолданылды, ал ДСҰ тауарлар, қызметтер, идеялар саудасын немесе интеллекгуалды мүлікті қамтиды.(2,45) 
ДСҰ Женева. Швейцарияда орналасқан. Оның негізгі қызметтері: 
- бірігіп ДСҰ құрайтын көпжақты және шектеулі мүшелер саны бар сауда келісімдерін жүзеге асыру және реттеу; 
- көпжақты сауда келісім сөздері үшін форумдар кызметін жүзеге асыру; 
- сауда дауларын реттеу жолдарын іздестіру; 
- ұлттық сауда саясатын бакылау; 
- ғаламдык экономикалық саясатты жүзеге асыруға қатысатын басқа халықаралық ұйымдармен қатынасу; 
ДСҰ-ның құрылымына тоқталып кетелік.
Орналасқан жері: Женева, Швейцария
Негізі қаланған уақыты: 1995 ж. 1 қаңтары
Құрылуы:Уругвай раундысы келіссөздерінің қортындылары бойынша (1986-94)
Мүшелігі:149 ел (2005 жылдың 11 желтоқсан айына қатысты)
Бюджеті:175 млн. швейцар франкі (шамамен 145 млн. АҚШ долл.).
Хатшылығының штаты:635 қызметкер
Басшысы:бас директор (Паскаль Лами)

13. Сыртқыэкономикалық мәмілелер
Сыртқы сауда қызметі ҚР-ң заңнамасы бойынша кәсіпкерлік қызметі ретінде танылады.
Сыртқы сауда қызметінің субъектілері ретінде оның Қазақстандық және шетелдік қатысушылары танылады.
Сыртқы экономикалық мәміле дегеніміз – бір тарабы шетел азаматы немесе шетел заңды тұлғасы болып табылатын және тауарларды шекарадан алып өтуге, немесе әкетуге байланысты мәмілелерді айтамыз.
Яғни, 1- тараптардың бірі шетел азаматы немесе шетел заңды тұлғасы болып табылатын және басқа мемлекетте орналасуы керек.
2- мәміленің пәні сыртқы саудаға байланысты опперациялар болып табылады.
Сыртқы экономикалық мәмілелерді ішкі мәмілелерден ажырата білу ерекшеліктері мыналар:
1. Тараптардың коммерциялық кәсіпорындары міндетті түрде екі мемлекетте орналасуы керек.
2. Олардың екі құқық жүйесі болуы керек.
3. Сатып алу – сату шартына байланысты тауарлар бір мемлекеттен екінші мемлекетке ауысқан жағдайда, олар, міндетті түрде шекараны кесіп өту керек.
ҚР-ң заңы бойынша шарттардың кейбір түрлеріне қолданылатын құқықты тараптардың таңдап алуына жол берілмейді. Яғни, императивтік норма бекітілген.
1. Нысанасы қозғалмайтын зат болып табылатын шарт бойынша, құқықтар мен міндеттерге сол мүлік тұрған елдің құқығы, ал, ҚР мемлекеттік тізімге енгізілген мүлікке қатысты ҚР-ң заңы қолданылады.
2. Бірлескен қызмет немесе құрылыс мердігерлігі туралы шартта, қызметі жүзеге асырылатын немесе шартта көзделген нәтижелер жасалынатын елдің құқығы қолданылады.
3. Конкурстық сауда – саттық (аукцион, тендр) қорытындылары бойынша сол елдің құқығы қолданылады.
Сыртқы экономикалық мәміленің бір түрі – тәуекелді контрактілерге тоқталып кеткен абзал. СЭМ-нің келесі түрлерін атап көрсетуге болады:
- форвардтық мәміле;
- фьючерстік мәміле;
- форфейтингтік мәміле;
- опцион.
Форвардтық мәміле. Форвардтық операциялар мәміленің жылдам түріне жатады. Форвардтық контракт (forward contract) – курс осы уақытпен бекітіледі де, валютамен алмасу болашақта болады.
Сипаттамасы:
валютамен алмасу (есеп) контракт жасасқаннан кейін 3 жұмыс күнінен кейін болады;
болашақ валюта курсы мәміле жасасқанда бекітіледі;
есептесу мерзімі контрактта көрсетіледі;
өтімділік мәселесі есептесу мерзімі болғанға дейін көтермелейді.
Фьючерстік мәміле (ағылшын сөзінен futures) – негізгі активті сатып алу-сатудағы стандартты жедел биржалық контракт. Мәмілені жасасқанда тараптар активтің тасымал бағасы мен мерзімі жөнінде келіседі және биржа алдында ол орындалғанға дейін жауапкершілікте болады.
Фьючерстік мәмілеге cұранысты алдын ала айту қиын. Шетел валютасы, ақшалай болсын, сонымен қатар жеткізу банкаралық форвардтық және фьючерстік нарықтардағы операциялардың пәні болып табылады. Фьючерстік мәміле стандартты нысанға ие және тек баға ғана өзгермелі компонент.
Әрбір мәміле екі тараптан тұрады: стаушы және сатып алушы. Фьючерстік мәміледе сатып алушы тарап ұзын (long) позицияға, ал сатушы қысқа (short) позицияға ие. Сатушы позициясының қысқа болуы ол өзі иеленбейтін тауарды сатады (бұл жерде валюта), ал сатып алушы позициясының ұзын болуы ол болашақта тауарды сатып алуға мәміле жасасты деп түсіндіріледі.
Форфейтингтік мәміле – бұл кредитордан айналымсыз негізінде айналымдағы құжатта көрсетілген қарызды сатып алу. Ашып айтсақ, қарызды сатып алушы (форфейтер) өзіне қарыз алушыға қанағаттанбағанда кредиторға міндет салудан бас тартуға міндеттенеді. Айналымдағы міндетті сатып алуға жеңілдік беріледі.
Форфейтингтің механизмі мәміленің екі түрінде қолданылады:
қаржылық мәмілелер – ұзақ мерзімді қаржы міндеттемелерін тез орындату мақсатында;
экспорттық мәмілелер – шетелдік сатып алушыға несие берген экспорттаушының ақшаны қолма қол алуына жәрдемдеседі.
Форфейтингтің айналымдағы негізгі құжаты – вексель. Бірақ форфейтингтің объектісі бағалы қағаздардың басқа да түрлері бола алады. Бұл қағаздардың таза болуы міндетті.
Форфейтинг екінші дүниежүзілік соғыстан кейін пайда болды. Халықаралық сауданы қаржыландыру бойынша бай тәжірибесі бар Цюрихтың бірнеше банктері осы әдісті АҚШ-та Батыс Еуропа елдерінің бидайды сатып алу үшін қаржыландыруда пайдалана бастады. Осылайша, халықаралық экономикалық алмасуда несиенің рөлі өсті, жеткізушілер өздерінің мәмілелерін қаржыландыру үшін жаңа әдістерді іздеді.
Опцион – сатып алушыға сатушыдан опционды сатып алуға немес сатуға құқық беретін (міндеттемейді) сатып алушы мен сатушы арасындағы келісім. Опцион – туынды бағалы қағаз.
Опцион валюталық тәуекелді толығымен жабудың бір түрі. Форвардқа қарағанда опцион тәуекелге өте жоғары дәрежеде қауіпсіздік береді, өйткені опционда сатып алушы мәмілені жүзеге асыру немесе асырмау құқығына ие.
Қазақстан рыногында опциондар фьючерстік және форвардтық контракттарға қарағанда дамымаған. Опционның олардан айырмашылығы – бір тараптың оны орындауға міндетті еместігі. Осыған байланысты опционның екі түрін айырып көрсетуге болады:
колл опционы (call ағылшын етістігінен – шақыру дегенді білдіреді), яғни алдын ала келісілген бағада белгіленген активтерді эмитентке сатуға міндеттесе, ұстаушыға сатып алуға құқық береді;
пут опционы (put ағ. Етістігі – қою дегенді білдіреді), мұнда сол талаптар негізінде жасалады, тек керісінше эмитентті базалық активті сатпы алуға міндеттесе, ұстаушыға осы активтерді сатуға құқық береді.

15.ИНКОТЕРМС-2010
Инкотермс 2010
Өз күшіне 2011 ж 1 қаңтарында енді. Инкотермс 2010 (Incoterms 2010)– сауда терминдерінің сөздігі. Инкотермс 2010 (Incoterms 2010) әрекет ету аясы сатып алу-сату шартының тараптарының тауарды жеткізу бөліміне байланысты құқытары мен міндеттеріне таралады. Инкотермс 2010 (Incoterms 2010) әрбір термині 3 әріптен тұратын қысқартылған сөз. Категория E. Жөнелтім (отгрузка)nEXW. EX Works ( ... named place). Франко завод ( ...жердің атауы) Категория F. Бас тасымал сатушымен төленбеген. FCA. Free Carrier (...named place). Франкотасымалдаушы (...названиеместа).
FAS. Free Alongside Ship (... named port of shipment). Франко кеме бортын жағалай(... название порта отгрузки).
FOB Free On Board (... named port of shipment). Франкоборт(... названиепортаотгрузки).
Категория C. Бас тасымал сатушымен төленген.
CFR. Cost and Freight (... named port of destination). Құны және фрахт (... название порта назначения).
CIF. Cost, Insurance and Freight (... named port of destination). Құны, сақтандыружәнефрахт (...названиепортаназначения).
CIP. Carriage and Insurance Paid Тo (... named place of destination). Фрахттасымалжәнесақтандырутөленшен (...названиеместаназначения) дейін
CPT. Carriage Paid To (... named place of destination). Фрахттасымал төленген (...название места назначения)дейін .
Категория D. Жеткізу.
DAT. Delivered At Terminal (... named terminal of destination). Терминалғажеткізу (... названиетерминала).
DAP.Delivered At Piont (... named point of destination). Пункткежеткізу (... названиепункта).
DDP. Delivered Duty Paid (... named place of destination). Салық төлеп жеткізу (... название места назначения).
16.Аккредитивтің құқықтық реттелуі
Қазіргі таңда қолма-қолсыз ақша айыбастау операцияларын жүргізу халықаралық сауда-саттықта өзінің орынын алуда. Міне осындай қолма қолсыз есеп айырысудың бір түрі аккредитив болып саналады. Бұған қатысты құқықтық реттеулер Халықаралық Сауда палатасымен қабылданған ережелер жинағымен реттеледі. Ол ережелер жинағы құжаттық аккрeдитив үшін үйлестірілген ережелер мен әдет-ғұрыптар деп аталады , 1995 жылы редакцияланған. Дегенмен, бұл ереже егер, аккредитивте тараптармен өзі көрсетилген болса ғана бұл қатынастарды реттей алады. Солай болған жағдавйда мұны орындау міндетти болып саналады. Кейбір ескерпелер сол аккредитивта корсетілуі керек. ҚР аккредитивтік қарым қатынастар Мемлекеттік мекемелерде бухгалтерлік есеп жүргізу ережесімен, ҰБ-тың нқа-мен реттеледі. Мысалы: Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Басқармасының "Қазақстан Республикасы банктерінің құжаттамалық аккредитивтерімен операциялар жүргізу ережесін бекіту туралы" қаулысы.
Аккредитив – клиенттің тапсыруымен өзі келісімге отырған контрагенттің пайдасына берілген банкісінің сөзсіз орындалуы тиісті міндеттемесі. Ол бойынша аккредитив ашқан банк (банк эмитент) жабдықтаушыларға төлем жасай алады немесе осындай төлемдерді олар аккредитивкте көзделген құжаттарды ұсынған жағдайда басқа банкілердің жүзеге асыруына өкілеттік бере алады.
Бұл өтінішті банк қабылдаған кезде календарный печатын басу керек немесе операционистің қолы болуы тиіс, ал халықаралық есеп айырысуда банктің квитанциясы немесе өтінішті қабылдағаны туралы расписка береді.
Қазақстан республикасында ҰБ-тің мәлімдемесіне сәйкес, Аккредитивтің келесі түрлері ашылады:
жабылатын (депоненттелген); қайтарып алынатын немесе қайтпайтын; дәлелденген және трансферабельдік (аудармалы) болып бөлінеді.
Жабылатын (депоненттелген) аккредитивті ашқан кезде банк-эмитент орындаушы банкке аккредитивтің сомасына тең ақша сомасын (жабылатын) оның билігіне беріп, ал ол өзінің міндеттемесінің әрекет ету мерзімінде осы ақшаны мүмкіндігінше аккредитив бойынша төлем жасау үшін пайдаланатын жағдаймен келіседі.
Қайтарып алынатын аккредитивті банк-эмитент бенефициармен алдын-ала келіспей-ақ (мысалға, келісім-щартта қаралған жағдайды сақтамаған жағдайда) жоюы немесе өзгертуі туралы жағдайды төлеуші тек банк-эмитент арқылы бенефициарға бере алады. Бірақ өзгерту мен жоюдың алдында орындаушы банк, аккредитив жағдайына сәйкес, бенефициар қойған және бенефициар банкісі қабылдаған құжаттарды төлеуге міндетті.
Қайтпайтын (немесе қайтарып алынбайтын) аккредитивте банк-эмитенттің барлық жағдайын орындаған кезде аккредитив бойынша төлем жасауды қатаң түрде өз міндетіне алады. Қайтпайтын аккредитив бенефициардың келісімінсіз өзгертуге немесе жоюға жатпайды.
Бенефициар аккредитивтің пайдалануын өз мерзімінен бұрын тоқтата алады, егер де бұндай жағдай шартта қаралса.
Дәлелденген аккредитив – бұл банк-эмитент болып саналмайтын басқа орындаушы банктердің қосымша кепілдігі бар болса ғана жүзеге асатын аккредитив.
Трансферабельдік (аударма) аккредитив – бұл бенефициардың өзінен басқа (екінші бенефициар болып саналатын) бірнеше тұлғаның немесе аккредитивті толық немесе ішінара пайдаланатын мүмкіндігін қарастыратын аккредитив.
Аккредитив тек бір ғана бенефициармен есеп айырысуға арнаулы мүмкін. Аккредитив бойынша есеп айырысу тәртібі және оның мерзімі бенефициар мен төлеушінің арасындағы келісім-шартта белгіленеді. Сондай-ақ келісімнің ішінде: банк-эмитенттің атауы, аккредитивтің түрі және оны пайдалану тәсілі, аккредитивтің ашылғаны жөнінде жабдықтаушыны хабардар ету тәсілі, аккредитив бойынша қаржы алу үшін бенефициар ұсынған құжаттардың толық тізімі және нақты сипаттары, тауарларды тиегеннен кейін құжаттарды ұсыну мерзімі, оларды рәсімдеуге қойылатын талаптар, басқа қажетті құжаттар мен шарттары болуы қажет.
Аккредитивтің мерзімінің өтуіне байланысты жабдықтаушыға қызмет көрсететін банктегі аккредитив жабылады. Аккредитивтің жабылғаны жөнінде атқарушы банк банк-эмитенті хабар етеді. Жабдықтаушыға қызмет көрсететін банке пайдаланылмаған сомалар оның көрсетуімен қаржылар алынған шотқа қайтадан аударылады; сатып алушының өзімен тұтастай немесе бөлшектеп кері қайтарылған аккредитивтің сомаларына банк-эмитенттен мәлімдеме келіп түскен күні кемітіледі.
Аккредитивтің жабылғаны жөнінде банк-эмитентке хабарлама жіберіледі.

14. Аукциондар
Аукцион — көпшілік алдында кім артық төлем ұсынса, бұйым және т.б. зат соған сатылатын бәсекелес, жария сауда. Бұл латынның auctіo, яғни бәсеке сауда деген сөзінен шыққан. Аукцион тұрақты не уақытша белгіленген орында, алдын ала хабарланған уақытта аукциондық сауда кезінде бұйым көрмеге қойылады. Аукцион тауарлардың, бұйымдардың белгілі бір түрлері бойынша өткізіледі. Аукционның бағаны көтеріп немесе бағаны төмендетіп жүргізетін түрлері бар. Бағаны көтеріп саудаласу ашық және құпия түрде жүргізілуі мүмкін. Ашық түрінде аукционшы лот (сапасы біркелкі тауар тобы) нөмірін, бағасын алушылар алдында жариялап, кім көбірек, кім артығырақ деп сұрақ қояды, ал алушылар тауардың алғашқы бағасынан сату ережесінде белгіленген мөлшерден әрдайым арттырып, өз бағаларын атайды. Егер кезекті баға арттыру ұсынылмаса, сұрақ үш рет қайталанғаннан кейін, аукционшы балға соғып тауардың ең жоғарғы баға ұсынған кісіге (мекемеге) сатылғанын хабарлайды. Аукционның жабық түрінде сатып алушы аукционшыға баға көтеруге келіскені туралы шартты белгілер береді де, аукционшы сатып алушының атын атамай-ақ жаңа бағасын хабарлайды. Бағаны бір ыңғай төмендету арқылы жүргізетін аукционда тауар тобын (лотты) кім бірінші иә десе, сол алады. Бағаны төмендететін аукциондарда бағаның өзгеруі циферблат тілімен көрсетіледі. Кім бірінші кнопканы басып циферблат тілін тоқтатса, лотты(тауар тобын) сол сатып алады.
1. Жария саудаларды өткізуге негізделген тауарлық және басқа құндылықтарды ұйымдастыру нысаны. Аукциондық саудаға сатып алушылардың өзара бәсекелестік принципі алынған. Сатып алу құқына ең жоғары бағаны атаған аукцион мүшесі ие болады.
2. Жауапсыз борышкердің мүмкін мәжбүрлеп сату нысаны.
3. Жекешелендіру нысаны.
17.Инкассоның құқықтық реттелуі
Инкассо - әр түрлi құжаттарды пайдаланып, клиенттердің тапсырысы бойынша және олардың шотына банк¬тердiң ақша түcipy операциясы. Инкассоға чектер, вексельдер, бағалы қағаздар және т.б. құжаттар қабылданады. 
 1996 жылдан Халықаралық сауда палатасы шығарған инкассо бойынша Үйлестірілген бiріңғай Ерже қолданылады. Онда инкассоның мәні және түрлері анықталған; вексельдерді, чектерді, инкассолық тапсырыстарды инкассалау тәртібі; шарт бойынша халықаралық төлемде инкассо түріндегі есеп айырысу тәртібі қарастырылған.
 Инкассалық операцияның екі түрі бар . 
 Жай немесе таза инкассо – клиенттің банк арқылы коммерциялық құжатсыз қойған төлем талабы негізінде банктің үшінші жақтан ақша алуға міндеттенген операциясы. Жай инкассо тауарсыз есеп айырысуды қолданылады. 
 Құжатты инкассо – үшінші жаққа клиенттен алған құжатты (негізінен тауарды реттеуші ) көрсету және оны тек төлемді қолма-қол алғанда немесе акцепт алғанда ғана беру нәтижесінде банктің жүргізетін операциясы. 
 Аудару операцияларында клиент банкіне өз шотынан белгілі бір соманы көрсетілген жаққа аудару жөнінде тапсырма береді. Бұндай операцияны жүргізгені үшін банк коммиссиялық ақы алады.
Қазақстан Республикасының аумағында төлем құжаттарын пайдалану және ақшаның қолма-қол жасалмайтын төлемдері мен аударымдарын жүзеге асыру ережесін бекіту туралы ҰБ қаулысымен, және ҚР НҚА мен реттеледі.

