Терезеден терезеге көшу
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
АБАЙ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
БЕКІТЕМІН
_____________ факультеті кафедра меңгерушісі
____________п.ғ.д. К.С.Мусин
________________2010 ж.
Білім алушыларға арналған
ИНФОРМАТИКА- пәннің
оқу-әдістемелік кешені
_____________________________________
Музыкалық білім
Алматы, 2010
Білім алушыларға арналған пәннің оқу-әдістемелік кешені
_____________________________________________________________мамандығы бойынша жоғары кәсіби білім берудің Мемлекеттің жалпыға міндетті стандарты;
___ _______200_ ҚР БҒМ №___ бұйрығымен бекітілген __________________________________________ пәнінің типтік бағдарламасы (МЖБС-ның міндетті компонентіндегі пәндер үшін);
________________ 200_ж. бекітілген шифр- мамандық атауы мамандығы бойынша жұмыс оқу жоспары
негізінде дайындалды.
Дайындаған: Қадырбаева Б.А.
Кафедра меңгерушісі Мусин Қ.С.
____ _________________ 200__ ж.
Пәннің оқу-әдістемелік кешенінің мазмұнының тізімдемесі
№
Құжаттаманың атауы
Беті
1.
Силлабус
+
2.
Дәрістер тезистері
+
3.
Семинар және практика сабақтарының қысқаша сипаттамасы (жоспарлар, семинар және практика сабақтарын жүргізуге арналған тапсырмалар, СОӨЖ, СӨЖ);
+
4.
Зертханалық және студиялық сабақтардың тақырыптары мен қысқаша сипаттамалары
+
5.
Емтиханға дайындалуға және өзін-өзі тексеруге арналған тапсырмалар, соның ішінде тесттер
+
6.
Негізгі және қосымша әдебиеттер тізімі, соның ішінде электрондық тасуыштардағы әдебиеттер
+
7.
Интернет-ресурстардың тізімі
+
8.
Глоссарий
+
Студенттерге арналған пән силлабусы
Пән туралы ақпарат
Пән атауы
Пән коды
Кредит саны
Курс, семестр
Информатика
3
2-к, 4-семестр
Мамандық аты
Мамандық шифры
Кафедра
факультет
Бейнелеу өнері және сызу
Живопись
ДПИ
Музыкалық білім
5В010700
5В011300
5В041700
5В010600
Оқытудың ақпараттық жүйелері
КСФ
Оқыту формасы - күндізгі
Оқыту тілі – қазақша
Пәнді өткізу уақыты және орны дүйсенбі 14.00-15.30, 423 аудитория
Лекция
дүйсенбі
8.00-9.50 ауд 7
Лабораториялық сабақ
Сәрсенбі
Сенбі
10.00-10.50 ауд 2
10.00-10.50 ауд 2
СОӨЖ
Сәрсенбі
Сенбі
11.00-13.50 ауд 2
11.00-13.50 ауд 2
Консультация уақыты- сабақ кестесіне сәйкес
Аралық бақылау -7 апта, 14 апта
Оқытушының аты-жөні, лауазымы, дәрежесі, атағы
Контактілік ақпарат (телефон, e-mail)
Kbagda@mail
п.ғ.к. Қадырбаева Бағдагүл Ахмадиқызы
жұмыс телефоны: 272-15-13
Кафедра меңгерушісі Мусин Қ.С.
Пәннің қысқаша сипаттамасы
Мақсаты: Студенттерге жаңа ақпараттық технологияларды игеру мен болашақ мамандық саласында қазіргі программалық жабдықтарды кеңінен қолдана білу.
Міндеттері: Пәнді оқытудың негізгі міндеті – ЭЕМ-дегі локальды және глобальды желілер, ақпараттық процестер және жаңа технологиялар жайында теориялық білім алу болып табылады. Бұл пәнді оқу негізінде студенттер өмірге керекті есептерді шығару үшін компьютерлік техниканың мүмкіншіліктерін сапалы және ұтымды пайдалану, мәтіндік редактормен, кестелік процессормен жұмыс істеу мүмкіндіктерін игеруді, деректер қорын құруды және кезкелген қолданбалы программалармен жұмыс істеуді игерулері керек.
Информатика пәні – практикалық курс болып табылады. Сондықтан бұл пәнді оқытудың негізгі шарты ретінде, бақылаудың негізгі түрін құрайтын барлық практикалық, лабораториялық және жеке тапсырмалардың міндетті түрде орындалуы қажет.
Студенттер білуге тиіс
Пәнді оқып үйрену нәтижесінде әр студент телекоммуникациялық жүйелер және кеңінен пайдаланатын программалармен жабдықталған дербес компьютерде жұмыс істеуге машықтануы тиіс, атап айтқанда:
ДК-дің негізгі бөліктерін және олардың қызметін білуді;
-Санау жүйелерімен орындалатын барлық операцияларды орындай білуді;
-Операциялық жүйелердің классификациясын ажырата білуді;
-MS Word мэтіндік рсдакторында мэтінді енгізу, сақтау. форматтау және редакциялау жолдарын;
-Жергілікті желілерді колдана білу. Internet-пен жұмыс істей білу және электрондық пошта көмегімен мәліметтер алу және жіберу жолдары және HTML - гипермәтіндік белгілеу тілінде веб-сайт құру мүмкіндіктерін:
-MS Excel-дің графикалық мүмкіндіктерін, диаграмма аймағының мөлшерін өзгертуді. аналитикалык геометрия есептерін шығару және жазықтықта кисықтарды тұрғызу жолдарын;
-Деректер қорын басқару жүйесінің құрылысын. өріс қасиеттерін және өріс типтерін білу қажет;
-Мәліметтер қорын баған мен қатар бойьшша түрғыза білу және мәліметтерді сорттау және сұрыптау жолдарын;
-Power Point ингерфейсінде қүжатты бейнелеу интерфейсін. слайд. бос слайдпен жұмыс істей білу;
--Құжаттарды өңдеудің және аударудың автоматты тәсілдері (Promt және IZET).
Компьютерлік бағдарламаларды жасай білуі, бағдарламаларға сценарий құру, компьютерлік құралдардың дидактикалық мүмкіншіліктерін бағалау.
Программалық құралдардың негізгі әдістерімен жұмыс жасай білуі керек.
Пән пререквизиттері
№
Пән аты, олардың тақырыптары
1
Математика
2
Мектеп информатикасы
Пән постреквизиті
1.ЭЕМ архитектурасы
2.Қолданбалы программалар пакеті
3.Мәліметтер қоры
4.Интернетте бағдарламалау
Күнтізбелік-тақырыптық жоспар.
№
Пән тақырыптарының аталуы
апта
Аудиториялық сабақтар
Тапсырма түрі (сипаттамасы)
Барлығы
(сағ)
Дәріс (сағ.)
Прсем.зертх.
студ саб (сағ.)
СОӨЖ
СӨЖ
Ақпарат, адам және компьютер.
1.
Кіріспе. Ақпарат, адам және компьютер. Ақпаратты кодтау. Санау жүйесі.
1
1
2
2
сұхбаттасу
2
сұрау
7
Дербес компьютердің (ДК) құрылғылары
2.
Дербес компьютердің (ДК) құрылғылары. Аппараттык жабдыктар. Дербес компьютердің негізгі бөліктері жэне олардың мақсаты. ДК программалық жабдыктары. ДК-дің перифериялық құрылғылары.
2
1
2
2
сұхбаттасу
2
сұрау
7
Операциялық жүйелері.
3.
К –дің Операциялық жүйелері. ОЖ-дің функциясы. Қолданбалы программаларды іске қосу. Windows ОЖ . ДК-ні тексеру жолдары
3
1
2
2
сұхбаттасу
3
сұрау
8
Windows ож стандартты программалары
4.
Windows ОЖ стандартты программалары (жұмыс үстелі, терезе түрлері. бумалар мен жарлықтарды даярлау және жою). Архивтеудің қажеттілігі. Архивтік файл, Компьютерлік вирустар.
4
1
2
2
сұхбаттасу
3
жеке тапсырма
8
МS Word Мәтіндік ( текст) редакторлары
5
MS OFFICE Microsoft Word мәтіндік (текст) редакторлары MS Word -та обьектілермен жұмыс жасау. Мәтіндік құжаттарда кестелер құру, диаграммаларды құрастыру, сурет енгізу. Колонтитулдар. Гиперссылка MS Word редакторында құжатты басып шығару. Мәтінді форматтау және редакциялау жолдары.
5
1
2
2
сұхбаттасу
3
сұрау
8
6
Мәтінді форматтау және редакциялау жолдары.
6
1
2
2
сұхбаттасу
3
сұрау
8
Windows жүйесіндегі Excel программасы.
7
Windows жүйесіндегі Excel программасы. MS Excel –де функциялар мәнін кестелеу. Электронды кестелердің негізгі элементтері: ұя (ұяшық), қатар, бағана және үялар диапазоны.
7
1
2
2
сұхбаттасу
4
сұрау
9
8
Кестеде статистикалық және қаржылық функцияларды қолдану. Әртүрлі диаграммалар түрғызу және оларды әрлеу.
8
1
2
2
сұхбаттасу
2
жеке тапсырма
7
9
Жұмыс парақтарымен байланыстыру. Жұмыс кітабындағы кестелердің өзара байланысы.
9
1
2
2
сұхбаттасу
2
сұрау
7
Деректер қорын басқару жүйесі. Деректер қорын
10
Мәліметтер қорын басқару жүйесі. Мәліметтер қорын (МҚБЖ)-нің
негізгі обектілері.
10
1
2
2
сұхбаттасу
2
сұрау
7
11
Мәліметтер базасын жобалау.
Кестеаралық байланыс. Кесте құру режимдері. Сұраныс. Үлгі. Есеп.
11
1
2
2
сұхбаттасу
4
сұрау
9
12
Криптология ұғымының негізгі түсініктері.
12
1
2
2
сұхбаттасу
3
сұрау
8
Презентацияны даярлау кұралы - MS POWER
13
Презентацияны даярлау кұралы - MS POWER POINT. Power Point құжатын
ың кұрылымы. Power Point негізгі элементтері
13
1
2
2
сұхбаттасу
4
жеке
тапсырма
9
Компьютерлік желі типтері.
14
Компьютерлік желі типтері. Internet желісі
14
1
2
2
сұхбаттасу
4
сұрау
9
15
Электрондық почта. Компьютерлік желінің хаттамалары. Желі топологиялары және желімен қатынас жасау жолдары. Желілердегі ақпараттар қауіпсіздігін қамтамасыз ету.
15
1
2
2
сұхбаттасу
4
сұрау
9
Барлығы:
15
15
30
30
45
120
Баға қою саясаты
№
Жұмыс түрі
Баға (max балл)
Саны
Қосындысы
1
Қатысуы
10
2
20
2
Теория
30
2
60
3
Практикалық жұмыс
30
2
60
4
Өзіндік жұмыс
30
2
60
5
Емтихан
100
1
100
Барлығы
300
Баға
Баллдың эквиваленттік саны
Пайыздық мазмұндама
Дәстурлі формадағы баға
А
4,0
95-100
Өте жақсы
А-
3,67
90-94
В+
3,33
85-89
Жақсы
В
3,0
80-84
В-
2,67
75-79
С+
2,33
70-74
Қанағаттанарлық
С
2,0
65-69
С-
1,67
60-64
D
1,33
55-59
D-
1,0
50-54
F
0
0-49
Қанағаттанарлықсыз
Оқытушының талабы.
Курстың саясаты – бұл оқытушының курсты оқыту барысында студентке қоятын талаптар жүйесі.
Төменде ұсынылатын талаптар тізімі көрсетілген:
сабақтан кешігуге, оны жіберуге болмайды;
сабақ үстінде ұялы телефондарды өшіру;
барлық тапсырмаларды өз уақытында орындау;
оқытушы ұсынған сабақ жоспарын мұқият тыңдап, оған белсенді түрде қатысу;
себепті жағдаймен қатыспаған сабағын ( деканаттың рұқсатымен) қайта тапсыру;
өз бетінше кітапханада және үйде дайындық жасау;
Академиялық этика ережесі:
тәртіп сақтау;
тәрбиелік;
адамшергілік;
шыншылдық;
жауапкершілігінің бар болуы;
Оқу топтарындағы келіспеушілік жағдайларды оқытушылар немесе тьюторлардың қатысуымен ашық түрде талқыға салу керек, шешілмеген жағдайда деканат қызметкерлері көмегімен қарастырылады.
1-Дәріс
Тақырыбы: Ақпарат, адам және компьютер. Ақпаратты кодтау. Санау жүйесі.
Мақсаты:
Информатика жайлы түсіндіру
Информатика мен информацияның міндеттері.
Ақпаратты кодтау. Санау жүйесі.
Информатика – ЭЕМ арқылы информацияны жинау, сақтау, түрлендіру, жеткізу және оны пайдалану заңдылықтары мен тәсілдерін зерттейтін пән.
Информатика –ақпаратты сақтаудың, тасымалдаудың, іздеудің тиімді түрлерін қарастыратын, ақпараттың құрылымын, жалпы қасиеттерін зерттейтін ғылым.
Информатиканың негізгі обьектісі, яғни оның шикізаты мен беретін өнімі информация болып саналады.
Мәліметтерді іздеу мен өңдеудің бұрын болмаған жаңа мүмкіндіктерін ХХ – ғасырдың ортасында шыққан электрондық есептеу машиналары -ЭЕМ,(шет елдерде -компьютер деп аталады) жүзеге асырады. ЭЕМ-дер әуелде есеп – қисап жұмыстарын автоматтандыру үшін шығарылған , кейіннен олардағы мәліметтерді магниттік таспаларға жазып, қағазға басып, ЭЕМ – экранына шығару қасиеттері бар екені анықталды. Информация термині – латын тіліндегі түсіндіру, баяндау, білу деген ұғымды білдіреді. Ол келесі бөліктерден тұрады:
1) Алгоритмдік бөлік, 2) Программалық бөлік, 3) Техникалық бөлік.
Информатика
1.Ақпаратты жинау
2.Ақпаратты сақтау
3.Ақпаратты іздеу
4.Ақпаратты жеткізу (тасымалдау)
Компьютерлік өңдеу туралы мәліметтер
Информация - информация деп таңбалар немесе сигналдар тізбегін айтамыз. Информация - ақпарат ұғымының баламасы ретінде қолданылады. Жалпы алғанда кез келген мәтін, сурет, музыка, дыбыс, сызба, мәлімет, дерек, мағлұмат бәрі информация болып табылады.
Құжат - белгілі бір қызмет атқаратын информацияны құжат деп атайды. Компьютерде өңделетін информация магниттік немесе лазерлік дискілерге жазылады. ( дискі деп, күйтаспа сияқты магниттелген шеңбер жолдардан тұратын жұқа дөңгелек пластинканы айтады).
Файл- дискідегі информация жазылған атауы бар орынды файл дейді. Яғни, компьютерде өңделетін барлық информация дискіге жазылып, ат беріледі оны файл деп атайды, жай сөзбен айтсақ, манитор (дисплей) мен баспа құрылғысы (принтер) компьютердің шығару құрылғылары. Жедел жадтағы информация маниторда экранға шығады, баспа құрылғысы арқылы қағазға басылып шығады.
Компьютерге басқа да қосымша құрылғылар қосуға болады: дискет енгізгіш, тышқан, джостик, баспа құрылғысы (принтер), модем, факс-модем, сканер, стриммер, т.б. ішіндегі ең керектісі тышқан құрылғысы.
Тышқан- экрандағы информация бойынша қозғалуға арналған құрылғы, оның сыртқы көрінісіне қарап тышқан деген ат берген.
(Екі пернесі бар тышқан тәрізді кішкентай сұр түсті қорапша).
Информация ағымы- Басқару сигналдары, жұмыс істеу үшін қолданылады, онда орындалып жатқан бағдарламалар мен командалар жазылады, компьютер электр желісінен ажыратылса, жедел жадтағы информация өшіріліп қалады.
Қатты дискі мен дискеталар информацияны ұзақ мерзімде сақтау, тасымалдау және сенімділік мақсатында информацияның көшірмесін дайындау үшін қолданылады. Дискетадағы информацияны сақтауға арналған еске сақтау құрылғылары болып табылады.
Пернетақта- компьютердің енгізу құрылғысы. Пернетақта кәдімгі баспа машинкасына ұқсайды , онда әріптер, цифрлар, бос орын пернесі, басқа арнайы пернелер орналасқан. Мысалы, ENTER пернесі.
ENTER- пернесі пернетақтада ENTER, RETURN немесе бағыттауыш сызық арқылы белгіленеді. ENTER пернесі енгізу пернесі деп аталады. Терілген информацияны жедел жадқа жазу үшін ENTER пернесін басу керек. Мысалы, dir сөзін пернетақтада теріп, ENTER пернесін басу керек.
Информация деген сөз адам үшін нені білдіреді?
Информация сөзі латынның түсіндіру, баяндау, түсінік деген ұғымдарды беретін Informatio сөзінен шыққан. Қазіргі кезде информация адам өміріне, ғылымның әр түрлі салаларына кеңінен енді. Әсіресе информация философия, экономика, физика, математика, информатика және т.б. ғылым салаларында кеңінен қолданылуда. Бірақ информация ұғымы әр түрлі саласында, әр түрлі мағынасында қолданылып жүр.
Информация ұғымын біз қалай түсінетімізді ойлап көрейікші және оның қолданылуына мысалдар келтірелік. Информацияны біз ауызша немесе жазбаша түрде, тіпті қимыл-қозғалыс түрінде бере аламыз.
Күнделікті сіздің оқыған газетіңіз, радиодан естіген хабарыңыз, теледидардан алған мәліметтеріңіз, естіген жаңалықтарыңыз жалпы көпшілікке арналған информация құралдары болып табылады. Диктор оқиға болып жатқан жерден теледидар арқылы әр түрлі қосымша хабар беріп отырады, демек, біз жаңа информация қабылдадық.. Сіз бір-біріңізден: Кеше біздің футбол командамыз жөнінде жаңалық естідіңіз бе?- деп сұраймыз немесе: Бүгін соңғы хабарды естідіңіз бе?- деуіңіз де мүмкін, міне, осылардың барлығынан информация аласыз.
Алматы төңірегіндегі жерден археологиялық қазба кезінде қаз қалпында сақталған бұрынғы сақ тайпасы жауынгерінің киімі, құрал-жарақтары табылғаны белгілі. Бұл олжадан Жетісу өңірін бұрын мекендеген сақ тайпаларының тұрмысы жөнінде, сол заманғы олардың жауынгерлерінің киімі, тұрмыста пайдаланған заттары жөнінде өте бағалы информация алдық.
Тас беттерінде, жер қабаттарында бұрыннан сақталып қалған хайуанаттардың сүйектерін, өсімдіктердің жапырақтарын зерттеу нәтижесінде жер бетінде бұрын өмір сүрген жануарлар, өсімдіктер туралы көп мәлімет аламыз.
Тірі организмнің құрылысын зерттеу арқылы да көп деректер алуға болады. Мысалы: баласы ата-анасына неге ұқсайды, иттен неге торғай тумайды, микроорганизмдер сонша неге әр түрлі болады деген деректерден генетика жөнінде көп деректер алуға болады. Ерте заманғы жұлдыздар жүйесін зерттеу арқылы физиктер, астрономдар олардан жерге жетіп жатқан электромагниттік сигналдар арқылы олардың құрылысы, шығу тегі жөнінде көп мағлұматтар алуда.
Адам информациялармен не атқарады?
Біріншіден, адам информацияларды сақтай алады. Біз кітап, газет, журналдар оқығанда, өзіміздің миымызға информация жинаймыз. Сіз радиодан бұрын естіген деректерді бірнеше күн өткеннен кейін біреуге айтуыңыз мүмкін. Демек, адам миы информацияларды тек қабылдап қана қоймай, оны сақтай да алады. Адам миына әсер ететін информация көлемі өте үлкен, сондықтан оларды дәлме-дәл сақтау мүмкін емес, яғни қабылданған информацияны біреуге қайта айтқаныңызда, ол дәлме-дәл болмайды. Сондықтан да информацияларды сақтап тұру үшін сыртқы информация сақтаушылар пайдаланылады. Олардың қатарына қағаз, папирус, пергамент, фотопленка, таспалар, және т.б. енеді.
Екіншіден, адам информацияларды шығарып бере алады.
Адам өз миында сақталған информацияларды біреуге айтып бере алады. Әңгіме кезінде бір адам айтушы ( информация жолдаушы), ал екінші адам тыңдаушы( информация қабылдаушы) болады. Кітап оқыған кезде сіз қабылдаушы боласыз да, ал автор жолдаушы болып табылады. Ал оқыған кітабыңыздың мазмұнын біреуге айтсаңыз, сіз информация жолдаушы боласыз, ал тыңдаушы адам қабылдаушы болады.
Информация алмасу үшін жолдаушы және қабылдаушы болуы керек. Хабар беруге пайдаланылатын құралды информация беру арнасы ( канал передачи информации ) деп атайды. Оған теледидар, радио, компьютерлік желі, басылған құжаттар және т.б. жатады.
Үшіншіден, адам информацияларды өңдей алады.
Информацияларды өңдеу деп бір информация негізінде жаңа информация алуды айтады. Информациялар өңделгенде, оның берілу түрі, алу жолдары өзгереді, бірақ оның мағынасы өзгермейді.
Мысалы: есепті шешу үшін сіз мыналарды орындайсыз:
1. Есептің берілуін оқулықтан оқисыз- информация аласыз.
2. Есепті шешесіз, яғни информацияларды өңдейсіз.
3. Нәтижені оқытушыға көрсетіп, оған информация бересіз.
Информацияларды өңдеу үздіксіз процесс, тіпті сіз ұйықтап жатқанда да информацияларды өңдеу процесі жалғаса береді.
Алынған деректерді өңдей отырып, матеметикалық есептерді шеше отырып, адам бұрын өзінде болмаған жаңа информация құра алады.
Адам өзі қоршаған ортадан информация қабылдайды, оларды реттейді, салыстырады, талдайды, соның нәтижесінде жаңа информация құра алады.
Сонымен, адам информацияларды сақтай алады, өңдейді және шығарып бере алады. Бұл жағдайда адам қалайда бір амалдар орындайды, оны информациондық процесс дейді. Информациондық процесті, әр түрлі құрылғыларды пайдалана отырып, өзі ұйымдастыра алады. Ол құрылғылар қатарына: қағаз, магниттік таспа, дискі, калькулятор, компьютер және т.б. жатады.
Адам информацияны қалай қабылдай алады?
Адам информацияны үздіксіз қабылдап отырады. Информация, адамға ауа, су, жылу қандай қажет болса, сондай қажет. Айталық, сіз дыбыс, сәуле жоқ бітеу кеңістіктің ішінде қамалып қалдыңыз екен делік. Бірнеше күннен кейін еш нәрсе сезбейтін,ешқандай әрекет істей алмайтын болып, орыныңыздан қозғала алмайсыз. Себебі: сырттан информация берілмеді.
Адам өмір сүру үшін әрқашанда сырттан иіс, сезім және басқа да информация қабылдап отыруы қажет, онысыз тіршілік болмайды.
Адамның ең басты сезім мүшесі- көру және есту. Кітаптан, теледидардан және басқа да ақпарат көздерінен сол мүшелер арқылы информация қабылдап отырмыз. Сырттан қабылдайтын информацияның 90% - і сол мүшелер арқылы қабылданады.Адам қабылдайтын информациялар таңба және образды түрде болуы мүмкін.
Образды информация деп дәм, иіс, сезім сияқты табиғи информация көздерінен алынатын информацияларды айтады.
Таңба түріндегі информацияларға сөз жазу және т.б. информациялар жатады. Жазба мәтін әр түрлі белгілерден (а, в, ., - ...) тұрады. Сөздер дыбыстық белгілерден – фонемалардан тұрады. Фонемадан сөз және сөйлемдер құрастырылады. Олар әріптердің сөз буындарының комбинациялардан құрастырылады.
Таңба түрінде қатысуды қатынасу тілі дейді. Қатынасу тілдері табиғи және жасанды болып бөлінеді.
Табиғи тілге кәдімгі ұлттардың жазба және сөйлесу тілдері жатады. Мысалы: оларға қазақ, орыс, ағылшын және басқа да тілдер жатады.
Жасанды тілдерге формальды, математика, физика, музыка, компьютер тілдері жатады.
Әр тілдің өзіне сәйкес алфавиттері, сөз құрастыратын белгілері болады. Мысалы: қазақ тілінің 43 символы, орыс тілінің 33 символы, ағылшын тілінің 28 символы бар, ал морзе тілі екі-ақ бнлгіден: . , - тұрады.
Сандарды құрастыратын алфавиттер көп. Мысалы: екілік, сегіздік, ондық және он алтылық. Жүйенің негізі қанша болса, ол жүйеге сонша символ енеді. Мысалы: екілік жүйеге тек екі символ: 0 және 1 енеді.
Санау жүйелері туралы қысқаша түсінік
Цифрлы есептеуші материалдары информатиканы өңдеу процесі сандық түрде кескінделген принциптерге негізделген.Цифрлық бірлік негізі ретінде машинада 0 мен 1 цифрі алынады, сондықтан көптеген есептеуіш машиналар ондық немесе цифрлық алфавиттік информациялар қабылдап оны 2-лік информацияға аударады. Сандарды атау және жазу үшін қолданып,тәсілдер жиынның санау жүйесі деп аталады. Санау жүйесі 2-ге бөлінеді. Позициялық және позициялық емес.
Позициялық емес – санау жүйесіне римдік санау жүйесі жатады. Ғалымдар ерте заманнан бастап-ақ 2-лік санау жүйесіне көңіл аударды, оны зерттей бастағаннан тұңғыш рет Леймц 2-лік санау жүйесін зерттеп ол туралы 1903 ж жай бастамаға 0 мен 1 түрлеріне келтірілген, егер кез-келген санау жүйесінің негізгі Р-символымен белгіленген болса, онда сол жүйеде кез-келген санды 0 мен Р-1 аралықтағы цифрлардың көмегімен жазып көрсетуге болады. Жалпы позициялық санау жүйесіндегі кез-келген а-санының былай жазуға болады.
2-лік санау жүйесі
2-лік позициялық санау жүйесіндегі сандар 2 цифрдың яғни 1-ң көмегімен жазылады.Жүйе негізі Р=2 2-лік санау жүйесінде 2 символы болмағаннан кейін оның негізгі 2 цифрдің көмегімен жазылады 1 және 0.
Ондық санау жүйесіндегі 149 саны
10010101деп жазылады.
10010101=1*2+0*2+0*2+1*2+0*2+1*2+1*2=149 (1)
+ 101010 - 1011110 11011 1011
100111 110101 1011 101
1010001 101001 - 1011
1010
0000
а) 0,1000001* 0,111111 д) 0,010110 : 0,101010
б) 0,100101* 0,111110 е) 0,100010 : 0,111101
в) (-0,101010) * 0,111101 ж) 0,110110 : 0,1010110
г) 0,100001: 0,101100 з) 0,101000 : 0,111011
Ондық екілік 0 е 0 е
1 1 9 1001 17 10001
2 10 10 1010 18 10010
3 11 11 1001 19 10011
4 100 12 1011 20 10100
5 101 13 1101
6 110 14 1110
7 111 15 1111
8 1000 16 10000
1) 1001+10001
2) 10011+10100 5) 10011+10001
3) 111+101 6) 10010+10000
4) 1010+1101 7) 1000-1001
2 – дәріс
Тақырыбы: Дербес компьютердің (ДК) құрылғылары. Аппараттық жабдықтар. Дербес компьютердің негізгі бөліктері жэне олардың мақсаты. ДК программалық жабдықтары. ДК-дің перифериялық құрылғылары.
Мақсаты:
Дербес компьютердің негізгі құрылғылары
ДК программалық жабдықтары.
Аппараттық жабдықтар.
Дербес компьютерлер мынадай бөліктерден құралады. Олардың арасындағы ең негізгі қызмет атқаратыны
Жүйелік блок- (тік немесе жатық қорапта орналасқан) компьютердің миы деп саналатын орталық процессорда орналасқан. Ол ақпаратты өңдейді және компьютердің жұмысын басқарады
(түрлері Intel 8086, 80286, 80386, 80486, Pentium, Pentium Pro және т.б.).
Жүйелі блокта мыналардан тұрады:
1) микропроцессор;
2) оперативті есте сақтаушы құрылғы немесе жедел жады;
3) тұрақты есте сақтаушы құрылғы;
4) қоректену блогы мен мәлімет енгізу-шығару порттары.
Ал, сыртқы құрылғылар былайша бөлінеді:
1)мәліметтерді енгізу құрылғылары;
2) мәліметтерді шығару құрылғылары;
3) мәліметтерді жинақтауыштар.
Компьютердің жады
Компьютердің жады-оның құрамына міндетті түрде енетін элементтердің бірі. Ол бірнеше түрге бөлінеді және бір –бірінен өлшеміне,ақпаратты сақтау мерзіміне және т.б. параметрлеріне қарай ажыратылады. Жадтың көлемі-байтпен өлшенеді.1 байт -8 биттен тұрады.Бит деп 0 мен 1 мәндерінің біреуін ғана қабылдай алатын өлшемнің ең кіші бірлігін айтады. Қазіргі кездегі компьютердің жадының көлемі миллиондаған байтқа жетеді,сондықтан оны килобайт, мегобайт,гигабайт арқылы қысқаша айтуға болады.
1 Гбайт –1024 Мбайт
1 Мбайт -1024 Кбайт
1 Кбайт - 1024 байт
Жедел жад (ОЗУ) немесе жедел есте сақтау құрылғысы ақпараттың кез-келген
бөлігіне лезде қатынауды қамтамасыз етеді. Жедел жадының көлемі-8 Мбайттан 256 Мбайтқа жетеді.
Тұрақты жад (ПЗУ) – Стандартты программаларды, өзгермейтін мәліметтерді және жүйелік ақпаратты энергиядан тәуелсіз сақтауға арналған жад.Компьютер жұмысы кезінде бұл жадтан мәліметтерді тек оқуға болады,ал оған ақпарат жазу арнаулы құралдар арқылы жүзеге асады.
Дербес компьютерде мәліметтер мен программаларды сақтау үшін магниттік дискілер пайдаланады. Оларды екіге бөлуге болады: қатты алынбайтын дискі (винчестер) және ауыстырылатын жұмсақ дискілер (дискеттер). Жүйелік блокта жұмсақ дискілерге арналған жинақтауыш (дисковод) орналасқан (диаметрі 3,5 дюйм). Сонымен қатар, дербес компьютерлер қосымша лазерлі дискілермен жұмыс істеуге арналған CD-ROM жинақтауыштарымен жабдықталады.
Қатты дискі мен дискеталар информацияны ұзақ мерзімде сақтау, тасымалдау және сенімділік мақсатында информацияның көшірмесін дайындау үшін қолданылады. Дискетадағы информацияны сақтауға арналған еске сақтау құрылғылары болып табылады.
Ақпараттық жабдықтар .
Біз үлкен ЭЕМ – ді немесе дербес компьютерді алсақ та, олар бір – бірінен ұқсас принципте жұмыс істейтін мынадай құрамынан тұрады:
1) Орталық процессор.
2) Енгізу құрылғысы .
3) Есте сақтау құрылғысы .
4) Шыгару құрлысы .
Орталық процессор- барлық,есептеу және информатция өңдеу істерін орындайды. Бір интегралдық схемадан тұратын процессор микрапроцессор деп аталады . Бірімен өзара байланыста бірнеше интегралдық схемалар жиынынан тұрады .
Енгізу құрылғысы- информацияны компьютерге енгізуді атқарады ,
Есте сақтау құрылғысы- программаларды,мәліметтерді және жұмыс нәтижелерін компьютер жадына сақтауға арналған.
Шығару құрылғысы - компьютердің жұмыс нәтижесін адамдарға жеткізу үшін қолданылады .
Дербес ЭЕМ . Дербес ЭЕМ – нің элементтік базасы .
Дербес ЭЕМ – нің элементтік базасы болатын электрондық компоненттері информация өңдеудің белгілі бір қызметін немесе оны сақтау ісін атқарады . Мұндай компоненттер интергралдық схемалар деп аталады . Интегралдың схемалары металдан не пластмассадан жасалған қорапқа салынған жартылай өткізгішті кристалдан тұрады . Жіңішке жіп секілді арнайы сымдар осы кристалды қораптың шеткі тақшаларымен жалғастырады.
Жартылай өткізгішті кристалл көбінесе өте таза кремнийден жасалады, оны жасауда вакуумдық бүрку, тырналау ,қоспаларды иондық түрде енгізу, дәлме-дәл фотолитография тәрізді және де басқа жоғары саналы технологиялар қолданылады .
Осындай күрделі технология нәтижесінде кристалда электр схемасына біріктірілген электрондық молекулалар жасалады . Олар бір кристалл көлемінде ( 5*5 мм) жүз мыңнан аса бір-бірмен байланысқан электрондық молекулалардан тұрады құрастырып өте күрделі информация түрлендіру жұмыстарын орындай алады . Мүмкін болашақ осындай схемалар элементтері ролін тікелей ұғымдағы заттардың молекулалары атқаратын шығар.
ДЭЕМ бірыңғай ақпараттық жүйеге біріктірілген техникалық электрондық қүрылғылар жиынынан түрады. ДЭЕМ құрамына кіретін барлық құрылғыларды олардың функцианалдық белгілеріне қарай екіге бөлу қалыптасқан ; Олар жүйелік блок , және сыртқы құрылғылар .
Жүйелік блок мыналардан тұрады:
микропроцессор
оперативті еске сақтаушы құрылғы немесе жедел жады
тұрақты есте сақтаушы құрылғы;
қореқтену блогы есен мәлімет енгізу – шығару порттары.
Ал, сыртқы құрылғылары былайша бөлінеді :
информация енгізу құрылғылары;
информация шығару құрылғылары;
информация жинақтаушылар
ДЭЕМ – нің құрамында ең аз дегенде жүйелік блок, бір – бірден енгізу , шығару құылғылары және ең аз дегенде бір информация жинақтауыш құрылғы кіреді . ДЭЕМ – де шешілетін меселеге байланысты пайдаланушы адам оның минимальды конфигурациясына қосымша шеткері құрылғыларды қосу арқылы кеңейтуіне болады .
Информация мен басқару командаларын енгізетін негізгі құрылғыларға пернетақта (клавиатура), Тышқан тәрізді тетік және сканер (із кескіш) жатады.Осындай функцияларды бұлар дәл өзге жарық қоламуштары, жарық сезгіш планшеттер, джойстиктер ( ұршық тәріздес тетік ) және басқа да мәселелерді шешуге қолданылатын құралдар орындайды. Мысалы, осылардың кейбіреуін жобалау жұмыстарын автоматтандыруда қолдануға болады .
IВМ дербес компьютерінің негізгі блоктары.
Әдетте IВМ дербес комьютерлері мынадай бөліктерден тұрады.
жүйелік блок
- мәтіндік және графикалық информацияы кескіндеуге арналған монитор немесе дисплей.
әр түрлі символдарды компьютерге енгізуге арналган пернетақта немесе пернелік
Компьютардегі ең негізгі құрылғылары – жүйелік блок, оның ішіне ДЭЕМ – нің басты құрылғылары орналасқан. Жүйелік блок құрамында микропроцессор, жедел жады, тұрақты есте енгізу – шығару порттары және мәлімет жинақтауыштары бар.
Бұлардан басқа компьютердің жүйелік болгына мынадай құрылғыларды қосуға болады:
мәтіндік және графикалық информацияларды басып шығаруға арналған принтер;
графикалық курсормен басқарылатын құрылғы – тышқан графикалық қолтетігі.
Графиксызғыш немесе плоттер - сызбаларды қағазға шығаруға арналған құрылғы.
Сканер – гграфикалық немесе мәтінді, информацияларды оқуға арналған оптикалық құрылғы ;
CD ROM компакт – дискілерді оқуға арналған құрылғы ол қозғалатын бейнелер, мәтіндер және дыбыстар үшін кеңінен пайдаланады.
Модем – телефон желісі арқылы басқа компьютерлермен информация алмасуға арналған құрылғы
Компьютердің екінші бөлігі теледидар экранына ұқсас
Монитор (экран) деп атайды. Компьютерге енгізілген мәтін немесе суреттің көрінісі монитордың бетіне шығып тұрады (монитор түрлері: EGA, VGA, SVGA).Адамның компьютермен қатынасы төмендегі екі құрылғының біреуімен жүзеге асырылады.
Пернетақта- компьютердің енгізу құрылғысы. Пернетақта кәдімгі баспа машинкасына ұқсайды , 103 түймеден тұрады. Онда әріптер, цифрлар, функционалдық арнайы көмекші пернелер орналасқан. Мысалы, ENTER пернесі. ENTER- пернесі пернетақтада ENTER, RETURN немесе бағыттауыш сызық арқылы белгіленеді. ENTER пернесі енгізу пернесі деп аталады. Терілген информацияны жедел жадқа жазу үшін ENTER пернесін басу керек. Мысалы, dir сөзін пернетақтада теріп, ENTER пернесін басу керек.
Тышқан- экрандағы информация бойынша қозғалуға арналған құрылғы, оның сыртқы көрінісіне қарап тышқан деген ат берген. (Екі немесе үш пернесі бар тышқан тәрізді кішкентай сұр түсті қорапша).
Компьютердің жүйелік блогына мынадай құрылғыларды қосуға болады: Олар әдетте жүйелік блоктың сырт жағынан қосылады (мысалы: принтер, модем және динамиктер,сканер,).
-Принтер- мәтіндік және графикалық мәліметтерді, компьютерлік құжатта сақталған мәліметтерді қағазға басып шығаруға арналған (принтердің түрлері: сәулелік, сия бүріккіш, матрицалық).
-Графиксызғыш немесе плоттер -сызбаларды (графиктерді) қағазға шығаруға арналған құрылғы,
-Сканер-(ізкескіш)-қағазға жазылған мәліметтің кез келген түрін (сурет, сызба, кітап мәтінін) оптикалық негізге сүйене отырып компьютерге жылдам енгізе алатын құрылғы.
- CD-ROM – компакт-дискілерді оқуға арналған құрылғы ол қозғалатын бейнелерді,мәтіндерді және дыбыстар үшін кеңінен қолданылады.
-Модем - телефон желісі арқылы компьютерді басқа компьютермен немесе Internet-пен байланыстырады. Ішкі және сыртқы динамиктер арқылы қажетті дыбыстарды шығаруға болады.Бұлардан басқа -факс-модемдер бар, олар модем мен факсимильдік байланыс аппаратының функцияларын бірге атқарады. Факс - модемді пайдаланып, мәтіндік мәліметті тек өз абоненттеріңіздің компьютеріне емес жәй қарапайым факс аппаратына да жіберуге және қабылдауға болады.
-Мультимедиа- ақпаратты бейнелеудің ең керекті түрі.Ол экранға мәліметтерді түрлі-түсті мәтіндік, графикалық, дыбыстық мүмкіндіктерді біріктіре отырып шығарады, ЭЕМ-нің барлық жылжыту, сөйлесу, музыка беру жақтарын толық пайдаланады. Мұндай мүмкіндік компьютердің қосымша дыбыстық құрылғысы мен CD-ROM дискісі бар және онда бейнелік фильмдерді, фонограммаларды көрсету жақтары толық қамтылған.
-Мультимедиалы компьютер –фотоаппараттарды ,бейне могнитофондарды, бейне камераларды қосуға арналған арнаулы бейнелік тақшамен жабдықталады.
-Стриммер-мәліметтерді магниттік таспада сақтауға арналған құрылғы.
- Желілік адаптер –компьютерді жергілікті желіде (торапта) қолдануға мүмкіндік береді.
ДК іске қосу және өшіру
Компьютерді іске қосу үшін мынадай әрекеттерді орындау қажет:
1) ДЭЕМ-ға жалғанып тұрған шеткері құрылғыларды тоқ көзіне қосу керек.
2) ( принтер,сканержәне т.б.),
3) Жүйе блогын іске қосу керек,
4) Мониторды іске қосу керек.
Бұл іс- әрекеттерден кейін экранға компьютерді алғашқы жүктеу және құрылғыларды тексеру жүріп жатқаны жайлы мәліметтер шығады. ОЖ жүктелген соң,компьютер жұмыс істеуге дайын күйге енеді.
Жұмыс істеп болған соң компьютерді өшіру үшін:
1) ағымда тұрған программалар жұмысын доғару керек;
2) ДЭЕМ-ға жалғанып тұрған шеттік құрылғыларды өшіру керек (принтер, сканер және т.б.);
3) Мониторды өшіру керек;
4) Жүйелік блокты өшіру керек.
Есте сақтаңыздар: Компьютерді іске қосқаннан кейін оны өшіру үшін (немесе өшірілген соң,оны қайта іске қосу үшін) кем дегенде 1 минут уақыт өтуі тиіс.
Монитор
Процессор
Клавиатура Тышқан
1-сурет. Жүйелік блок.
2-сурет. Принтер. 3-сурет. Сканер.
4-сурет. Динамиктер
3 - ДӘРІС
Тақырыбы: ДК –дің Операциялық жүйелері. ОЖ-дің функциясы.
Қолданбалы программаларды іске қосу. Windows ОЖ . ДК-ні тексеру жолдары
Мақсаты:
. ОЖ Windows-та пайдаланылатын терезелер түрімен танысу.
Windows диалогтық терезесінің элементтерімен танысу.
Стандарттық терезелердің размерін басқарып, өзгертуді үйрену.
Клавиатурамен жұмыс. Ақпараттарды тасмалдаушылармен жұмыс
Операциялық жүйе компьютер іске қосылғанда шақырылады, компьютер жұмысын басқарады, құрылғыларын, аспаптарын тексереді-тестілейді, жедел жад пен дискідегі орынды бақылайды, қолданбалы программаларды орындайды.
Ескерту. Операциялық жүйесіз компьютер жұмыс істемейді.
Алдымен MS DOS операциялық жүйесі құрылды, онда командалар қолмен теріледі. Қолдануға ыңғайлы болу үшін командаларды термей-ақ пернелерді басу арқылы орындайтын арнайы программалар құрылды. Операциялық жүйелермен жұмысты жеңілдету үшін құрылған арнайы программаларды операциялық қабыршықтар деп атайды. MS DOS операциялық жүйесі үшін кең тараған операциялық қабыршық ретінде Norton Commander программаларын атауға болады.
WINDOWS операциялық жүйесі ыңғайлы, графикалық түрде құрылған, онда меню, команда, терезе, объект ұғымдары қолданылады.. Бір мезгілде бірнеше программалармен жұмыс істеуге болады және сыртқы құрылғылармен байланысу қызметін де операциялық жүйе өзі атқарады. WINDOWS операциялық жүйесінде жұмыс істейтін көптеген программалар жазылады, ескі программалар ыңғайланып қайта құрылды. WINDOWS-та қазіргі кезде кең тараған барлық қолданбалы программалар жұмыс істейді десек артық болмайды.
WINDOWS программалары ортақ принципте құрылған оларда меню, команда, терезе ұғымдарымен қатар объект ұғымы және белгілеу кеңінен қолданылады.
Windows операциялық жүйесінде терезелермен жұмыс істеу.
1. Windows терезелер түрлері
Алдыдағы жұмыстан көргендей, егерде жарлықты немесе кез келген программаны бассаңыз сол жарлыққа сәйкес мазмұнмен терезе пайда болады. Терезе – ол Windows интерфейсінің элементі. Әр терезенің өз тақырыбы болады, сол бойынша сілтеме жасаймыз. Терезенің тақырыбы терезенің жоғарғы жағындағы жолда көрсетілген. Жұмыс столы – ол да терезе. Ол бастапқы терезе.Оның элементтерін өткен жұмыста қарастырып өттік. Осы терезелерден басқа терезелерге шақыру жүреді және осы терезеде Windows жұмысын тоқтатауға болады. Операциялық жүйе өз жұмысында тағы да диалогтық және стандарттық деп аталатын терезелерді пайдаланады.
2. Диалогтық терезелердің элементтері.
Жұмысты координациалау үшін Windows диалогтық терезесі пайдаланушы мен диалог ұйымдастырады.
Мысалы: Жұмысты аяқтау терезесі – ол диалогтық терезе.
Мұнда меню түр терезе менің компьютерім немесе сілтеуіш командасы папкалар қасиетінен шақырылатын талғамның диалогтық терезесі берілген.
Папка қасиеттері терезесінде таңдалған реттеулер негізінде Стиль пунктін таңдап, Реттеу батырмасын басу керек.
3. Стандарттық терезелердің элементтері.
Windows стандарттық терезелері қолданбалы программалар қызметін атқарады. Менің компьютерім, сілтеуіш – ол жүйелік программа. Оның көптеген терезелерінің элементтері қолданбалы программаларға ұқсайды.
Стандартты терезелердің жалпы элементтері:
1. Тақырып жолы. Осы жерде біз терезенің атын оқи аламыз.
2. Терезенің басқару элементтері тақырыптың оң жақ бұрышында орналасқан:
- терезені жайдыру немесе қалпына келтіру пернесі.
- жойылғанға дейінгі терезенің размерін қалпына келтіру.
X – терезені жабу.
- тапсырмалар панеліне терезені бүктеу.
Бір ғана терезе активті бола алады. Егер жұмыс үстелінде бірнеше терезе ашылған болса, активті терезе басқа терезелердің ең үстінде орналасады, ал тақырыбы басқа түрмен бөлініп тұрады.
Активті емес терезелерді активтендіру үшін тышқанның кнопкасымен терезенің кез келген басу керек немесе тапсырмалар панелінде соның белгісін басу керек. Барлық терезелерді жұмыс үстелінде бір уақытта каскадпен немесе қатарлап орналастыруға болады. Барлық активті терезелерді таңдау үшін алдымен барлығын активтендіру керек, сосын тапсырмалар панелінде басу керек.
3. Мәзір жолы – ол Windows – тың стандарттық терезесінің міндетті элементі. Ол тақырыптан кейін орналасқан және горизонтальді мәзір тақырыбы ретінде көрсетілген. Өзгерістер енгізу үшін командалар тізімінен сізге реттеу мәзірі көмектеседі. Шрифті, абзацты өзгерту үшін формат мәзірін басу керек.
4. Саймандар тақтасы- жолағы меню жолының астында орналасқан. Windows –та көптеген командаларында өз атқаратын командасына сәйкес белгілер бар, олар тұтастай саймандар тақтасын құрайды.