18.Хеджирование
Хеджирлеу – тиісті қаржы құралдары арасындағы анық корреляция жағдайында бастапқы қолданыстағы құралдарға қатысты қарама-қарсы орынға ие болуды болжайды. Хеджирлеу қаржы құралдары: фьючерс, опциондар, своптар, форвардтар, олардың базалық активтері зейнетақы активтерінің есебінен сатып алуға рұқсат берілген қаржы құралдары болып табылады.
Хеджирлеу - бұл валюта немесе пайыздық бағамның өзгеруі барысында туындайтын шығындарды болдырмай, тәуекелдерді жоюға септігін тигізетін құрал. Тәуекелдерді сақтандыру арқылы компаниялар сенімді түрде ұзақ мерзімге жоспарлар құрай алады. Дегенмен, оның кері жағы да жоқ емес. Мәселен, бағамның жағымды өзгеруі барысында компаниялар одан жоғары пайда көру мүмкіндігінен айрылмақ.
Ал теңге-доллар валютааралық нарықта ұзақ мерзімді келісімдердің жоқтығы туындауы мүмкін валюталық тәуекелдерді хеджирлеу, сақтандыру тәсілдерін қолдануға мұрша бермейді. Қазақстандық банктер теңге бағамының шетелдік валюталарға салған айырмашылықтарына қатысты валюталық тәуекелдерді хеджирлеуді тек бір жыл көлемінде ғана келісім жасау тетіктерін ұсынады. Осы себептен компанияларға валюталық тәуекелдерді хеджирлеудің қажеттілігі туындап тұрған жоқ.
Портфельдік инвестициялаудағы хеджирлеу — портфельге қаржы құралдарын енгізу, негізгі позициялар бойынша шығынды тең ететін негізгі актив құнының өзгеруінен түсетін кіріс. Мәселен, инвестор 120 теңгеден 100 акция сатып алды. Ол оны ұзақ уақыт портфельде сақтауды ойластырды. Алайда аталған акциялар құнының төмендеп кету тәуекелі бар. Сондықтан хеджирлеу, яғни болуы мүмкін шығын түрлерінен сақтандыру мақсатында инвестор фьючерс немесе осындай акцияларға опцион алады. Мысалы, 7 айдан кейін 100 акцияны 125 теңгеден сату құқығы туынды қағаздар шарттары болып табылады, ал аталған келісім үшін инвестор 15 теңге төлейді. Осылайша, егер 7 айдан кейін акциялар құны 120 теңгеден 110 теңгеге төмендеп кетсе, инвестор өз құқығын іске асыру арқылы, акциясына 15 теңгені құрайтын жалпы шығынды (туынды бағалы қағаз құны) өтеп, әрбір акцияны 125 теңгеден сата алады.
Хеджирлеу құралдары:
Әртараптандыру – кірістері өзара әлсіз корреляцияланатын активтерді іріктеу есебінен тәуекелді бақылау процедурасы. Актвитерді әртараптандыру арқылы тәуекелдерді басқару мемлекет белгісі, салалық қажеттілік, қаржы құралдарының түрлері және басқа белгілер бойынша инвестициялау шекарасын белгілеу болып табылады.
Сценарийлерді талдау - немесе модельдеу ағымдағы жағдайды дамытудың мүмкін жолдарын бағдарлау. Сценарийлерді талдау барысында сыртқы жағдайлардың қолайсыз өзгеруіне әсер ету тәсілдері пайда болады. Ерекше қолайсыз сценарийлер әлсіз жерлерін анықтау және экстремалды жағдайларда әрекет ету жоспарын қалыптастыру үшін тұрақты негізде жүргізілетін стресс-тестілеу және кезекті бэк-тестілеу көмегімен талданады.
Тәуекелді біріктіру – кездейсоқ шығындарды жоғары емес тұрақты шығындар қатарына жатқызу арқылы тәуекелді азайтуға бағытталған процедура.
Тәуекелден бас тарту – онымен байланысты тәуекелдерді ескеріп, операцияны жүргізу мақсатсыздығы туралы шешім қабылдау.

19.Хекшер-Олин теориясы
Хекшер—Олиннің өндіріс факторларының өзара ара-қатынас теориясы салыстырмалы артық өндіріс факторларының иелері саудадан ұтысқа ие болып, ал салыстырмалы жеткіліксіз өндіріс факторларының иелері ұтылатынын көрсеткен. Осыдан мынадай қорытынды шығаруға болады: алғашқылары еркін сауда үшін, ал екіншілері оған қарсы шығады. Алайда, Хекшер—Олин—Самуэльсонның өндіріс факторларына бағаларды теңестіру теориясы сауда-саттық нәтижесінде тауарлардың салыстырмалы бағаларын теңестіру өндіріс факторларының салыстырмалы бағаларын теңестіруге әкелетінін көрсетті.
Өндіріс факторларының арақатынасы өндіріс факторларына, рынок, өндіріс және тауарлар сипатына қатысты көптеген жорамалдарға негізделген. Оның басым бөлігі абсолютті және салыстырмалы теориялардағы жорамалдарға ұқсас. Айырмашылығы мынада: өндіріс факторларының арақатынасы, бұрынғыдай, тек к,ана 2 елдің (1 ел және 2 ел) және тек қана 2 таңардың (бірі -еңбекті, екіншісі - капиталды көп қажет етеді), бір емес екі өндіріс факторының (еңбек - L капитал К) өмір сүруінен пайда болады. Одан кейін әрбір ел түрлі дәрежеде өндіріс факторларына ие болды. Еңбек теориясы бұл жерде жоққа шығарылмайды, қайта құнды қалыптастыруға еңбектен басқа да өндірістің факторлары қатысады деген оймен толықтырылады. Елдердің бір тауарға мамандануы мүмкін емес және елдердің технологиялары бірдей деп алынған. Сөйтіп, өндіріс факторларының арақатынасы теориясының маңызды шарттары болып жекелеген тауарлардың түрлі фактор интенсивтілігі ( бір тауар - еңбекті, екіншісі - капиталды көп қажет етеді) және фактор толықтылығы ( бір елде салыстырмалы түрде капитал көп, екіншісінде - аз) енді.
Факторинтенсивтілік дегеніміз - белгілі бір тауар өндіріс шығынындағы әр түрлі факторлардың салыстырмалы шығындары.
Егерде белгілі бір тауардың бір данасын өндіруге екінші тауарға қарағанда капитал көбірек жұмсалатын болса, бірінші тауар капитал сыйымды болып саналады.
Фактортолықтылыққа - елдің өндіріс факторларымен салыстырмалы қамтамасыз етілгендігін анықтайтын көрсеткіш жатады.
Хекшер- Олин моделі. Халықаралық сауданың негізі ретінде өндірістік факторлармен түрлі қамтамасыз етілу теориясын бір-бірімен байланысқан екі теорема: Хекшер-Олин және өндіріс факторларына бағаның теңесу теориясы арқылы көрсетуге болады. 
Хекшер-Олин теоремасы бойынша - әрбір ел салыстырмалы мол мөлшердегі өндірістік факторды қолданып өндірген тауарды экспортқа шығарып, өндіру үшін өндірістік факторлар жетіспеушілігі байкалған тауарларды импорттайды.
Жоғарыда көрсетілген арақатынастарға сүйеніп, 1-і ел салыстырмалы түрде еңбекті көп қажет ететін 1 -і тауарды өндіреді және экспорттайды, ал 2-і ел капитал молдығына байланысты көп капиталды қажет ететін 2-і тауарды өндіріп, экспорттайды.
Сөйтіп, Хекшер-Олин теориясы классикалық салыстырмалы артықшылықтар теориясынан бір қадам алға басты. Ол сауданың салыстырмалы артықшылықтарға негізделгенін мойындап қана коймай, оның себебі - елдердің өндірістік факторлармен әр түрлі деңгейде қамтамасыз етілгендігінен екенін анықтады. Тауарларға әр түрлі елдердегі салыстырмалы бағалар айырмашылығы және олардың арасындағы сауда әр елдің өндіріс факторларымен әр түрлі деңгейде қамтамасыз етілгендігімен түсіндіріледі.

20.Кедендік тариф
Сыртқы сауданы реттеудегі ең кең қолданылатын құрал болып кеден тарифтері табылады.
Кедендік тариф – бұл кедендік шекара арқылы жылжитын тауарларға қолданылатын кедендік баж ставкаларнының жүйелендірілген жиынтығы. Кедендік тариф түсінігі көп жағдайда, кедендік баж түсінігімен сәйкес келеді.
Кедендік баж мыналарға жіктеледі:
Импорттық, экспорттық, транзиттік, маусымдық, антидемпингтік, компенсациялық, автономдық, конвенциондық, преференциялық, спецификалық,адвалорлық, құрама.
Кеден тарифтерінің жіктелуі.
Салық салу объектісі бойынша:
- Импорттық – бұл елдің ішкі импортқа еркін айналысқа түсетін импорттық тауарға салынатын баж салықтары. Ұлттық өндірушілерді шетел бәсекелестігінен қорғау үшін барлық мемлекетттермен пайдаланатын кең таралған форма.
- Экспорттық – экспорттық туарларға салынатын баждар. Олар өте сирек қолданылады, өйткені олар әлемдік нарықтағы тауар құнын қымбаттатады. Сондай-ақ ол, мемлекет тауарларының сыртқа әкетілуін шектеуге ұмтылған кезде де қолданылады.
- Транзиттік – аталмыш ел территориясы арқылы транзитпен тасымалданатын тауарларға салынады. Оларда өте сирек қолданады, себебі, олар тауар ағымдарына кедергі жасап, сауда соғысы құрамы ретінде қолданылады.
Сипаты бойынша:
- Маусымдық – маусымдық сипаттағы өнімнің халықаралық саудасын реттеу үшін қолданылады. Ең алдымен ауыл-шаруашылық өнімдерді. Олардың әрекет ету мерзімі бірнеше айдан аспайды.
- Антидемпингтік – экспортталатын елдегі қалыпты бағаға қарағанда неғұрлым төмен бағамен тауарлардың елге әкелуі кезінде салынады.
- Компенсациялық – тауарларды өндірі барысында тікелей немесе жанама субсидиялар пайдаланатын тауарларды импорттауға салынады. (Егер олардың импорты осындай тауарлардың ұлттық өндірушілеріне зиян келтірсе).
Пайда болуы бойынша:
- Автономды – елдің мемлекеттік билік органдарының бір жақты шешімдерінің негізінде еңгізілетін баж.
- Конвенциондық – (келісім-шарттық) ТСБК (тарифтер мен сауда туралы бас келісім) – сияқты, немесе Кедендік Одақ туралы келісім сияқты, екі жақты немесе көп жақты келісімдер негізінде орнатылатын баждар.
- Преференциалды – дамушы елдерден шығатын тауарларға көп жақты келісімдер негізінде салынатын әрекет етуші кеден тарифімен салыстырғанда неғұрлым төмен ставкаларға ие баждар.
Алу тәсілі бойынша үш түрлі тарифтер болады:
- спецификалық;
- адвалорлық;
- құрамдық.
Спецификалық – салмақ, көлеммен есептелуі. Мысалы, бидайдың әрбір центнеріне бір доллар көлемінде баж салығын салу. Ал адвалорлық – тауар бағасына қатысты пайызбен есептеледі. Құрамдық – кеден салығының екі аталған түрлерін қамтиды. Мысалы, кеден құнынан 20% бірақ 1 тоннаға 10 доллардан жоғары емес. Кедендік тариф құрамына қарай қарапайым және күрделі болып бөлінеді. Қарапайым кедендік тариф әр тауарға қолданылатын біртұтас қойылым негізінде құрылған. Күрделі кедендік тариф бірнеше салым қойылымына байланысты белгілі мемлекеттің тауарына қолданылатын максималды, аралық преференциалды.
6.Франчайзинг түсінігі.
Франчайзинг - франшизинг (ағылш. franchіse — жеңілдік; ағылш. franchіsіng — артықшылық) — ұсақ және ірі кәсіпкерліктің аралас нысаны‚ ірі компанияның (франчайзердің) өзінің фирмалық таңбасы мен тауар өндіруге (қызмет көрсетуге) лицензиясын(франшизаны) біреуге (франчайзиге), әдетте белгілі бір кезеңге және шектеулі аумақта беруі. Мұнда тауарлар мен қызметтер нарығында жоғары беделге‚ жақсы атаққа ие болған “ата компаниялар” басты фирманың атынан әрекет жасау‚ оның таңбасы мен белгісін пайдалану құқығын пайдалану жөнінде ұсақ фирмалармен немесе жекелеген заңды тұлғалармен (франчайзилермен) шарт жасасады. Бұл орайда франчайзер франчайзиді тауармен‚ технологиялармен жабдықтауға‚ ақыл-кеңес беруге‚ т.б. міндеттенеді‚ франчайзи өзінің бизнесін тек басты фирма белгілеген нысанда ғана және белгілі бір уақыт бойына ғана жүзеге асыруға‚ белгілі бір төлемақы аударып тұруға тиіс. Негізінен екі нысанда — бұйымдар мен айналым Франчайзингі нысандарында көрініс табады. Бұйымдар Франчайзингі бойынша дайындаушы бұйымды қатаң түрде белгіленген нарықта не белгілі бір аумақта сату құқығын береді, өз кезегінде Франчайзингіні пайдаланушы тауарды тек дайындаушы-лицензиаттан ғана сатып алуға міндеттенеді.
Айналым Франчайзингінің мәні лицензиатқа қызметтер пакетін ұсынуында, олар: өндіріс құпиясы, “ноу-хау”, жинақталған тәжірибе, тауар белгілері, қызмет көрсету белгілері, т.б. Шын мәнінде Франчайзинг шарты аралас лицензиялық және агенттік шарт болып табылады‚ ал осы табыстау үшін және салық салу мақсатымен төленетін төлемақыны роялти ретінде қарау керек.
Франчайзингді алғаш пайдаланған Исаак Зингер болып табылады. Ол өзінің тігін машиналар компаниясының атауын, Singer Sewing machine company АҚШ штаттарына шарт арқылы тігін машиналарын ремонттау немесе сатуда өз фирмасының атауын қолдану таралған болатын.
1920жылы АҚШ-та тауар франчайзингі қолдана бастады. Бұл франчайзинг арқылы көтерме сауда және дара сату саудасы саласында өте қарқынды дамыды.
Қазіргі таңғы франчайзингті пайдалану алғаш жоғарғы деңгейге 1988 жылы көтерілді.
Қазіргі таңда франчайзинг қолданатын компаниялар саны өте көп. Мысалы соның ішінде, McDonald’s компаниясының әлемдегі 15 пайызы тек сол компания иесіне тиесілі, ал қалған пайызы франчайзинг арқылы қызмет атқарушылар.
Ал, ҚР-на франчайзинг 1994 жылы Кока-кола атауының келуіміен өз бастауын алады.

7. Сақтаныдру(кепілдік)
Сақтандыру — сақтандыру ұйымдары (сақтандырушылар) мен жеке заңды тұлғалар арасындағы, сондай-ақ сақтандыру ұйымдарының өздерінің арасындағы жеке және заңды тұлғалардың мүліктік мүдделерін қорғау жөніндегі құқықтық қатынастар. Сақтандыру ерікті және міндетті нысандарда жүзеге асырылады. Ерікті сақтандыру сақтанушы мен сақтандырушы арасындағы шартқа негізделеді. Ерікті сақтандырудың ортақ шарттарын және оның жүргізілу тәртібін айқындайтын ережелерін сақтандырушы дербес айқындайды. Міндетті сақтандыру заңға сәйкес жүзеге асырылады.
Сақтандыру объектілеріне Қазақстан Республикасының заңдарына қайшы келмейтін мүліктік мүдделер жатады, олар: сақтанушының немесе сақтандырылған тұлғаның өмірімен, денсаулығымен, еңбек етуге қабілеттілігімен, зейнетақымен қамсыздандырылуымен байланысты мүдделер (жеке басты сақтандыру), мүлікті иеленумен, пайдаланумен, билеумен байланысты мүдделер (мүлікті сақтандыру), сақтанушының жеке адамға немесе жеке тұлғаның мүлкіне келтірген зиянын өтеумен байланысты мүдделері (жауапкершілікті сақтандыру). Қазақстан Республикасының аумағында орналасқан заңды тұлғалардың мүліктік мүдделерін (қайта сақтандыру мен өзара сақтандырудан басқа) және ҚР резиденттері болып табылатын жеке тұлғалардың мүлкін тек cақтандыру қызметін жүзеге асыруға лицензиясы бар заңды тұлғалар ғана сақтандыра алады.
Сақтандырушы сақтандыру қызметін өз агенттері мен делдалдары арқылы жүзеге асырады. Сақтандырылатын болжалды оқиға сақтандыру тәуекелдігі (қатері) болып табылады. Сақтандыру тәуекелдігі ретінде қарастырылатын оқиғаның басталуында ықтималдық пен кездейсоқтық белгілер болуға тиіс. Ол белгілі болған жағдайда сақтандырылған тұлғаға, пайда алушыдан сақтандыру өтемі түрінде немесе сақтандыру жағдайы басталғанда сақтандыруды қамсыздандыру түрінде сақтандыру төлемі төленеді. Сақтандыру шартында айқындалған немесе заңда белгіленген ақшалай сома сақтандыру сомасы деп аталады, осы соманың негізінде сақтандыру жарнасының немесе сақтандыру төлемінің мөлшері белгіленеді. Мүлікті сақтандыруда сақтандыру сомасы оның шарт жасасу сәтіндегі шын құнынан (сақтандыру құнынан) аспауға, ал сақтандыру жағдайы басталғанда сақтандыру өтемі сақтанушының немесе үшінші бір тұлғаның сақтандырылған мүлкіне келтірілген тікелей зиянның мөлшерінен аспауға тиіс. Жеке адамды сақтандыруда сақтандыру сомасын сақтанушы сақтандырушымен келісе отырып белгілейді. Сақтанушы сақтандыру шартына немесе заңға сәйкес сақтандырушыға төлеуге міндетті сақтандыру төлемі сақтандыру жарнасы деп аталады. Сақтандыру жарнасының мөлшерлемесі сақтандыру тарифі болып табылады. Сақтандырудың міндетті түрлері бойынша сақтандыру тарифтері міндетті сақтандыру туралы заңдарда белгіленеді. Жеке адамды, мүлікті және жауапкершілікті сақтандырудың ерікті түрлері бойынша сақтандыру тарифтерін сақтандырушылар дербес есептейді. Сақтандыру тарифінің нақты мөлшері тараптардың келісуімен арнаулы шартта айқындалады.

9. Мемлекеттік сауда саясаты.
Тауар және қызмет көрсетудегі халықаралық алмасу (обмен) әлемдегі нарықтың қатысушыларына үлкен пайдасын тигізеді. Халықаралық сауда өз қызметі, көптеген даулар көрніс табатын, әлемдік экономика аясымен тығыз байланысты. Бұл дауларды шешу жолында көптеген әдістер бар. Соның ішінде мемлекет өз тарапынан мемлекеттік сауда саясатын жүзеге асыра алады. Бұлар:
1) Еркін сауда саясаты – сыртқы сауданы либерализациялау барысында мемлекеттің минималды тұрде сауда қатынасына араласуы. Бұл яғни шетелдік бәсекелестіктен ішкі нарықты қорғау болып табылады.
2) Протекционизм сауда саясаты - ішкі нарықты шетелдік бәсекелестіктен қорғау мақсатында тарифтік жіне тарифтік емес құралдарды пайдалану болып табылады.
Протекционизмнің дамуына байланысты бірнеше формасы бар:
• Селективті протекционизм – белгілі бір тауар немесе белгілі бір мемлекетке бағытталған;
• Салалық протекционизм – белгілі бір саланы қорғайды, соның ішінде аграрлы протекционизмнен ауылшарушылығына бағытталған;
• Ұжымдық протекционизм - бірлескен мемлекеттер , өз ішіне кірмейтін мемлекеттерге бағыттайды.
• Жасырын протекционизм – ішкі экономикалық саясаттың әдісімен реттеледі.
Тарифтік шараға:
• Кедендік баж
• Алымдар
• Төлемдер
• Салықтар
Тарифтік емес шараларға:
• Квоталау
• Лицензиялау
• Тыйым салу
• Экспортты ерікті түрде шектеу
• Кедендік алымдар
Жасырын түрде тауар айналымына әсер ететін тарифтік емес шаралар:
• Техникалық стандарттар
• Санитарлық нормалар
• Әкімшілік формальдылық
• Салық
• Акциздік алымдар
• Субсидия

10. Электрондық сауда.
Электорнды сауда - (англ. Electronic trading, eTrading, e-Trading) Интернет желісі арқылы сауда-саттық.
Электронды коммерция тек қана on-line транзакцияларын ғана қамтып қоймайды. Бұл ұғым аясында қызметтің мынандай түрлерін қамтуы тиіс, маркетингтік зерттеулерді жүргізу, әріптестерінің мүмкіндіктерін анықтау, жабдықтаушылар мен тұтынушылар, құжатайналым ұйымдарымен және т.б. байланыста болу. Осылайша, электронды коммерция кешенді ұғым және мәліметпен электронды алмасу оның құрамдас бөлігі болып табылады.
Электронды сауда түрі заманауи жаңа тауар қатынасы, яғни сатып алушының ақшасына сатқан сатушының тауар айырбасының жаңа түрі болып табылады. Сондықтан да электронды саудаға дәстүрлі сауда белгілері тән.
Электронды және дәстүрлі сауданың ортақ сипаттамаларын қарастырсақ:
- сатып алушының тауар сапасымен танысуы;
- тауардың сыртқы көрінісі;
- негізгі ерекшеліктерінің сипаттамасы;
- тауарды қолдану немесе пайдалану туралы кеңес;
- сатып алушының шешім қабылдауы;
- таңдалған тауар үшін есеп айырысу;
- сатушының тауарды орау, дайындау және тауарды сатып алушыға жіберу;
- тауарды үйге жеткізу;
- тарауды ары қарай дайындау (құрастыру, жинау және т.б);
- тауарды сатып алғаннан кейін сервистік қызмет көрсету (егер шартта қаралса).
Енді электрондық сауданың дәстүрлі түрінен айырмашылығын он сатылы ерекшелігі бойынша анықтайды, яғни:
- сатып алушыларды өзіне бейімдеу әдісі.Тұтынушыларды дүкенге бейімдеу тәсілі үлкен мәнге ие. Ол сауданың дәстүрлі түрінде 4 кезеңмен сипатталады:
- тұтынушыны жарнама арқылы еліктіру, мұнда дүкен орналасқан орын аса маңызды болып табылады;
- тұтынушығы дүкен сөрелерінің ерекше, әрі ұйымдастыру жолдарымен әсер ету;
- дүкенге кірген тұтынушыны сауда алаңындағы тауардың орналасуы және оның ыңғайлы, тартымдылығы;
- тұтынушының қажетті тауарды таңдауы кезінде сауда алаңындағы кеңесшілер көмегі арқылы тауарды таңдау.