5. Айналдыру сызықтары- көлденең және тігінен болады. Олар терезенің көрінетін ауданына сыймайтын терезе құраушысының барлық дерлігінде бар. Онда тышқан көрсеткішімен прокрутка стрелкасын шерте отырып терезенің кез келген бөлігіне жетуге болады.
6. Күй жолы(жолағы)- терезенің төменгі бөлігінде орналасқан. Қай терезеде жұмыс істеп отырғаныңызға байланысты состояния жолының мазмұнын терезе режимінің состояниясы шешеді, яғни бұл арқылы қанша файл айқындалған олардың көлемі қай бетте жұмыс істеуіміз және қай жерде екенімізді оқуға болады.
Бірнеше қосымша программаларды іске қосу
Windows-та бір уақытта бірнеше программаларды іске қосуға болады. Әдетте, мұны бір программадан екіншісіне жиі ауысып тұру қажет болғанда жасайды. Іске қосылған программалар бірнешеу бола береді, олардың саны компьютердің жедел жады көлемімен ғана шектеледі.
Бір уақытта бірнеше программалармен жұмыс істеу мүмкіндігі – Windows жүйесінің MS-DOS жүйесінен ең негізгі артықшылықтарының бірі. Алайда, мұндай жұмыс алдын ала белгілі бір дайындықты талап етеді, өйткені тәжірибелі адамдардың өздері де бір мезетте бірнеше программалармен жұмыс істеу барысында көптеген мәселелерге тап болады.
Жоғарыда айтып өткеніміздей, Windows ортасында терезені жабу мен оны ықшамдау әрекеттері бірдей емес, олар әр түрлі амалдар тобына жатады.
Калькулятор
Программаны іске қосу үшін “Реквизиттер” тобында “Калькулятор” шарт белгісін тандау керек.
Программа екі режимде жұмыс істейді:
стандартты (жады бар қарапайым арифметикалық калькулятор ) режимі;
ғылыми (қиын да күрделі есептеулер жүргізуге арналған қуатты калькулятор) калькулятор режимі.
Есептеуге қажет сандар “тышқанмен” немесе пернелер көмегімен еңгізіледі. Еңгізілген цифрлар мен де есептеулер нәтижелері индикаторда бейнеленеді.
Калькуляторда стандартты режимде төрт арифметикалық амалдан, процентті есептеуден , квадрат түбір мен кері шаманы табудан басқа оның жадымен келесі әрекеттерді орындауға болады:
ЗП – индикатордағы санды жадқа жазады;
П+ - жадтағы санға индикатордағы санды қосады;
ИП – жадта сақталған санды индикаторға шығарады.
ПО - жадты тазалайды.
Индикаторға енгізілген соңғы цифрді жоюға арналған Кейін (Назад) батырмасының бар екені есте болсын.
Іске қосу Программалар Стандартты Калькулятор.
Программаны іске қосу
Әдетте бұл қосымша негізгі менюдегі Программа бөлімінің бағынышты менюінде немесе MS Office тобында MS Word деп орналасады. Программаны іске қосу файлының аты – Winword.exe.
Бұл редакторда құрылған файлдарды құжат деп атайды және оның атының кеңейтілуі doc түрінде болады.
Терезе анатомиясы
MS Word терезесі стандартты элементтерден тұрады:
Тақырып қатары;
Көлденең меню;
Аспаптар панелі;
Қалып –күй қатары;
Көлденең және тік жылжу белдеулері және оларға тән: Көлденең және тік жүгіргіштер;
• Бейнелеу тәртіптерін таңдау тетіктері.
Аспаптар панелінің жиі қолданылатындары:
1. Стандартты аспаптар панелі. Жалпы сипаттамалық командалар тізбегінен құрылған пиктограммалардан тұрады. Олардың көмегі арқылы төмендегі амалдарды орындауға болады: ашу, сақтау, қағазға басу, алдын-ала қарап шығу, команданы орындатпау, кесте қою, жадының буферімен жұмыс істеу және т.б.
2. Форматтау аспаптар панелі. Таңбаларды, абзацтарды форматтауға қолданылады: шрифтің түрі , көлемі, стилі, жиектеу т.б.
Төменде көрсетілген Жиектеу (Обрамление) батырмалары мәтінді
тегістеп, көркемдеу үшін қолданылады. (1.1-сурет) Ол сәндік (декора-
тивті ) функциялар қызметін атқарады: сол жаққа, ортаға, оң жаққа
және еніне байланысты тегістеу әрекеттерін орындайды. Мәтінде белгіленген
фрагменттің форматын өзгерту – құжатты форматтау деп аталады. Форматтау объектілері кестеде көрсетілген.
Windows жүйесінің Сілтеуші терезесі
Сілтеуші терезесі – Windows жүйесінің файлдармен жұмыс істейтін негізгі программасы. Оның көмегімен келесі әрекеттерді атқаруға болады:
дискідегі файлдардың көшірмесін алу;
оларды басқа орынға жылжыту;
өшіру;
компьютер желілерінде байланыс ұйымдастыру;
программалық файлдарды іске қосу (орындау);
дискілерді форматтау.
Бұл программа арқылы әр түрлі мәліметтерді баспаға шығаруға (мәтіннен басқаларын да), диск, немесе каталог туралы толық ақпарат алуға және т.с.с. әрекеттерді орындауға болады.
Сілтеуші программасын іске қосу
Windows жүйесіндегі Сілтеуші терезесінің белгішесі Іске қосу батырмасын басқан соң көрінетін Программалар тобының төменгі қатарында орналасқан. Бұл программада экран бейнесі әр түрлі бола береді, бірақ оның көптеген элементтері Windows жүйесінің кәдімгі стандартты түрде беріледі.
Сілтеуші терезесі – екі бөліктен тұрады, оның сол жақ жартысында – компьютердегі бар дискілер, папкалар, программалық компоненттер (бұтақша тәрізді құрылым) түрінде көрінеді.
Сілтеуші терезесінің оң жақ жартысында – сол жақта белгіленген объектінің ішкі мазмұны көрініп тұрады. Мысалы, сол жақта каталог белгіленген болса, оң жақта каталогқа кіретін ішкі каталогтар мен әр түрлі файлдар көрсетіліп тұрады.
Файлдар атының алдында олардың қандай программада дайындалғанын, яғни тегін көрсететін кішкене белгішелері де орналасады.
Программа терезесінің төменгі жағында қалып-күй қатары бар, ол сол мезетте белгіленіп тұрған объект жайында мәлімет береді.
Папкалармен және файлдармен жұмыс істеу
Windows 98-де құжаттар және прграммалармен істелетін жұмыстарды өзіңізге ыңғайлы түрде ұйымдастыруға мүмкіндіктер бар. Файлдарды папкада сақтау, сонымен қатар оларды бір папкадан екіншіге көшіру, атын өзгерту, жылжытумен қатар файлдар мен папкаларды іздеп табу мүмкіндіктері де бар.
Папкалар жайында қосымша деректерді Windows анықтамасының Папкалар түйінді сөзінен табуға болады.
Папкалар құру.Папкалармен жұмыс істеу немесе компьютерге программаларды орнату барысында файлдарды құру және сақтау керек болады.
Файлдар компьютер дискісінде, желі дискіде, дискетте және деректерді тасымалдаушыларда орналасу мүмкін. Файлдарды белгілі бір қасиеті бойынша біріктірудің ең тиімді әдісі – оларды папкаларда сақтау.
Папка (қалта) құру үшін:
1.Жұмыс столында Менің компьютерім белгісін екі рет басыңыз. Экранда Менің компьютерім терезесі пайда болады.
2.С: дискісін ашып, оның ішінен Univer папкасына кіреміз. Менюден Файл-Создать-Папку немесе тышқанның оң жақ тетігін басып, пайда болған тәуелді менюден Создать-Папку бұйрықтарын таңдаңыз.
3.Өз тобыңыздың атын енгізіп, ENTER пернесін басыңыз. Нәтижесінде өз тобыңыздың атымен аталған папка құрылады.
4.Өз тобыңыздың атымен аталған папка ішінен төрт папка құрыңыз: WORD, POWER POINT, EXCEL, ACCESS.
Ескерту! Windows 98 жүйесінде файлдардың атын құратын таңбалар саны 255-тен артық болмауы қажет. Файл аттарында келесі таңбаларды қолдануға болмайды:\ : * ? `` ,Файлдың немесе папканың атын өзгерту
Файлдың немесе папканың атын өзгертуге болады
1.Қажетті файлды немесе папканы таңдап алыңыз.
2.Файл менюін немесе тышқан тетігінің оң жақ батырмасын басып Атын ауыстыру (Переименовать) командасын орындаңыз.
3.Жаңа ат енгізіп, ENTER пернесін басыңыз.
Файлдар мен папкаларды көшіру және жылжыту
Көшірілетін немесе жылжытылатын файл немесе папканы таңдап алыңыз.
Файлдар мен папкаларды өшіру (жою)
Өшірілген файлдар толық жойылмай, уақытша Жұмыс столындағы Қоржын (Корзина) папкасына салынады. Менюдегі Файл-Қоржынды тазарту (Очистить корзину) командасы орындалса, өшірілгендер біржола жойылады. Қоржындағы өшірілген файлдарды, қоржынды тазаламасаңыз, қалпына келтіруге болады (Файл-Қалпына келтіру (Воостановить)).
Файлдарды немесе папкаларды жою.
Жұмыс столындағы Менің компьютерім белгішесінде тышқанның курсорына әкеліп, оның сол жақ батырмасын екі рет басыңыз.
Экранда Менің компьютерім терезесі ашылады.
1.Жойылатын файлды немесе папканы алыңыз.
2.Файл менюінен Жою (Удалить) пунктін таңдаңыз.Экранда файлды өшіруді растайтын сұхбат терезесі пайда болады.
3.Иә батырмасын басыңыз Файл қоржынға жіберіледі.
Файлды мүлдем (қалпына келтіруге болмастай етіп) жою.
4.Жұмыс столындағы Қоржын белгісін екі рет басыңыз.
Экранда Қоржын терезесі ашылады.
Файл менюінен Қоржынды тазалау (Очистить корзину) командасын таңдаңыз.
Бас меню және меню командалары қатарына
программалар жарлықтарын қосу
Жұмыс үстеліндегі жарлықты бас менюге қосу үшін сол жарлық белгісін тышқанмен Іске қосу батырмасына жеткізсе болғаны. Менюдің ішкі құрылымына жақ программа (қатар) жарлығын енгізу үшін:
Бас менюді ашамыз да Баптау – Тапсырма тақтасы (Настройка – Панель задач) командасын орындаймыз. Менюді баптау астарлы терезесінде Қосу батырмасын шертеміз де, егер программаны атын білетін болсақ, командалық жолға теріп жазамыз немесе Шолу батырмасын шертіп, қажетті программаны ерекшелейміз.
Ашу (Открыть) батырмасын шертіп, программаның аты командалық жолға жазылғаннан кейін, Ары қарай батырмасын шертеміз терезе ашылады. Осы терезеде программаны орналасатын орнын көрсетеміз де Ары қарай батырмасын шерткен соң қалған шарт белгіні ерекшелейміз. Дайын (Готово) батырмасын шерткен соң, таңдаған программанын жарлығы, ерекшеленген шарт белгімен, өзіміз көрсеткен қатарға қосылады. Егер, программаны жарлығын өшіру қажет болса, осы әрекетке қарсы жүреміз, яғни бірінші өшіру командасын береміз де, одан кейін өшірілетін жарлықты көрсетеміз.
Жұмыс үстелін безендіру
WINDOWS ортасында жұмыс үстелінің параметрлерін өз қалаумызша өзгертуімізге болады. Жұмыс үстелінің параметрлеріне фон, бет перде (заставка), түрлі-түсті гамма және дыбыс, курсор, шартты белгілер және қаріптер жатады. Жұмыс үстелін көркемдеу үшін бас менюдегі Баптау – Басқару тақталары (Настройка – Панель управления) командасын орындап, ашылған терезеде Экран шарт белгісінде тышқанды екі рет шертеміз немесе жұмыс үстелінің жанама менюінің Қасиеттер командасын орындаймыз. Осы екі әрекеттің бірін орындаған соң, жұмыс үстелін көркемдеу мүмкіндіктерін беретін, Фон, Бет перде, Көркемдеу. Параметрлер астарлы беттерінен тұратын Қасиеттер – Экран сұхбат терезесі ашылады.
Фон астарлы бетінде берілген тізімнен суреттердің бірін таңдаймыз немесе Шолу... батырмасын шертіп, файлға сақталған қажетті суретті ашу арқылы жұмыс үстелін безендіру мүмкіндігі бар. Сондай-ақ, бұл суреттің жұмыс үстеліндегі орналасу
жағдайын таңдай алмаймыз.
Параметрлер... батырмасын шертіп, ашылған терезеде өзіміз қалаған параметрлерін енгіземіз.
Безендіру астарлы бетінде WINDOWS операциялық жүйесінде жұмыс істейтін терезелердің стандартты элементтерінің түсін, қаріпін өзгерту мүмкіндіктері бар. Берілген тізімнен қажетті элементті таңдап алған соң, өзімізге ұнайтын түсті, қаріп түрін таңдаймыз. Үлгісін осы терезеде көріп отырып, қолдану немесе басқасына ауыстыру өз қолымызда. Тізімде берілген түстерден басқа түстерді Басқа...батырмасын шертіп, ашылған терезеде түрлі түстерді біріктіре отырып, дайындау мүмкіндігі бар.
Параметрлер астарлы бетінде түрлі- түсті палитраны таңдай отырып, экран аймағының алып тұрған орнын үлкейтіп-кішірейтуге болады. Қосымша... батырмасын шертіп ашылған терезеде монитор туралы толық дерек алу және параметрлерін өзгерту мүмкіндігі бар.
Қолданбалы программалар
Қолданбалы программалар түрлі қызмет атқарады. Қолданбалы программаларда меню, команда және терезе ұғымы қолданылады.
Меню. Программада атқарылатын қызмет түрлерінің жиыны меню деп аталады. Әр меню өз кезегінде тағы да менюлер тізімінен құралуы мүмкін, көбінесе менюлер қабаттасып, тармақталып құрылады. Тармақтың ең соңғы буынында орындалатын әрекет, яғни командалар орналасады.
Терезелер. Терезелер – информациямен жұмыс істеуге арналған экран ауданы, ол тік төртбұрышты жиекпен қоршалады және арнайы элементтерден құрылады, программа мазмұны теледидар экранындағы сияқты осы тіктөртбұрышты аудан ішінде ғана көрсетіледі, жан-жаққа шашырамайды. Барлық қолданбалы программалар терезесінің бастапқы жолдарында программа аты мен меню жолы орналасады.
Қолданбалы программалар түрлері ретінде мәтіндік редакторлар, баспа жүйелері, кестелік процессорлар, графикалық редакторлар, деректер қорын басқару жүйелері, автоматтық жобалау жүйелері, ойындар, бухгалтерлік программалар және т.б. атауға болады. Мәтіндерді өңдеуге, безендіруге, басуға, сурет салуға, есептеулер жүргізуге, информациялар массивін өңдеуге түрлі қолданбалы программалар жасалынған.
4 – Дәріс
Тақырыбы: Windows ОЖ стандартты программалары (жұмыс үстелі, терезе түрлері. бумалар мен жарлықтарды даярлау және жою). Архивтеудің қажеттілігі. Архивтік файл, Компьютерлік вирустар.
Мақсаты:
Windows ож стандартты программалары
(жұмыс үстелі, терезе түрлері. бумалар мен
жарлыктарды даярлау және жою).
Архивтеудің қажеттілігі.
Архивтік файл, Компьютерлік вирустар.
Windows жүйесінің негізгі объектілері және оларды басқару әдістері
Жұмыс үстелі
Компьютерді іске қосып операциялық жүйе жүктелгеннен кейін, экранға Жұмыс үстелі (Рабочий стол) шығады. Ол қандай да бір фонға орналасқан қаптамалар мен таңбашалардан тұрады.
Жұмыс үстелінің негізгі элементтері
Пиктограмма деп объектінің графиктік бейнелеуін айтады. Пиктограммаға жасалған амалдар тікелей объектіге де қолданылады. Мысалы, пиктограмманы өшіру объектіні өшіру, пиктограмманы көшіргеніміз объектні көшіру болып табылады.
Таңбаша (ярлык)- ол объектіге нұсқағыш қызметін атқарады. Таңбашаны өшірсек объектіні емес тек нұсқағышты өшіреміз. Таңбашамен жұмыс істеу тәсілдерінің пиктограммамен жұмыс тәсілдерінен еш айырмашылғы жоқ. Таңбашаның көмегімен кейбір жиі қолданылатын объектілерге жылдам қатынауға болады. Таңбашаның төменгі сол жақ бұрышында иілген жебелгі болады.
Есептер панелі – экранның ең төменгі жағында орналасқан сұр жолақ. Мұнда Іске қосу (Пуск) батырмасы орналасқан. Берілген уақыт мезетінде іске қосылып тұрған пиктограммалар есептер панелінің ортасында көрсетілді. Ал оң жағында индикаторлар бейнеленген.
Іске қосу батырмасы. Мұнда Бас меню (Главное меню) орналасқан. Бұл батырма компьютердің кез-келген жеріне апаратын бас нүкте болып табылады.
Индикаторлар – кейбір мәліметтерді (уақыт, пернетақта режимі, принтердің күйі және т.б.) экранға шығарып қою үшін қажет.
Windows –тың файлдары мен қаптамалары
Файлдарды компьютердің қатқыл дискісіне сақтау тәсілдері файлдық жүйе деп аталады.
Менің компьютерім (Мои компьютер) терезесін ашып, онда С: қатқыл дискісінің таңбашасын тауып аламыз. Сол таңбашаға екі рет шертсе жаңа терезе ашылады. Бұл терезеде С қатқыл дискісінде орналасқан файлдар мен қаптамаларды көруге болады. Сол қаптаманың біреуін таңдап алып, тышқан нұсқағышымен екі рет шерту арқылы оны ашып алуға болады.
Осы процесті қайталай отырып бағыныңқы қаптамалардың ең түпкі файлдарына жетуге болады.
Қаптама терезесі дегеніміз осы қаптаманың ішінде орналасқан файлдар мен қаптамалардың графиктік түрде бейнеленуі. Кез келген қаптама өз терезесінде ашылады. Осылайша бір мезгілде бірнеше терезені ашып қоюға болады.
Қаптама терезесінің құрылымы
Меню жолы
С:\ Windows қаптамасының терезесі бейнеленген. Қаптама терезесі келесідей элементтерден тұрады.
Тақырып жолы – мұнда қаптаманың тақырыбы жазылған. Осы жолды тышқан нұсқағышымен іліп алып оны Жұмыс үстелінде сүйреуге болады.
Жүйелік таңбаша – кез келген қаптама терезесінің сол жақ жоғары бұрышында орналасқан. Осы таңбашаға шерту арқылы қызметтік менюді алуға болады. Қызметтік менюде орналасқан комнадалардың көмегімен терезенің мөлшерін өзгертіп, оның Жұмыс үстелінде орналысуын басқаруға болады.
Өлшемдерді басқару батырмалары. Бұл батырмалар қызметтік менюдегі командаларды қайталайды. Оларыдың саны үшеу: орау, жаю және жабу батырмалары.
Меню жолы. Қаптама терезелері үшін меню жолы стандартты болып табылады. Тышқанның шертпесі осы менюге кіретін командалар тізімін ашып береді.
Аспаптар панелі. Мұнда жиі қолданылатын командалар батырма түрінде бейнеленеді.
Адрестік жол. Мұнда ағымдағы қаптамаға жолдың адресі бейнеленеді. Адрестік жолдың оң жақ шетіндегі жебелік батырманы басу арқылы қалқыма терезе ашылады. Сол терезеден қажетті адресті таңдап алу арқылы файлдық құрылымының басқа бөлімдеріне жылдам қатынауға болады.
Айналдыру сызғыштары.егер қаптамада өте көп объект орналасса, онда барлық объектіні көріп шығу үшін жұмыс кеңістігінің оң жақ және төменгі жақтарында тұрған айналдыру сызғыштарын пайдаланады.
Жұмыс кеңістігі. Мұнда қаптамада сақтаулы объектілердің таңбашалары бейнеленеді. Объектілердің экранда бейнеленуі әдістерін байқауға болады.
Файлдық жүйемен жұмыс істеу
Файл орналасатын орынды қаптама (папка) деп атайды. Файлды атқаратын қызметіне қарай жеке-жеке қаптамаларда орналастырады. Қаптаманың ішінде
Папкалармен және файлдармен жұмыс істеу.
Стандартты программалар. Антивирустық программалар
Windows жүйесінің Сілтеуші терезесі
Сілтеуші терезесі – Windows жүйесінің файлдармен жұмыс істейтін негізгі программасы. Оның көмегімен келесі әрекеттерді атқаруға болады:
дискідегі файлдардың көшірмесін алу;
оларды басқа орынға жылжыту;
өшіру;
компьютер желілерінде байланыс ұйымдастыру;
программалық файлдарды іске қосу (орындау);
дискілерді форматтау.
Бұл программа арқылы әр түрлі мәліметтерді баспаға шығаруға (мәтіннен басқаларын да), диск, немесе каталог туралы толық ақпарат алуға және т.с.с. әрекеттерді орындауға болады.
Сілтеуші программасын іске қосу
Windows жүйесіндегі Сілтеуші терезесінің белгішесі Іске қосу батырмасын басқан соң көрінетін Программалар тобының төменгі қатарында орналасқан. Бұл программада экран бейнесі әр түрлі бола береді, бірақ оның көптеген элементтері Windows жүйесінің кәдімгі стандартты түрде беріледі.
Сілтеуші терезесі – екі бөліктен тұрады, оның сол жақ жартысында – компьютердегі бар дискілер, папкалар, программалық компоненттер (бұтақша тәрізді құрылым) түрінде көрінеді.
Сілтеуші терезесінің оң жақ жартысында – сол жақта белгіленген объектінің ішкі мазмұны көрініп тұрады. Мысалы, сол жақта каталог белгіленген болса, оң жақта каталогқа кіретін ішкі каталогтар мен әр түрлі файлдар көрсетіліп тұрады. Файлдар атының алдында олардың қандай программада дайындалғанын, яғни тегін көрсететін кішкене белгішелері де орналасады.
Программа терезесінің төменгі жағында қалып-күй қатары бар, ол сол мезетте белгіленіп тұрған объект жайында мәлімет береді.
Папкалармен және файлдармен жұмыс істеу
Windows -құжаттар және прграммалармен істелетін жұмыстарды өзіңізге ыңғайлы түрде ұйымдастыруға мүмкіндіктер бар. Файлдарды папкада сақтау, сонымен қатар оларды бір папкадан екіншіге көшіру, атын өзгерту, жылжытумен қатар файлдар мен папкаларды іздеп табу мүмкіндіктері де бар.
Папкалар жайында қосымша деректерді Windows анықтамасының Папкалар түйінді сөзінен табуға болады.
Папкалар құру.Папкалармен жұмыс істеу немесе компьютерге программаларды орнату барысында файлдарды құру және сақтау керек болады.
Файлдар компьютер дискісінде, желі дискіде, дискетте және деректерді тасымалдаушыларда орналасу мүмкін. Файлдарды белгілі бір қасиеті бойынша біріктірудің ең тиімді әдісі – оларды папкаларда сақтау.
Папка құру үшін:
1.Жұмыс столында Менің компьютерім белгісін екі рет басыңыз. Экранда Менің компьютерім терезесі пайда болады.
2.С: дискісін ашып, оның ішінен Univer папкасына кіреміз. Менюден Файл-Создать-Папку немесе тышқанның оң жақ тетігін басып, пайда болған тәуелді менюден Создать-Папку бұйрықтарын таңдаңыз.
3.Өз тобыңыздың атын енгізіп, ENTER пернесін басыңыз. Нәтижесінде өз тобыңыздың атымен аталған папка құрылады.
4.Өз тобыңыздың атымен аталған папка ішінен төрт папка құрыңыз: WORD, POWER POINT, EXCEL, ACCESS.
Ескерту! Windows 98 жүйесінде файлдардың атын құратын таңбалар саны 255-тен артық болмауы қажет. Файл аттарында келесі таңбаларды қолдануға болмайды:\ : * ? `` ,Файлдың немесе папканың атын өзгерту
Файлдың немесе папканың атын өзгертуге болады
1.Қажетті файлды немесе папканы таңдап алыңыз.
2.Файл менюін немесе тышқан тетігінің оң жақ батырмасын басып Атын ауыстыру (Переименовать) командасын орындаңыз.
3.Жаңа ат енгізіп, ENTER пернесін басыңыз.
Файлдар мен папкаларды көшіру және жылжыту
Көшірілетін немесе жылжытылатын файл немесе папканы таңдап алыңыз.
Ескерту.Бұл амалдарды бірнеше объектілерге қолдануға болады, ол үшін оларды белгілеп алу керек.
Бір файлды белгілеу қиын емес – сол файлдың белгішесінде тышқанды бір рет басу керек. Қатар орналасқан бірнеше файлды белгілеу үшін:
бірінші тұрған файл атын курсормен көрсетіп, тышқан пернесінің сол жағын бір басыңыз.
SHIFT пернесін басып ұстап тұрып, тышқан курсорын соңғы файлға жеткізіп, пернені тағы бір басу керек.
Белгілеуді керісінше алып тастау үшін сол файлдар атының үстіңгі немесе астыңғы жағына тышқан курсорын алып барып оны бір рет басу керек.
Папка ішінде әр жерде орналасқан файлдарды белгілеу үшін:
бірінші файл атына тышқан курсорымен көрсетіп, пернесін басу керек;
CTRL пернесін басып ұстап тұрып, керекті файл аттарына тышқан курсорын алып барып, пернені біртіндеп басып отыру керек.
Терезедегі барлық элементті белгілеу үшін Правка менюінен Бәрін белгілеу (Выделить все) командасын таңдаңыз.
1.Файлды көшіру үшін Правка менюінен Көшіру (Копировать) командасын, ал файлды жылжыту үшін Қиып алу (Вырезать) командасын таңдаңыз.
2.Көшірілген немесе орын ауыстырылған файлды енгізу (сыйғызу) үшін қажетті папка атына екі рет басыңыз.
3.Правка менюінен Қою (Вставить) командасын таңдаңыз. Файл жаңа орынға қойылады.
Файлдар мен папкаларды өшіру (жою)
Өшірілген файлдар толық жойылмай, уақытша Жұмыс столындағы Қоржын (Корзина) папкасына салынады. Менюдегі Файл-Қоржынды тазарту (Очистить корзину) командасы орындалса, өшірілгендер біржола жойылады. Қоржындағы өшірілген файлдарды, қоржынды тазаламасаңыз, қалпына келтіруге болады (Файл-Қалпына келтіру (Воостановить)).
Файлдарды немесе папкаларды жою.
1.Жұмыс столындағы Менің компьютерім белгішесінде тышқанның курсорына әкеліп, оның сол жақ батырмасын екі рет басыңыз.
Экранда Менің компьютерім терезесі ашылады.
1.Жойылатын файлды немесе папканы алыңыз.
2.Файл менюінен Жою (Удалить) пунктін таңдаңыз.Экранда файлды өшіруді растайтын сұхбат терезесі пайда болады.
3.Иә батырмасын басыңыз Файл қоржынға жіберіледі.
Файлды мүлдем (қалпына келтіруге болмастай етіп) жою.
4.Жұмыс столындағы Қоржын белгісін екі рет басыңыз.
Экранда Қоржын терезесі ашылады.
Файл менюінен Қоржынды тазалау (Очистить корзину) командасын таңдаңыз.
Жиі қолданылатын файлдармен жұмыс істеу
Іске қосу батырмасын басып, Құжаттар (документы) пунктін таңдаңыз. Экранда жақында ашылған құжаттардың тізімі пайда болады.
Осы тізімнен қажет құжатты таңдап алыңыз. Экранда таңдалған құжат ашылады.
Компьютерлік қылмыс және компьютердің оған қарсы күресі
Қоғамды компьютерлендіру жаңа тәртіп бұзушылықты тудырды, яғни компьютердің жадындағы мәліметтерді өзгерту және оны ұрлау. ЭЕМ- нің көмегімен оған қарсы амалдар қолдану да аз емес.
Компьютерлік қылмыстың негізгі трлері:
1.Ақпаратты рұқсатсыз пайдалану.
Байланыс каналы арқылы ақпаратты рұқсатсыз пайдалану;
Физикалық вариант- қызметке қолданылатын қағаздарды, листингтерді және т.б. жинау.
2.Рұқсатсыз, жасырын кіру мүмкіндігі.
Заңды түрде қолданушының торабына заңсыз түрде қосылу;
Мәліметтерді сақтау жүйесінің әлсіз жерлерін табу.
Мәліметтерді манипуляциялау.
Мәліметтерді ауыстыру;
Кодтарды ауыстыру;
Компьютерлік вирустар.
3.Көрсетілген компьютерлік қылмыстар төмендегі мақсаттар үшін жасалынады:
Ақша ұрлау;
Заттарды ұрлау;
Компьютердегі ақпараттарды заңсыз пайдалану;
Компьютердегі ақпараттарға өзгерістер енгізу;
Компьютердің уақытын ұрлау;
Жалған документтер жасау;
Жүйелерді рұқсатсыз пайдалану.
5 – Дәріс
Тақырыбы: MS OFFICE Microsoft Word мәтіндік (текст) редакторлары MS Word -та обьектілермен жұмыс жасау. Мәтіндік құжаттарда кестелер құру, диаграммаларды құрастыру, сурет енгізу. Колонтитулдар. Гиперссылка MS Word редакторында құжатты басып шығару. Мәтінді форматтау және редакциялау жолдары.
Мақсаты:
Word мәтіндік редакторы туралы жалпы түсінік алу
Менюді меңгеру, сызғыш және аспаптар панелі
Экранды түрлендіруді үйрену, беттің параметрлері
Құжаттарды құру, сақтау, ашу және жұмысты аяқтау.
Word – пен танысу
Word мәтіндік редактор. Ол мәтіндік құжаттар құруға, көруге, модификациялауға (жаңартуға) және басуға арналған Windows ортасының қосымшасы. Word – мәтіндік және графикалық ақпараттарға жүздеген амалдар қолдануға мүмкіндік беретін, жетілдірілген мәтіндік процессорлардың бірі. Соның ішінде, Word мәтіндік құжаттармен мынадай жиі кездесетін әрекеттерді қолдануға мүмкіндік береді:
Алфавиттік –цифрлық ақпаратты теру және модификациялау;
True Туре шрифтерін қолдану арқылы таңбаларды форматтау;
Беттерді форматтау (сілтемелер мен колонтитулды қоса есептегенде);
Құжаттарды түгелдей форматтау;
Автоматты түрде сөздерді тасымалдап, синонимдерді таңдау және жазылу тәртібін тексеру.
Windows – тың басқа қосымшаларында дайындалған бейне көріністерді, мәтіндік фрагменттерді, кестелерді, яғни объектілерді Word –та құжаттармен байланыстыру және енгізу (OLE) технологиясын жүзеге асыруға болады. Гиперсілтеме – берілген құжатқа басқа файлға немесе фрагментке көшу мүмкіндігін туғызатын түрлі - түсті асты сызылған мәтін немесе графика.
MS Word көптеген теру жұмыстарын атқаруға мүмкіндік береді, басқаша айтқанда баспа жұмыстарында тираждау үшін қажет алғашқы үлгіні көркемдеп дайындауға болады.
Программада құжаттарға қолданылатын дайын шаблондар мен стильдердің кең жинағы бар: кестелер, автокоррекциялау, автомәтін функциялары, қолданушылардың аспаптар панелі және т.б.
Программаны іске қосу
Әдетте бұл қосымша негізгі менюдегі Программа бөлімінің бағынышты менюінде немесе MS Office тобында MS Word деп орналасады. Программаны іске қосу файлының аты – Winword.exe.
Бұл редакторда құрылған файлдарды құжат деп атайды және оның атының кеңейтілуі .doc түрінде болады.
Терезе анатомиясы
MS Word терезесі стандартты элементтерден тұрады:
Тақырып қатары;
Көлденең меню;
Аспаптар панелі;
Қалып –күй қатары;
Көлденең және тік жылжу белдеулері және оларға тән:
Көлденең және тік жүгіргіштер;
Бейнелеу тәртіптерін таңдау тетіктері.
Аспаптар панелінің жиі қолданылатындары:
3. Стандартты аспаптар панелі. Жалпы сипаттамалық командалар тізбегінен құрылған пиктограммалардан тұрады. Олардың көмегі арқылы төмендегі амалдарды орындауға болады: ашу, сақтау, қағазға басу, алдын-ала қарап шығу, команданы орындатпау, кесте қою, жадының буферімен жұмыс істеу және т.б.
4. Форматтау аспаптар панелі. Таңбаларды, абзацтарды форматтауға қолданылады: шрифтің түрі , көлемі, стилі, жиектеу т.б.
Төменде көрсетілген Жиектеу (Обрамление) батырмалары мәтінді тегістеп,
көркемдеу үшін қолданылады. Ол сәндік (декоративті ) функциялар қызметін атқарады: сол жаққа, ортаға, оң жаққа
және еніне байланысты тегістеу әрекеттерін орындайды. Мәтінде белгіленген фрагменттің форматын өзгерту – құжатты форматтау деп аталады. Форматтау объектілері кестеде көрсетілген.
Объект
Параметрлері
Команда
Бет
Қағаздың шет аймақтарынан қалдыратын бос орын: сол, оң, жоғарғы, төменгі жақ.
Бағыт-бағдар: кітап немесе альбом тәріздес
Файл(Параметр страницы)
Абзац
Бірінші жолдағы азат жол; беттегі абзацтың орналасуы мен ені; жолдардың аралықтарының қашықтығы; қатарларды тегістеу тәсілдері; аралас абзацтар араса
Формат (Абзац)
Мәтін
Шрифт: астын сызу, әріп биіктігі, әріп түсі, арнайы әрекеттер (жоғарғы және төменгі индекстер т.б.)
Формат (Шрифт)
Құжатты термес бұрын, алдымен жұмыс терезесін қолданушыға ыңғайлы болатындай етіп икемдеген жөн.
Word редакторы терезесiнiң стандартты элементтерi
1.Word редакторын iске қосу және онымен жұмыс iстеудi аяқтау
Орнатылған Word редакторын iске қосу бiрнеше жолмен орындалады:
2. Басты менюдiң Iске қосу – Программалар - Windows Word (Стандартты тобының iшiнде де болуы мүмкiн) қатарында тышқанды шерту арқылы.
3. Windows жүйесiнiң Менiң компьютерiм немесе Сiлтеуiш (Проводник) терезелерiнiң бiрiн пайдалану арқылы (ProgramFiles – MicrosoftOffice-Winword бумасы Winword.exe файлы).
4. Жұмыс үстiндегi Word редакторының жарлығында тышқанды екi рет шерту арқылы (жарлық болмаса, басқа тәсiлдi қолдану керек) т.б.
Редактормен жұмысты аяқтау (доғару) кез келген стандартты тәсiлдермен жүргiзiле бередi.
Word редакторының терезесiмен танысу
Word редакторының негiзгi терезесiнде Windows жүйесiндегi стандартты көптеген элементтер бар. Солардың iшiндегi Word редакторына тән қосымша элементтердi қарастырып өтейiк.
Қалып-күй қатары
Қалып-күй немесе қалып қатары негiзгi терезенiң төменгi жағында орналасқан, онда терiлiп жатқан құжат жөнiнде бiрсыпыра мәлiметтер бар. Қалып қатары көрiнбей тұрса, Сервис-Параметрлер командасын орындап, оның Сыртқы түр (Вид) астарлы бетiндегi Терезе тобының Қалып қатары (Строка состояния) атты жалаушасын көтерiп қою қажет ендi оның элементтерiн қарастырып өтейiк.
Элемент
Ненi көрсетедi
Стр1
Терiлiп немесе түзетiлiп жатқан терезедегi бет нөмiрi (1-бет)
Разд.1
Терезедегi мәтiн бөлiгi нөмiрiн көрсетедi, бұл элемент бөлiктерден тұратын Басты құжат (Главный документ) үшiн ғана қажет;
На 17,1 см
Курсор тұрған ағымдағы жолдан сол беттiң жоғарғы шетiне дейiнгi қашықтық, курсор экранда көрiнiп тұрғанда ғана көрсетiледi;
Ст 21
Осы беттiң жоғарғы шетiнен курсорға дейiнгi қатарлар саны, курсор көрiнiп тұрғанда ғана көрсетiледi;
Кол 33
Осы беттiң жоғарғы шетiнен курсорға дейiнгi қатарлар саны, курсор көрiнiп тұрғанда ғана көрсетiледi;
ЗАП
Макрокомандаларды жазу (запись) режимi iске қосылған екпiндi күйде екенiн көрсетедi, бұл режимдi iске қосу тышқанмен ЗАП батырмасын көрсетiп тұрып, оны екi рет шерту арқылы орындалады;
ИСПР
Түзетулердi (исправления) белгiлеу режимi екпiндi күйде, олар құжаттық соңғы нұсқасына қандай өзгерiстер енгiзiлгенiн бiлдiредi, бұл режимдi де iске қосу немесе алып тастау тышқанды екi шерту жолымен жүргiзiледi;
ВДЛ
Белгiлеулердi кеңейтетiн (Расширить выделения) ±8 арқылы кеңейтуге болатынын (бiр символға, сөзге, сөйлемге т.б) көрсетiп тұрады. Белгiленген көлемдi кiшiрейту –Shift+F8 арқылы, ал белгiлеудi тоқтату – ESC арқылы орындалады;
ЗАМ
Символдарды ауыстыру (заменить) режимi екпiндi күйде тұрғанын көрсетедi, символдарды сыналап енгiзу тәртiбi (вставка) орындалса, ол солғын түске боялады. Бiр тәртiптен екiншiсiне ауысу ЗАМ батырмасында тышқанды екi рет шерту арқылы жүргiзiледi.
Сағат (Windows NT 3.51)
Windows NT 3,51 жүйесiнде үстiмiздегi уақыт көрсеткiшi, Windows 95 немесе Windows NT 4,0 жүйесiнде уақыт бұдан төменiрек тапсырмалар тақтасында көрiнiп тұрады.
Қалып қатарында мұнан басқа қара түске боялып белгiлi бiр режимнiң iске қосылып тұрғанын, ал солғын түстi болса – iске қосылмағанын бiлдiрiп тұратын жұмыс тәртiбi индикаторлары бар, олар:
цифрлық таңбалары бар көлденең және тiк жылжыту белдеулерi мәтiн iшiндегi курсор тұрған орынды бағдарлау мүмкiндiгiн бередi. Бiрақ бұл жылжу белдеулерi Word редакторында бұрынғыдан маңыздырақ қосымша функциялар атқарды.
Көру режимдерiнiң батырмалары қалып қатары маңындағы көлденең жылжу алабының сол жақ шетiнде орналасады да, олар мыналардан тұрады:
Кәдiмгi режим (обычный режим) батырмасы;
Электрондық құжат режимi;
Беттердi белгiлеу (структура) режимi;
Құрал-саймандар тақтасы
Саймандар (құрал-саймандар) тақтасы командалар мен iс-әрекеттердi жылдам орындау үшiн ең ыңғайлы жағдай жасайды. Оны пайдалану тышқан қолтетiгiнiң немесе соған ұқсас басқа аспаптың көмегiмен жүргiзiледi. Саймандар тақтасының белгiлi бiр командасын орындау сол командаға сәйкес батырманы тышқанмен шерту арқылы орындалады.
Word редакторында құжат ашу
Word ортасында бұрын дискiге жазылған құжатты ашу үшiн Құжатты ашу (Открытие документа) сұхбат терезесi қолданылады. Бұл терезе Файл ашу (Файл открыть) командасын орындағанда немесе батырмасын шерткенде экранға шығады. Сұхбат терезесiндегi диск немесе бума таңдау мүмкiндiгiн беретiн батырманы шерткенде диск немесе бумалардың тiзiмi шығады. Керектi буманы не дискiнi таңдап алған соң, ашылуға тиiс құжатты тiзiмнен iздеймiз. Соны таңдап алып тышқанды екi рет шертемiз немесе Ашу батырмасын шертемiз.
Саймандар тақтасының “Стандартты” тобының батырмалары.
Жаңа құжат ашу
Жаңадан құжат құрайтын мәтін жазу терезесін ашу үшін:
1.Файл менюінің Құру (Создать) командасын таңдау қажет;
Оның Жалпы (Общие) ішкі бетін таңдап алып, Жаңа құжат (Новый документ) белгісінде тышқанды екі рет шерту керек.
Құжатты сақтау
Word редакторында терезедегі дискіден оқылған немесе жаңадан жасалған екпінді құжатты дискіге жазып сақтауға болады. Барлық ашылған құжаттардың бәрін бірден сақтау мүмкіндігі де бар.
Құжатты автоматты түрде сақтайтын уақыт аралығын өзгерту
1.Сервис менюінің Параметрлер командасын таңдап, оның Сақтау (Сохранение) атты ішкі бетін (парағын) ашу керек.
2.Әрбір ... минут сайын автоматты сақтау жалаушасын көтеріп (белгілеп) қою қажет.
3.Минуттер жазылатын өріске есте сақтау жиілігіне тиіс сан енгізіледі, ол сан аз болған сайын кездейсоқ жағдайларда жоғалатын мәлімет көлемі азаяды.
4.Жұмыс соңында Файл-Сақтау командасын орындау немесе Сақтау батырмасын басу керек.
6 – Дәріс
Тақырыбы: Мәтіндерді редакциялау және форматтау
Мақсаты:
Мәтіндік құжаттарда кестелер құру.
Графикалық мәліметтермен (автофигура) жұмыс Кестелер тақырыбын құру.
Ұяшықтарды біріктіру және бөлу
Тақырыпты тікелей кестеде орналастыру керек болса, бір қатардың бірнеше ұяшықтарын біріктіру қажет.Осыған ұқсас әрекетті ұзын мәтінді кестенің бір қатарында орналастыру кезінде немесе графикалық бейнені кесте ішіне енгізу барысында пайдалануға тура келеді. Word – та бір-біріне жақын орналасқан торларды бір торға біріктіруге болады. Мұнда олардың ішіндегі мәліметтерде бір ұяшықтың ішіне біріктіріледі.
Бір қатарда бір-біріне жақын орналасқан бірнеше торларды біріктіру үшін біріншіден біріктіретін ұяларды белгілеп аламыз. Содан кейін:
- КестеҰяшықтарды біріктіру (Таблица Объединить ячейки) командасын орындаймыз. Нәтижесінде белгіленіп алынған ұялар біріктіріледі. Қажет болса ұя ішіндегі мәліметтерді бөлек форматтауға болады.
Бірнеше торларды саймандар тақтасының көмегімен де орындауға мүмкіндік бар. Ол үшін:
1.Кестелер және шекаралар батырмасын шертіп, экранға Кестелер және шекаралар саймандар тақтасын шығару.
2.Өшіргіш (Ластик) батырмасын шертіп, өшіргішке айналған курсорды кестенің керек емес сызығына орналастырып, сонан соң тышқан батырмасын басулы күйінде жылжыта отырып өшіріп тастаймыз. Бірнеше торларды жылдам біріктіру үшін оларды белгілеп алып, Ұяларды біріктіру (Обьединить ячейки) батырмасын шертсе де болады.
Бір торды бірнеше торларға бөлу
Ұяшықтарды бөліктерге бөлу оларды біріктіруге кері операция болып табылады. Оның көмегімен біріктірілген ұяшықтарды бастапқы қалпына келтіруге болады. Мұнда ұяшықтар арасында мәтінді орналастыру символдар санымен анықталады. Сондай-ақ біріктірілмеген көлемді ұяшықтарды да бөлуге болады. Нәтижесінде бөлінген ұяшықтардың өлшемдері бірдей болады. Бір торды бірнеше бөлікке бөлу үшін:
1.Кестелер және шекаралар батырмасын басып, экранға Кестелер және шекаралар саймандар тақтасын шығарамыз.
2.Кесте салу командасын орындаймыз, сонда сілтеме белгі қаламұшқа айналады.
3.Тышқанда шертіп торды бірнеше бөлікке бөлеміз.
5.1- сурет. Ұяшықтарды бөлу сұхбат терезесі
Кестелерді форматтау
Кестедегі мәліметті жеңіл әрі тез оқуға мүмкіндік беретін етіп форматтауға болады. Торлар ішіндегі мәліметте форматтау үшін әдеттегі форматтау тәсілдерін де қолдануға болады. Қаріп түрін, оның өлшемін және кескінін (сызылымын) өзгертуді алдыңғы сабақтардан білеміз. Формат командасын ұсынатын барлық әрекеттерді (бұрыннан таныс) қолдануға болады.
Кесте Автоформаттау (Таблица Автоформат) командасы кестені әшекейлеуге алдын ала анықталған стильдерін қолдану арасында оны безендіруге қажетті уақытты қысқартуға мүмкіндік береді. Олардың көмегімен ұяшықтарды жиектеу мен іштерін бояуды, шрифт түрімен түсін, сондай-ақ торлардың мөлшерін олардың ішіндегі мәліметке сәйкес автоматты түрде өзгерту параметрлерін жылдам анықтауға болады.
Кестені форматтау үшін курсорды кесте ішіне орналастыру керек.
Кесте Автоформат командасын таңдасақ , соның нәтижесінде экран бетіне 5.2- суретте көрсетілгендей Кестені автоформаттау сұхбат терезесі шығады. Алдын ала анықталған формат тізімінен өз қалауымызша формат түрін таңдап аламыз, ол форматтың сыртқы бейнесі Үлгі (Образец) бөлігінде көрсетіледі. Егер қолданылатын форматтағы әшекейлеу элементтернің бірсыпырасын қалдырып, ал кейбір элементтерін өзгерту қажет болса, Пайдалану бөлігіндегі жалаушаларды біртіндеп белгілеп шығамыз (Жиектеу, қаріп, Авто-таңдау, Ішін бояу, Түсі). Жұмыс нәтижесін Үлгі бөлігінен көріп отырамыз. Ал, автоформатты кестенің тек белгілі бір бөлігіне қолдану үшін, Әшекейлеуді өзгерту (Изменить оформление) бөлігінде форматты өзгертілетін кесте бөлігін атап көрсету қажет (мысалы, Тақырып қатары, бірінші бағана, Соңғы қатар, Соңғы бағана т.с.с.). Ең соңында ОК батырмасын шерту керек.