11.Халықаралық әуе тасымалы.
ХӘТ деген-жүктің немесе жолаушылардың жөнелтілген жері мен баратын жері тиісінше екі мемлекеттің аумағында орналасқан,сондай-ақ басқа меммлекеттің аумағында қонып,жөнелтілетін жері бірінші елдің аумағында орналасқан болуы тиіс.
Халықаралық әуе тасымалы-жаңа тасымалдаудың бір түрі.
ХӘТ-Халықаралық теңіз тасымалдауы сияқты екі түрде жүзеге асырылады: фрах арқылы –әуе кемесін толық қолдану немесе жүк тасымалдауға қатыстышарт жасасу арқылы көбінесе әуе накладнойы негізінде болады.Шарт арқылы әуе тасымалы-әуе кемесі толық емес немесе оның белгілі бір бөлігі қолданылатын болса жасалады.
ХӘТ-ның қайнар көздері:
ХХ ғ. Басы ХІХғасырдың соңында-әуе тасымалдауына байланысты алғаш рет 1929 жылы конвенция қабылданған болытын. Ол конвенция Әуе тасымалдауының кейбір ережелерін унификациялаутуралы Варшава Конвенциясы.Бұл Конвенцияға 100-ден астам мемлекет қосылған.
-Жоғары аталған Варшава конвенциясына 1955 жылы Гаага Хаттамасымен толықтырылған,оған -90 мемлекет мүше.
-Варшава Конвенциясы:1966 жылы Монреаль келісімі ,1971 жылғы Гватемала Хаттамасы және 1975жылғы Монреаль Хаттамаларымен толықтырылған.
-1966 жылғы Әуе компанияларының уақытша келісімі
-1999 жылғы Халықаралық Әуе тасымалының кейбір ережелерін унификациялау туралы Монреаль келісімі.
-1944жылы Азаматтық авиациятуралы Чикаго конвенциясы қабылданған.ҚР-сы да осы Конвенцияға қосылған.
Жоғарыда аталған нормалар,келісімдердің барлығы-ХӘТ-ның Варшава реттеу жүйесін құрайды. Варшава Конвенциясында мынандай жағдайлар қолданылмайды:
1)аралас тасымалдауда;
2)пошталық корреспонденцияны тасымалдамайды.
ХӘТ-ның нақты шарттарын анықтайтын-Әуе транспортының Халықаралық агенттігі(ИАТА).Ол-Халықаралық Азаматтық Авиация Ұйымына(ИКАО)-мүше мемлекеттердің әуе компанияларын біріктіретін, арнайы үкіметтік емес ұйым.
Әуе тасымалдауында жүкке қатысты әуе жүк құжаты қолданылады,оныжүк жіберуші 3 данада толтырады.Әуе жүк құжатында-жүк жөнелтуші мен тасымалдаушының қолы болуы керек.Қазіргі кезде Штемпель кеңінен қолданылады.
ХӘТ кезінде тасымалдаушының жауапкершілігі:
*Тасымалдаушы егер жүкті уақытындажеткізбесе не жоғалтып алса жауапкершілікке тартылады.Жүк қабылдаушы тауарды қабылдап алғаннан кейін,тауар жетіспесе 7 күн ішінде хабарлауы керек.Егер тауар уақытында жеткізілмесе қосымша 20 күн беріледі.
ХӘТ-жол жүру билеті,жүк квитанциясы немесе әуе-тасымалдау құжатымен жүзеге асырылады.

12.Тарифтік емес реттеу шаралары.
Тарифтік емес реттеу шаралары-тауарлар мен көлік құралдарын ҚР-на әкелуге және ҚР-нан әкетуге тыйым салулар мен шектеулер,квоталау,лицензиялау,тауарлардың қауіпсіздігі бойынша стандарттар мен талаптарға(техникалық, формакологиялық, санитарлық, ветеринарлық,фито-санитарлық,радиациялық,экологиялық) сәйкестігін растау және ҚР-ның заң актілерімен немесе ҚР Үкіметінің нормативтік қаулыларымен белгіленетін өзге де талаптар саналады.
Мақсаты:
1)Ішкі нарықты қорғау үшін белгілі тауарддың түріне не санына уақытша шектеу қою;
2)мемлекеттің қауіпсіздігі,азаматтардың өмірі,денсалыққа зиян келтіру мүмкіндігі бар тауардың түріне рұқсат ету ретін қо;
3)арнайы,қорғаншылық же компенсациялық,антидемпингтік шараларды қолдану т.б
Тарифтік емес реттеу шараларына жатады:
-Лицензиялау;
-квоталау;
-тыйм салу;
-экспортты ерікті түрде шектеу;
Сондай-ақ жасырын түрде әсер ететін шаралар:
-санитарлақ,
-әкімшілік-формальді,
-фито-санитарлық,
-экологиялық стандарттар.Бұл шаралар халықаралық саудадағы техникалық тосқауылдар деп аталады.
*Техникалық тосқауылдар-бұл мемлекеттің бақылау және шектеу бойынша барлық шаралары,олар шетелден тауарда кіргізуге кедергі жасаушы құрал ретінде қолданылуы мүмкін тауардың техникалық параметрлерінің талаптарымен байланысты болады.
*Мөлшерлік шектеулер-сауда айналымын тарифтік емес реттеу формасы,ол белгілі бір уақыт аралығындаэкспорт пен импортқа рұқсат етілген тауарлардың саны мен номенклатурасын анықтайды.Мөлшерлік шектеулер жүзеге асырылады:
*Лицензиялау-белгілі уақыт аралығында бекітілген мөлшермен тауарларды елге кіргізу не шығару мемлекеттің рұқсат ету тәртібі.Лицензия-экспортимпорттың жекелеген тауарларына арнайы рұқсатты тиісті мемлекеттік органнан алуды көздейті.
Лицензияның түрлері:
-Бір реттік лицензия-тауарды елге кіргізу не шығаруға 1 жылға рұқсат етеді.
-Басты лицензия(генералды)-келісім шарт нысанына шектеу салынбайтын 1 жыл ішінде елге тауарды кіргізуге не шығаруға рұқсат етеді.
-Жаһаңдық лицензия-белгілі бір тауар түрін белгілі уақыт аралығанда саны мен бағасын шектемей,әлемнің кез келген еліне жіберуге рұқсат етеді.
*Квоталау(контингенттеу)-тауардың экспортын немесе импортын анықталған мөлшермен белгілі бір уақыт аралығында шектеудің мөлшерлік көлемі.Оның түрлері:
-экспорттық;-импорттық;-глобальды;-жекеше.

13.Халықаралық көлік тасымалы
ХКТ-Халықаралық келісім негізінде авто көлік транспорты арқылы-жүктер мен жолаушыларды тасымалдауды айтады.Халықаралық келісім бойынша:жіберу орны-бір мемлекеттің территориясында ,ал жеткізілім орны тиісінше-екінші мемлекеттің территориясында,сондай-ақ транзиттік тасымалдау.
ХКТ-аясындағы халықаралық көпжақты келісімдер аймықтық сатыда қабылданады.Еуропада авто көлік тасымалдауын реттейтін халықаралық кеісімдер жүйесі қолданылады.
-1949жылғы Жол жүру туралы Конвенция,оған 1949 жылғы Жол белгілері мен сигналдар туралы Хаттамасы
-1968жылғы Жол жүру туралы Конвенция
-1968 жылғы Конвенцияны толықтыратын 1971 жылғы Еуропалық келісімі
-1957жылғы Қауіпті жүктерді халықаралық авто көлік тасымалдауы туралы Еуропалық келісім(ДОПОГ)
-1975жылғы Халықаралық автомагистралдар туралы Еуропалық Келісім(СМА) т.б
Аймақтық Еуропалық келісімдердің ішінде-халықаралық авто көлік тасымалын реттейтін ең негізгісі- 1956 жылғы Жүктерді халықаралық көлік тасымалдау шарты туралы Женева Конвенциясы және 1975жылғы TIR карнетін қолдана жүктерді х-қ тасымалдау туралы Женева Кеден Конвенциясы саналады.
-1956 жылғы жүкті халықаралық авто көлік тасымалдау шарты туралы женева конвенциясы(ол 1961 жылы 2 шілдеде күшіне енді.)
1956 жылғы конвенцияда қолданылмайды:
-халықаралық почта конвенциясы арқылы жүргізілетін тасымалдаулар,
-мәйітті тасымалдау,
-көшу-қону кезіндегі үй жиһаздарын тасымалдау т.б.
Тасымалдау шарты-накладной бойынша жүзеге асырылады.накладной – түп нұсқада болады,оған жүкті жіберуші және тасымалдаушы қол қоюы қажет немесе штемпель не мөр қойылуы мүмкін.накладнойдың бірінші данасы-жіберушіге беріледі,екіншісі жүк тасымалы кезінде болуы тиіс,ал үшінші данасы-тасымалдаушыда қалады.
Наладнойда келесідей мәліметтер болуы керек.
-онын жасалған орны,уақыты
-жіберушінің аты,мекен-жайы
-транспорттық агенттіктің аты,мекен-жайы
-жүкті қабылдап алу орны,уақыты
-қабылдап алушы аты,мекен-жайы
-жүк орындар саны,нөмірі,арнайы белгісі
-жүктің сипаттамасы,оның буып-тиюі туралы
-жүктің салмағы(бутто) немесе кг-ға салғандағы.
-жүкке қатысты шығындар т.б

14. БҰҰ-ның 1980 ж "Тауарларды халықаралық алып-сату шарттары туралы" Вена Конвенциясына жалпы сипаттама
Бұл Вена Конвенциясы-11 сәуір күні 1980жылы қабылданған.Конвенция-әмбебаптық сипатқа ие.Конвенцияның мақсаты- тауарларды халықаралық алып-сату шарттарының заман талаптарына сай,бірыңғайлы,және әділетті режимде болуын қамтамасыз ету.
Алып-сату шарты-барлық мемлекеттерде экономикалық даму деңгей және құқықтық әдеттеріне қарамастын,халықаралық сауданың негізі саналады.Сол себепті бұл конвенция-халықаралық сауда құқығы аясындағы ен негізгі конвенциялардың бірі саналады.
ХХғасырдан бастап нормативтік базалардың жасалуының жемісі болып табылады.Нәтижесінде пайда болған конвенция мазмұны-сатушы және сатып алушының мүдделерін теңдей көлемде қамтамасыз етеді.Бұл конвенция-тауарларды бірыңғай халықаралық алып-сатудың құқықтық базасын құрайды,келісуші мемлекеттерде орналасатын коммерциялық кәсіпорындар және келісуші басқа тараптар арасында жасалатын шарттың барлық кездерінде осы конвенция қолданылуы қажетті.
Конвенция-жеке коммерциялық кәсіпорындар арасында жасалатын тауарларды халықаралық алып-сату шарттарын реттейді.Жеке сату,қызметтерді сату, және белгілі бір тауарлардың түрін сатуды жатқызбаймыз.Конвенцияны-тауарды ХАС шартының тараптары (коммерциялық кәсіпорындар) әр түрлі келісуші мемлекеттердің территориясында орналасқан,немесе халықаралық жеке құқықтың нормалары келісуші мемлекеттің бірінің құқығын қолдануды көрсетсе қолданылады.Сондай ақ оны тараптар таңдауымен де қолданылуына болады.
Конвенция қарастырмайтын мәселелер:шарттың растылығы(действительность),оның сатылған тауарға құқығының салдары т.б.
Конвенцияның екінші бөлімі:шарттың аферта немесе акцепт арқылы жасалғандағы жағдайларды қарастырады.Үшінші бөлімі:шарт тараптарының міндеттерін қамтиды.
Сатушының міндеттеріне:шартта көрсетілген тиісті тауар,онын саны және оған қатысты құжаттарды сатып алушыға беру.Сатып алушының міндетіне:сатушыға шартта көзделген тауар үшін сомманы төлеп,тауарда қабылдап алу болып саналады.сондай-ақ конвенцияның бұл бөлімінде-шарттың бұзылуы жағдайында құқықтық қорғану шаралары көзделген.Зардап шеккет тарап-шарттың бұзылуын,зардаптың көлемін төлеуін талап етуге құқылы,немесе екінші тараптың мңндеттемесін орындауын талап етуге құқылы.Қосымша ережелер-зардаптың орнын толтыру,шартты орындау,қауіптің өту т.б қарастырады. Конвенция бойынша-шарттың жасалуы ерікті формада болғаныменде,мемлекет жазбаша шарт формасын талап етуге құқылы.

15.Сауда өкілдігі
Сауда өкілдігі-мемлекеттің сыртқы-экономикалық қызметі бойыншамүдделерін шетел мемлекетінде қамтамасыз ететінжүзеге асыратын мемлекеттің өкілдік ететін органы саналады.Сауда өкілдіктері-мемлекетаралық келісімдер негізінде ұйымдастырылады.сондай-ақ сауда өкілдіктері-мемлекеттің сыртқы органдарымен сәйкес есептеледі(арнайы миссия немесе елшілік)
Сауда өкілдігінің мақсты:
-қабылдаушымемлекетте өз мемлекетінің сыртқы сауда мәселері бойынша қызығушылықтары мен мүдделерін көрсеті,өкілдік ету;
-сауда қатынастарының дамуына ықпал ету;
-сыртқы экономикалық қызметтегі,қабылдаушы мемлекеттің экономикалық және құқықтық талаптары,нарықтық жағдайы туралы жалпы ақпараттарды анықтау;
-қабылдаушы мемлекетте болатын өз мемлекетінің кездесулерін ұйымдастыру;
-сырқы экономикалық қызметте басқа да жағдайлар бойынша қызмет етеді.
Құқықтық мәртебесі.
Сауда өкілдігі-тиісті мемлекеттің өкілдігі санала отырып,иммунитеттер және артықшылықтарды иеленеді.
Мысалы:мекемелерінің экстерриториялығы,сауда өкілдігін басқаратын тұлға және оның орын басары –дипломатиялық персонал құрамына кіреді.
Сауда өкілдігі-өзара саудамен, инвестициялармен және жаңа технологиялармен алмасу, екі ел аумағындағы ықтимал әріптестерді іздестіру бойынша өнеркәсіптерге жәрдемдесу арқылы мемлекеттер арасындағы сауда-экономикалық қатынастарын нығайту негізгі міндеті болып табылатын мемлекеттік мекеме.

8. Шетел инвестицияларының режимі.
Қазіргі уақытта капиталдың халықаралық қозғалысы, әлемдік шаруашылықтың және ұлттық экономикалардың дамуында маңызды роль атқарады.
- Шетелдік инвесторға беріліетін ең көп қолданылатын режим бұл – Қолайлылық режимі. Бұрын бұл режим тек мемлекеттер арасында сауда келісімдерінде қолданылған болатын. Аса қолайлылық режимі қолдануына байланысты заңды және жеке тұлғаға 2 типте қолданылады:
1) Үшінші мемлекетке байланысты шетел инвесторына кемсітушілік шарасын қолданбау.
2) Үшінші мемлекетке де берілетін, шетел инвесторына айрықша льгот немесе артықшылықтар беру.
- Аса қолайлылық режимі - келісімге байланысты бұл режим бойынша косымша артықшылықтар ұсыну.
- Өтемелі қолайлылық режимі - бұр режим бойынша мемлекеттер келісім арқылы кедендік салықтар, тарифтерді түсіру, теңдік қағидасын қолдану болып табылады.
- Абсолютты қолайлылық режимі - халықаралық саудада теңдік қағидасы ең басты қағиданың біріне жатады. Бірақ, бұл қағидаының толықтай қолдаылмайтындығы рас. Сол себептен, тараптар қздерінің мүддесі үшін, келісу арқылы абсолютты қолайлылық режимін ұстануға құқылы.
- Ұлттық режим. Бұл режим бойынша ұлттық заңды тұлғалар мен жеке тұлғалар қандай құқықтарға ие болса шетелдік инвесторлар дәл сондай құқықтарға ие болады.
ГАТТ мәтініне байланысты :
• Шығындардан өз экономикасын қорғау шараларын қолдану
• Антидемпингтік шаралар мен компенсациялық пошлиндер қолдану құқығы;
• Кез келген шарада антидемпингті қолдану құқығы;

2..Протекционизм саясаты
Мемлекеттің халықаралық саудаға араласуының ауқымына қатысты сыртқы сауда саясатының келесі түрлері (типтері) ажыратылады:
1. Ырықтандыру немесе сауда еркіндігі — бұл сұраныс пен ұсыныстың еркін нарықтық күші кезінде дамитын, сыртқы саудаға мемлекеттің аздаған мөлшерде араласу саясаты.
2. Протекционизм — бұл сауда саясатының тарифтік және тарифсіз құралдарын пайдалану жолымен ішкі нарықты шетелдік бәсекеден қорғаудың мемлекеттік саясаты.
Еркін сауданың жақтастары, негізінен, халықаралық еңбек бөлінісінің (ХЕБ) неғұрлым тиімді нұсқаларын таңдауды қамтамасыз етудің және осы негізгі қатысушы елдер халқының өмір деңгейін көтерудің мемлекетпен реттелмейтін қабілетін атап өтеді.Протекционистік шаралардың жақтаушылары, негізінен, кез келген  ұлттық өнеркәсіптің мүдделерін қорғауды, халықты жұмыспен қамтуды, жоғары өмір деңгейін  және т.б. қамтамасыз етуді олардың қажеттілігі деп атап көрсетеді.
Протекционистік шаралардың қазіргі заманғы жүйесі әртүрлі бағыттарды қамтиды. Солардың ішінде ең маңыздылары:
1. Басқа елдерден әкелуді қиындату немесе ол елден өнімдердің белгілі бір түрлерін сыртқа шығаруды сирету. Кедендік салық   салулар ( тарифтік кедергілер). Ұлттық өндірушілердің шетел фирмаларымен бәсекелестігін жеңілдету үшін, негізінен шетелдерден  дайын өнімдерді, әсіресе, қымбат сән-салтанат заттарын әкелу кезінде жоғары кеден баж салықтары белгіленеді, ал шикізат пен материалдар импорты кезінде кеденнің баж салықтары неғұрылым төмен болады.
2. Тарифтік кедергілер, экономикалық саяси және әкімшілік әдістердің көмегімен СЭҚ-тің тікелей және жанама шектеулерінің жиынтығын білдіреді.
Қазіргі тәжірибедегі  мемлекетаралық алмасудың кейбір таралуы сыртқы экономикалық    операциялардың мөлшерленуі мен лицензиялануына ие болады. Мөлшерлену-бұл, соның шегінде сыртқы сауда операциялары салыстырмалы түрде еркін жүзеге асырылатын, жекелеген тауарлар мен тауарлардың топтарын сыртқа шығаруға ( экспортқа) белгілі бір квоталардың белгіленуі. Тәжірибе жүзінде оның құрамын белгілеу (контигирование) еркін әкелінуі немесе сыртқа шығарылуы мүмкін шектелген тауарлардың тізімі түрінде белгіленеді.
Лицензиялау, ұйымдардың сыртқы экономикалық операцияларды жүзеге асыруға үкімет органдарынан рұқсат алу (лицензиясын) қажеттілігін болжайды. Салық жүйесі мен ұлттық шектеу жекелеген порттар мен темір жол станцияларының  шетелдіктер үшін  жабық болатын жанама  шектеулеріне жатады.
Тәжірибеде мемлекеттердің сыртқы сауда саясаты, протекционизм мен ырықтандыру элементтерін ұштастыра отырып, алуан түрлілігімен өзгешеленеді. Халықаралақ сауданы жан-жақты реттеу, ең алдымен сауда жөніндегі бас келісім бағыты мен тарифтер (ГААТ) және оның мұрагері- бүкіләлемдік сауда ұйымы (БСҰ) арқылы жүзеге асырылады.