Кестені автоформаттау сұхбат терезесі
Кесте жақтаулары форматтарын таңдау
Word редакторы жеке ұяшықтарға, қатарларға, бағаналарға және толығымен кестеге жақтаулар (жақтау) қосуға мүмкіндік береді. Жақтауды барлық кестеге немесе оның жеке элементтеріне орнату үшін мынандай әрекеттер орындалады:
Қатарлар мен бағаналарды нөмірлеу
Ұяшықты (қатарларды) нөмірлеу үшін нөмірлеуге қажетті бағананы, қатарды немесе торларды белгілеп алған соң: Формат Тізім (Формат Список) немесе кестенің жанама менюіндегі Тізім командасын орындау; Формат тақтасындағы Нөмірленген тізім (Нумерованный список ) батырмасын шерту керек.Форматтау тақтасындағы орналасқан Нөмірленген тізім батырмасы көмегімен ұяшықтарды өте тез нөмірлеп алуға болады. Алайда, бұл жағдайда нөмірлеу үшін Тізім (Список) Сұхбат терезесіндегі анықталған стиль қолданылатын болады. Нөмірлеу белгілеп алған бағана немесе қатар, торға тәуелді жүргізіледі. Форматтарды ашылған сұхбат терезесінде ауыстыруды алдыңғы сабақтардан білеміз (Мәтінді форматтау).
Шекаралар және ішін бояу сұхбат терезесі
Ішін бояу астарлы беті
Кестелерді бірнеше бөліктерге бөлу
Кестелермен жұмыс істеу барысында бір кестені оның арасына мәтін немесе сурет қосу үшін екі бөлікке бөлу қажет болуы мүмкін. Осындай кезде кестені екіге бөлу үшін, курсорды бөліну сызығынан кейінгі қатарға орналастырып алып, Кесте Кестені бөлу (Таблица Разбить таблицу) командасын орындау қажет немесе Ctrl+Shift+Enter пернелерін басу керек. Мұның нәтижесінде кесте екі бөлікке бөлінеді, ал екі бөліктің арасына нормалды стильмен форматталған абзац маркері қойылады. Егер бөлікке бөлуді тоқтату керек болса, яғни бұл әрекетті болдырмау үшін абзац маркерін алып тастау қажет.
Кесте мәтіндерін тік бағытта жазу
Кесте ішіндегі мәтіндерді көлденең емес жоғарыдан төмен (не керісінше) тік бағытта жазуға болады. Ол үшін:
1.Қажетті ұяшықты белгілеу керек;
2.Формат – Мәтін бағыты (Направление текста) немесе кестенің жанама менюінен Мәтін бағыты командасын орындау қажет.
3.Сұхбат терезесінен өзімізге ұнаған бағытты таңдап аламыз.
Мәтін бағыты сұхбат терезесі
Құжатты форматтау мүмкiндiктерi
Қатар арасындағы интервал
Бiр аралықты (Одинарный) - қатар арасындағы интервал сол қатардағы ең үлкен символ биiктiгiндей. Бiр аралықты интервал символ мөлшерiнен сәл-пәл үлкендеу болады;
Бiр жарым аралықты (Полуторный) - интервал бiр аралықтан бiр жарым есе артық болады,
Мысалы, символ мөлшерi 10 пункт болса, аралық 15 пункт шамасында болады;
Екi аралықты (двойной) - бiр аралықты интервалдан екi есе артық қашықтық, символдары 10 пунктан тұратын қатарлар арасы 20 пункт мөлшерiнде болады;
Минимум – Word редакторында мүмкiн болатын ең кiшi интервал мәнi, ол әртүрлi жағдайларды (жоғары индекстi) есепке ала отырып орнатылады;
Дәлме-дәл (Точно) - қатар аралығы бүкiл текст үшiн бiрдей дәрежеде болады, егер символдар қиылғандай күйде болса, онда оны аздап үлкейту (минимум мәнiн) керек;
Көбейткiш (Множитель) – көрсетiлген қатарлар шамасына еселенген интервал, Мәнi (Значние) деген өрiс қатарына қажет мәтiндi енгiземiз (келiсiм бойынша, үш қатар).
Абзац аралығы
Абзацтың алдындағы және соңындағы аралық орнына ENTER пернесiн басып, бос қатар қалдыруға да болады, бiрақ оның мөлшерi қажеттi шамадан артық болып кеткен жағдайда интервал мәнiн Абзац... сұхбат терезесiнде төмендегiдей етiп енгiзу мүмкiндiгi бар:
Формат-Абзац... командасын таңдау қажет;
“Абзац” сұхбат терезесiнiң “Шегiнiстер мен интервалдар” астарлы бетiн ашу керек;
Алдында (Перед) және Артында (После) деген өрiс қатарларына керектi сандық мәндер енгiзу қажет, немесе тышқанның оң жақ батырмасын басып, шыққан сандар тiзiмiнен керектiсiн таңдап аламыз.Алдын ала келiсiм бойынша аралықтар мәнi пунктпен (пт) берiледi, оң жақтағы батырманы бiр басу оны 6 пунктке үлкейтедi.
Егер аралық мәндерін басқа өлшеу бірліктерімен бергіңіз келсе, керекті өріс қатарына сол өлшеу бірлігінің қысқаша атын енгізу жеткілікті. Негізінде , жалпы мәтін үшін Сервис Параметрлер Жалпы Өлшеу бірлігі командаларын орындау арқылы қажетті бірлікті енгізіп, OK – ны басу керек.
WORD редакторында мына өлшеу бірліктері қолданылады.
Формат –Абзац ... немесе құжаттың жанама менюіндегі Абзац ... командасын таңдағанда ашылған сұхбат терезесінде белгіленген абзацтардың оң жақ және сол жақ шегінісінің шамаларын таңдап алу мүмкіндігі бар.
Маркерлеу және нөмiрлеу
Бiрнеше бөлiмдерден, тараулардан тұратын құжаттарды көркемдеу барысында тiзiмдердi таңбалау және нөмiрлеу қажеттiгi туады.
Маркерлер мен нөмiрлердi Формат – Тiзiм (Список) немесе құжаттың жанама менюiндегi Тiзiм... командасын таңдағанда ашылған сұхбат терезесiнiң көмегiмен қоюға болады. Бұл сұхбат терезесi Маркерленген, Нөмiрленген, Көп деңгейлi астарлы беттерiнен тұрады.
Тiзiм сұхбат терезесiнiң көмегiмен таңбаны өзгерту мүмкiндiгi бар. Қажеттi таңбаны таңдағаннан кейiн өзгерту батырмасын шертсек, төменгi сатылы сұхбат терезесi ашылады.
Маркер – таңбаны таңдау арқылы өзгерiстуге болатын Символ... сұхбат терезесi ашылады.
Қарiп... таңбаланатын абзац қарпiн форматтау мүмкiндiгiн беретiн сұхбат терезесi ашылады.
Нөмiрленген астарлы бетте тiзiмдi нөмiрлеу форматын таңдау және өзгерту мүмкiндiгi бар. Бұл астарлы бетте өзгерт батырмасын шерткенде төменгi сатылы сұхбат терезесi ашылады. Нөмiрлеудiң форматын, қандай нөмiрден бастау, нөмiрдiң қойылатын орнын (оң, сол жақтан, ортада), шегiнiс аралығын, қарiп форматын таңдауға болады.
Құжатты автоматты түрде форматтау
Word редакторында құжатты автоматты түрде форматтау, оны жылдам оқу мүмкіндігін береді. Құжатта әрбір абзацты (мысалы, абзац тақырып немесе нөмірленген тізім болып есептеледі), сондай-ақ әрбір элементке сәйкес стиль түрін қолдануға анализ жасалады. Жұлдызшалармен (*) және (-) арқылы белгіленген құжаттар бөліктеріне, Интернет, желі, электрондық почта адресі гиперсілтеме ретінде автоматты түрде форматталады және жартылай қарайтылған немесе асты сызылған қаріп түрлері қолданылады, сәйкесінше екі дефис (--) ұзын сызыққа ( – ) алмастырылады т.с.с.
Құжатты енгізу кезінде тақырып, маркерленген және тізім, шекаралар, сандар, символдар т.б. автоматты түрде форматталады. Автоформат командасының көмегімен белгіленген мәтін немесе форматталынбаған толық құжатты форматтауға болады. Әрбір өзгерісті жазып алу,қабылдау,болдырмау мүмкіндіктері бар.WordMaiI хабарын ашу кезінде тақырыптар мен тізімдер автоматты түрде форматталады.Электрондық почтаға соңғы келген ақпаратты бұрынғысынан оңай ажыратуға болады.
Мәтінді теру кезінде автоматты түрде қатесін түзетуге,сондай-ақ мәтін,графика және символ енгізу мүмкіндіктері бар. Автотолтыру (Автозопалнение) мәтінге алғашқы бірнеше символдарды терген соң толық элементті енгізу мүмкіндігін береді. Мысалы, ай-күн-жыл-уақыт мерзімі,автомәтін т.с.с Автоформаттау параметрлерін өзгертуге немесе мүлде алып тастау мүмкіндіктері бар.
Баспаға шығарылатын мәтінді алдын-ала көру
Құжатты баспаға жібермес бұрын, алдымен оның қағаз бетіне қалай орналасатынын арнаулы алдын ала мәтін көру режимі арқылы қарап шығуға болады. Бұл біраз уақытты және қағазды үнемдеуге мүмкіндік береді.
Word редакторында мәтіннің бірден бірнеше дана көшірмесін немесе құжаттың тек кейбір беттерін ғана баспаға шығаруға болады. Кез-келген құжаттық мәтінді Файл = Қасиеттер (Свойства) командасын орындағанда ашылған “Қасиеттер” сұхбат терезесіндегі сол құжат жайлы мәліметтермен бірге қағазға басып алуға болады.
Құжатты баспаға шығару
1. Қажетті құжат экранға шығарылады (ашылады);
2. Файл - Баспаға шығару командасын орындаймыз немесе Ctrl+Shift+F12 пернелер комбинациясын басамыз, сонда “Баспаға шығару” сұхбат терезесі ашылады
Құжатты редакциялау
Безендіру стильдері екі түрден тұрады:
Форматтың негізгі параметрлерін анықтайтын абзац стилі (шрифт, оның стилі және өлшемі, қатарларды тегістеу әдісі, жолдардың аралықтарының қашықтығы);
Таңбалар стилі (курсив, қалыңдатылған, асты сызылған және шрифт өлшемі).
Бұл құжаттағы мәліметтерді бір жерден екінші жерге немесе басқа ашылған құжатқа жылжытуға, көшіруге болады. Бұл әрекеттерді Cut (Қиып алу), Copy (Көшіру), Paste (Қою) амалдарының көмегімен орындауға болады.
7-Дәріс
Тақырыбы: Windows жүйесіндегі Excel программасы. MS Excel –де функциялар мәнін кестелеу. Электронды кестелердің негізгі элементтері: ұя (ұяшық), қатар, бағана және үялар диапазоны. Кестеде статистикалық және қаржылық функцияларды қолдану.
Мақсаты:
Excel электрондық кестесімен алғашқы танысу
Электронды кестелердің негізгі элементтері:
ұя (ұяшық), қатар, бағана және үялар диапазоны.
Excel программасын іске қосу
Терезе элементтерімен танысу.
Электрондық кесте құруды, сақтауды және ашуды үйрену,жұмысты аяқтау.
WINDOWS ЖҮЙЕСІНДЕГІ EXCEL БАҒДАРЛАМАСЫ
Microsoft Exsel электрондық кестесі. Электрондық кесте деген термин кесте түрінде берілген мәліметтерді компьютерде өңдеу деген ұғымды білдіреді. Кестелерді өңдеу мыналардан тұрады:
функциялар мен формулаларды пайдалана отырып әр түрлі есептеулерді жүргізу;
түрлі-түрлі факторлардың мәліметтерге тигізетін әсерін зерттеу;
оңтайландыру есептерін шығару;
белгілі бір талаптарды қанағаттандыратын мәліметтер жиынын алу;
графиктер мен диаграммаларды тұрғызу;
мәліметтерді статистикалық талдау.
Электрондық кестелердің ерекшелігі – олардағы мәлімет өңдеу жолдарының түсінікті әрі қарапайым болуы.
Microsoft фирмасының Excel бағдарламасы кестелік процессорлар немесе электрондық кестелер тобына жататын ең кең тараған бағдарламалық кестелердің бірі.
Excel бағдарламасының мүмкіндіктерінің көп жақтылығы оны тек эканомика саласында ғана оқып-үйренуге емес, ғылыми зерттеу істерінде, әкімшілік және жай шаруашылық жұмыстарында да кеңінен қолданауында.
Excel бағдарламасын іске қосу
Excel бағдарламасын іске қосу үшін онымен байланысқан шартты белгіні тауып, тышқанды екі рет басу қажет. Ол іске кіріскенде экранға терезе шығады. Экрандағы Excel терезесінде мынадай объектілер орналасқан:
жоғарғы қатар – басқару қатары терезе тақырыбы;
екінші қатар – Excel бағдарламасының меню қатары;
үшінші және төртінші қатарлар Стандарттау және Форматтау саймандар тақтасы;
бесінші қатар – енгізу-түзету қатары немесе формулалар қатары. Бесінші қатардан терезе соңына дейін электрондық кестенің жұмыс парағы орналасады. Жұмыс парағындағы қатарлар мен бағаналар белгілі бір тәртіппен белгіленеді.
алтыншы қатар – қалып күй қатары. Төменгі қатар сол жақ шетінде Excel бағдарламасының жұмыс режимдерінің индикаторы орналасады.
Excel мәзірінде жұмыс істеңіз
Excel- дің жаттық мәзірі:
Файл, Правка, Вид, Вставка, Формат, Сервис, Данные, Окна, Файл түзету түр қою пішім сервис дерек терезе көмек
Файл- Файлмен жұмыс істеу командалары;
Түзету- Құжатты түзету командалары;
Түр- Экранды өзгерту командалары;
Қою- Келесі объектілерді құжатқа қоюға қызмет етеді: бет нөмірлері, символдар, тақырып пен көрсеткіштер файлдар, кадрлер сурет, объект, деректер қоры;
Пішім- Символды, абзацты, кестені түрлі стильде пішіндеу командалары;
Сервис- Құжатты көркемдеп, қатесін тексеріп, макростар құрып, баспаға дайындайтын командалар;
Деректер- Кестелер мен жұмыс істейтін командалар;
Терезе- Терезелермен жұмыс істейтін командалар;
Көмек- Excel- мен жұмыс істеу туралы анықтама.
Электрондық кестенің негізгі ұғымдары
Қатар нөмірі – электрондық кестенің көлденең орналасқан қатарларының сол жақ шетінде орналасқан нөмір.
Бағана әрпі – электрондық кестенің бағаналарын белгілейді. Әріптер жұмыс аумағында жазылып тұрады.
Ұя – электрондық кестенің мәлімет енгізілетін ең кіші элементі. Әрбір ұя немесе тор бағана әрпімен қатар нөмірінен тұратын адреспен анықталады.
Ұя сілтемесі – жұмыс істеуге тиісті екпінді күйдегі немесе ағымдағы ұяны көрсетіп тұрған тіктөртбұрышты тор таңба.
Ағымдағы ұя – тормен белгіленіп тұрған ұя. Ол кестенің бір торын ғана белгілеп, келісім бойынша, мәлімет енгізу операциясы немесе басқа бір іс-әрекет осы торда ғана орындалатынын көрсетеді.
Excel бағдарламасының жұмыс кітабы
• Жұмыс кітабы құжаты бірнеше парақтардан тұрады. Жұмыс кітабына мысал ретінде кадрлар, салықтар, бұйрықтар жинақталған ұйымдық құжаттар жиынтығын айтуға блады.
• Парақтар – жұмыс кітабындағы жеке құжат.
• Қолданылатын парақтардың саны Қызмет – Параметрлер - Жаңа парақтағы кітаптар арқылы, ал Файл – Құрастыру, арқылы жаңа жұмыс кітабы жасалады.
• Парақтың атын өзгерту – Формат – Парақ атауын өзгерту деген бұйрықтармен жаңа ат қою арқылы іске асады.
Жұмыс парақтарының өзара байланысы
Excel бағдарламасында бір кестеге басқа парақтардан немесе басқа кестелерден мәліметтерді алып енгізуге болады. Екі парақ арасындағы байланыс олардың біреуіне екіншісінің адресі көрсетілген формула енгізіп қою арқылы орнатылады.
Бірнеше терезелермен жұмыс істеу
Жұмыс парағының мәліметтері мониторды алып тұрса, бір терезе жеткілікті.
Егер оның көлемі ұлғайса, онда бірнеше терезе ашуға болады және мониторда бір уақытта файлдың әр түрлі парақтарды орналастырған ыңғайлы.
Мониторда екі терезенің бірі ғана екпінді күйде болады. Екінші терезені екпінді қылу үшін бағыттауышты сол терезеге апарып, тышқанды басса жеткілікті.
Файлдар арасындағы байланыс
Екі файл арасындағы байланыс бір файлға екінші файлдың ұясындағы мәлімет көрсетілген формуланы енгізу арқылы жүргізіледі. Оны басқа орыннан мәлімет алатын файл және мәлімет беретін файл деп атайды.
Байланыс орналасқаннан кейін Excel бағдарламасы мәлімет беретін файлдағы ұя мәндерін мәлімет алатын файлға көшіріп алады да, мәлімет алатын файл ұяларындағы мәндер автоматты түрде өзгеріске ұшырайды. Әр түрлі жұмыс кітаптарының парақтары арасындағы байланыс орнайды.
Файлды ашу
• Файлды ашу үшін, дискіден буманы тауып алып, оған кіру керек (буманың атын екі рет басу қажет), яғни қажетті файлдың атын басып, АШУ бұйрығын орындау қажет. Сонымен қатар файлдың атын екі рет басып немесе саймандар тақтасындағы АШУ сайманының белгісіне басуға болады.
• Жұмыс кітабын сақтау үшін, Файл – Сақтау командасын таңдау керек. Егер атауы берілмесе файл кітап-1 атымен сақтайды. Немесе файл қалай сақтау белгісін басып, буманы белгілеп, жаңа, тиісті атын теру қажет. Сақталған файл ереже бойынша ХLS кеңейтуіне сәйкес келеді.
• Файлды өзге форматта сақтау үшін, қалай сақтауды ашқаннан кейін файл түрлерін терезеден тауып, сақталған файл түрін басу керек.Мысалы. Microsoft Exsel–де қажетті файл атын теріп, сақтау бұйрығын орындау керек.
• Жұмыс кітабын жабу үшін, одан шығып, файлды жабу керек.
Excel мәзірімен жұмыс атқару
Excel мәзірімен пернеден гөрі тышқан арқылы жұмыс істеу өте ыңғайлы, керекті меню пунктіне тышқан меңзерын жеткізіп, оны бір басу керек. Осы тәрізді тәсілмен меню командаларын да белгілеп, оның қатардағы өрістерін, жалаушаларын таңдап жеңіл іске қосуға болады..Орындалып жатқан әрекетке сәйкес берілетін контекстің тәуелді анықтамалық жүйе орналасқан.Әрбір әрекетке байланысты әрқашан көмек алып отыруға болады.
Электрондық кестенің негізгі ұғымдарымен танысыңыз Жолдар, бағаналар, ұяшықтар
Электрондық кестенің ж ұ м ы с т а қ т а с ы жолдар мен бағаналардан тұрады.Жол саны 65536-тен, ал бағана саны 256-дан аспауы керек. Электрондық кестеде жол нөмірленеді, бағаналар латын бас әріптермен белгіленгенеді.
Жол нөмірі электрондық кестеде қатарды анықтайды. Жол нөмірлері жұмыс тақтасының сол жағында жазылады.
Бағана әріптері электрондық кестеде саптарды анықтайды, олар жұмыс тақтасының бастапқы жолында (6-шы жол) жазылады. Саптар келесі ретпен нөмірленеді:A-Z, одан соң АА-АZ, одан соң BA-BZ, одан соң СА-СZ т.с.с.
Ұяшық –кестенің негізгі ұғымы, ұяшықта мәтін, сан, формула, деректер жазылады. Ұяшықтар жол мен бағана қыилысында орналасады. Әр ұяшықтың өз адресі болады, адрес бағана әріптері мен жол нөмірінен тұрады. Мысалы:В3 адресі В бағанасы мен 3-жол қиылысындағы ұяшықты білдіреді.
Ұяшық көрсеткіші – ағымдық ұяшықты көрсетеді, ұяшық көрсеткіші жылтырауық төртбұрыш түрінде кескінделеді. Көрсеткішті пернелеу арқылы да, тышқан мен де басқаруға болады.
Ағымдық ұяшық көрсеткішпен белгіленеді. Әдетте деректерді енгізу әрекеті және басқа да әрекеттер ағымдық ұяшыққа қатысты орындалады.
1. Тышқан арқылы D4 ұяшығын ағымдық етіңіз.
2. Меңзерды жылжыту пернелері арқылы А1 ұяшығына оралыңыз
Блок (аудан) - сыбайлас ұяшықтардан тұратын тіктөртбұрыш ауданды б л о к деп атайды. Блок бір ұяшықтан немесе бірнеше ұяшықтардан тұрады.
Б л о к а д р е с і қарама-қарсы (сол жақ жоғары оң жақ төмен ) жатқан бұрыштарының координаталары арқылы белгіленеді. Мысалы:В13:C19, A12:D27 немесе D:F. Командаларды орындағанда немесе формуланы енгізгенде блокпен орындау ыңғайлы әрі тиімді болады. Ол үшін блок координаталарын көрсетіп немесе белгілеу қажет.
Ұялар ішіндегі мәлімет
Ұялар – координатасымен берілген элемент кестесі (бағана аты, реттік нөмері). Мысалы А1, В7, С12, ВК43. Ұялардың адресі кестенің сол жағында орналасады. Ұяшықтан-ұяшыққа көшу үшін ТАВ немесе өзге ұяшықты басу арқылы жүргізіледі.
Мәтін енгізу
Ұяшыққа кез келген символдарды енгізгенде ол мәтін ретінде қабылданады, егер мәтіннің бірінші сөзі сан болса, міндетті түрде ‘(апостроф) белгісімен бастап жазу керек. Егер мәтін енгізіліп отырған ұяшыққа симай қалса, оның оң жағындағы көрші ұяшық бос болған жағдайда , сол ұяшыққа жалғасып жазылады. Көршілес ұяшыққа басқа мәлімет енгізу кезінде, алдыңғы енгізілген мәтіннің ұяшыққа сыйып тұрған бөлігі ғана көрініп тұрады. Ал сыймай қалған бөлігін көру үшін, мәлімет сол ұяшыққа сыятындай етіп, бағананың өлшемін кеңейту, үлкейту қажет .
Қате кеткен жағдайда соңғы орындалған іс - әрекетті болдырмау батырмасын шерту немесе Түзету, Болдырмау (Правка , Отменить) командасын орындау арқылы алып тастауға болады .
Сандарды енгізу
Сандарды ұяшыққа “=”, “+” таңбаларынан бастап немесе санның өзін цифрдан бастап енгізуге болады . Егер 97 программасы оны экспоненциалды түрге келтіреді немесе сандардың орнына # ### символдары шығарылады. Әйтсе де сан тұтасымен сол ұяшықта сақталып тұрады. Санды тұтас көру үшін бағананың енін үлкейту керек. Ұяшыққа енгізілген сан үлкен болса да, кіші болса да экспоненциалды түр қолданылады. Мысалы 903000000 саны 90,3 * 108 болғандықтан, 9,03Е + 08 түріне келтіріледі, ал 0,0000000006 саны 6*10 – 9 болғандықтан 6Е – 9 түріне келтіреді .