3.ЕВРАЗЭС аясындағы сауда ынтымақтастығы
Еврази́йское экономи́ческое соо́бщество (ЕврАзЭС) — международная экономическая организация ряда бывших республик СССР, созданная для эффективного продвижения её участниками процесса формирования Таможенного союза и Единого экономического пространства, а также реализации других целей и задач, связанных с углублением интеграции в экономической и гуманитарной областях.[1]

4.НАФТА қызметінің халықаралық құқықтық реттелуі
НАФТА - Солтүстік Американдық Еркін Сауда жөніндегі Келісім (НАФТА, NAFTA, NorthAmericanFreeTradeAgreement) − Канада, АҚШ және Мексика арасындағы Еуропалық Одақ модельдеріне негізделген еркін сауда жөніндегі келісім. НАФТА келісімі 1994 жылдың 1 қаңтарында күшіне енеді.
Құрылымы:
Еркін сауда жөніндегі комиссия;
Секретариат
Нафта үш мүше елден тұратын ұйым . Орталарында экономикасының көлемі жағынан басқаларынан он еседей үлкен бір мемлекет бар. Қалған екі мемлекет соның ыңғайына байланысты жұмыс істеп отырған. НАФТА-ның жалпы өнім көлемі үлкен болады . НАФТА деп қысқартылған сөз тіркестерімен аталатын АҚШ, Ка­на­да, Мексика арасында құрылған Сол­түс­тік­америкалық еркін сауда келісімінің ұйымы 1994 жылы өз қызметін бастапты. Ұйым құрамында 406 млн. адам болған. Ұйым құрылған уақытта ол шығаратын жалпы жиын­тық өнім көлемі 10,3 трлн. доллар шамасында болады. НАФТА-ға мүше АҚШ-тың ішкі жалпы өнімі қазіргі күні шамамен алғанда 15 триллион долларды, Канаданікі 1,7 триллион долларды, Мексиканікі 1,1 триллион долларды құ­райды. Яғни АҚШ экономикасы Кана­да­нікінен 9 еседей, Мексиканікінен 15 есе­дей үлкен. НАФТА-да эконо­ми­ка­ла­ры­ның индустрияландыруы жағынан АҚШ пен Канаданың арақатынасы шамалас болса, Мексиканікі олардан едәуір тө­мен. Шикізат шылауындағы ел өзіне қарағанда өнеркәсіптік тұрғыдан едәуір дамыған елдермен бір одақ аясында біріккенде көп жағдайда соларға жем болады. Әсіресе, бастапқы кезде осылай болатындығы ақиқат. Осы ақиқат 1994 жылы АҚШ, Канада, Мексика НАФТА ая­сын­да біріккен кезде, мұнайға бай Мекси­каның алдынан шықты. Мексика бірігу үдерісінен көп зардап шекті. Біраз шығын­ға батты. НАФТА-ға бірігуге дейін әр жыл сайын экономикасы 6-7 пайыздық көрсеткішпен дамып келе жатқан ел мұнан кейін дамудың 2,2 пайыздық көрсеткішіне түсіп, өз қарқынын 3 еседей төмендетіп алды. НАФТА-ны құрудағы негізгі мақсат – іргелес отырған үш елдің арасында сауданы өрістете отырып, өзара пайдаға кенелу. Соның ішінде елдер арасындағы кедендік, төлқұжаттық кедергілерді еңсеру арқылы қызметтер мен тауарлардың қозғалысын күшейту, таза да шынайы бәсекеге қолайлы жағдай туғызу, инвестициялар тартуды жақсарту, зияткерлік меншік құқығын қор­ғау­ды қамтамасыз ету, үш елдің халық­ара­лық тұрғыдан өзара кооперациялануын бекіту, өзара алып ортақ рынок құру секілді міндеттерді алға қойған. Сонымен бұл ұйым дүниеге келіп елдер арасындағы өзара сауда кедергілері алынып тасталысымен, бәсекеге төтеп бере алмаған Мексиканың орта және шағын биз­несі көптеген күйзелісті жағдайды бастан кешір­ген. Соның салдарынан Мексика экономикасында шағын дағдарысты жағдай қалыптасқан. Жағдайды түзету үшін АҚШ Мексикаға Билл Клинтон әкімшілігінің тұсын­да 50 млрд. доллар қаржылай көмек пакетін, былайша айтқанда, жеңілдетілген несие ұсынған. Оның 20 млрд. доллары АҚШ-тың өз қаржысы болса, қалғанын Халықаралық банк пен Халықаралық валюта қорынан алған

8.ЛАГ аясындағы сауда ынтымақтастығы
Араб мемлекеттерінің Лигасы – арабтар мекендеген елдерінің өзара ынтымағын нығайтуды, сыртқы саясатын үйлестіруді, тәуелсіздігі мен мүдделерін қорғауды мақсат еткен ұйым.
1945 жылы 22 наурызда әл-Қаһира қаласында құрылған. Құрамында алғаш 5 ел (Мысыр, Ирак, Сирия, Ливан, Иордания) болған, кейін Йемен мен Сауд Арабиясы қосылды. Оған тәуелсіздікке қолы жеткен араб мемлекеттері қабылданып, қазір лига 22 елді біріктіріп отыр. Олар (жоғарыда айтылғандардан басқа): Мавритания, Марокко, Алжир, Ливия, Судан, Джибути, Эритрея, Сомали,Оман, Біріккен Араб Әмірліктері, Катар, Бахрейн, Кувейт, Палестина.
Жамағаттың жоғарғы құрымы – Сыртқы істер министрлерінің кеңесі. Кеңес жылына екі рет өтеді. Ұйымның тұрақты органдары – Бас хатшылық, Бас хатшы кеңсесі; арнайы күштерінің (саяси, әскери, заң, қаржы-экономикалық, мәдени, т.б.) штаб-пәтері Мысырастанасы – әл-Қаһирада орналасқан.
Еуропалық одақ экономикалық жә­не саяси тұрғыда мемлекеттердің бірігуі болса, Араб мемлекеттерінің лигасы халықаралық ұйым болып табылады. 1945 жылдың 22 науры­зын­да құрылған АМЛ-ға 22 араб мем­лекеті мүше болып табылады. Каир қала­сында Египет, Ирак, Ливан, Сауд Ара­биясы, Сирия, Трансиордания (қа­зіргі – Иордания) сияқты жеті мем­ле­кеттің келісімімен құрылды. Штаб-пәтері осы қалада орналасқан. Бұл ұйым алты құрылыммен жұмыс істейді. 1) Лига кеңесі  2) Тұрақты комитеттер  3) Біріккен қорғаныс кеңесі  4) Эко­номикалық кеңес 5) Бас хатшылық  
6) Арнайы агенттіктер мен институттар. Сонымен қатар бес тұрақты емес ко­митет бар. Олар: саяси, эконо­ми­калық, әлеу­меттік және мәдени, әкімшілік және қаржы, құқықтық мәселелермен айналысады.
5.ЕУРОПАЛЫҚ ЕРКІН САУДА ҚАУЫМДАСТЫҒЫ
ЕЕСҚ - Еуропаның бірқатар елдерінің аймақтық сауда экономикалық топтасуы. Еуропа экономикалық Қоғамдастығымен бәсекелес топ ретінде 1960 жылы Ұлыбританияның  бастамасымен құрылған. 
ЕЕСҚ-ның негізі
ЕЕСҚ туралы Конвенция 1960 жылы 4 қаңтарда қабылданды. Тек өндірістік тауарлаға ғана таралды. Нәтижесінде Вадуц Стокгольм Конвенциясына сәйкес ауыстырылды. Конвенция мүше мемлекеттер арасындағы сауда либерализациясында 1970 жылғы кедендік баж салығын азайту мен сандық шектеулерді азайтудың жолын қарастырды.
1960 жылы 3 мамырда ЕЕСҚ туралы Конвенция қабылданды.
1961 жылы Финляндия;
1970 жылы Исландия;
1973 жылы Ұлыбритания, Дания
1991 жылы 1 қыркүйекте Лихтенштейн мүше болды.
ЕЕСҚ-ғына бүгінгі таңда 4 мемлекет мүше
Исландия
Лихтенштейн
Норвегия
Швейцария
Еуропалық еркін сауда қауымдастығының құрылымы
-ЕЕСҚ-ның Кеңесі-Кеңес мемлекеттік Әр төкілдерден құралады. Қауымдастықты басқа-рады. үрлі сұрақтарды алқалы жиынмен талқылап, бірлескен шешімдер қабылдайды. Шешімдер мен ұсыныстар бірауыздан қабылданады. Кеңес бір айда министрлер мен тұрақты өкілдіктер деңгейінде екі рет жиналады. Олар жұмыстарын жүргізуде комитеттерге жүгінеді
- Комитеттер
кеден эксперттері;
сауда эксперттері;
экономикалық комитет;
консульта-циялық комитет;
парламента-риялық комитет;
бюджеттік комитет
-Хатшылық-Хатшылықты Бас хатшы басқарады. Хатшылық Кеңеске, комиеттерге және сарапшы топтарға көмектеседі. Хатшылықтың алты бөлімі сауда, экономика, интеграция, пресстер және ақпараттар бойынша сұрақтарға жауап береді.
1992 жылғы Еуро экономикалық Кеңестің келісіміне сәйкес ЕЕСҚ-ның екі ұйымы құрылды:
ЕЕСҚ-ның қадағалаушы органы (штаб-пәтері Брюссельде)
ЕЕСҚ-ның Соты (штаб-пәтері Люксембургте)
ЕЕСҚ-ның негізгі мақсаттары
Түпкілікті экономи-каның белсенді өсуіне көмектесу, толық еңбекпен
қамсыздандыру, сонымен қатар өнімді көтермелеуге, ресурстардың тиімді пайда-лануына, қаржы тұрақтылығына және өмірдің деңгейінің ұдайы көтерілуін қадағалау
Мүше мемлекеттер арасындағы сауда қолайлы бәсекелестік жағдайлармен қамтамасыз ету
ЕЕСҚ-на мүше мемлекеттердің аумағында өндірілетін шикізатпен қамтамасыз ету жағдайындағы теңсіздікті жою
сауда барьерлерін жою арқылы халықаралық сауданың үйлесімді дамуы мен өсуіне көмектесу

6.АСЕАН аясындағы сауда ынтымақтастығы
Asean-ның құрылуы
ASEAN (Association of SouthЕast Asian Nations)
Оңтүстік – Шығыс Азия мемлекеттерінің Қауымдастығы
1937 жылы 8 тамызда Бангкокте (Тайланд) құрылды.

ASEAN-ның құрылуына негіз болған Оңтүстік-Шығыс Азия мемлекеттері Индонезия МалайзияСингапурТаиландФилиппины
ASEAN-ның құрылу мақсаты .Қатысушы мемлекеттер арасында саяси, мәдени және экономикалық ынтымақтастыруды арттыру; Оңтүстік-Шығыс Азия мемлекеттеріндегі саяси тұрақтылық пен ынтымақтастықты арттыру; Қауымдастық Оңтүстік-Шығыс Азия мемлекеттерінің барлығына ашық болып табылады.
ASEAN-ның еркін сауда аймақтары, бағыттары. 1992 жылы ASEAN ның Сингапурдегі саммитінде AFTA (Asian Free Trade Agreement) құру туралы шешім қабылданды. Негізгі мақсаттары:
Сауда кедергілері кезіндегі қатысушы мемлекеттердің бәсекелестікке қабілеттігін арттыру.
Шетел инвестицияларын тарту үшін мемлекеттерді ынталандыру.
Аймақтағы экономикалық тұрақтылықты арттыру.
“ASEANондығы” деп саналатын мемлекеттер
Индонезия МалайзияСингапурТаиландФилиппины
1984 ж.- Бруней-Даруссалам
1995 ж.- Вьетнам
1997 ж.‑ Лаос
1997 ж. - Мьянма,
1999 ж. - Камбоджа
ASEAN-ның органдары . Үкімет басшыларының және мемлекет басшыларының жалпы жиналысы. Жылына екі рет өткізіледі.
ASEAN-ның келесідей негізгі нормативтік-құқықтық актілері бар:
1. ASEAN келісімі туралы 1976 жылғы Декларация
2. ASEANкелісімі туралы 2003 жылғы екінші Декларация (Балий келісімі -2)
3. Оңтүстік-Шығыс Азия мемлекеттерінің достық және ынтымақтастық туралы 1976 жылғы келісімшарты
4. 2007 жылдың 20 қарашада – ASEAN-ның Сингапурде өткен 13-саммитінде ASEAN жарғысы қабылданды.
ASEAN-ның әлемдік экономикаға әсер етуінің факторлары :
ASEAN-ның ұйымдық құрылымы көптеген салалардан құралған. Мемлекеттердің экономика саласындағы жетістіктері ASEAN қауымдастығындағы экономикалық интеграцияның нәтижесі. Тек ғана Азия мемлекеттерін біріктіреді. ASEAN-ның саяси жетістіктері оның имиджінің қалыптасуына әсер етті.
ASEAN-ның экономикадағы жетістіктері мен тікелей әсері
ASEAN мүшелері 2008 жылғы әлемдік экономикалық дағдарыстан ешқандай қиындықсыз өтті.ASEAN мемлекеттері әлемдік экономиканың қозғаушы күші деген бағаға ие. Әлемнің дамушы ең ірі екі елінің заводтарын қамтамасыз етеді: Қытай мен Индия. Олардың АҚШ-тағы экономикалық рейтингтен түсіп қалмауын қадағалайды. Шикізат пен автомобиль құрылғыларымен жабдықтайды.
Экономика саласындағы ASEAN-ның әрекеттері
ASEAN - ҚХР, Қазақстан, Жапония диалогтік серіктестіктері жоғары дәрежедегі келіссөздер жүргізеді (10+3)
7.МЕРКОСУР-дың қызметінің халықаралық құқықтық реттелуі
МЕРКОСУР - Оңтүстік Америка елдерінің ортақ нарығы

Құрылуы:
30111985 Рауль Альфосин (Аргентина), Хосе Сарней (Бразилия) PICE: Programa de Integración y Cooperación Económica Argentina-Brasil.
671990 Парагвай, Уругвайдың қосулуы.
26031991 Асунсьон келісімі
17121994Оро Прето хаттамасы

Мүше мемлекеттер:
- Аргентина
- Бразилия
-Уругвай
-Парагвай
-Венесуэла
Штаб-пәтері - Монтевидео, Уругвай
Депозитарийі - Парагвай Республикасының СІМ, Асунсьон
Ресми тілдері:
1. Испан;
2. Португал (Бразилия);
3. Гуарани (Солт.Аргентина, Оңт.Бразилия)
MERCOSUR шеңберіндегі интеграция:
Еркін эконом. аймақ
Кеден унифи-кациясы
Ортақ нарық
Құрлымы: Ортақ Нарық Кеңесі, Ортақ Нарық тобы: Біріккен парламенттік коммиссия, Әкімшілік секретариат, Консультативтік форум

9.Қайта құру және даму банкінің халықаралық құқықтық реттелуі
Халықаралық қайта құру және даму банкі
Междунаро́дный банк реконстру́кции и разви́тия (МБРР)
International Bank for Reconstruction and Development
Бреттон-Вудстағы конференция немесе
БҰҰ-ның валюто-қаржылық конференциясы (англ. The United Nations Monetary and Financial Conference)— 1944 жылымаусымайындаАҚШ-тыңНью- Хемпшир, Бреттон-Вудсштатында, Маунт-Вашингтонқонақүйіндеболғанхалықаралықконференция. Конференцияда 44 мемлекеттен 730 делегатқатысқан. Конференция 1944 жылдың 1-22 маусымаралығындаөтті, оныңмақсаты – ЕкіншіДүниежүзіліксоғыстанкейінгіхалықаралыққаржыжәневалюталыққатынастардыреттеу.
ХРДБтуралыкелісімөзініңкүшіне 1945 жылыенді, алайдабанкөзініңқызметіне 1946 жылыкірісті. МБРР-дыңорналасқанжері –Вашингтон (АҚШ).
Әлемдікбанктіңнегізгікредиттікмекемесіболыптабылады.ХАЛЫҚАРАЛЫҚҚАЙТАҚҰРУЖӘНЕДАМУБАНКІ(МБРР) Үкіметаралық қаржы-кредиттік ұйым . Соғыстан кейінгі кезеңнің қаржылық институты. БҰҰ-ныңмамандандырылғанмекемесі. мемлекетаралықинвестициялықинститут
Бастапқы мақсаты:Екінші Дүниежүзілік соғыстан кейінгі Еуропа мемлекеттерінің құлдыраған экономикасын қалпына келтіру
Қазіргі таңда:Мемлекеттердің үкіметіне қарыз беру арқылы елдегі кедейлікпен күресу
ХҚҚДБ-ның мақсаттары:
Мүше-мемлекеттердіңэкономикасыныңдамуынажәнереконструкциясынакөмеккөрсету;
Жеке шетел инвестициясына жәрдемдесу;
Төлем балансының тепе-теңдігін қолдау мен халықаралық сауданың үйлестірілген өсіміне жәрдемдесу;
Статистикалық ақпаратты жариялау мен жинау;
Халықаралық сауданың дамуына ықпал ету;
ХҚҚДБ-ның қызметінің негізгі бағыттары :
экономикалық даму үшін кредиттер беру - Дамушы мемлекеттерге ұзақ мерзімді қарыз беру -Дамушы мемлекеттердің сыртқы қарызын реттеу
Халықтың жан басына орташа деңгейдегі табысы бар дамушы мемлекетерде даму жобаларын ең ірі несие беру - Дамушы мемлекеттердегі кедейліктің көлемін азайту -Мемлекеттерге несиені Үкіметтің кепілдігімен беру
Басқарушылар КеңесіДиректориат-24 атқарушы басқарма -Президент: Лауазымды тұлғалардың штаты, Лауазымды тұлғалардың штаты, Лауазымды тұлғалардың штаты

Басқарушылар Кеңесі -ХВҚ-дың Басқарушылар Кеңесімен жылына 1 рет біріккен сессияға жиналады
Директориат , ХҚҚДБ-ның Президенті -Оперативті қызметті атқарады
ХҚҚДБ-нің Секретариаты аумақтық бөлімдерден, 8 жобалық бөлімдерден тұрады : Статистика бөлімі, Экономикалық даму бөлімі, Қаржы бөлімі, Экономикалық бағдарламалау, Техникалық операция
Банктің консультативті кеңесі -Банктік, өндірістік және сауда аясындағы 7 өкілден тұрады.
Экономикалық комитет -Экономикалық бөлімдердің жетекшілерінен тұрады-Экономикалық бөлімдердің жетекшілерінен тұрады
Тұрақты және уақытша директорлар-Атқарушы Директорлардан жиналған
Қазақстан 1992 жылдың шілде айында мүше болды
ХҚҚДБ-ның қаржы институттары : Дамудың халықаралық ассоциациясы, Халықаралық қаржы корпорациясы, Инвестициялық дауларды реттеу бойынша халықаралық орталық, Инвестицияларды кепілдендіру бойынша көпжақты агенттік - Әлемдік банктің тобын құрайды
Халықаралық даму және қайта құру банкі 188 мемлекет
Дамудың халықаралық ассоциациясы 172
Халықаралық қаржы корпорациясы 184
Инвестицияларды кепілдендіру бойынша көпжақты агенттік 178
Инвестициялық дауларды реттеу бойынша халықаралық орталық 147 мемлекет
Әлемдік банк өзінің қызметін келесідей бағыттарда жүзеге асырады : Әлемдік банк өзінің қызметін келесідей бағыттарда жүзеге асырады, * Әйелдерге қатысты экономикалық
Мүмкіндіктерді кеңейту, * Денсаулық сақтау мен тамақтану, * Сыртқы ортаға қатысты адамның
Тұрақтылығын көтеру, * Жеке сектордың дамуы, * Отбасын құру жоспары аясында қызметтерді кеңейту.
ХҚҚДБ-ның қаржыландыру формалары : Жай займдар - Субсидиялар және қайтарымсыз субсидиялар. Даму аясында қызмет атқаратын қаржы мекемелеріне берілетін глобалды займдар - Кепілдіктер беру.
ХҚҚДБ-нен қарыз алуға құқығы бар: Дамушы мемлекеттер- банк мүшелері және оған кіретін саяси бірліктер - Осы мемлекеттердің мемлекеттік мекемелері - Осы мемлекеттердің мемлекеттік және жеке компаниялары - Банктің қарауы бойынша кіші жобаларды қаржыландыратын ұлттық банктер.

10.ХВҚ қызметінің халықаралық құқықтық реттелуі
Халықаралық валюта қоры
Халықаралық валюта қоры халықаралық ұйым болып табылады.
Ол 1944 жылғы шілдеде өткен БҰҰ Халықаралық валюта-қаржы конференциясында қабылданған келісімге сәйкес құрылды. 1945 жылы желтоқсанда Бреттон-Вудсте (АҚШ) өз күшіне енді. ХВҚ 184 мемлекетті біріктіреді.
ХВҚ-ның ресми мақсаттары
Валюталық-қаржылық саладағы халықаралық ынтымақтастыққа ат салысу;
Өндірістікресурстардыдамыту, мүше-мемлекеттердіңжұмыспенқамтылуыжәнешынайыкірістерініңжоғарыдеңгейінежетуниетіндехалықаралықсауданыңкеңеюінежәнетеңдестірілгенөсугеатсалысу;
Валютатұрақтылығынқамтамасызету, мүше-мемлекеттерарасындавалютасаласыныңреттелгенқарым-қатынасынқолдаужәнебәсекелестікартықшылықтарғаиеболумақсатындавалютаныңқұнсыздануынажолбермеу;
Мүше-мемлекеттерарасындакөпжақтыесептержүйесінқұруға, соныменқатарвалюталықшектеулердіжоюғакөмеккөрсету;
Мүше-мемлекеттергеолардыңтөлемдікбаланстарындағықателіктердітүзетугемүмкіндікберетіндейшетелдіквалютадақаражатбөлу.
ХВҚ-ның негізгі функциялары
қаржысаясатындахалықаралықынтымақтастыққаатсалысу;
дүниежүзіліксауданыкеңейту,несиелеу,қаржылықайырбастаукурстарынтұрақтандыру;
дебитор мемлекеттерге кеңес беру;
халықаралық қаржылық статистика стандарттарын жасау;
халықаралық қаржылық статистиканы жинау және жариялау.
Халықаралық валюта қорының баскару жүйесі
уақытша комитет. Атқарушы кеңестің шешімдерін іске асыру қызметін атқарады. Халықаралық валюталық қордың 24 басқарушысынан тұрады. Басқарушылар кеңесінің алдында істелінген жұмыс нәтижелері мен болашақ жоспарлар туралы жауап ұстайды.
басқарушылар кеңесі - әрбір мүше-елдің бес жылға тағайындалатын өзінің басқарушысы мен оның орынбасарынан құралатын Халықаралық валюталық қордың жоғарғы басқару органы.
даму комитеті. Халықаралық валюталық қордың 24 басқарушысынан тұрады және Халықаралық валюталық қордың Басқарушылар кеңесінің алдында жауап ұстайды.
- атқарушы кеңес. Басқарушылар кеңесінің өкілеттіліктерінің едәуір бөлігін атқарады.
басқарушы. Атқарушы кеңеспен ұйымның персоналына басшылық етеді.
ХВҚ-ға мүше болып кірген елдер
1. Өз ақшаларына қатысты құнын анықтау бойынша жасайтын қадамдары туралы басқа елдерді хабардар етеді.
2. Ұлттық ақшаларды шетел ақшаларыны айырбастауды шектеуден бас тартуға және осындай экономикалық саясатты бағыт етіп ұстануға міндеттенеді.
Халықаралық валюталық қорының директивті органдары
Директивті органы- губернаторлар кеңесі болып табылады, мұнда әрбір мемлекет губернатор және балама губернаторлардан тұрады. Губернатор кеңесі жылына 1 рет шақырылады, олардың қызметтері:
халықаралық валюталық ұсыныстарды әзірлеу;
экономиканы қайта құру жөнінде өте кедей елдерге кеңес беру, шаралар әзірлеу;
жаңа мүшелерді қабылдау, квоталарды өзгерту, ХВҚ-ға мүше елдерді тексеру;
Кристин Лагард - Халықаралық валюта қорының  директоры
Халықаралық валюта қорының штаб- пәтері Жалпы ХВҚ-ның негізгі қызметкерлер Вашингтондағы штаб- пәтерінде орналасқан, бірақ шағын бөлігі Париждегі, Женевадағы және Нью-Йорктағы БҰҰ-ның жекелеген бөлімшелерінде немесе ХВҚ-ның мүшесі болып табылатые елдерде қызмет көрсетеді.
Халықаралық қаржы-қаражат жүйесі — Халықаралық экономикалық қатынастардың маңызды буындарының бірі. Халықаралық қаржы-қаражат қатынастары халықаралық нарық жүйесінің үш ірі құрылымының өзара әрекетінен туындайды. Олар валюталық, несиелік және инвестициялық (қаражат жұмсау) жүйелері болып табылады.
Халықаралық валюталық және Экономикалық Даму Институты .Халықаралық валюталық жүені бақылау және өздерінің мүшелерін қаржылық қолдаудан басқа, ХВҚ Вашингтондағы оқу институты – ЭДИ арқылы да көмектеседі, мұнда техникалық және білім беру арналары арқылы ХВҚ-ның мүшк елдері нарықтық экономиканың қалыпты қызмет етуіне қажетті институттар құру үшін ұсыныстар мен кеңестер алады.
Қазақстан Республикасы және Халықаралық валюталық қор
Қазақстан 1992 жылдың шілде айында ХҚДБ мүшесі болып табылады. Бүкіләлемдік банктің Қазақстанға ғана берген кредиті 2002 жылы 1,89 млрд. АҚШ доллар құрады.
ХВҚ Қазақстан 2003 жылы қосылған ДТАС(“Деректер таратудың арнайы стандарттары”) сәйкес 3 жылда 1 рет макроэкономикалық статистиканы, оның ішінде ақша- кредит статистиканы бағалауды жүргізеді.
ҚР-ның Швецария шағын тобына кіруінің алғашқы қадамдарының бірі 2010 жылғы қыркүйекте Астана қ. ҚР Үкіметі мен Швейцария Конфедерация Үкіметі арасындағы Бреттон – Вуд мекемелерінде өзара түсіністік және ынтымақтастық туралы қол қойылды.
Теңгенің нығаюы бұрынырақ, яғни 2003-2007 жылдары мұнайдың әлемдік бағасы жоғарылаған кезде байқалған-тұғын. Сол кезде Ұлттық банк шетел валюталарын сатып алу бойынша валюталық операцияларды жүргізді. Қазір де теңгенің нығаюына орай Ұлттық банк ішкі валюта нарығында интервенция жүргізіп отыр, яғни шетел валютасын сатып алуды жүзеге асыруда. Қаңтарда Ұлттық банк – 1,8 млрд доллар, ақпанда – 2,7 млрд доллар, ал наурыздың басында шамамен 1 млрд доллар сатып алды. Еске түсірсек, 2010 жылғы Ұлттық банк интервенциясының жалпы көлемі шамамен 2 млрд долларды құраған еді.
Биыл халықаралық валюта қоры әлемдік экономиканың 2009 жылғы дамуы жөніндегі болжамды екі рет төмендетті.
Әлемдік экономикадағы жағдай әлі де тұрақсыз. Беделді сарапшылар өз болжамдарын қайта қарап шығуға мәжбүр. Халықаралық валюта қоры (ХВҚ) қыркүйек айындағы болжамында 2011-2012 жылдары әлемдік экономиканың өсімі небәрі 4 пайызды құрайды деген болатын, бірақ ағымдағы жылдың қаңтар айында Қор бұл бұл болжамын тағы да төмендетті, деп хабарланған ҚР Премьер-министрі Кәрім Мәсімов. Кәрім Мәсімов Халықаралық валюта қорының (ХВҚ) Қазақстандағы өкілімен кездесті.

11.Халықаралық қаржы корпорациясының қызметінің халықаралық құқықтық реттелуі
Халықаралыққаржыкорпорациясы
Әлемдік Банк Тобы құрамында ... .
Халықаралық қаржы корпорациясы
Инвестицияларды кепілдендіру жөніндегі көпжақты агенттік
Инвестициялық дауларды реттеу жөніндегі халықаралық орталық
Халықаралық даму ассоциациясы
Халықаралық қайта құру мен даму Банкі
ХҚК Әлемдік Банктің Филиалы
1956 жылы дамушы елдердегі жеке кәсіпкерлікті даму мақсатымен құрылды. Басты мақсаты Халықаралық қайта құру және даму Банкіне оның негізгі өкілеттіктерін орындауға көмектесу.
Вашингтонда штаб-пәтері
ХҚК-ның әлем елдеріне көмегі : Қалыптасып келе жатқан елдердің компаниялары мен қаржы мекемелкеріне инвестициялау жаңа жұмыс орындарымен қамтамасыз етеді, экономиканы мықтырақ қылады және салықтардың түсімін көбейтуге үлесін қосады.
ХҚК ның пайымдауынша экономикалық өсім қоршаған орта мен әлеуметтік аяға зиян келтірмей әрекет еткенде ғана тұрақты бола алады.
Құрылымы : ХҚК - өз қызметін Әлем Банкі Тобына кіретін басқа қаржы ұйымдарымен бірлесіп жүргізгеніне қарамастан, заңдық және қаржылық қатынастарда тәуелсіз ұйым.
Мақсаты : Дамушы елдердегі кедейлік деңгейін төмендету және өмір сүру деңгейін жақсарту үшін олардың жеке секторларына инвестициялардың тұрақты ағымының келуіне .
Халықаралық қаржы корпорациясының акционерлері болып 182 мүші-мемлекет табылады. ХҚК-на мүшеліктегі міндетті шарттар: Әлемдік Банк мүшесі болуы тиіс; ХҚК-ның құрылтай құжаттарына қол қою; Келісім баптарына қосылғандығы туралы ратификациялақ грамоталарды Әлемдік Банк Тобының Хатшылығына ұсыну.
ХҚК-ның негізгі қызметінің бағыты - ХҚК қарыздар берумен, капиталда үлестік қатысу негізіндегі инвестициялаумен айналысады. Құрылымдық қаржыландыруды және рисктерді басқарудың құралдарын ұсынады. Сонымен қатар, дамушы елдердегі жеке секторын дамыту мақсатымен кеңес беруші қызметтерін атқарады.
ХҚК-ның қаржыландыруы - ХҚК-ның қаржыландыруын сұрау үшін стандартты өтініш формасы жоқ. Шетелдік, отандық кәсіпкерлер, компаниялар жаңа мекеме ашқылары келсе не жұмыс істеп жатқанын кеңейту ойлары болса, тікелей ХҚК-на хабарласа алады.
ХҚК-ның басшылығы : ХҚК-ның мүше-мемлекеттері бағадарламарды басқару әрекеттерін ХҚК-ның Басқарушылар Кеңесі мен Директорлар Кеңесі деген басқарушы органдарындағы өкілдері арқылы қадағалайды.
ХҚК-ның Жоғарғы басқарушы органы – Басқарушылар Кеңесі. Өз өкілеттіктерінің біразын 24 мүшеден тұратын Директорлар Кеңесіне тапсырады. ХҚК-ның қызмет ету бағытының негізгі 3-уін қамтиды: Қаржылық өнімдер. Осыған байланысты ХҚК ең көп жобаларға қатысады. Несиелер береді, үлестік немесе квазиүлестік қаржфыландыру түрлерін қолданады. Сонымен қатар, корпорация қаржылық рисктермен басқару құралдарын ұсынады және қаржыландыруда делдалдар арқылыда жүргізе береді.
ХҚК-ның қызметтері мен өнімдері: Кеңес берушілікқызметтер ХҚК жеке кәсіпкерлер мен дамушы елдердің үкіметтеріне кеңес беруші және техникалық көмек көрсетеді. Қорларды мобильдеу ХҚК дамушы елдердің компанияларына халықаралық нарық капиталдарына қол жеткізуге көмектеседі.
12.ШЫҰ-ның аясындағы сауда ынтымақтастығы
ШАНХАЙ ЫНТЫМАҚТАСТЫҚ ҰЙЫМЫ - 2001 жылы 15 маусымда Шанхайда (ҚХР) құрылған тұрақты қызмет ететін үкіметаралық халықаралық ұйым.
Штаб-пәтерлері:
Пекин-ШЫҰ Хатшылығы
Мәскеу-ШЫҰ Іскерлік Кеңесі
Ташкент-РАТС (Аймақтық антитеррористік құрылым)
Бақылаушы мемлекеттер Үндістан Иран Монголия Пәкістан
Келіссөздер бойынша серіктестер:
Белоруссия
Шри-Ланка
ШЫҰ-ның мемлекет басшылары саммитіне шақыру алғандар:
Ауғанстан
ТМД
АСЕАН елдері
ШЫҰ негізгі мақсаттары:
Мүше мемлекеттер арасындағы өзара сенім мен татулықты нығайту
Саяси, сауда-экономикалық, ғылыми-техникалық, мәдени және т.б. салалардағы тиімді ынтымақтастыққа ықпал ету
Аймақта бейбітшілікті, қауіпсіздікті және тұрақтылықты бірігіп қамтамасыз ету және сақтау
Демократиялық, әділетті және рационалды жаңа халықаралық саяси және экономикалық тәртіп құруға ұмтылу
ШЫҰ құрылымы
Тұрақты органдары: Хатшылық (Бейжің)
Аймақтық антитеррористік құрылымның атқарушы комитеті (Ташкент)
Жоғарғы органдары:Мүше мемлекеттер басшыларының Кеңесі (МБК, жылына 1 рет)
Мүше мемлекеттердің Үкімет басшыларының Кеңесі (ҮБК, жылына 1 рет)
Кездесу механизмдері:
Парламент жетекшілері;
Қауіпсіздік Комитеті хатшылары;
Сыртқы істер, Қорғаныс, Төтенше жағдайлар, Экономика, т.б. Министрлері;
Құқық қорғау ведомстволары;
Жоғарғы және төрелік сот;
Бас Прокурорлар деңгейлерінде.

Экономикалық ынтымақтастық
ШЫҰ өз жұмысын бастағаннан кейінгі бірнеше айдан соң, Алматыда өткен бірінші кездесуде мүше мемлекеттердің премьер-министрлері аймақтық сауда-экономикалық ынтымақтастық, ШЫҰ-ның дамуы және т.б.мәселелерді талқылады, ШЫҰ-на мүше мемлекеттердің үкімет басшылары қол қойды. “аймақтық экономикалық ынтымақтастықтың негізгі мақсаттары мен бағыттары және сауда және инвестициялар аясында қолайлы жағдайлар құру процесін бастау туралы Меморандумға”

13.ЕО аясындағы сауда ынтымақтастығы
ЕуропалықОдақ
27 еуропалық мемлекеттің саяси және экономикалық бірлестігі.
Аймақтық интеграция үрдісінің ең жоғарғы деңгейінің бірден-бір мысалы.
Халықаралық ұйым мен мемлкет белгілерін бойына сіңірген халықаралық құрылым.
Ұраны: “Әртүрлілікте де келісімге келу.” Әнұраны: “Шаттыққа арналған Ода” . Саяси орталықтары: Брюссель, Люксембург, Страсбург. Ресми тілдер саны – 23 . Валюта түрлері – 11. Халық саны: 501 млн. ЕО аумағы-4,3 млн. км².
ЕО мақсаттары ̶ құрылымның қалыптасуы мен әрекет етуінің негізгі бағыттары. ЕО мақсаттары түрлі аяларды қамтиды:
Адам құқықтары мен бостандықтары аясы. Мақсаттары: бейбітшіліктің, халықтардың құндылықтарының қалыптасуына жәрдемдесу. Сыртқы қатынастардығы мақсаты өз мүдделері мен құндылықтарын қорғау.
Экономика аясы. Мақсаттары: ортақ ішкі нарықты қалыптастыру және еркін әрі адал бәсекелестікті қамтамасыз ету; экономиканың көтерілуін қамтамасыз ететін прогрессивті және тұрақты даму; халықты жұмыспен қаматасыз ету мен әлеуметтік дамуға жәрдемдесу; қоршаған орта жағдайын жақсарту және қорғау; ғылыми-техникалық прогрессті қолдау.
Әлеуметтік ая. Мақсаттары: әлеуметтік кемсітумен күрес; әлеуметтік қорғау мен әділдік орнауына жәрдемдесу; гендерлік теңдікті қамтамасыз ету; ұрпақтардың ниеттестігі мен бала құқықтарын қорғау. Сонымен қатар ЕО-тың бірден-бір мақсаты болып ұлттық тілдер мен мәдениеттердің байлығы мен түрлілігіне құрметпен қарау, жалпыеуропалық мәдениет игіліктерін қорғау және дамытуды қамтамасыз ету жатады.
ЕО-ның өз ішіндегі шекті бағдарламалары - Еуропалық Одақ мүше мелекеттеріндегі техникалық және ғылыми ізденістерін дамыту және қолдаудың негізгі қаржылық құралы – ЕО-тың шекті бағдарламалары. 1984 жылдан бастап бес жылдық мерзіммен әрекет етеді. Еуропалық Кеңестің Жетінші рамалық программасы 2007 жылдың 1 қаңтарында басталды. Ұзақтығы 7 жылды құрайды (2007-2013ж.ж.), ал бюджеті 53 млрд. евро.
ТРАСЕКА - 1993 жылы ЕО-мен ұсынылған көпжақты ынтымақтастық бағдарламасы. Бағдарламаның құқықтық мәртебесі 1998 жылы аймақтың 12 мемлекеті “Еуропа-Кавказ-Азия халықаралық көліктік коридорды дамыту туралы Негізгі халықаралық келісімшартқа қол қойғаннан кейін тіркелді.
Үкіметаралық комиссия 2000 жылы құрылды. Бір жылдан кейін Комиссияның атқарушы органы – Тұрақты хатшылық (штаб-пәтері Баку қаласы) құрылды.
Қазақстан, 2008 жылдың ақпаны. ТРАСЕКА-ның мүше-мемлекеттері көлік аясындағы ең ірі жобаны, яғни Батыс Еуропа-Батыс Қытай көлік коридорының ашылуын жүзеге асыруды бастау туралы жариялады. Қазақстандық бөлігі – 2,309 км-ді құрайды, ал жобаның жалпы құны – 2,37 млрд. АҚШ доллары болмақ.
Болжамдарға Орай, бұл бағдарламаның іске қосылуы Орта Азия елдерінен тасымал ағымдарының көбеюіне және құрлықтық көлік түрлерімен тасымалданатын жүк көлемінің 900 мыңнан 3,5 млн тоннаға дейін өсуіне мүмкіндік береді.
СПЕКА бағдарламасының әрекетінің мақсаты болып әлеуметтік-экономикалық аядағы жобаларды орындау табылады. 1998 жылы Ташкентте 5 бастапқы жобалар анықталды, олар: көлік, энергетика, қоршаған ортаны қорғау, кіші және орташа бизнестің дамуына жәрдемдесу. Дәл осы 5 бағыт осы аймақ үшән негізгі болып табылады. 5 мемлекеттің әр біреуі 5 жобаның біреуін өз басқаруына алды:
Басқарушы елі Түркменстан - құбырлар арқылы көмірсутектік қосылымдарды тасымалдаудың тиімді бағдарларын қарастыру ;
Басқарушы елі Қырғызстан - энергетикалық және су көздерін рационалды және эффективті қолдану ;
Басқарушы елі Қазақстан - көліктік инфрақұрылым мен шекаралардан өту өту үрдісін жеңілдету;
Басқарушы елі Тәжікстан - аймақтық дамудың ортақ стратегиясын құру және шетелдік инвестицияларды тарту;
Басқарушы елі Өзбекстан - халықаралық бәсекеге қабілетті өнеркәсіптік мекемелерді құру мақсатымен өнеркәсіптік потенциалды реформалау.
ЕО және ТМД елдері арасындағы ынтымақтастық. 1991 жылдың 15 шілдесі Еуропалық Кеңес Тәуелсіз мемлекеттер достастығына техникалық жәрдем көрсетуді қамтитын ТАСИС бағдарламасының (TACIS -TechnicalAssistancetotheCommonwealthofIndependentStatesandGeorgia) негізін қалаған Регламент қабылдады. 1991 жылдың 22 шілдісінде ЕС-тың барлық мүше-мемлекеттері ТАСИС бағдарламасының 1991 жылғы әрекетін анықтаған индикативті бағдарламаны қолдады. 2 тамызда Брюссельде ТМД елдеріне техникалық жәрдем көрсету бағдарламасының техникалық, құқықтық және әкімшілік аялары жөніндегі үкіметаралық хаттамаға қол қойылды.
"Тасис" бағдарламасының мақсаты – ТМД елдеріне (Балтық жағалауы елдерінен басқа) нарықтық экономикаға өту, демократиялық қоғам қалыптастыру кезеңіндегі қиындықтарды шешуге жәрдемдесу. Бағдарлама қайтарымсыз негізде жұмыс істейді. Оның шеңберінде еуропалық тәжірибе мен жергілікті кәсіби дағды, білімді үйлестіре отырып мемлекеттік және жеке ұйымдарға “ноу-хау” тапсырылады. "Тасис" бағдарламасы тікелей ақшалай қаражат бермейді, бағдарлама кеңесшілер, сарапшылар жіберу, қажетті зерттеулер жүргізу, кәсіби даярлау және оқыту, құқықтық база қалыптастыру, жобалар жасау түрінде, яғни техникалық жәрдем береді. Сонымен бірге бағдарлама өзге халықаралық ұйымдардың инвестициялық ресурстарына жол ашады.
Қазақстан мен Еуропалық одақ 1995 ж. 23 қаңтарда Брюссель қаласынданда Қазақстан мен Еуропалық одақ (ЕО) арасындағы өзара Серіктестік және ынтымақтастық жөніндегі Келісімге қол қойылды. Бұл келісімді мақұлдау туралы заң 1997 ж. 26 мамырда қабылданып, 1999 ж. 1 шілдеде күшіне енді. Келісім Қазақстан мен ЕО арасындағы саяси, экономикалық және мәдени байланыстарды дамытуға бағытталған негізгі құжат болып табылады. Ол екі тараптың да демократияны, адам құқығының сақталуын, заң үстемдігін және нарықтық экономиканы нығайтуға деген ұмтылысын үйлестіреді. Сондай-ақ жүйелі саяси диалогқа, ашық сауда және инвестициялық режимдерге жол ашады, Қазақстанның халықар. стандарттарға өтуіне септеседі. Сонымен қатар келісімде 27 бағытта бірлесе қызмет ету қарастырылған. Келісімде қарастырылған бағыттарды жүзеге асырудың негізгі құралы "Тасис" бағдарламасы болып табылады.