Уақытты және күн – ай мерзімін енгізу
Электрондық кестеге уақыт және күн-ай мерзімі енгізілгенде Excel 97 программасы оларды арнайы сандар ретінде қабылдайды, яғни олар ұяшықтың оң жағына қарай ығыстырылады.Уақыт мерзімдері сан ретінде қабылданатын барлық амалдарды орындау мүмкіндігі бар.Күн мен ай және жыл мезгілдері шамалары бір бірінен нүкте арқылы ажыратылып жазылады.Мысалы, 3.12.94, 12
1.2-кесте. Күн мен ай мерзімдерінің форматтары
31294
16. 4. 97
апр. 98
12-Март-94
16. 04. 97
Апрель 99
12-Март
16 апр
16 Апрель,1998
Март-12
6 апр 97
М-98
16. 4
06 апр
Кестедегі мәліметтерді өңдеу тәсілдері.
Бағаналардың ені мен қатарлардың биіктігін өзгерту әрекетін тышқанның көмегімен және меню командалары арқылы орындауға болады.
Тышқан меңзерін бағаналар әріптерінің немесе қатар номерлерінің араларына орналастырып, пайда болған екі жақты жылжытамыз. Бағананың ені немесе қатардың биіктігі қажетті шамаға жеткеннен кейін тышқан батырмасын босатамыз немесе оны екі рет шертеміз.
Қатардың биіктігі мен бағана енін меню командаларының көмегімен өзгерту үшін қажетті бағаналарды немесе қатарды белгілеп алған соң, сәйкес Формат, Қатар (Строка), Биіктік (Высота) немесе Формат, Бағана (Столбец), ені (Ширина) командаларын орындаймыз да ашылған терезедегі өрісте тиісті шаманы теріп жазамыз немесе тышқан батырмасын шертіп отырып көрсетеміз.
Ұяшықтардағы мәліметтерді өңдеу
Ұяшықтағы мәліметтерді енгізу кезінде және олар енгізілгеннен кейін де өңдеуге болады.
Егер ұяшыққа мәліметтерді енгізіп отырып түзету қажеттігі туса, оларды солға [BackSpace] немесе оңға [Delete] қарай өшіру пернелерінің тиістісін қолданамыз.
Қатар, баған, блоктармен жұмыс істеу
Ұяшықтағы мәліметтерді көшіруге, өшіруге, жылжытуға, блоктарды мәліметтерді тазартуға болады.Осы әрекеттерді орындау үшін қажетті бөлікті белгілеп алған соң:
-Стандартты саймандар тақтасының батырмалар тобының көмегімен (Қиып алу, Көшіру, Кірістіру);
-Түзету (Правка) мәзірінің Қиып алу ( Вырезать), Көшіру (Копировать), Кірістіру (Вставить), Өшіру (Удалить), Тазалау (Очистить), Толтыру (Заполнить) командаларының көмегімен;
- тышқанның көмегімен;
- контексті жанама менюдің командаларының көмегімен орындауға болады.
Жылжыту немесе Орын ауыстыру үшін нені, қайта жылжыту керек екенін көрсету керек. Тышқанның көмегімен белгіленген бөлікті (ұяшық немесе блок) жылжыту үшін, тышқан меңзерын сол белгіленген аймақтың ішіне орналастырамыз.
Ұяшық мазмұнын көшіру
Көшіру кезінде мәлімет бұрынғы орнында да қалады, оның көшірмесі жаңа орынға қойылады. Тышқанның көмегімен көшіру үшін белгіленген аймақты жылжыту кезінде [Ctrl] ернесін басулы күйде ұстап тұру керек.
Торларды мәліметтермен толтыру
Торларды мәліметтермен толтыру кезінде ұяшықтағы немесе блоктағы мәліметтер бір іс - әрекет нәтижесінде бірнеше рет қайталанып көшіріледі. Толтыру әрекеті тек оңға және төмен қарай ғана орындалады.
Формулаларды енгізу
Excel бағдарламасындағы ұяшықтарда арифметикалық амалдарды орындау үшін:
• Нәтиже шығатын ұяшығын көрсетіп, алғашқы күйдегі белгісін теру керек. Формула сақталғаннан кейін ENTER пернесіне басу немесе формула қатарын басу қажет.
• Қажетті ұяшықтың адресін термей-ақ оны басуға болады.Ол ұяшықтарға қосу, алу, көбейту, бөлу, азайту, үлкен тең, кіші тең, тең емес амалдары теріледі.
• Қиын көп қабатты формулалар бір қатарда теріледі.Сондықтан орындау ретін көрсету үшін дөңгелек жақша қажет.
• Мастер функция анықтамасына кіру үшін математикалық категорияны, функцияны таңдап анықтама бұйрығын орындау керек.
• Формуланы шығаруда мастер функциясын шақыру үшін формуланың қажетті жерінде fx белгісін басып, одан әрі функция аргументін шығарудағы ережелерге сай атқару қажет.
• СУММ (тізім).Тізім элементтерінің қосындысын табу.Тізім элементтері қос нүкте, тізім мен нүктелі үтір арқылы ажыратылады.
Бағаналар енін және қатарлар биіктігін өзгерту
Бұл әректтерді тышқан арқылы немесе меню көмегімен атқаруға болады.Тышқанды пайдаланар кезде, оның бағыттауышын бағаналар әріптерінің арасында немесе қатарлар нөмірінің арасындағы бөлу сызығына жеткізіп, бағыттауыш екі сызық, бағыттауыш бейнесіне айналғанда тышқанның сол жағын басып, бағананы немесе қатарды кеңейтуге болады.
Меню жолының көмегімен пайдалану үшін, көлемі өзгертілуге тиісті бағаналарды белгілеп, Формат - Қатар - Мөлшер немесе Формат - Бағана –Мөлшер командаларын орындау керек.
Қатарлар, бағаналар, блоктар мен операцияларды орындау
Бұл операциялар меню арқылы, алмастыру буферінің көмегімен және тышқанның көмегі арқылы орындалады.
Жылжыту
Мәліметтерді бір орыннан екінші орынға жылжыту барысында нені және қайда орналастыруды айқындап алу қажет. Жылжыту кезінде орнынан көшірілетін мәліметтерді, яғни ұяны не блокты белгілеп алып, оған тышқан бағыттауышын алып бару керек, сол сәтте меңзер ақ бағыттауыш сызыққа айналады. Сонан соң белгіленген блокты не ұяны тышқанмен іліп алып, басқа орынға алып бару керек.
Көшірме алу
Көшірме алу кезінде түп нұсқа түріндегі мәлімет өз орнында қалады, ал басқа орында оның қосымша көшірмесі пайда болады. Көшірме алу операциясы жылжыту тәрізді орындалады, тек бұл жолы Ctrl пернесін басулы күйінде ұстап тұру қажет.
Плюспен толтыру әрекеті арқылы да көшірме алуға болады. Меңзерды тордың оңжақ төменгі шетіне алып барса, ол "плюс" таңбасына айналады, оны толтыру маркері деп атайды. Толтыру әрекетін оңға қарай және төменгі бағытта жүргізеді. Толтыру жылжыту сияқты орындалады, бірақ бұл сәтте меңзер ұяның немесе блоктың оң жақ төменгі шетінде тұруы тиіс. Толтыру кезінде бастапқы ұядағы немесе блоктағы мәлімет тышқанды басып тұрып оны жылжыту арқылы бірнеше рет қайталана алады. Бұл тәсіл, әсіресе формулаларды көшіруге өте ыңғайлы.
Ұяларды өшіру, тазалау
Егер торлар мен блоктардағы мәліметтерді өшіру керек болса, оларды белгілеп алып Del пернесін басса болғаны. Бұрын енгізілген мәліметтерден блоктарды, ұяларды арылту үшін оларды белгілеп алып,Түзету-Тазалау командасын орындау керек. Сол сәтте шығатын ішкі менюде нені, мысалы: мәліметті, безендіру элементін ескертуді немесе бәрін бірдей өшіру керектігін көрсету керек.
Бағаналарды, қатарларды және блоктарды өшіру үшін, алдымен оларды белгілеп алып, сонан кейін Түзету - Өшіру командасын орындау қажет. Өшірілген обьектілер орны бос қалмай, төменгі қатардағы немесе оң жақтағы мәліметтері жоғары не солға жылжып, сол орындарды толтырады.
Мәліметі өшірілген орын бос тұру үшін,Түзету-Тазалау командасын орындау керек.
Электрондық кестені толық өшіру үшін Файл-Жабу командасын орындап, шыққан сұқбат терезесіне "ия" деп жауап беру қажет.
Белгілеу, көшірмесін алу, араластыру, жою
• Блокты белгілеу үшін-сол жақтағы жоғарғы ұяшықты басып, маркер кресін оң жақтағы төменгі кестенің бұрышына жылжыту керек. Немесе SHIFT пернесін басып тұрып, қажетті бұрышқа жылжу қажет. Және F8 пернесін басып, стрелка арқылы қажетті бұрышына жылжытады. Белгілеу басталған алғашқы ұяшық, сол қалпында қалады.
• Барлық қатарды белгілеу үшін, олардың атын немесе нөмірін басу қажет.
Макрос (алгоритм) деген – арнайы бетте бағдарлама тәрізді жазылады. Жұмыс бетіндегі операцияның орындалуы. Макрос- қайталанып отыратын қызмет үшін құрылады. Бірнеше операция орындау үшін бір ғана бұйрық жеткілікті.
Макросты құру: Қызмет – жазу – макросты басу арқылы, бұдан соң тәуелсіз макрос атын теріп, ОК –ға басу арқылы орындалады.
8-Дәріс
Тақырыбы: Әртүрлі диаграммалар түрғызу және оларды әрлеу.
Мақсаты:
Әртүрлі диаграммалар түрғызу.
Диаграммаларды әрлеу.
Диаграмманың көлемін,түрін өзгерту
Диаграмманы баспаға шығаруға дайындау
Диаграммалармен жұмыс істеу.
Диаграмма құру үшін "Вставка" лентасының "Диаграммалар" тақтасының аспаптарын қолдану қажет.
Егер ұсынылған диаграмма нұсқалардың ешқайсысына сәйкес келмейтін болса, "Диаграммалар" тақтасының терезесін шақыру нүктесін басу қажет.
Осыдан кейін диаграмма құруға қажет мәліметтер диапазонын көрсету керек. Егер кестенің барлық мәліметтері алынуы керек болса, кестенің кез-келген ұяшығын көрсету жеткілікті. Егер кестенің белгілі бір бөлігіндегі мәліметтер қажет болса, сол диапазонды көрсету керек. Ерекшелеу кезінде Shift, Ctrl батырмаларын қолдануға болады.
Ось бойындағы мәліметтердің орнын өзара ауыстыру үшін "СтрокаСтолбец" нүктесін қолдану қажет.
Диаграмманың Excel 2007–нің терезесіне орналастырып болған соң, Диаграммамен жұмыс ("Работа с диаграммами") деген контекстік аспап пайда болады, оның үш лентасы бар: "Конструктор", "Макет", "Формат".
Диаграмманың типін өзгерту.
Егер құрылған диаграмманың типі ұнамаса, оны өзгертуге болады. Ол үшін диаграмма аумағында тінтуірдің оң жақ батырмасын басыңыз, сосын контекске тәуелді мәзір деп Диаграмманың типін өзгерту (Изменить тип диаграммы)деген команданы таңдаңыз. Сол сәтте Вставка диаграммы сұхбат терезесі пайда болады. Басқа бір диаграмманың түрін таңдап, мысалы, График, тінтуірдің оң батырмасын басыңыз.
Диаграммаларға сипаттама
Гистограмма мәліметтердің белгілі бір уақыт аралығындағы өзгерісін және мәліметтердегі жеке мәндердің қатынасын көрсетеді.
Категориялар көлденеңінен, ал мәндер тігінен орналасады. Диаграмма осылай құрастырылса уақытқа байланысты өзгеріске көп назар аударылады. Жинақталған гистограмма жеке элементтердің ортақ қосындыдағы үлесін сипаттайды. Үш өлшемді гистограммада мәліметтерді салыстыру екі ось бойынша жүргізіледі.
Сызықтық диаграмма жеке компоненттердің сәйкестігін көрсетеді. Категориялар көлденеңінен, ал мәндер тігінен орналасатындықтан мәндерді сәйкестендіруге баса назар аударылады да, ал уақыт бойынша өзгеріске аз назар аударылады. Жинақталған сызықтық диаграмма жеке элементтердің ортақ қосындыдағы үлесін көрсетеді.
График (сызба) бірдей уақыт аралықтарындағы мәліметтердің өзгеру тенденциясын сипаттайды.
Дөңгелек диаграмма мәліметтер қатарының әрбір элементінің абсольют шамасын немесе ортақ қосындыдағы үлесін көрсетеді. Дөңгелек диаграммада тек бір ғана мәліметтер қатары сипатталына алады. Диаграмманың мұндай түрін қандай да бір элементті ерекше көрсету үшін қолдануға болады. Диаграмманың кішкентай бөліктерімен жұмыс істеуді жеңілдету үшін оларды алдымен бір элементке біріктіру керек, сосын барып негізгі диаграмманың жанына бөліктеп орналастыруға болады.
Нүктелік диаграмма сандық мәндердің арасындағы өзара байланысты бірнеше қатарда бейнелейді және сандардың екі тобын ху координатасында бір қатарда бейнелейді. Мұндай диаграммалар тақ интервалдарды (немесе кластерлерді) бейнелейді және көбінесе ғылыми сипатты мәліметтерді сипаттау үшін қолданылады. Мәліметтерді даярлау кезінде бір жолға немесе бағанға х айнымалысының барлық мәндерін орналастыру керек, ал у айнымалысының сәйкес мәндерін іргелес жолдар немесе бағандарға орналастыру керек.
Аудандық диаграммалар енгізілген мәндердің қосындысын көрсете отырып белгілі бір уақыт аралығындағы өзгеріс шамасын ерекшелеп көрсетеді.Сондай ақ жалпы қосындыдағы жеке мәндердің үлесін көрсетеді.
Сақиналық (Кольцевая), дөңгелек диаграмма секілді сақиналық диаграммалар да жалпы қосындыдағы жеке элементтердің үлесін сипаттайды, бірақ одан айырмашылығы – ол бірнеше мәліметтер қатарын қамти алады. Сақиналық диаграммадағы әрбір сақина жеке мәліметтер қатарын береді.
Күлтелік диаграммада әрбір категория координаталар басынан басталатын жеке координаталар осінен тұрады. Бір серияның барлық мәндерін сызықтармен қосады. Күлтелік диаграмма бірнеше мәліметтер тобының ортақ мәндерін салыстыруға мүмкіндік береді.
Беттік диаграмма екі мәліметтер жиынының ең жақсы тобын анықтауға мүмкіндік береді. Топографиялық картадағы секілді бір мәнге сәйкес облыстар бірдей түспен немесе сызықтармен белгіленеді.
Көпіршікті диаграмма (Пузырьковая диаграмма) нүктелік диаграмманың бір түрі болып табылады. Мәліметтер маркерінің өлшемі үшінші айнымалының мәнін көрсетеді. Мәліметтерді даярлау кезінде бір жолға немесе бағанға х айнымалысының барлық мәндерін орналастыру керек, ал у айнымалысының сәйкес мәндерін іргелес жолдар немесе бағандарға орналастыру керек.
Биржалық диаграмма көбінесе акциялардың бағасын көрсету үшін қолданылады. Сондай-ақ, диаграмманың мұндай типі ғылыми мәліметтерді сипаттауда, мысалы, температураның өзгерісін анықтауда қолданылады. Мұндай немесе мұнан басқа биржалық диаграммаларды құрастыру үшін мәліметтерді дұрыс ұйымдастыру қажет. Үш және бес мәндерден тұратын биржалық диаграмманың екі осі болады: біреуі ауытқулар интервалын көрсететін, екіншісі акцияның бағасын көрсететін бағандар үшін қолданылады.
Диаграмманы баспаға шығаруға дайындау
Word редакторындағы сияқты диаграмманы баспаға шығарудан бұрын оны алдын ала көру режиміне көшу керек.
1.Диаграмманы түзету үшін толықтыру режимінен оны алдын ала көру режиміне көшу қажет.Мұнда әрі кесте, әрі диаграмма қағаздағыдай көрініп тұруға тиіс.
2.Ландшафты түрде орналастыруды таңдау керек.
3.Колонтитулдарды алып тастау керек.
4.Торларды белгілеуді түгел алып тастау керек.Ол үшін Страница - Лист-Снять флажок - Печатать сетку командаларын орындау қажет.
Функцияның графиктерін тұрғызу
Бірнеше функциялар графиктерін салу үшін:мысалы, у1= х-1, у2=х+1, у10*(у1у2) графиктерін салу үшін, Х, У- нүктелік диаграмма түрі қолданылады. Мұндай диаграмма мәндердің екі тобын керек етеді: Х - мәндері сол жақ бағанада, ал У-мәндері оң жақ бағанада орналасуы тиіс.Бір диаграммада бірнеше функциялар графиктері көрсетіле береді. Бұд әдіс Х айнымалысының бір мәніндегі У-тің бірнеше мәндерін салыстыру үшін және графикалық түрде теңдеулер жүйесін шешу мақсатында қолданылады.
Графикті салу үшін:
1.Ехl.хls файлын дискіден шақырып мониторға шығару керек.
2.Бұл кестелік парақты оны қорғаудан босату.
3.Қосалқы кестені негізгі кестенің астыңғы жағына орналастыру үшін қосалқы кесте В27 ұясынан бастап орналасатын етіп жылжыту керек.
4.Диаграммалар шебері сайманына басып, диаграмма тұрғызудың қадамдарын біртіндеп орындау керек.
5.1-ші қадамда В4:В24 блогын (Х мәндері) және D3:А24 (У мәндері мен олардың түсініктеме ретіндегі атауы).
6.2-ші қадамда диаграмма типін Х, У- нүктелік деп көрсету қажет.
7.3-ші қадамда 6-форматты таңдап белгілеу керек.
8.4-ші қадамда диаграмманы түзету, ол үшін Х осьі мәліметтері үшін бір бағанадағы сандарды алып, бір қатарды оған түсініктеме мәлімет ретінде беру керек.
9.5-ші қадамда диаграммаға "Біріктірілген графиктер" деген тақырыптық ат беріп, Х оьсі бойына -"Х", ал У оьсі бойына "У" деп жазып алу қажет.
Диаграмма аумақтарын форматтау үшін:
1.Диаграмманың көлемін қалыптағы қағазға (ландшафты түрдегі) бір бетке графиктер толық сыятындай етіп орналастыру қажет.
2.Контексті менюді шақырып, Диаграмма аумағын форматтау – Форматировать область диаграммы – Рамка пользовательская – Закраска области – Узоры командаларын орындау керек.
3.Жақтау қалыңдығы мен өрнектер түрін таңдап алу керек.
Графикке нұсқаушы маркерлер салу үшін:
1.График сызығын белгілеп алып, контексті менюді шақырып, Форматировать-Ряд – Вид – Маркер- Пользовательский стиль командаларын орындау қажет.
2.Қажетті деген маркерді таңдап алып, түсініктемелік мәліметтегі маркерлердің автоматты түрде өзгеріп тұратынына көңіл аудару керек.
Күшейтілген сүзгі
Күшейтілген сүзгіні пайдалану үшін, аумақты даярлап алу қажет, олар:
тізім аралығы, яғни мәліметтер қоры аумағы (А2: F12);
-айрықша белгілер аралығы, яғни сүзу айрықша белгілері берілетін аумақ (А14: F15);
шығарып алу аралығы, яғни сүзу нәтижелері пайда болатын аумақ (А17:F21).
Барлық аралықта өріс атаулары сәйкес болуы керек.Сүзу әрекеттерін орындау үшін, Данные – Фильтр – Расширенный фильтр, Меню командаларын пайдаланып, сұқбат терезесінде, аралықтар координаталары көрсетілуге тиісті.
Сүзу нәтижелерін шығарып алу аралықтарын көрсету үшін нәтижесін басқа орынға көшіру "Скопировать результат в другое место" пунктін таңдау арқылы жүргізіледі.
Күшейтілген сүзгіні пайдаланып айналу периоды 10 жылдан асатын (10) және екіден аз серіктері жоқ (2) планеталарды іздеуге болады.
Ол үшін айрықша белгілер аралықтары және шығарып алу аралықтарын көрсету қажет.Іздеу айрықша белгілерін, сол айрықша белгілер аралықтарына жазып қойып, бағыттауышты мәліметтер қоры аумағына орналастырып, Данные –Фильтр – Расширенныйфильтр командаларын орындау керек.Нәтижені басқа орынға көшіру пунктін таңдап, аралықтар берілуінің дұрыстығын А17 : F21 тексеріп, ОК-ға басу керек.Осының нәтижесінде Юпитер, Сатурн, Уран, Нептун планеталарын табуға болады.
Данные –Сортировка командалары мәліметтер қорын сұрыптап, белгілі бір ретке келтіріп оларды қайта орналастырады.Ол үшін Мәліметтер қорының бір аумағын ерекшелеп немесе сол аумаққа кестелік бағыттауышты орналастырып, Данные –Сортировка командаларын орындау керек.Сонда аралықты сұрыптау сұқбат терезесі мониторға шығады.Сол терезедегі "сұрыптау" деген жолдағы сұрыптауға негіз болатын өріс атауын таңдап алу қажет.Осыған қоса оның қасындағы сұрыпталудың өріс мәндерінің өсуі бойынша, не кемуі бойынша деген екі мүмкіндігінің бірін ерекшелеп, соңында ОК-ға басу керек. Осы әрікеттерден кейін мәліметтер реттеледі, ал символдық өрістер алфавит бойынша реттеледі.
9- Дәріс
Тақырыбы: Жұмыс парақтарымен байланыстыру.Жұмыс кітабындағы кестелердің өзара байланысы.
Мақсаты:
Жұмыс кітабындағы бірнеше парақтарды қолдану;
Бір жұмыс кітабындағы бірнеше парақтар және
файлдар арасында байланыс құру әрекеттерін меңгеру;
MS Excel-де аналитикалық геометрия есептерін шығару жолдары
Жұмыс кітабының парақтары
Біз осыған дейін жұмыс кітабының тек бір парағымен, яғни тек бір кестемен ғана жұмыс істеп келдік. Көбінесе бірнеше кестені бірге пайдаланып, кітаптың бірнеше парағын бір уақытта қатарластыра отырып қолдану қажеттілігі туады.
Экранның төменгі жағында кестелер, яғни парақтар жарлықтары
көрініп тұрады.Егер бір жарлықта тышқанның сол жақ батырма-
сын сырт еткізсек, онда соған сәйкес кесте екпінді етіліп, ол ең үстінгі парақ болып шығады. Жарлықта тышқанның оң жақ батырмасын сырт еткізу кестені көшіру, өшіру, оның атын өзгерту тәрізді әрекеттерді орындайтын менюді экранға шығарады.
Экранның сол жақ төменгі бұрыштарында жарылықтарды ауыстыру батырмасы бар. Олар арқылы бір парақтан екінші параққа жылдам көшуге болады. Ауыстыру батырмасында тұрып, тышқанның оң жақ батырмасын сырт еткізсек, онда өзімізге керекті кез келген парақты таңдап алуға мүмкіндік беретін контекстік-тәуелді менюді шақыра аламыз.