14.Портер теориясы
На международном рынке торгуют и конкурируют не страны, а фирмы, и чтобы уяснить роль страны в этом процессе, необходимо понять, как фирма создает и удерживает конкурентное преимущество.
лидерство по издержкам (достижение наименьшего уровня затрат);
дифференциация(уникальный продукт, услуга, создание дополнительной ценности для клиента);
фокусирование(концентрация усилий на отдельном сегменте или нише рынка).
10 кирпичей Портера ...
1. Не стремитесь быть первыми, будьте уникальными
2. Ваша главная цель – высокая отдача на инвестиции
3. Индустрия – основа стратегического анализа
4. Не бойтесь идти на компромиссы - определите, что компании не надо делать.
5. Стратегия должна быть успешна в каждом из звеньев цепочки создания ценности.
6. Стратегия должна быть постоянной. Нельзя постоянно идти на поводу у своих потребителей и тем самым выбиваться из собственной стратегии.
7. Выберите свой сегмент
8. CEO – не потребитель стратегии, но и не ее двигатель
Роль CEO:
постановка вопросов, ответы на которые должны быть отражены в стратегическом плане;
выбор участников разработки стратегии;
личное участие на ранних этапах развития стратегии в каждом бизнес-подразделении компании;
посвящение совета директоров в основные стратегические планы компании;
привлечение внешних консультантов.
9. Стратегией не являются:
цели; видение; реструктуризация; слияния и поглощения; альянсы и партнерства; технологии; инновации; аутсорсинг; обучение.
10. Стратегия – это:
уникальное ценностное предложение;
отличающаяся от конкурентов цепочка создания ценности;
четкие компромиссы и определение того, что компания НЕ будет делать;
действия, которые сочетаются друг с другом и взаимно усиливают эффект
Пять смертных грехов стратега – ПОРТЕР
1. Неумение разделить операционную эффективность и стратегию.
2. Неумение определить, что компания делать не будет. (все хотят быть лучшими, а надо быть уникальными).
3. Консенсус убивает стратегию. Он считает, что в окончательной разработке должна участвовать команда из пяти-шести человек, не более. Наступает момент, когда главный говорит: Все! У нас есть стратегия.
4. Гонка за ростом ради роста.
5. Стратегию нельзя держать в секрете

15.Рыбчинский теориясы
Рыбчинский: бір фактордың ұсынысының артуы өндірістің пайыздық артуы мен интенсивті қолданылатын саладағы табыстардың артуына әкеледі
@ Рыбчинский теоремасы (Rybczynski Theorem) — бір өндіріс факторының ұлғаймалы ұсынысы аталмыш фактор салыстырмалы неғұрлым жоғары интенсивтілікпен пайдаланылатын саладағы табыс пен өндірістің пропорцияоналды емес пайыздық ұлғаюына, және аталмыш фактор салыстырмалы неғұрлым төмен интенсивтілікпен пайдаланылатын саладағы табыс пен өндірістің қысқаруына әкеледі.
Халықаралық сауда үшін Рыбчинский теоремасының салдарлары мынадай. Хекшер—Олиннің өндіріс факторларының ара-қатынас теориясына сәйкес ел өзі неғұрлым жақсы қамтамасыз етілген фактор көмегімен өндірілген тауарларды экспорттайды. Рыбчинский теоремасы салыстырмалы артық фактор көмегімен экспортқа өндірісті кеңейту аталмыш фактор салыстырмалы артық болып табылмайтын салалардағы өндірістің төмендеуіне әкелетінін дәлелдейді. Бұл салаларда импортты тауарларға деген қажеттілік арта түседі. Керісінше, салыстырмалы жеткіліксіз факторды кеңейту импорттың орнын басушы салаларда өндірістің өсуіне әкеліп, импортқа деген қажеттілікті төмендетеді. Рыбчинский теоремасы бір салаларда экспорт пен өндірісті белсенді түрде кеңейту өзге салаларда өндірістің төмендеуіне және импортқа деген қажеттіліктің туындауына әкелетінін көрсетеді. Жекелеген жағдайларда, мұндай төмендеу кедейлікке әкелуі мүмкін, яғни өндірісті кеңейтуден алынған оңды нәтижелерден басым түсу.
Рыбчинский теоремасымен сипатталатын нақты көріністердің бірі - голландтық ауру болып табылады. 70 жж. Голландия Солтүстік мұхиттағы табиғи газды өндіруді бастағанда, газ өндіру көлемінің жылдам артуы өңдеуші салалардан осы салаға ресурстардың ағылуымен сипатталған. Бұл, өз кезегінде, ондағы шығару көлемі мен экспорттың қысқаруына әкелген. Мұндай жағдайлар жаңа кен орындарын өндіру бойынша интенсивті жұмыстар жүргізілген Ұлыбританияда, Норвегия мен көпетеген өзге елдерде де байқалған.

16.Халықаралық теңіз тасымалдауы.
Халықаралық тасымалдаулардың ерте кезде пайда болған түрі-халықаралық теңіз тасымалдау болып табылады.Халықаралық теңіз тасымалдау деген-жүк немесе жолаушыларды екі немесе одан көп мемлекеттер арасында су(теңіз)көлік құралымен жүзеге асырылатын тасымалдауы.
Теңіз тасымалдау- XV ғасырға дейін құқықтық жағынан дұрыс реттелмеген еді.Осы кезеңде чартер құжаты пайда болған.Чартер-тасымалдаудың шарттарын,тараптардың міндеттері мен құқықтарын қамтитын құжат.Ол италяндық саrta partita (бөлінген құжат)сөзінен шыққан.Бөлінген құжат деп аталудың себебі-тараптар чартерді екі бөлікке бөліп алуында.
Теңіз тасымалдауының түрлері :
-Сызықтық(Жүйелі)
-ТрамптықЧартерлі(Жүйесіз)
Сызықтық тасымалдау:
-келісімдер негізінде жүргізіледі,ерекшелігі келісім негізіндегі белгіленген сызықтар бойымен ,белгіленген порттарда ғана тоқтауына рұқсат етіледі.
Теңіз тасымалдау шарты- бір тарап (тасымалдаушы)өзіне басқа тараптың (жүк жөнелтушінің)сеніп тапсырған жүгін белгіленген орынға жеткізуге және өкілетті адамға оны беруге міндеттейді,ал жүк жөнелтуші жүкті тасымалдағаны үшін шартқа немесе тарифке сәйкес ақы төлуге міндеттенеді.
Коносамент шарты бойынша-тасымалдаушы жүк жөнелтуші не жіберуші беретін жүкті,белгіленген портқа жеткізу және өкілетті тұлғаға жүкті беру,ал жүкті жөнелтуші тасымалдау үшін белгіленген ақы төлеуге міндеттенеді(фрахт)
Чартер шарты бойынша-тараттың бірі(фрахтовщик) кеме,не оның бір бөлігін ұсыну арқылы жүкті белгіленген портқа,тиісті тұлғаға жеткізу,ал 2-ші тарап(фрахтователь) тасымалдау үшін белгіленген ақы(фрахт)төлеуге міндеттенеді.
Коносамент - теңізбен жүк тасымалдау келісімінің жағдайлары жазылған құжат,француз тілінен (connaissement) тауарға иелік ету құжаты; ол бойынша құжат иесінің жүк тасымалдау ісін өзінше басқаруына құқығы бар.Жүк тасымалдаушы оны жөнелтушіге жүк тасымалын қабылданғаннан кейін береді Коносамен түрлері : ордерлі,ұсынбалы,атаулы
Коносамен:Чартерлі,Сызықтық. Коносамент:Жағалық,Борттық.
Халықаралық ұйымдар және конференциялар:
ИМКО-Үкіметаралық теңіз консультативті ұйымы(1982 жылдың 22 мамырдан бері-Халықаралық теңіз ұйымы;
ММК-Халықаралық теңіз Комитеті;
МПМС-Халықаралық кеме қатынасындағы теңіз палатасы;
БИМКО-Балтық және Халықаралық теңіз конференциясы.
Қайнар көздері:
-1982 жылғы БҰҰ Теңіз құқығы бойынша Конвенция
-1910 жылғы Кемелердің қақтығысына қатысты,теңізде құтқару және көмек көрсетуге қатысты кейбір ережелерді біріктіру туралы Брюссель Конвенциясы
-1961 жылғы Жолаушыларды теңіз арқылы тасымалдауға қатысты кейбір ережелердің унификациясы,және атомдық кеме операторларының жауапкершілігі туралы (1962)Конвенция
-Теңіз кемелерін тұтқындауға(арест) қатысты кейбір ережелердің унификациясы туралы 1952 жылғыХалықаралық Конвенция
-1976 жылғы Теңіз талаптарына қатысты жауапкершілікті шектеу туралы конвенция
-1993 жылғы Теңіз кепілдігі және ипотекалары туралы Халықаралық Конвенция
-1996 жылғы Қауіпті және зиян заттарды теңіз арқылы тасымалдауға байланысты зиянды компенсациялау және жауапкершілік туралы Халықаралық Конвенциялар
Тасымалдаушыны жауапкершіліктен босататын жағдайлар:
●Жөнелтуші немесе жүк иесінің не оның агенті немесе өкілінің өткізіп алуы ,әрекеттері;
●Халық толқулары,көтерілісі;
●Теңізде өмірді немесе мүлікті сақтап қалу амалдары,құтқару.
●Тауардың көлемі немесе салмағының жоғалуы,жүктің ерекше табиғатына байланысты немесе жүкке тән дефектілердің болуы,жасырын кемшіліктерден туындаған зақым;
●Жеткіліксіз жүкті буып-тию;
1994 жылы Қазақстан республикасы ХТҰ-на мүше болды. ҚР-сы келесідей құжаттарды ратификациялады:
-Халықаралық теңіз ұйымы туралы Конвенция
-Жүк маркасы туралы Конвенция және оның 1988 ж хаттамасы
-Кемелерді өлшеу туралы Конвенция;
-Мұнаймен ластағандығы үшін азаматтық жауапкершілік туралы Конвенция;
-Теңізде кемелердің қақтығысын алдын алу туралы Конвенция;
-Кемелерден ластануды алдын алу туралы Конвенция (МАРПОЛ 7378);
-Теңізде адам өмірін қорғау туралы Конвенция және оған Протокол 1988 СОЛАС 7478);
-Конвенция о подготовке и дипломировании моряков и несении вахты и Поправки 1995 года к ней;
-Қауіпсіз контейнерлер туралы Конвенция;
-Теңіз жүктерін тасымалдау туралы Конвенция 1978

17.Теміржол көлігі арқылы тауар және жолаушыларды халықаралық құқықтық тасымалдау.
Халықаралық тасымалдау- халықаралық келісімдерде көрсетілген шарттармен реттелетін тауарлар мен адамдарды екі немесе одан да көп мемлекеттер арасында тасымалдау. Халықаралық тасымалдау халықаралық шарттармен және ұлттық заңдармен реттеледі.
Әр түрлі мемлекеттер арасында жүк тасымалдау ережелері жүкті тасымалдау жөніндегі конвенцияда (КДПГ) көрініс тапқан. Конвенцияда теміржол, теңіз, әуе транспорттары арқылы тасымалдау ережелері көрсетілген.
1980 жылы Берн конвенциясын қайта қарау негізінде Конференцияда халықаралық тасымалдау туралы келісім қабылданды (КОТИФ), Халықаралық теміржол тасымалдау ұйымы құралды.
Берн конвенциясының нормалары және оған 1966 жылғы жолаушыларды тасымалдау кезіндегі теміржол жауапкержілігі туралы Қосымша келісім нормалары бірігіп КОТИФті құрайды. КОТИФТЕ жүкті жеткізудің соңғы мерізімі көрсетілген. Жоғарғы жылдамдықпен тәулігіне 400 км, ал жай жылдамдықпен тәулігіне 300 км б.т.
сонымен қатар, 1951 жылғы Халықаралық теміржол хаты туралы келісім (СМГС) теміржол тасымалының қайнар көзі болып табылады. Алба­ния, Болгария, Китай, КНДР, Монголия, Польша, Румыния, Ресей, т.б. мемлекеттер арасында теміржол арқылы жүк тасымалдау үшін тікелей хаалықаралық хат бекітеді.
(Особое значение имеет Соглашение о ме­ждународном железнодорожном сообщении (СМГС) 1951 г. (в редакции 1992 г.). Оно устанавливает прямое международное со­общение для перевозок грузов между железными дорогами Алба­нии, Болгарии, Китая, КНДР, Монголии, Польши, Румынии, России и ряда других стран.)келесімде тауарды беру, сатып алушыға жеткізу, жеткізу шарттары қарастырылған.
жеткізілім кезіндегі төлемдер ұлттық валютамен төленеді: егер жүк жөнелтуші жолымен жүрсе- жөнелтуші, егер қабылдаушы жолымен жүргізілсе- жүкті қабылдап алушының ұлттық валютасымен төленеді.
ҚР теміржол арқылы жүк тасымалдауы кезінде келесі НҚА-ді қолданады.
2010 жылғы 18 маусымда Санкт-Петербургте жасалған Жолаушыларды тасымалдауды жүзеге асыратын халықаралық тасымалдаудың көлік құралдарын, сондай-ақ жүктерді жене (немесе) багажды тасымалдауды жүзеге асыратын тіркемелерді, жартылай тіркемелерді, контейнерлер мен теміржол жылжымалы құрамын кеден одағының кедендік аумағы арқылы ішкі тасымалдау үшін пайдалану ерекшеліктері туралы келісім қолданылады.
ҚР теміржол көлігі туралы заңы 2001 ж 8 желтоқсан

18.Факторинг қызметінің құқықтық реттелуі
Факторинг – банктің тауарлар жеткізуден және қызмет көрсетуден, берілген несиені қайтаруды талап ету құқығын қоса алғанда басқа шарттардан туындайтын төлем талаптарын сатып алуы.Мұндай мәміленің нәтижесінде банк өз клиентінің талабын қайта қаржыландырып қана қоймай, сонымен қатар төлемеу ықтималы тәуекелін өзіне қабылдайды. Өндіруші осының арқасында айналым капиталын алады. Факторингпен айналысатын адам фактор деп аталады. Ақысы төленетін факторинг және төленетін және қаржыландырылатын факторинг деп бөлінеді. Соңғы түрі қымбаттау, себебі үлкен тәуекелділік бар. Бірақ борышкерді таңдау құқығы факторға: банк немесе сауда үйіне қалдырылады. Ұлыбританияда факторинг нарығының 60 пайызынан артығы факторинг фирмалары арқылы жұмыс істейтін коммерциялық банктерге жатады.
Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы Заңның 30 бабына сәйкес қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын реттеу және қадағалау жөніндегі уәкілетті мемлекеттік органның лицензиясы бар кезде банктердің факторинг операцияларын жүзеге асыруға: тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) сатып алушыдан төлемсіз тәуекел етіп қабылдай отырып, төлем төлеуді талап ету құқығына ие болуға құқылы екенін көздейді.
Қазіргі таңда ақшалай талапты беріп қаржыландыру (факторинг) шарты Қазақстан Республикасы Азаматтық Кодексінің 729-738 баптарымен реттеледі. Факторинг бойынша қаржы агенті ақшаны клиент билігіне береді немесе беруге міндеттенеді, ал клиент қаржы агентіне клиенттің осы үшінші тұлғамен (борышкермен) қатынастарынан туындайтын өзінің ақшалай талабын қаржы агентіне береді немесе беруге міндеттенеді не борышкерге ақшалай талабын клиент қаржы агентіне сонымен бірге клиенттің қаржы агенті алдындағы міндеттемелерін атқаруын қамтамасыз ету мақсатында беруі мүмкін. Бұл ретте факторинг шарты бойынша қаржы агентінің міндеттемелері клиент үшін бухгалтерлік есеп жүргізуді және берудің нысанасы болып табылатын ақшалай талаптарға (ақшалай талаптар бойынша шоттар ашу) қатысты құжаттар ұсынуды, сондай-ақ клиентке осы талаптарға байланысты өзге де қаржылық қызмет көрсетуді қамтуы мүмкін.
Бұл ретте факторинг операциялары банк операциялары болып табылмайды, бірақ олар халықаралық саудада кең қолданылады. Халықаралық қатынастарда банктер 1988 жылы Халықаралық факторинг туралы Оттава УНИДРУА конвенциясын басшылыққа алады.
Ақшалай талапты беріп қаржыландыру азаматтық-құқықтық міндеттеменің жаңа түрі, оның құқықтық реттелуі Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексіне алғашқы рет енгізілген. Ақшалай талапты беріп қаржыландыру шарты (факторинг), жалпы ереже бойынша, ақылы және өзара шарт болып табылады, нақты шарттың талаптарына қарай ол нақты, келісімді шарт болуы мүмкін.

19.Лизингтік қызметті реттеу
Лизинг — бұл лизинг берушінің (жалға берушінің) өзіне тиесілі құрал-жабдықтарды, машиналарды, ЭЕМ, ұйымдастыру техникаларды, өндіріске, сауда-саттыққа және қоймаға арналған құрылғыларды лизинг алушыға (жалгерге) лизингтік төлем төлеу шартымен, белгіленген мерзімге пайдалануға беруін қарастыратын жалға беру шарты. Тарихта лизингке ұқсас операцияның б.э.2000 жылдай бұрын ертедегі Вавильонда жасалғандығы белгілі болғанмен, шетелдік зерттеушілер лизинг операциясының жасалғандығы туралы нақты зерттеулер ретінде 1877 жылы Белл Телефон Компани деген американдық компанияның телефондарды сатудың орнына жалға бергендігін тілге тиек етеді. Европада 1962 жылы Дойче лизинг ГМ6Х деген бірінші лизингтік компания Дюссельдорфта (Германия) пайда болыпты.1972 жылдан бері еуропа лизинг нарығы дамып келеді. )
Қазіргі таңда лизинг көптеген елдерде өзекті несиелік операция болғандықтан, оны құқықтық реттеу де әрбір елдің мемлекеттік деңгейде орын алған. Мысалы, Ресей Федерациясында лизинг 1998 жылы қабылданған Лизингтік қызмет туралы Заңымен реттелінеді. Бұл заңды қабылдауда, алға қойылғын, шешуліге тиіс үш негізг мәселе – бірінші, лизингті қаржы көзі ретінде, экономикалық тұрғыдан қарастыру; екіншіден, лизинг шартын мүліктік қатынастардың пәне ретінде, оның ішінде сатып алу-сату және лизингтік шарт негізінде қарастыру; үшіншіден, РФ-нда лизингтік қатынастарды реттеу мәселесі. Осы тұрғыдан қарағанда, лизингтік қатынастарды құқықтық реттеуде, бұл тек РФ-на ғана емес, басқа да елдер туындайтын заңды құбылыс.
Қазақстан Республикасына келетін болсақ, қазіргі уақытта лизингтің үлесі жалпы инвестиция көлемінде ҚР негізгі капиталының  шамамен 1%-ын құрайды немесе 65 млн. АҚШ доллары.
Дамыған елдерде лизинг үлесінің жалпы инвестиция көлемінде негізгі капиталдың 20-30 %-ын құраса, дамушы елдерде – 5-10 %. Берілген фактор Қазақстанда лизингтік дамудың үлкен перспективаларына алып келеді.
Мұндай статистиканың орын алуы, ҚР-нда лизинг қызметінің дамып келе жатқандығын, осының себебінен қазақстандық заңнаманы икемдеу және құқықтық ортаны қалыптастыруға әкеп соқтырады. Осы күнге дейін, Қазақстанда лизингтік қызметті реттеу ҚР Азаматтық, Кеден және Салық кодекстерінде көрініс тапқан. ҚР АК-нің ерекше бөлімнің 565-572 баптары лизинг шартына және оның түсінігіне арналған. Кеден кодексінде лизингтік тауарларды шекарадан өтедегі процессуалдық мәселелері 192-193 баптарында көрініс тапқан, ал Салық кодексінде қаржы лизингі туралы 88-90 баптарында аталған.

20.ТРИМС- саудаға қатысты инвестициялық саясат саласында шаралар бойынша келісім.
(Agremeent on trade - related investment measures)- ГААТ шегіндегі келісімдердің Уругвай рауынды нәтижесінде қабылданған жаңа көпжақты құжаттардың бірі. Ұлттық режимге қарсы келетін және шетел инвестицияларына әрекет ететін, мүше мемлекеттердің белгілі бір сауда-саяси шраларды қолдануды шектейтін келісім. келісімнің мазмұны белгілі бір шараларды қамтиды, ол шаралар бойынша мүше мелекеттер ДСҰ хатшылығына осы шалалар туралы ақпарат беруі тиіс және ДСҰ туралы келісім күшіне енген сәттен бастап 2 жыл ішінде оларды жоюы тиіс. (дамушы мемлекеттер үшін көбірек уақыт беріледі) Бұл келісім халықаралық саудаға әсер ететін жағымсыз әрекеттерді болдырмау үшін, өндіріс саласында шетел инвестицияларына қатысты үкімет жұмысын реттеу үшін керек. Жалпы алғанда келісім ең алдымен трансұлттық корпорациялардың мүдделерін қорғайды. Бұл келісімнің негізгі қағидалары ретінде :
ұлттық режимді бекіту;
шетелде инвестицияларды жеңілдетудің сандық шектеулерін жою;
Келісім бекітітін шаралар ретінде:
міндетті сипатқа ие әкімшілік бұйрықтармен жарияланатын заңдарға сай жүзеге асырылатын атқарушы билік әрекеттері түсіндіріледі;
Келісімге қосымшада соңғы аталған міндеттемелерге сәйкес емес шаралар тізімі көрсетілген, соның ішінде ДСҰ ұйымына мүше мемлекеттер шетел инвестицияларына қатысты шектеуші шараларды қолдануға шек қойылған.
Келісім күшіне енген күннен бастап 90 күн ішінде келісімге сай келмейтін шаралар туралы тауарлар саудасы бойынша кеңесті ДСҰ мүше мелекеттердің үкіметі хабардар етуі тиіс. келісім ДСҰ мүше мемлекеттерінің ерекше топтарына дифференцияланған өтпелі периодты қарастырады. Ол период мерзімінде мүше мемлекеттер шетел инвестицияларын реттейтін ұлттық заңнаманы осы құжаттың міндеттемелеріне сай келтіруі тиіс:
өндірісі дамыған мемлекеттер үшін 2 жыл;
дамушы мемлекеттер үшін 5 жыл;
артта қалған мемлекеттер үшін 7 жыл;

21. ТРИПС мазмұнына талдау
ДСҰ жүйесінде Интеллектуалды меншік құқығының сауда аспектілері туралы Келісім әрекет етеді (ТРИП немесе ТРИПС). Интеллектуалдық меншік- шығармашылық және ғылыми, әдеби, көркем және өзге де материалдық емес сипаттағы еңбектің өнімі. Сонымен қатар, интеллектуалдық меншік материалдық объектімен үйлесе отырып оған сапа, баға сияқты құрылымдарды қосады, нәтижесінде интеллектіалдыменшік иесіне мемлекетпен кепілдендірілген пайда әкеледі. Инт. Меншік объектілері: өнертапқыштыққа патенттер, пайдалы жобалар, тауар белгілері, қызмет көрсету белгілері, фирмаатаулары, өндіріс жобалары,ЭВМ бағдарламалары, ноу хау, сауда кұпиялары, авторлық және аралас құқықтар.Ішкі мемлекеттік құқықта инт.меншік авторлық құқық, патенттік құқық және азаматтық және сауда құқығының өзге де нормаларымен реттеледі. Инт.меншікті қорғау адал емес бәсекелестікпен күреске тікелей байланысты.Оған, тауар туралы жалған мәлімет тарату,тауар белгісін, атауын рұқсатсыз қолдану т.б.жатады.Инт. меншік мәселелері әртүрлі халықаралық келісімдердің пәні болып табылады.Көпжақты деңгейде: 1883ж.Өндірістік меншікті қорғаутуралы Париж Конвенциясы, 1886 ж. Әдеби және көркем шығармаларды қорғау туралы Берн конвенциясы,1952ж.Авторлық құқық туралы Бүкіләлемдік Конвенция және т.б.1967 жылы инт. меншіктің Бүкіләлемдік ұйымы құрылды.Инт. меншіктің кейбір мәселелері ГАТТ мәтіндерінде көрініс тапты. IX бап тауар белгісіне арналған.. Уругвай раундының алдына инт.меншік қорғау аясында ұлттық заңнамаларды гармонизациялау мәселесі қойылды. Келіссөздер негізінде ТРИП келісімі Қабылданды.ол ДСҰның келісімдер пакетіне кірді. ТРИП инт.меншік аясында өзге мемлкете азаматтарына ұлттықрежим немесе Барынша қолайлырақ режимін көрсетуді қарастырады. Мүше мемлекеттер авторлық және аралас құқыққа, тауар белгісіне, географиялықатауларды пайдалануға, патенттергежәне т.б. қатысты аталған режимдерді көрсету міндетін өзіне алады.ТРИПтің жүзегеасырылу мәселелерімен ДСҰныңинт.меншіктің сауда құқықтары аспектісі жөнінде Кеңес айналысады.ТРИПке сәйкес мүше мемлекеттердің міндеттері: инт.меншікті қорғауға байланысты ұлттық механизмін құру; ұлттық және шетел меншігін қорғауға қатысты сәйкес заң қабылдаы; тауар фальсификациясы мен тауар белгісімен күрес аясында шаралар қабылдау, оның ішінде импорттаушы мемлекеттер шекарасында тауар шығаруды тоқтату, еркін айналымға түсіру; Интеллектуалдық меншік режиміне қатысты барлық заңдар мен заңнамалық актілер туралы ақпараттарды Кеңеске хабарлап отыру; Базовые стандарты ТРИПС: меншік авторлық құқығын қорғау мерзімі, автор қайтыс болған сәттен бастап 50 ж.,фильмдер мен суреттерге, олар жасалған сәттен бастап 50-25жыл.Авт. құқық автоматты түрде берілуі керек.Компьютерлік бағдарламалар да әдеби шығармалар мәртебесіне ие.Патент технологияның барлық саласына берілуі қажет.

22. ГАТС мазмұны
ГАТС Сауда қызметтері бойынша Бас келісім (General Agreement on Trade in Services) – Уругвай раунды нәтижесінде қабылданған алғашқы көпжақты сауда қызметтері бойынша мемлекетаралық келісім. ГАТС сауда қызметтерін реттейтін көпжақты құқық жүйесінің негізін қалаушы қағидалардан тұрады. Жалпы бұл келісім 6 бөлімнен, 29 баптан тұрады: Кіріспе және терминдерге түсініктеме; Жалпы міндеттемелер мен дисциплиналар; Арнайы міндеттемелер; Қызметпен алмасуды прогрессивті либерализациялау; Процедуралық жағдайлар; Қорытынды бөлім; ГАТС келесідей үш құқықтар мен міндеттерден тұрады:
-барлық қызмет түрлеріне қатысты базистік құқықтық нормаларға бейімделеді;
-белгілі бір салалық қызмет түрлеріне қатысты нормалар ( көбінесе аса қолайлырақ режиміне сай);
-ВТО мүше мемлекеттерге міндеттелетін басқа қызмет түрлеріне қатысты нормалар;
І ГАТС ГАТС пәні болып орталық, аумақтық және жергілікті билік органдарымен, сондай-ақ үкіметаралық мекемелермен іске асырылатын сауда қызметтеріне әсер ететін шаралар табылады.
Келісімнің кіріспе бөлімі барлық сала бойынша сауда қызметі түрлерін қамтиды. ГАТС тек трансшекаралық сауда қызметтерін ғана емес, сонымен қатар ұлттық сауда қызметтерін де реттейді. ГАТС трансшекаралық сауда қызметтін анықтайды, яғни басқа мемлекет аумағында коммерциялық қатысу жолымен жеткізу.
ГАТС негізгі бөлімінде ГАТТ туралы көп айтылады, мысалы: ұлттық режим (қызметтің шетел жеткізушілері және қызметтердің өздері де ұлттық режимде қолданылуы керек); аса қолайлырақ режим (Келісімнің мүшелері арасында ешқандай кемсітушілік орын алмауы тиіс); жариялылық; барлық сауда қызметтері аясында келіссөздер жүргізу арқылы либерализациялау.
Уругвай раундында сауда пәні бола алатын барлығы 161 қызмет түрлеріне классификациялық схема жасады. Бұл схема ВТОның классификациялық схемасы деп аталынды. ВТО аясында ГАТСтың барлық әрекеттерін қамтитын сауда қызметтері бойынша Кеңесі құрылды. Сауда қызметтерін либерализациялауға қатысты келіссөздердің жаңа алғашқысы 2000 жылы бастау алған еді. Әлем бойынша қызметтерді экспорттау шамамен алғанда бір триллион доллар, ол барлық әлемдік экспорттаудың 20 пайызын құрайды. Ақпараттық технологияның талпынып дамуының нәтижесінде халықаралық қызмет саудасы қарқынды дамып келе жатыр және оның деңгейі алдағы он жылда тауар саудасынан он есе асып түскелі отыр.

23. Еркін сауда аймағы
Еркін сауда аймағы — ерекше заңды дәрежесі бар, шетелдік кәсіпкерлерге жеңілдік берілген шектелген аумақ. белгілі бір аймақ территориясының әлеуметтік-экономикалық дамуын жеделдету үшін шетелдік инвестицияны, озық технология мен басқару тәжірибесін тарту мақсатымен құрылатын, нақты айқындалған әкімшілік шекарасы және ерекше заңды режимі бар арнайы территория. ЕСА-ның шаруашылық мәселелерін шешуде кеңейтілген дербестігі болады, шетелдік және отандық кәсіпкерлердің экон. қызметі үшін жеңілдіктер жасалады. ЕСА кейде мемлекеттің жалпы кедендік шеңберінен шығарылады. Сыртқы экон. қызметінің, кәсібінің, берілген еркіндіктің және шаруашылық жағынан мамандануының сипатына қарай еркін сауда аймақтары: экспорттық-өнеркәсіптік аймақ, технол. аймақ және кешенді аймақ болып ажыратылады. Еркін сауда аймағының негізгі мақсаты сауданы дамыту болып табылады. Сондықтан тауарларды сыртқа шығарып, шеттен әкелуге кеден салығынан босату, саудаға шек қоюшылықты алып тастау, тауарларды қоймада сақтауға және олардың жергілікті рынокқа бейімделуіне барлық жағдай жасау көзделген. Экспорттық-өнеркәсіптік аймақтар экспорттық өнімдерді шығаруды дамыту үшін құрылады. Олардың территориясында тиісті өнімдер шығаратын кәсіпорындар үшін кедендік баж салығы мен басқа да салықтар бойынша жеңілдіктер беретін арнайы кедендік режим қабылданады. Технологиялық аймақтарда зерттеу, жобалау және ғыл.-өндірістік фирмалар шоғырланады, олар салық және қаржы жағынан жеңілдіктердің бірыңғай жүйесін пайдаланады және тех., қаржылық және қаржылық емес сипаттағы әр түрлі қызмет атқарады. Кешенді аймақтар жекелей әкімш. құрылымдардың территорияларында шаруашылық қызметке ерекше жеңілдіктер беру тәртібімен құрылады.
20 ғ-дың 90-жылдарының ортасына қарай әлемде 1200-ге жуық әр түрлі еркін (арнаулы) эконом аймақтары болды, оның ішінде: 400-і еркін сауда аймағы, 400-і ғыл.-өнеркәсіптік парк, 300-ден астамы экспорттық өндірістік аймақ және шамамен 100 шақтысы арнайы мақсаттағы аймақтар (офшорлық аумақтар, экология-экон. аймақтар, туристік орталықтар және т.б.).
Қазіргі уақытта Қазақстан мен Түркіменстанды қоспағанда, ТМД басқа елдері және арасында тиісті екі жақты келісімдер негізінде еркін тауар саудасы режимі әрекет етеді.ТМД шеңберінде Тәуелсіз мемлекеттер достастығының көп жақты еркін сауда аймағын құруды болжайтын 1994 жылғы 15 сәуірдегі Еркін сауда аймағы туралы келісім жасалғанын атап өткен жөн. бүгінгі күні біздің үш мемлекет – Кеден одағының мүшелері (Беларусь, Ресей және Қазақстан) Жаңа Зеландиямен және Швейцария, Норвегия, Исландия және Лихтенштейн жататын Еуропалық Еркін Сауда Қауымдастығы (ЕЕСҚ) елдерімен еркін сауда аймақтарын құру жөнінде келіссөздер жүргізуде.

54. РФЦА.Алматы өңірлік қаржы орталығы Акционерлік қоғамы (РФЦА) — Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылдың 29-қаңтарындағы № 65 қаулысымен құрылған. Қоғамқызметі "Алматы қаласының өңірлік қаржы орталығын дамыту, қолдауға және инфрақұрылымына әкімшілік етуге бағытталған.
АӨҚО АҚ қызметінің негізгі мақсаттары халықаралық стандарттарға жауап беретін және қазақ қаржылық секторының халықаралық капитал нарықтарына ойдағыдай кіруін қамтамасыз ететін бағалы қағаздардың қазақстандық нарығын дамыту, оның капиталдануы мен өтімділігін арттыру, Қазақстан экономикасына инвестицияларды тарту, соның ішінде жеке тұлғаларды инвесторлар ретінде бағалы қағаздардың нарығында жұмысқа тартуға жағдайлар жасау болып табылады.
Негізгі міндеттері:
Халықаралық стандарттарға жауап беретін және шетелдік қатысушыларды тартуға септігін тигізетін қаржы орталығын институциялық дамыту;Қаржы орталығында жұмыс істеу үшін брокерлік және дилерлік қызметті жүзеге асыратын ұйымдардың атынан эмитенттер мен кәсіби қатысушыларды және институциялық инвесторларды тартуҚор нарығының көмегімен бағалы қағаздарға және басқа қаржы құралдарына тұрғындардың ішкі жинақталған қаражатын тарту;Жаңа қаржы құралдары мен қор технологияларын дамыту және енгізу;Қағаздардың нарығын және қаржы орталығын мемлекеттік реттеуді жетілдіру;Алматы қаласы инвестициялық тартымдылығын арттыру және шетелде Қазақстан Республикасының қолайлы инвестициялық келбетін қалыптастыру;
Қаржы орталығы қызметін ұйымдық -техникалық жағынан қамтамасыз ету;
ҚР тұрғындарының инвестициялық мәдениеті мен сауаттылығын арттыру бағдарламасын іске асыруға қатысу.
Осы міндеттердің аясында Алматы қаласының өңірлік қаржы орталығы АҚ Арнайы Сауда Алаңының, АӨҚО Рейтингтік агенттігі, Клиринг палатасы, АӨҚО -Медиа Холдингі және АӨҚО Академиясының құрылтайшысы болып әрекет етеді. РФЦА аясында жергілікті және шетелдік эксперттермен Халықаралық кеңес құрылды, ол қаржылық орталықты дамыту стратегиясының консультативті-кеңес беруші органы болып табылады. РФЦА-ның қатысушылары заңды тұлға ретінде тіркелгенін растайтын құжаты бар қазақстандық және шетелдік компаниялар бола алады. РФЦА-ның арнайы сауда алаңындағы бағалы қағаздар саудасы ең алғаш 2007 жылдың 27 ақпанында KASE-те өтті. Бірінші күні саудаға Қазақстандық 7 эмитенттің 24 бағалы қағазы ұсынылды. РФЦА-ның листингісінде 14 эмитент бар. Нарықтық акция капитализациясының мөлшері-5,3 млрд. 2010 жылғы РФЦА-ның даму бағдарламасы бойынша Клирингтік палата құру жобаланды. РФЦА-ның жобаларының бірі 50-ге жуық шетелдік танымал қаржылық институттардың өздерінің офистерін біздің республикада ашу.