Сынып журналынан экран жасауға тырысайық. Көрнекті етіп түсіндіру үшін үш пәнді алайық, олар: әдебиет, алгебра, геометрия болсын. Әрбір пән үшін бір парақ толтырып, оларға оқушылар тізімін олардың алған бағаларын және 1-тоқсанның қорытынды нәтижесін кесте түрінде толтырайық. Соңында бір параққа бірнеше тоқсанның қорытынды бағаларын алдыңғы парақтардағы мәліметтерге сүйене отырып және соларға сілтеме жасап толтырып шығайық.
1-параққа суретте көрсетілгендей етіп мәліметтер толтырылсын делік. Сабақтардың өткізілген мерзімін (уақытын)көрсетіп, ұяға Дата формаларын орнатамыз, бірінші тоқсан бағаларының арифметикалық ортасын формула арқылы есептеп, оны тоқсандық баға ретінде қабылдаймыз.
Жұмыс парақтарының өзара байланысы
Excel –де бір кестеге басқа парақтардан немесе басқа кестелерден мәліметтер алып енгізуге болады. Екі парақ арасындағы байланыс олардың біреуіне екіншісінің адресі көрсетілген формула енгізіп қою арқылы орнатылады.
2-парақ бірінші тоқсанның қорытынды бағаларын көрсететін нәтижелік кесте жасайық,ол үшін:
1. 2-парақ атын 1-семестр деп өзгертейік.
2.Оның ұяларына басқа парақтардың белгілі бір ұяларын көрсетіп тұратын мынадай мәліметтер енгіземіз:
-А2 ұясына = Әдебиет ! А2 формуласын енгіземіз, мұндағы Әдебиет –басқа парақтың аты, А2-сол парақтан алынатын мәліметтің адресі (салыстырмалы өзгеретін адрес), ол алдыңғы сөзден “!” таңбасымен міндетті түрде бөлінуі тиіс;
1-сурет. 1-тоқсанның қортынды бағалары
- Осы формуланы А бағанасының келесі 5 ұясына және В бағанасының да сәйкес ұяларына көшіреміз.
Тізімдегі Студенттер аты –жөніжәне Nдеген бағаналарды толтырамыз.
С3 ұясына =Әдебиет! L3 формуласын енгіземіз.
Міне, осындай тәсілмен 1-семестр парағы мен Әдебиетпарағының арасында байланыс орнатылады. Дәл осылай етіп 1-семестр парағы менАлгебра және Геометрияпарақтарының арасында да байланыс орнату керек.
Енді жұмыс кітабында пайдаланылмайтын 4-16-парақтарды өшіріп тастаймыз. Ол үшін жарлықтағы контекстік тәуелді менюден Өшіру (Удалить) командасын орындау қажет.Бірнеше жұмыс парақтарын өшіру үшін оларды Ctrl пернесін басулы күйде ұстап тұрып алдын ала белгілеп алу керек те, соңынан өшіру қажет.
Бірнеше терезелермен жұмыс істеу
Жұмыс парағының мәліметі бір экранды ғана алып тұрса, бір терезе жеткілікті. Егер оның көлемі ұлғайса, онда бірнеше терезе ашуға болады және экранға бір уақытта файлдың әртүрлі аймақтарын көру мүмкіндігі бар.
Біздің мысалымызда да әр терезеге әртүрлі парақтарды орналастырған ыңғайлы.
Енді кестені толтыру дұрыстығын тексерейік. Ол үшін тағы бір терезені Терезе =Жаңа терезе меню командалары арқылы ашып аламыз.Жаңа терезеде Әдебиетпарағын орналастырамыз да,Терезе=Орналастыру(Окно=Расположить) меню командаларын орындаймыз. Бұл терезеден Терезені орналастыру тізіміндегі Қатарлар (Рядом) деген сөзді белгілеп алсақ, одан кейін экран бейнесі - суретте көрсетілген дей болуы тиіс.
Экранды тек екі терезенің біріғана екпінді күйде болады. Екінші терезені екпінді ету үшін меңзерды сол терезеге жеткізіп, тышқанды сырт еткізу жеткілікті.
Енді кестелер байланысын тексерейік. Әдебиет парағында
Айтуаров Ерболсынның бір 5-тік бағасын 4-тікке ауыстырайық.Бірден
1-семестрпарағындағы оның қортынды бағасы өзгеріп шыға келеді.
Айтуаровтың бағасын қайтадан бестікке ауыстырайық,онда бұрынғы қалыпқа қайта ораламыз. Осындай кестедегі мәндердің бірдей өзгеруі парақтар арасындағы байланыс бар екенін көрсетеді.
2-сурет. Жұмыс аймағында екі терезенің қатар орналасуы
Файлдар арасындағы байланыс
Екі файл арасындағы байланыс бір файлға екінші файл ұясындағы мәлімет көрсетілген формула енгізу арқылы жүргізіледі. Басқа орыннан мәлімет алатын файл қабылдауыш деп аталады да, мәлімет беретін файл – жөнелткіш деп аталады.
Байланыс орнатылысымен Excel мәндерін қабылдауыш файлға көшіріп алады да, қабылдауыш файл ұяларындағы мәндер автоматты түрде өзгеріске ұшырайды.
Мұнда әртүрлі жұмыс кітаптарының парақтары арасында байланыс орнайды.Енді өзіміз жұмыс кітабының екі парағы арасында байланыс орнатайық.Ол үшін 1-тоқсан қорытындысына әдебиет сабағының бағаларын jurnal.xls файлынан алып толтырайық.
Алдымен Түзету→Тазалау→Бәрі(Правка→Очистить→Все) командаларымен әдебиет бағаларын өшіріп, С3 ұясына =׳А׃\Petrov\[jurnal.xls] формуласын енгіземіз,мұнда А׃\Petrov\–jurnal.xls файлына, яғни Әдебиет парағына деген маршрутты(жолды) көрсетіп тұр.Бұл маршрут міндетті түрде жалқы тырнақшаға (׳ – апостроф), ал файл аты тік жақшаға алынуы тиіс.Маршрутта дискінің аты және файл орналасқан каталогы (А:\Petrov) көрсетіледі.Сол формуланы бағананың келесі 4 ұясына көбейте отырып көшірейік.Көшірген соң бұл бағана әдебиет бағаларымен толтырылып, байланыс орнатылғанын байқаймыз.
Дәл осындай әрекеттерді алгебра мен геометрия сабақтары үшін де істеуге болады.
Тағы екі терезе жасап, оларда Алгебра және Геометрия парақтарын ашып,сол терезелерді қатарлай реттеп орналастырайық.Сонда экран
6.4-суреттегідей күйде болады.
3-сурет
Енді Әдебиет терезесінен басқаларын жауып, оны экранға үлкейтіп орналастырайық. Әдебиет парағына 14- тоқсанды 3,4,5- ке аяқталған оқушылар тізімін енгізейік. Ол үшін Әдебиетпарағының А10 ұясына “5 бағасын алды:” текстін енгізіп,оны А17 және А24 ұяларына көшірейік.А17 ұясына “4 бағасын алды:”, ал А24 ұясына “3 бағасын алды:” деген сөздерді енгіземіз.
Автофильтрді пайдаланып 1-тоқсандағы 5-тік бағасы бар жазбаларды таңдап алып,оларды белгілеп В бағасының 11-қатарына көшірейік.Жаңа ғана көшірілген мәліметтерді қабылдаған ұялардан жақтаулар мен фонды алып тастаймыз.Дәл осындай әрекеттерді 3-тік пен 4-тік алған оқушылармен де жасаймыз.Автофильтрді Деректер Фильтр Автофильтр командалары арқылы алып тастаймыз.
Нәтижесінде : “Әдебиет”парағы суретте көрсетілгендей болады.
4-сурет. Нәтижелік терезе
10- Дәріс
тақырыбы: Мәліметтер қорын басқару жүйесі. Мәліметтер қорын (МҚБЖ)-нің
негізгі обектілері.
мақсаты:
Мәліметтер қорын басқару жүйесі.
Мәліметтер қорын (ДҚБЖ)-нің негізгі обектілері.
Кестеаралық байланыс. Кесте құру режимдері. Сұраныс. Үлгі. Есеп.
Мәліметтер базасының негізгі түсініктері
Мәліметтер базасы дегеніміз - ақпаратты сақтауға және жинақтауға арналған ұйымдасқан құрылым. Ең алғаш мәліметтер базасы ұғымы жаңадан қалыпатасқан кезде онда шындығында мәліметтер сакталатын. Бірақ қазіргі кездегі көптеген мәліметтер базасын басқару жүйелері өздерінің кұрылымдарында тек мәліметтерді ғана емес, сонымен қатар олардың тұтынушымен және басқа да ақпараттық-программалық кешендермен қарым-қатынасының әдістерін де қамтиды. Сондықтан біз қазіргі заманғы мәліметтер базасында тек мәліметтер ғана емес, ақпарат та сақталады деп айта аламыз.
Осы айтылғанды мысалмен түсіңдіре кетелік. Үлкен банкінің мәліметтер базасын қарастыралық. Мұнда тұтынушы туралы, оның адресі жайлы, қаржылық амалдары, несие алу тарихы және т.б. мәліметтер бар. Бұл мәліметтер базасына көптеген банк қызметкерлері қатынай алады, бірақ олардың іштерінде тұтастай базаға кіріп, оған өзгерістер енгізе алатын қызметкер жоқ.Сонымен қатар әрбір қызметкердің өзіне берілген нақты мәліметтермен жұмыс істеуін қамтамассыз ететін мәліметтер базасының әдістері мен құралдары да бар.
Мәліметтер базасын басқару жүйесі дегеніміз - жаңа мәліметтер базасын құруға, оны мәліметтермен толтыруға, оның мазмұнын редакциялауға, оларды реттеуге, безендіруге және баспа құрылғыларына шығаруға немесе байланыс арналарына жөнелтуге арналған программалық құралдар кешені.
Дүние жүзінде мәліметтер базасын басқару жүйелерінің түрлері өте көп. Олардың әрбіреуінің түрлі объектілермен жұмыс істеу ерекшеліктеріне, қолданушыға ұсынатын қызмет түрінің өзгешелігіне қарамастан, оларда ортақ ұғымдар кешені қалыптасқан. Сондықтан бізге бір ғана мәліметтер базасын басқару жүйесін қарастырсақ жеткілікті. Солардың ішінен Microsoft Office программасының құрамына енетін Microsoft Ассеss 2000 мәліметтер базасын басқару жүйесін таңдап алдық.
Мәліметтер базасы өрістерінің қасиеттері
Өрістер мәліметтер базасының құрылымын ғана емес, сонымен қатар мәліметтердің топтық қасиеттерін де анықтайды. Төменде Microsoft Ассеss 2000 мәліметтер базасын басқару жүйесіндегі кесте өрісінің негізгі қасиеттері келтірілген:
Өріс атауы (Наименование поля)-мәліметтер базасына автоматтандыру операцияларын қолданғанда осы өрістің элементтеріне қандай қатынаста болу керектігін анықтайды (жалпы жағдайда өріс атауы кесте бағандарының тақырыптары ретінде қолданылады);
Өріс типі (Тип поля) - берілген өрістегі мәліметтер типін анықтайды.;
Өріс өлшемі (Размер поля) - берілген өріске енгізілетін символдардын ақырғы ұзындығын анықтайды;
Енгізу қалқасы (Маска ввода) - енгізудің түрін анықтайды (енгізуді автоматтандыру құралы);
Қолтаңба (Подписъ) - берілген өріс үшін кесте бағанының тақырыбын анықтайды (егер қолтаңба көрсетілмесе, онда баған тақырыбына өріс атауы қасиеті пайдаланылады);
Үнсіз келісім бойынша қабылданатын мән (Значение по умлочанию) - ұяшыққа автоматты түрде енгізілетін мән (енгізуді автоматтандыру құралы);
Мәнге қойылатын шарт (Условие на значение)- мәліметтерді енгізудің дұрыстығын тексеру үшін қолданылатын шектеу;
Қате туралы хабар (Сообщение об ошибке) - қате мәліметтерді енгізу кезінде пайда болатын ескерту (Мәнге қойылатын шарт қасиеті берілген кезде тексеру автоматты түрде жүзеге асырылады);
Міндетті өріс (Объязательное поле) - мәліметтер базасын толтырғанда берілген өрісті міндетті түрде толтыру қажеттігін анықтайтын қасиет;
Бос жолдар (Пустые строки) - бос жолдан тұратын мәліметтерді енгізуге рұқсат беретін қасиет;
Индекстелген өріс (Индексированное поле) - егер өріске осы қасиет берілсе, онда осы өрісте сақталынған жазбаларды сұрыптаумен, іздестірумен байланысты амалдар жылдамдатылады. Индекстелген өрістер үшін жазбалардағы мәндердің қайталануын тексеруді ұйымдастыруға болады.
Жоғарыда айтылған өрістер қасиеті негізінен мәтіндік типті өріске қатысты. Бұдан басқа типті өрістер осы қасиеттерге ие болуы және болмауы да мүмкін. Өрістердің кейбір типтері тек өздеріне ғана тән қасиеттерге ие бола алады. Мысалы, нақты сандармен берілген мәліметтерге ғана тән қасиет — үтірден кейінгі белгілер санын көрсету. Ал суреттерді, бейне клиптерді, дыбыстық жазбаларды сақтауға арналған өрістер бұл касиеттердің көбіне ие бола алмайды.
Мәліметтер типі
Microsoft Excel электрондық кестесімен танысқанда біз мәліметтердің үш типін қарастырғанбыз: мәтіндік, сандық және формулалар. Мәліметтер базасының кестесі көптеген мәліметтер типімен жұмыс істеуге мүмкіндік береді. Олар:
Мәтіндік (Текстовый) - өлшемі ақырлы кәдімгі мәтіңдік акпаратты сақтауға арналған мәліметтер типі (255 символға дейін); МЕМО өрісі (Поле МЕМО)–(65535 символға дейінгі) үлкен көлемді мәтінді сақтауға арналған мәліметтер типі. Шын мәнінде мәтін өрісте көрсетілмейді, ол мәліметтер базасының басқа жерінде сақталады да, өрісте оның тұрған жері көрсетіледі, бірақ қолданушыға мұндай айырмашылық білінбейді;
Сандық (Числовой)- нақты сандарды сақтауға арналған мәліметтер типі;
Мерзімі уақыты (Датавремя)- күнтізбе бойынаша күннін, айын және уақытты сақтауға арналған мәліметтер типі;
Қаржылық (Денежный) - қаржылық шаманы сақтауға арналған мәліметтер типі;
Санауыш (Счетчик) - жазбаларды автоматты түрде нөмірлеуге арналған мәліметтер типі;
Логикалық - логикалық мәліметтерді сақтауға арналған тип (Иә немесе Жоқ деген мәндерді қабылдайды);
ОLЕ объектілер өрісі (Поле объектов ОLЕ)- әр түрлі объектілерді (мультимедиалық, графикалық, символдық) сақтауға арналған мәліметтер типі. Бұл да МЕМО өрісі сияқты басқа жерде сақталады, ОLЕ объектілері өрісінде оның тұрған жері көрсетіледі;
Гиперсілтеме (Гиперссылка) – Интернеттің Web-объектілерінің URL- адрестерін сақтауға арналған өріс. Сілтемені тышқанның батырмасымен шерткенде автоматты түрде броузер жүктелініп, терезеге Web-объекті шығады;
Ауыстырулар шебері (Мастер подстановок) - бұл арнаулы емес мәліметтер типі. Бұл объектінің көмегімен мәліметтерді енгізуді автоматтандыруды дайын тізімнен тандап алатындай етіп ұйымдастыруға болады.
Мәліметтер базасының обьектілері
Microsoft Ассеss 2000 мәліметтер базасын басқару жүйесі жеті түрлі объектілерді құруға және қолдануға мүмкіндік береді.
Кестелер. Бұл кез-келген мәліметтер базасының негізгі объектісі болып табылады. Біріншіден, кестелерде мәліметтер базасындағы барлық ақпарат сақталады, екіншіден кестелер мәліметтер базасының құрылымын анықтайды.
Сұраныс. Бұл объекті кестедегі мәліметтерді қолданушыға ыңғайлы түрде шығарып береді. Сұраныстың көмегімен мәліметтерді сұрыптау, сүзгілеу амалдары орындалады. Сұраныстың көмегімен бұрыннан бар кестенің негізінде жаңа кесте құрылады, басқа мәліметтер көзінен импортталады, кестелерде қарапайым есептеулер жүргізіледі. Жаңадан қолданушылар сұраныстың рөлін аса терең түсінбейді, өйткені сол операцияларды кестемен де жүргізуге болады деп ойлайды. Бірақ жай кестелермен жұмыс істегенде кез-келген уақытта ондағы мәліметтерді байқаусызда жоғалтып алуымыз мүмкін. Ал сұраныстың көмегімен ол кестелерге қатынау шектелінеді. Мысалы, банкілерде қызметкерлердің біреуі клиенттер туралы мәліметі бар кестеге, ал екіншісі олардың есеп-шотына, үшіншілері банктегі активтер кестесіне қатынай алады.
Сұраныстың ерекшелігі – олар негізгі кестелердегі мәліметтердің негізінде уақытша қорытынды кесте тұрады. Негізгі кестемен жұмыс істегенде біз қатқыл дискімен жұмыс істейміз, ал оған кез-келген кезде қатынау көп уақытты алады. Ал сұраныстың көмегімен алынған уақытша кестеде біз тек экрандағы бейнемен жұмыс істейміз, ал оған қатынау тез уақытта жүзеге асырылады.
Реттелген кестелік құрылымдардың ең басты кемшіліктері — оны жаңарту, яғни оған қосымша жаңа жазбалар енгізу болып табылады. Себебі ол кезде бүкіл кестенің реті бұзылады, оны қайта құру қажет болады. Бұл мәселе (СУБД) Мәліметтер базасын басқару жүйесінде өз шешімін тапқан.
Мұндағы негізгі кестеден ешқандай реттілік талап етілмейді. Жазбалар негізгі кестеге түсу ретімен енгізіле береді. Егер қолданушы қандай да бір шарттармен сұрыпталған, сүзгіленген мәліметтер алғысы келсе, онда ол сәйкес сұранысты пайдаланады. Егер қажетті сұраныс болмаса, онда ол жобалаушыға тапсырыс береді.
Қалыптар. Егер сұраныстар мәліметтерді сұрыптау мен анализдеудің арнаулы құралдары болса, ал қалыптар мәліметтерді енгізу құралы болып табылады. Оның мәні мынада — ол қолданушыға тек толтыруға рұқсат етілген өрістерді толтыру құралдарын ұсынады.
Қалыптардың көмегімен мәліметтерді экранға бейнелеп беруге болады. Сұраныстың көмегімен де мәліметтерді бейнелеуге болады, бірақ қалыптың көмегімен экранға шығарылған мәліметтерді безендіруге болады. Ол үшін мәліметтерді енгізу кезінде арнаулы безендіру құралдарын қолдану қажет.
Есептер. Өзінің қасиеттері мен құрылымы жағынан есептер қалыпқа өте ұқсас келеді, бірақ ол мәліметтерді тек баспаға шығаруға арналған. Сондықтан есептерде баспа құжаттарына арналған арнаулы безендіру элеменітері бар (жоғарғы және төменгі колонтитулдар, беттердің көшірмелері, есептің құрылуы жайындағы мәліметтер).
Беттер. Мәліметтер базасының осы арнаулы объектілері тек Microsoft Ассеss 2000-да ғана жүзеге асырылған. Бұл —Web-бетте орналастырылатын және қолданушыға сол Web -беттен берілетін, НТLМ кодында жазылатын өте айрықша объект. Жеке өзін алсақ бұл объект мәліметтер базасы болып есептелінбейді, бірақ ол сервердегі мәліметтер базасын жіберілген Web -бетпен байланыстыратын компоненттерді қамтиды. Осы компоненттерді қолдана отырып Web -тораптағы қолданушы мәліметтер базасындағы жазбаларды көре алады.
Макростар мен модульдер. Бұл категориядағы объекгілер осы СУБД-мен жұмыс істеу кезінде қайталанатын операцияларды автоматтандыруға және программалау арқылы жаңа функцияларды құруға арналған. Microsoft Ассеss мәліметтер базасын басқару жүйесіндегі макростар СУБД-нің ішкі командалар тізбегінен тұрады және мәліметтер базасымен жұмыс істеуді автоматтандыру құралы болып табылады. Модульдер сыртқы программалау құралдарының көмегімен құрылады.
11- Дәріс
тақырыбы: Мәліметтер базасын жобалау. Кестеаралық байланыс. Кесте құру
режимдері. Сұраныс. Үлгі. Есеп.
мақсаты:
Мәліметтер қорын басқару жүйесі.
Мәліметтер қорын (ДҚБЖ)-нің негізгі обектілері.
Кестеаралық байланыс. Кесте құру режимдері. Сұраныс. Үлгі. Есеп.
Мәліметтер базасын жобалау
Мәліметтер базасымен жұмыс істеу режімі
Әдетте мәліметтер базасымен жұмыс істейтіндерді екі категорияға бөлуге болады:
1-категориясы - жобалаушылар. Олардың міндеті тапсырыс берушінің мақсатына сай мәліметтер базасының кестелерінің құрылымын анықтап беру. Жобалаушы мәліметтер базасын нақты мәліметтермен толтырмайды.
2-категориядағы мәліметтер базасымеы жұмыс атқарушылар- қолданушылар.Олар жобалаушы құрған дайын мәліметтер базасын толтырумен айналысады.
Осыған сәйкес мәліметтер базасымен жұмыс істеудің екі режімі бар: біріншісі мәліметтер базасын құрып, оның құрылымын өзгертіп, оның объектілерін құруға арналған болса, екіншісі дайын мәліметтер базасын пайдалануға арналған.
Бұл оқулық гуманитарлық және заң мамандарына арналғандықтан, оның мақсаты оқырманға мәліметтер базасын құруды үйрету емес. Соған қарамастан біз мәліметтер базасын жобалауды қарастырып кеткенді жөн көрдік. Жоғарыда айтылған маман иелері көбінесе мәліметтер базасын қолданушы, мәдіметтер базасына тапсырыс беруші рөлін атқарады. Бірақ мәліметтер базасын дайындаудан бұрын жобалаушы мен тапсырыс беруші оны жан-жақты талқылап, өзара тығыз байланыста болуы қажет. Қазіргі кезде ақпараттардың толассыз көбеюі салдарынан мәліметтер базасы технологиясын кез-келген мекеме мен өндіріс орнына пайдалану қажеттілігі туып отыр. Сондықтан қай саладағы маман иесі болмасын ол ерте ме, кеш пе, не қолданушы, не тапсырыс беруші болып табылады.
Мәліметтер схемасын даярлау
Тапсырыс берушінің тұтынатын мәліметтерінің негізгі бөлігін анықтап алып, мәліметтер базасының құрылымын дайындауға кірісеміз. Мәліметтер базасын оның негізгі объектісі — кестелерінің құрылымын дайындаудан бастайды.
Жұмыс негізгі өрістер тізімін құрудан басталады (олардың саны жүздеген өрістерді қамтуы мүмкін).
Әр өріске қандай мәлімет орналасқанына қарай ондағы мәліметтердің типтері анықталады.
Жалпы тізімдегі өрістерді негізгі кестелерге орналастырады. Егер кестенің қайсыбір өрісіндегі жазбалар қайталанатын болса, онда бұл кестені екі бөлікке бөледі.