55. Салыстырмалы артықшылық теориясы.Д.Рикардо Саяси экономияның және салық салудың принциптері деген еңбегінде (1817ж.) екі мемлекет арасындағы айырбас қай шектерде тиімді екенін және халықаралық маманданудың критерийлерін айқын көрсете отырып, классикалық теорияны тығырықтан шығарды. Әрбір ел ең әуелде өзіне неғұрлым мол табыс әкелетін, ондағы өз артықшылығын соғұрлым басым немесе бәсеңдеу болып келетін өндіріске мамандануға мүдделілік танытады.
Рикардо атап көрсеткендей, елдің ешбір өндірісте абсолютті артықшылығы болмаса да, сауда екі жақ үшін де тиімді. Тіпті сауда болмаған жағдайда да, екі ел арасындағы баға қатынасындағы сәл айырмашылықтың өзі әрбір ел үшін салыстырмалы артықшылыққа қол жеткізеді (егер саудалық қарым-қатынастардың орныққанын есепке алсақ), яғни басқа тауарларға қарағанда, өндірісі анағұрлым тиімді тауар өндіріліп, тап осы тауар басқасына айырбасталынып, экспортқа шығарылуы тиіс.
Сонымен, Рикардо салыстырмалы артықшылық заңын ашты: ол бойынша, әрбір елдің белгілі бір тауарды шығаруда салыстырмалы артықшылығы болады және оны сауда кезінде басқа тауарларға айырбастау тиімді. Екі тауар өндіруден абсолютті шығындар деңгейі жоғары елдер де тауар айырбасынан пайда алады.Салыстырмалы артықшылықтар теориясының негізіне әртүрлі жағрафиялық және табиғи ортада өмір сүретін елдер экономикаларының арасындағы табиғи өзгешеліктер идеясы қойылған. Бір елдер өнеркәсіпті дамыту, басқа бір елдер ауылшаруашылық өнімдерін, шикізатты өндіру керек. Өнімдермен өзара айырбас жалпы тұрмыстың жақсаруына әкеледі. Осы шарттардың бұзылуы ұлттық өндіріс шығындардың елеулі өсуін білдіретін болады. Мысалыға: Шотландияда жүзім өсіруге болады, бірақ оның құны айтарлықтай жоғары, ал одан алынған шарап сирек қолданылатын болар еді. Осы және басқа тауарларды өндіруге кететін шығындарды салыстыру мынадай қорытындыға әкеледі: сұранс бар барлық тауарларды өндірудің орнына, шығындарды аз қажет ететін белгілі бір тауарларды өндірудің пайдалы екендігі. Өндірістің осы тауарға мамандануы айырбас арқылы сыртқы нарықта басқа барлық тауарларды иемденуге мүмкіндік береді.
Салыстырмалы шығындар теориясымен белгілі бір тауарды өндіруде маманданудың бір елдің екінші бір ел алдында тек қана абсолютті артықшылық шарттарында ғана емес, бұл шарттар болмаған жағдайда да пайдалы екендігі дәлелденеді.
Егер де халықаралық деңгейден төмен шығындармен бір де бір тауар өндіріле алмайтын болса, онда тауарларды өндіру кезінде біреуінің осы орта деңгейден асуы ең аз болады. Дәл осы тауарды өндіру шығындарын басқа тауарларды өндіру шығындарымен салыстыра отырып, мамандану керек. Осы жағдайдың өзінде де мамандану экономикалық әсер бере алады. Басқа да жағдай ескеріледі: оған жоғарғы артықшылық әкелетін тауарларды шығаруға мамандану керек.

56. Адам Смит теориясы
Адам Смит (1723-1790 жж.) – классикалық саяси экономияның негізін салушы. Оның басты еңбегі - Халықтар байлығының табиғаты мен себептері туралы зерттеу саяси экономияның ғылым ретінде қалыптасу кезеңінің аяқталуы болды. Бұл еңбегінде автор саяси экономияның пәнін, методологиялық және жалпы негіздерін айрыша ілім саласы ретінде анықтады. Кітап 5 бөлімнен тұрады: бірінші бөлімі, өндіріс процесі мен оны бөлуге арналған және негізгі таптардың табыстары мен олардың пайдасы туралы ілімнен тұрады; екінші бөлім, капитал және оның функционалды формаларын қарастырады. Үшінші бөлімде капитализмнің даму тарихының жағдайлары көрсетілген. Төртінші бөлімде бұрынғы өткен экономикалық ілімдерге (меркантилизм және физиократизм) талдаулар берілген. Бесінші бөлім мемлекеттің қаржы мәселелеріне арналған.
А. Смит ғылым ретінде саяси экономияның қос міндетін анықтады:объективті экономикалық шындықты талдау және оның даму заңдылықтарын анықтау;фирмалардың және мемлекеттің экономикалық саясаттарды жүргізу, ұсыныстарын әзірлеу.А.Смит методологиясы экономикалық либерализм тұжырымдама негізі ретінде мына жайлардан қөрінеді:жекелеген тұлғалардың мүдделері қоғамның мүддесімен сәйкес келеді;экономикалық адам,эгоизммен (менмендікпен) бөлінген және байлықты көбірек жинауға ұмтылатын тұлға.еркін бәсекелестік экономикалық заңдардың әрекет етуінің өзгермейтін жағдайы болып саналады;пайда үшін күрес және еркін сауда, бүкіл қоғамға пайдалы қызмет ретінде бағаланды;рынокта, еркін бәсеке адамдардың мүдделері арқылы, олардың іс-әрекетін басқарып тұтастай алғанда бүкіл қоғамға жоғары пайдалы проблемаларды шешетін көзге көрінбейтін қол іс-қимыл жасайды.А. Смиттің экономикалық ілімінің негізгі идеялары:материалдық өндіріс өнімі, өнімді еңбекпен айналысатын халықтың үлесіне қатысты ұлттық байлық болып саналады;еңбек өнімділігін арттырудың негізгі факторы – бұл еңбек бөлінісі (мамандану), ол жұмыс уақытын үнемдейді, еңбек дағдыларын жетілдіреді, өндіріс құралдарын дамытады, қол еңбегін жойып, оны жеңілдетеді.
А. Смит, экономикалық құбылыстар өздігінен стихиялық және объективті заңдармен анықталады деп санады. Ол экономиканың табиғи еркіндігің, шаруашылық күштерінің еркін айналымын жақтады. А. Смит адамзат қоғамын қоғам дамуының кезеңдерінде тәуелсіз адамдардың айырбас (меновой) одағы деп санады. Бұл классикалық мектептің көзқарастарының негізі болды.А. Смит, еңбек бөлінісі мен айырбастық ұлғайып өсуі бірін-бірі итермелей отырып қатар жүреді және қоғамдық өндіріс процесінің нәтижесінде стихиялы (өздігінен) тауарлық әлемінен бөлініп шыққан ақшаның маңызды рөлін көрсетті. Ақша функциясының ішінен ол айналым құралдарының функциясын айрықша атап көрсетті. Ол ақшаны айналым процесін жеңілдету үшін техникалық құрал деп санауға тоқталды. Оның өлшеусіз еңбегі, ол ақша мен несиені өндірістен шығарды және бұлардың бағынышты ролін көрсетті.

57. ҚРның ДСҰға кіру процесі
Қазақстан Республикасының Дүниежүзілік сауда ұйымына (ДСҰ) кіру процесі 1996 жылдың 26 қаңтарында Қазақстанның ДСҰ Хатшылығына ДСҰ-ға кіру туралы ресми өтінішін беруінен басталды.  1996 жылдың ақпан айында Қазақстанға ДСҰ-дағы бақылаушы ел статусы берілді.Мұнымен бір уақытта Қазақстанның ДСҰ-ға кіру жөніндегі Жұмыс тобы құрылды, оның құрамына қазіргі кезде ДСҰ-ның 40 мүше елдері кіреді. Жұмыс тобының төрағасы болып БҰҰ-дағы және Женевадағы басқа халықаралық ұйымдардағы Финляндия елшісі Веса Химанен болып табылады. Қазақстан Республикасының Үкіметі негізгі төрт бағыттар бойынша көп жақты және екі жақты деңгейлерде келіссөздер жүргізеді: 1.Жүйелік мәселелер жөніндегі келіссөздер. 2.Ауылшаруашылық мәселелері жөніндегі келіссөздер. 3.Тауарлар рыногына қол жетімділік жөніндегі келіссөздер. 4. Қызмет көрсетулер рыногына қол жетімділік жөніндегі келіссөздер.
I. Жүйелік мәселелер жөніндегі келіссөздер.Жұмыс тобы отырыстарының шеңберінде ДСҰ-ның барлық мүдделі мүше елдерінің қатысуымен, Қазақстан сыртқы сауда режимінің және сыртқы сауда заңнамасын олардың ДСҰ-ның көп жақты саудалық келісімдерге сәйкестігі мәнін қарастыру, сондай-ақ ұлттық заңнаманы ДСҰ-ның нормалары мен ережелеріне үндестіру үшін қажет шараларды белгілеу   мақсатында жүргізіледі. Қазіргі уақытта Жұмыс тобының баяндамасы – Қазақстанның сыртқы саудасының Жұмыс тобын қарастырудың және Қазақстанның ДСҰ-ға мүшелігінің нақты шарттары бар қорытынды құжаты көп жақты келіссөздер үшін негіз болып табылады. Бүгінгі күні Қазақстан Женева қаласында (Швейцария Конфедерациясы) Жұмыс тобының 10отырысын өткізді. II. Ауылшаруашылығыәселелері жөніндегікеліссөздер ауылшаруашылығына экспорттық жәрдем ақшалар мөлшері мен ішкі қолдау шаралары жөніндегі арнайы көп жақты келіссөздер шеңберінде жүргізіледі. III. Тауарлар рыногына қол жетімділік жөніндегі келіссөздерДСҰ-ға мүше елдермен импорттық кедендік баж салықтарын байланыстырудың ең көп деңгейін анықтауды және келісуді қосады, ол бойынша Қазақстан ДСҰ-ға қосылғаннан кейін оларды пайдалану құқығына ие болады. IV. Қызмет көрсетулер рыногына қол жетімділік жөніндегі келіссөздерҚазақстан рыногына шетелдік жеткізушілердің қол жетімділік шарттарын келісу мақсатында жүргізіледі. Бүгінгі күні Қазақстан Женева қаласында (Швейцария Конфедерациясы) Жұмыс тобының 10 отырысын өткізді.

58. ХСҚ арнайы субъектілері.
Халықаралық сауда құқығының өзі мемлекеттер арасындағы сауда айналымының жиынтығы болғандықтан, оның негізгі субъектілері де – мемлекеттер, ал нақтырақ айтсақ сол белгілі бір мемлекеттің заңды және жеке тұлғалары болып табылады. ХСҚ – халықаралық сауда субъектілерінің арнайы реттеуі жоқ сала. Мұны былайша түсіндіреміз: х-қ сауданың субъектілері (заңды және жеке тұлғалар – кәсіпкерлік субъектілер) соларға қолданбалы ұлттық заңнамаға сәйкес халықаралық сауда айналымында келісімшарттар жасасу құқығына ие болады. Яғни халықаралық сауда айналымының субъектілері белгілі бір мемлекеттің азаматтық (сауда) айналымының субъектілерінен еш айырмашылығы жоқ, себебі, тұлға өзінің ұлттық заңнамасы бойынша дербес әрі жеке дара келісім жасауға құқық ала отырып, көпшілік мемлекеттердің заңнамасы бойынша автоматты түрде халықаралық сауда айналымында да келісім жасасу құқығына ие болады.
Сондықтан, ұлттық заңнамасына сай азаматтық және сауда құқығының субъектілері болып танылатын барлық субъектілер:
-жеке кәсіпкер,
-толық серіктестік,
-коммандиттік серіктестік,
-АҚ,
-ЖШС,
-ТҰК және т.б. халықаралық сауда айналымының субъектілері болып табыла алады.
Сонымен қатар, жоғарыда аталған субъектілер қатары мынадай себептермен шектелуі мүмкін:
1) әр түрлі мемлекеттердің субъектілерінің арасындағы кез келген азаматтық-құқықтық келісім ХСҚ-на тиесілі болып санала бермейді. Мысалы: жеке қолдануға шет елден зат сатып алу, тб)
2) Ұлттық құқықтың кейбір субъектілері кәсіпкерлік субъект болып табылмайды. Мыс: қайырымдылық қорлары, шіркеулер, мешіттер, же т.б.)
3) Кейбір мемлекеттердің заңнамасы шарт жасасу құқығы бар барлық ұлттық құқық субъектілерін автоматты түрде халықаралық сауда айналымында шарт жасау құқығымен өкілеттемейді.
Барлық дерлік мемлекеттердің заңнамалары кәсіпкерлік қызмет субъектілерін тіркелуіне міндетті талап қояды. Әдетте, мұндай тіркелу процесі сот немесе әкімшілік органдармен жүргізілетін сауда реестрлерінде жүзеге асырылады.

59. ХСҚ арнайы субъектілері.
Халықаралық сауда құқығының өзі мемлекеттер арасындағы сауда айналымының жиынтығы болғандықтан, оның негізгі субъектілері де – мемлекеттер, ал нақтырақ айтсақ сол белгілі бір мемлекеттің заңды және жеке тұлғалары болып табылады.2
ХСҚ – халықаралық сауда субъектілерінің арнайы реттеуі жоқ сала. Мұны былайша түсіндіреміз: х-қ сауданың субъектілері (заңды және жеке тұлғалар – кәсіпкерлік субъектілер) соларға қолданбалы ұлттық заңнамаға сәйкес халықаралық сауда айналымында келісімшарттар жасасу құқығына ие болады. Яғни халықаралық сауда айналымының субъектілері белгілі бір мемлекеттің азаматтық (сауда) айналымының субъектілерінен еш айырмашылығы жоқ, себебі, тұлға өзінің ұлттық заңнамасы бойынша дербес әрі жеке дара келісім жасауға құқық ала отырып, көпшілік мемлекеттердің заңнамасы бойынша автоматты түрде халықаралық сауда айналымында да келісім жасасу құқығына ие болады.
Сондықтан, ұлттық заңнамасына сай азаматтық және сауда құқығының субъектілері болып танылатын барлық субъектілер:
-жеке кәсіпкер,
-толық серіктестік,
-коммандиттік серіктестік,
-АҚ,
-ЖШС,
-ТҰК және т.б. халықаралық сауда айналымының субъектілері болып табыла алады.
Сонымен қатар, жоғарыда аталған субъектілер қатары мынадай себептермен шектелуі мүмкін:
4) әр түрлі мемлекеттердің субъектілерінің арасындағы кез келген азаматтық-құқықтық келісім ХСҚ-на тиесілі болып санала бермейді. Мысалы: жеке қолдануға шет елден зат сатып алу, тб)
5) Ұлттық құқықтың кейбір субъектілері кәсіпкерлік субъект болып табылмайды. Мыс: қайырымдылық қорлары, шіркеулер, мешіттер, же т.б.)
6) Кейбір мемлекеттердің заңнамасы шарт жасасу құқығы бар барлық ұлттық құқық субъектілерін автоматты түрде халықаралық сауда айналымында шарт жасау құқығымен өкілеттемейді.
Барлық дерлік мемлекеттердің заңнамалары кәсіпкерлік қызмет субъектілерін тіркелуіне міндетті талап қояды. Әдетте, мұндай тіркелу процесі сот немесе әкімшілік органдармен жүргізілетін сауда реестрлерінде жүзеге асырылады.

60.Хеджирование
Хеджирлеу – тиісті қаржы құралдары арасындағы анық корреляция жағдайында бастапқы қолданыстағы құралдарға қатысты қарама-қарсы орынға ие болуды болжайды. Хеджирлеу қаржы құралдары: фьючерс, опциондар, своптар, форвардтар, олардың базалық активтері зейнетақы активтерінің есебінен сатып алуға рұқсат берілген қаржы құралдары болып табылады.
Хеджирлеу - бұл валюта немесе пайыздық бағамның өзгеруі барысында туындайтын шығындарды болдырмай, тәуекелдерді жоюға септігін тигізетін құрал. Тәуекелдерді сақтандыру арқылы компаниялар сенімді түрде ұзақ мерзімге жоспарлар құрай алады. Дегенмен, оның кері жағы да жоқ емес. Мәселен, бағамның жағымды өзгеруі барысында компаниялар одан жоғары пайда көру мүмкіндігінен айрылмақ.
Ал теңге-доллар валютааралық нарықта ұзақ мерзімді келісімдердің жоқтығы туындауы мүмкін валюталық тәуекелдерді хеджирлеу, сақтандыру тәсілдерін қолдануға мұрша бермейді. Қазақстандық банктер теңге бағамының шетелдік валюталарға салған айырмашылықтарына қатысты валюталық тәуекелдерді хеджирлеуді тек бір жыл көлемінде ғана келісім жасау тетіктерін ұсынады. Осы себептен компанияларға валюталық тәуекелдерді хеджирлеудің қажеттілігі туындап тұрған жоқ.
Портфельдік инвестициялаудағы хеджирлеу — портфельге қаржы құралдарын енгізу, негізгі позициялар бойынша шығынды тең ететін негізгі актив құнының өзгеруінен түсетін кіріс. Мәселен, инвестор 120 теңгеден 100 акция сатып алды. Ол оны ұзақ уақыт портфельде сақтауды ойластырды. Алайда аталған акциялар құнының төмендеп кету тәуекелі бар. Сондықтан хеджирлеу, яғни болуы мүмкін шығын түрлерінен сақтандыру мақсатында инвестор фьючерс немесе осындай акцияларға опцион алады. Мысалы, 7 айдан кейін 100 акцияны 125 теңгеден сату құқығы туынды қағаздар шарттары болып табылады, ал аталған келісім үшін инвестор 15 теңге төлейді. Осылайша, егер 7 айдан кейін акциялар құны 120 теңгеден 110 теңгеге төмендеп кетсе, инвестор өз құқығын іске асыру арқылы, акциясына 15 теңгені құрайтын жалпы шығынды (туынды бағалы қағаз құны) өтеп, әрбір акцияны 125 теңгеден сата алады.
Хеджирлеу құралдары:
Әртараптандыру – кірістері өзара әлсіз корреляцияланатын активтерді іріктеу есебінен тәуекелді бақылау процедурасы. Актвитерді әртараптандыру арқылы тәуекелдерді басқару мемлекет белгісі, салалық қажеттілік, қаржы құралдарының түрлері және басқа белгілер бойынша инвестициялау шекарасын белгілеу болып табылады.
Сценарийлерді талдау - немесе модельдеу ағымдағы жағдайды дамытудың мүмкін жолдарын бағдарлау. Сценарийлерді талдау барысында сыртқы жағдайлардың қолайсыз өзгеруіне әсер ету тәсілдері пайда болады. Ерекше қолайсыз сценарийлер әлсіз жерлерін анықтау және экстремалды жағдайларда әрекет ету жоспарын қалыптастыру үшін тұрақты негізде жүргізілетін стресс-тестілеу және кезекті бэк-тестілеу көмегімен талданады.
Тәуекелді біріктіру – кездейсоқ шығындарды жоғары емес тұрақты шығындар қатарына жатқызу арқылы тәуекелді азайтуға бағытталған процедура.
Тәуекелден бас тарту – онымен байланысты тәуекелдерді ескеріп, операцияны жүргізу мақсатсыздығы туралы шешім қабылдау.

Ұқсас жұмыстар

---

Халықаралық сауда құқығы

---

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЖЕР ҚҰҚЫҒЫ

---

Кеден құқығының негізгі түсініктері, пәні, міндеттері және жүйесі. Кеден одағының және ҚР кеден заңнамасы

---

Шетел құқығы нормаларының мазмұнын анықтау

---

Сыртқы экономикалық келісімдер

---

Халықаралық жеке құқықтағы заттық құқықтың коллизиялық мәселелерi

---

Патент құқығы обьектілері

---

Рим құқығы және мораль

---

Мемлекеттердің дербестеңдік қағидасы

---

ПАТЕНТ ҚҰҚЫҒЫНЫҢ ОБЪЕКТІЛЕРІ

---

Қазақстанның халықаралық экономикалық қатынастардағы орны

---

Қылмыс қүрамының түсінігі және маңызы

---

Халықаралық кедендiк ынтымақтастық және мемлекеттiк экономикалық қауiпсiздiк

---

Көшпелі қазақ өркениетіндегі отбасылық қатынастарды реттеу және әйел құқығының мәртебесі

---

Қазақстан республикасының Нидерландымен халықаралық қарым – қатынысы

---

Дүниежүзілік Сауда Ұйымына кіруі кезінде Қазақстан бәсеке қабілеттілігінің стратегиялық менеджменті

---

Қылмыстың объективтік жағының түсінігі мен маңызы

---

Қоғамға қауіпті салдардың зардаптың түсінігі

---

Халықаралық экономикалық қатынастар. туралы

---

Валюта түсінігі

---