Әрбір кестеде түйінді өріс белгіленеді. Мұндай өріс ретінде мәліметтері қайталануы мүмкін емес өріс алынады. Мысалы, студенттер туралы кестеде мұндай өріс ретінде РНН-нің нөмірін алуға болады. Егер өрістер тізімінде мұндай өріс болмаса, оны әдейілеп құруға болады. Қағаз бен қарындаштың көмегімен кестелер аралығындағы байланысты сызып көрсетеді. Бұл сызба мәліметтер схемасы деп аталады. Кестелер арасындағы байланыс бірнеше типті болады: бірден біреуге және бірден көпке. Бір жағында әрқашан да түйінді өріс тұрады (қайталанбайтын, айрықша мәнді). Көп жағындағы сол өрістің мәні бірнеше рет қайталанады.
Мәліметтер схемасын жасаумен мәліметтер базасын құрудың негізгі қағазға түсірілген сатысы аяқталады. Осы схеманы тапсырыс беруші жобалаушымен келісіп бекітіп алғаннан кейін барып, базасының электрондық нұсқасын құруға кіріседі.
Кестелермен жұмыс істеу. Кестені құру
Microsoft Ассеss -те кез-келген объектімен жұмыс істеу Мәліметтер базасы терезесінен басталады. Оның сол жақ панелінде Ассеss-тің негізгі объектілері орналасқан. Кестені құру үшін сол жақ панельден кестені басқару элементін таңдап аламыз.
Оң жақ панельде жаңа кестені құруға арналған басқару элементтері мен мәліметтер базасында бұрыннан бар кестелер тізімі келтірілген. Шебердің көмегімен кестені құру жұмысты жеделдетуге арналғандықтан мұнда Microsoft Ассеss-тің негізгі құрылымдары мен әдістерін игеру қиын. Бұл режім Ассеss-те жұмыс істеп үйренген профессионалдарға арналған. Сондықтан біз кестені құруды қолмен жүзеге асыратын Конструктор режімінде бастаймыз.
Кесте аралық байланыстарды құру
Егер мәліметтер базасының құрылымы бұрыннан дайындалып, кестелер арасындағы байланыстар белгіленіп қойылған болса, онда кесте аралық қатынастарды құру қиынға түспейді. Ол үшін Сервис–Мәліметтер схемасы (Схема данных) командасын орындап немесе аспаптар панеліндегі батырмасын басып, ашылған Мәліметтер схемасы (Схема данных) терезесінде кесте аралық байланыстарды орнатамыз.
Осы тереземен қатар Кестелерді қосу (Добавление таблицы) сұхбат терезесі ашылады. Оның Кестелер (Таблицы) қыстырмасынан өзара байланыстырылатын кестелерді таңдап аламыз. Мәліметтер схемасы (Схема данных) терезесінде таңдап алынған кестелердің өрістер тізімі ашылады. Бір кестеден бір немесе бірнеше өрісті ерекшелеп, тышқан нұсқағышымен іліп алып, екінші кестеге апарып тышқан батырмасын жіберсек, Байланыстарды өзгерту (Изменение связей) терезесі ашылады. Байланыстарды өзгерту терезесінің оң жақ панелінен байланыс орнатылатын өрістер таңдалынып алынады. Байланыстарды өзгерту терезесін жауып, Мәліметтер схемасы терезесіне ораламыз. Орнатылған кесте аралық байланыс Мәліметтер схемасы терезесінде әр кестенің екі өрісінің арасындағы сызық түрінде бейнеленеді. Оның ішінде бір кесте–негізгі, ал қалғаны бағыныңқы болып табылады. Негізгі кесте деп- байланысқа өзінің түйінді өрісімен қатынасқан кестені айтады. Түйінді өрістің атауы мәліметтер схемасында майлы қаріппен көрсетіледі.
Бұл жерде мынадай сұрақ туады: Кесте аралық байланыс не үшін қажет? деген. Байланыстар мынандай екі негізгі қолданыс тауып отыр:
біріншісі — мәліметтердің тұтастығын қамтамасыз ету;
екіншісі — мәліметтер базасына қызмет көрсетуді автоматтандыру. Байланыс қасиеттерін баптау үшін Мәліметтер схемасы (Схема данных) терезесінде екі кестені қосушы сызықты ерекшелеп алып, оған тышқанның оң жақ батырмасын шертіп, байланыстың жанама менюін ашу қажет. Соның ішінен Байланыстарды өзгерту (Изменение связей) бөлімін таңдап алсақ, Байланыстар (Связи) сұхбат терезесі ашылады. Мұнда өзара байланыс орнатылған кестелердің атаулары мен ондағы байланысқа қатысушы өрістер көрсетіледі. Оның астында мәліметтер тұтастығын қамтамасыз ету шарттары көрсетілген басқару элементтері берілген.
Егер Мәліметтердің тұтастығын қамтамасыз ету (Обеспечение целостности данных) жалаушасы қойылған болса, онда негізгі кестенін түйінді өрісінен мәліметтерді өшіру мүмкін емес.
Егер Байланысқан өрістерді каскадты түрде жаңарту (Каскадное обновление связанных полей) және Байланысқан жазбаларды каскадты түрде өшіру (Каскадное удаление связанных записей) жалаушалары қойылған болса, онда сәйкесінше негізгі кестенің түйінді өрісінде жүргізілген өзгерістер автоматты түрде онымен байланысқан кестелерде де жүргізіледі.
Сұраныстармен жұмыс істеу
Кестелер мәліметтер базасының ең негізгі, құнды объектісі болғандықтан, оған тек базаны құрушы адам ғана қатынай алатындай болуы керек. Ал басқа қолданушылар базадан мәліметтер алу үшін сұраныстарды қолдануы қажет. Мәліметтер базасын жобалаушы барлық қажетті сұраныстарды алдын-ала даярлап қояды. Егер қолданушы өзіне қажет мәліметтерді таба алмаса, онда ол жаңа сұраныс дайындауды қажет етеді.
Егер бізге керек сұраныс мәліметтер базасында бар болса, оны Мәліметтер базасы (База данных) терезесіндегі Сұраныс (Запрос) панелін екі рет шерту әдісі арқылы тандап аламыз.
Сұранысты конструктордың көмегімен даярлау
Ол үшін Мөліметтер базасы (База данных) терезесінің сол жағындағы Сұраныс (Запрос) элементін таңдап алып, оң жақ терезедегі Конструкторлар режімінде сұранысты даярлау командасын таңдасақ, үлгі бойынша сұраныс бланкі терезесі ашылады.
Үлгі бойынша сұраныс бланкі мына суретте көрсетілген. Жоғарғы бөлігінде сұраныс жіберілген кестенің құрылымы бейнеленген. Ал төменгі бөлігі бағандарға бөлінген. Оның әрбір бағаны болашақ кестенің бір-бір өрісіне сәйкестендірілген.
Үлгі бойынша сұраныс даярлау өте оңай жүргізіледі. Жанама менюдің көмегімен бланкінің жоғарғы бөлігінде қажетті кестелерді ашып алады.
Соның ішінен құрылатын сұранысқа қажет өрістерді тышқанның көмегімен тандап алады. Сол кезде бланкінің төменгі жағындағы бағандар автоматты түрде толтырылады. Сұраныстың құрылымын даярлап болған соң, оны жаңа атпен сақтап кояды. Осылайша құрылған сұраныс — Таңдамаға сұраныс (запрос на выборку) деп аталады.
Таңдамаға сұраныс нәтижесінде алынған мәліметтерді қандай да бір өріс бойынша реттеп орналастырғыңыз келсе, сұрыптауды қолданамыз. Төменгі бланкінің сол жағында Сұрылтау (Сортировка) деген жол орналасқан. Сол батырмаға екі рет басу арқылы ашылған тізімнен сұрыптау әдісін таңдап алуға болады: өсуі немесе кемуі бойынша. Төменгі бланкінің Экранға шығару (Вывод на экран) жолында жалпы жағдайда Барлық өрістер үшін экранға шығарылсын деген (۷) жалауша қойылған. Егер қандай да бір өрістің мәліметтерін экранға шығармай жасырып қалу керек болса, онда сәйкес жалаушаны алып тастауға болады.
Сұрыптау шартын пайдалану
Мәліметтерді қандай да бір критерий бойынша сұрыптауды қамтамассыз етудің қосымша құралы болып Сұрыптау шарты (Условие отбора) есептеледі. Оған сәйкес келетін жол үлгі бойынша сұраныс бланкісінің ең төменгі жағында орналасқан. Әрбір өріс үшін осы жолда жеке дара шарт беруге болады.
Есептеулері бар сұраныс
Бұл сұраныс берілген өрістерде, қандай да бір есептеулер жүргізу қажет болғанда құрылады. Ол үшін мәліметтер базасын ашқан соң пайда болатын негізгі терезеден Сұранысты (Запрос) таңдап, оны Конструктор режімінде құрамыз. Сұраныс конструкторы (Конструктор запросов) терезесінде өріс жолына сәйкес формуланы жазу қажет. Ең дұрысы, өрнектерді дайындауды Өрнөктерді тұрғызушы (Построитель выражений) терезесінде жүргізу.
Тұрғызу терезесі төрт аймақтан тұрады:
■ бірінші аймақта енгізілетін формула немесе өрнек орналасады.
Ал төменгі үш аймақ дайын стандартты функцияларды таңдап алу үшін қолданылады:
екінші аймақта сұранысқа арналған барлық түптектер тізімі көрсетіледі;
үшінші аймақта — екінші аймақтан таңдалынған түптектің элементтері бейнеленеді;
төртінші аймақта — үшінші аймақтан таңдалынып алынған элементтің ішкі элементтер жиыны жатады.
Өрнектерді тұрғызушы (Построитель выражений) терезесін ашу үшін Сұраныс конструкторының (Конструктор запросов) аспаптар панелінде Тұрғызу (Построить) батырмасын басамыз.
Өрнектерді тұрғызушы терезесіндегі формулаға стандарттық функцияларды енгізуге және ол туралы анықтама алуға болады. Қолданушы сол алынған функцияның мәндерін енгізсе болғаны.
Өрнектерді тұрғызушы терезесінде өрнекке стандартты функцияны енгізу үшін мәліметтер түптегі тізімінен (екінші аймақтан) Функция қаптамасын ашып, Енгізілген функциялар (Встроенные функции) қаптамасын тандап алу қажет. Ал ортаңғы аймақтан, яғни үшінші аймақтан функция категориясын таңдап алып, ең соңғы аймақтан өзімізге қажетті функцияны таңдап алып, Кірістіру (Вставить) батырмасын басу керек.
Параметрлі сұраныс
Мәліметтер базасын қолданушы тек дайын сұраныстармен жұмыс істей алады. Егер жобалаушы құрған сұраныста бағасы 80 теңгеден аспайтын кітаптарды іріктеп алуды ғана қарастырса, онда біз бағасы 400 теңгеден аспайтын кітаптарды іріктеп ала алмаймыз. Өйткені оған сәйкес сұраныс дайындалмаған. Осы жағдайда параметрлі сұранысты пайдаланамыз, яғни параметрдің мәнін өзіміз енгізу арқылы, бағасы көрсетілген параметрден кем кітаптар санын шығарып аламыз. Параметрлі сұранысты құру үшін сұраныс бланкісінің төменгі жағында Экранға шығару жолындағы жалаушаны алып тастаймыз. Сұрыптау шарты (Условие отбора) жолындағы сәйкес өрістің астына [Параметрді енгіз] (Введите значение параметра) деген мәтінді теру қажет.
Қорытынды сұраныс
Қорытынды сұраныс электрондық кестелердегі қорытынды функциялардың қолданылуындай қызмет атқарады. Топтау амалдарының көмегімен қайсыбір өрісте қорытындылау функцияларын құруды жеңілдетеді. Қорытындылау функцияларына — аvg (орта мәнін табу),sum (қосындыны есептеу), max (ең үлкен мәнді табу), min (ең кіші мәнді табу), count (берілген аргументтер санын анықтау) т.б. жатады.
Қорытынды сұраныс даярлау үшін Сұраныс конструкторының аспаптар панелінде Топтау операциялары (Групповые операции) батырмасын басып, сұраныс бланкісінің төменгі жағына Топтау операциясы жолын енгізу қажет. Қорытынды жүргізілетін ұяшығында топтау операциясын таңдап аламыз.
Кесте
Бастапқы деректер кестеде сақталады. Олар кестеге белгілі бір логикалық ұқсастықпен бағандар мен жолдар түрінде жазылады.
Жазба, өріс
Кесте жолдар мен бағандардан құрылады. Бағандарды - өріс, жолдарды - жазба деп атайды. Жалпы кестедегі деректер баған бойынша реттеледі. Әр өрісте мәліметтер алдын-ала анықталған тегі (мәтін, сан, жыл-ай мерзімі және т.б) және ұзындығына сәйкес сақталады. Өрістің өз аты болады, ол өрісте сақталған деректерді сипаттайды. Әр жолдағы деректердің бүтіндігі сақталады, бұл жүйеге олармен тұтас жұмыс істеуге мүмкіндік береді.
Есептермен жұмыс істеу
Есептер қалыптар мен қатынау беттеріне өте ұқсас келеді. Бірақ есептер мәліметтерді баспа құрылғысына шығаруға арналған. Қалыптарға қолданылатын амалдардың барлығы дерлік есептерге де қатысты.
Мұнда да жобалаудың автоматтандырылған және қолмен енгізілетін түрлері бар.Автоматтандырылған жобалау құралдары Автоесептерде жүзеге асырылған. Автоесептер (Автоотчеты) де автоқалыптар сияқты бағандық және ленталық болып бөлінеді. Автоесептерді іске қосу үшін Мәліметтер базасы–Құру–Жаңа есеп– Бағандық автоесеп (База данных – Создать–Новый отчет –Автоотчет в столбец) командасын орындау кажет.
Есептерді дайындаудың екінші бір әдісі — Есептер шебері (Мастер отчетов). Оны іске қосу үшін Мәліметтер базасы (База данных) терезесіндегі Шебердің көмөгімен есеп даярлау (Создание отчетов с помощью мастера) таңбашасын тышқан батырмасымен екі рет шерту қажет.
Мәліметтер қорының объектілері
МS Access-ті пайдалану үшін осы МҚБЖ-нің негізін құрушы ұғымдарды алдын-ала анықтап алу қажет. MS Access алты түрлі объектілермен жұмыс істейді, оның құрамына деректер жиыны және онда жұмыс істеуге қажетті құралдар кіреді.
Қорытынды есеп
Қорытынды есептегі көрсетілген мәліметтерді басылымға дайын деп есептейді. MS Access-те қорытынды есептің бірнеше түрін құруға болады. Мысалы, бір кестедегі барлық жазбалардың тізімін қорытынды есеп деп санауға болады, ал жалпы, қорытынды есепте көрсетілетін мәліметтер - сұраныс арқылы табылған белгілі бір шартты қанағаттандыратын жазбалардың фрагменттері. Бұл жағдайда алдын ала сұраныс құрылады, ол орындалғаннан кейін, құрылған жазбалардың динамикалық жиынын қорытынды есеп түрінде қағазға басып шығаруға болады.
Әртүрлі мәліметтер жиындарының арасындағы күрделі байланыстарды қорытынды есепте көрсету үшін бірнеше кестелерді біріктіріп қарастыруға болады.
Мәліметтер қорының кестелерін құру барысында қағазға басылып шығарылатын қажетті мәліметтердің барлығы қамтылуы керек.
Түйін
Жоғарыда келесі мәселелер қарастырылған:
Мәліметтер қоры - компьютерлік термин, белгілі бір тақырыппен немесе қосымшамен байланысты мәліметтер жиыны.
Мәліметтер қоры - деректерге логикалық реттеу арқылы өте ыңғайлы қол жеткізу мүмкіндіктерін қамтамасыз етеді.
Мәліметтер қорының объектілері - кесте, сұраныс, үлгі, қорытынды есеп, макростар және модульдер.
Кестеде бастапқы деректер және барлық өрістердің сипаттамалары сақталады.
Жазба- кестенің жолы, ол ерекше мәнмен бірегей анықталады.
Өріс - кестенің бағаны, ол өрістің атауымен (атымен) ерекшеленеді.
Деректер мәні - баған мен жолдардың қиылысында орналасқан элемент.
Қатынастық МҚБЖ бірнеше кестелерді пайдалануы мүмкін, сондықтан қорытынды есеп құру әрекеттері женілдетіліп, деректердің қорда қайталанып келуіне жол берілмейді.
Жалпы жұмыс тәртібі-MS Access кестелерінде сақталған деректерді Excel-дің электрондық кестелеріне ұқсас түрде экранға шығару.
Сұраныс мәліметтерді белгілі бір шарт бойынша құру мүмкіндігін береді. Өрістерді таңдау, деректерді сұрыптау және тек қана көрсетілген шарттарды қанағаттандыратын жазбаларды табу әрекеттерін орындау үшін үлгі бойынша жазу формасы қолданылады.
Сұранысты орындау нәтижесінде оны кесте түрінде көрсетуге немесе үлгі, қорытынды есеп түрінде де пайдалануға болатындай деректердің динамикалық жиыны ұйымдастырылады.
Мәліметтерді үлгі түрінде көрсету олардың құрылымын аша түседі. Үлгі тек қана енгізу немесе қарап шығу кезінде пайдаланылады.
Қорытынды есеп әртүрлі есептеулерді орындау немесе қорытындылау және шыққан нәтижені қағазға басып шығару үшін қолданылады.
12- Дәріс
тақырыбы: Криптология ұғымының негізгі түсініктері
мақсаты:
Криптология ұғымының негізгі түсініктері
Мәліметтердің криптографиялық өзгеру әдістері, талаптары
Криптография – мәліметтердің өзгеру әдістерінің жиынтығы, яғни осы мәліметтерді айқынсыз бейнеге әкелуге бағытталған мәліметтерді қорғаудың екі басты мәселесін шешу:
1) жасырындық мәселесін;
2) бүтіндік мәселесін.
Ақпараттық жүйелердегі ақпаратты қорғаудың криптографиялық әдістері ЭЕМ-де өңделген немесе есте сақтау құрылғысының әртүрлі типінде сақталған ақпаратты қорғау үшін қалай қолданылса, байланыс жолдары бойынша әртүрлі элементтер арасында берілген ақпаратты жабу үшін де солай қолданылады.
Аж-де ақпараттардың криптографиялық жабылуына қойылатын талаптар:
1. Криптографиялық жабудың күрделілігі мен беріктігі мәліметтер құпиялылығының деңгейі мен көлеміне байланысты таңдалуы қажет.
2. Жабудың сенімділігі қаскүнемге жабудың әдісі белгілі болған жағдайда да құпиялылық бұзылмайтындай болуы керек.
3. Жабу әдісі, қолданылған кілттер жиыны және оларды тарату механизмі өте күрделі болуы керек.
4. Тікелей және кері өзгеру процедураларының орындалуы формалды болуы қажет және хабардың ұзындығына байланысты болмауы керек.
5. Өзгерудің орындалу процесінде туындайтын қателер жүйе бойынша таралмауы қажет.
6. Процедуралармен енгізілетін қорғауда артықшылық ең аз болуы қажет.
Ақпаратты шифрлеу оны жасау кезінде қолданылатын, ақпараттың мазмұны басқа қолданушы субьектіге түсініксіз болатын үрдіс. Ақпаратты шифрлеу нәтижесі шифрлі мәтін немесе криптограмма деп аталады. Шифрлі мәтінннен ақпаратты қалпына келтіретін кері үрдіс ақпараттың шифрін шешу ( расшифровка) деп аталады. Ақпаратты шифрлеу және шифрді шешу кезінде қолданылатын алгоритмдер конфиденциальды емес, шифрлі мәтінің конфиденциальдығы шифрлеу кезінде қолданылатын қосымша параметрлердің, шифрлеу кілтінің көмегімен жүзеге асырылады. Шифрлеу кілтін білу шифрлі мәтінді дұрыс шешуге көмектеседі.
Ақпараттың бүтіндігі дегеніміз олардың кездейсоқ және күтілмеген өзгерісі немесе бүлінуі кезіндегі ақпараттың өзгеріссіз қалуы. Бүтіндік ақпаратқа кеңірек сипаттама беруші оның сенімділігінің бір бөлігі болып табылады, ол бүтіндіктен басқа белгілі бір облыстағы ақпараттың толықтығы мен дәлдігін қамтиды.
Ақпаратты хештеу дегеніміз оның жасалу үрдісіне белгілі ұзындықтағы хеш мәнді енгізу. Хештеуді қолданудың бір түрі ақпараттың бүтіндігін қамтамасыз ету болып табылады.
Мәліметтердің криптографиялық өзгеру әдістері:
1. Шифрлеу.
2. Кодтау.
3. Басқа түрлері.
Шифрлеу – қорғалатын хабардың әрбір символы өзгеруге жатады.
Шифрлеу тәсілдері:
ауыстыру;
алмастыру;
аналитикалық өзгеру;
гаммирлеу;
аралас шифрлеу.
Кодтау – қорғалған элементтердің кейбір элементтері (жеке символдар міндетті емес) алдын ала таңдалған кодтармен ауыстырылады.
Кодтау тәсілдері:
мағыналық кодтау;
символдық кодтау.
Басқаларға (жеке түрлеріне) – кесу, тарату және мәліметтерді қысу әдістері кіреді.
Кесу – мәліметтерді тарату, қорғалатын мәліметтер массиві әрқайсысы қорғалатын ақпараттар мазмұнын ашуға мүмкіндік бермейтін элементтерге бөлінеді және осындай тәсілмен ерекшеленген элементтер есте сақтау құрылғысының әртүрлі аумағында орналасады.
Шифрлеу процесін басқару кілттің көмегімен жүзеге асады.
Криптожүйелер екі класқа бөлінеді:
1. Симметриялық (біркілтті) криптосистемалар.
2. Асимметриялық (ашық кілті бар екікілтті криптосистемалар).
Бір құпия кілтті симметриялық криптожүйенің сызбасы (1-сурет).
Симмметриялық криптожүйеде құпия кілтті жіберуші мен алушыға кілттерді таратудың қорғаушы каналы бойынша беру керек.
Ашық кілтті асимметриялық криптожүйенің ықшамдалған сұлбасы.
Асимметриялық криптожүйеде қорғалмаған канал арқылы тек ашық кілтті ғана беруге болады, ал құпия кілтті оның генерациялық орнында сақтайды.
Ақпаратты жабу құралдарын қолдану тәсілі бойынша ағындық және блоктық шифрлеу деп бөледі.
Ағындық шифрлеуде бастапқы мәтіннің әр символы басқалардан тәуелсіз өзгереді. Сондықтан мұндай өзгеру байланыс арнасы бойынша мәліметтерді берумен біруақытта жүзеге асуы мүмкін.
Блоктық шифрлеуде жабық бастапқы мәтіннің кейбір символдар блогі біруақытта өзгереді, сонымен қатар блоктар шегіндегі символдардың өзгеруі өзара тәуелді болады. Кейбір аралас блоктардағы символдардың өзгеруі арасында да тәуелділік болуы мүмкін.
Криптоталдау – кілтке қатынаусыз шифрленген хабардың бастапқы мәтінін ашу жайлы ғылым.
Криптоталдаудың орнықты ережесі (1-ші рет XIX ғасырда голланд А. Керкхофпен құрылған) шифрдың (криптожүйенің) тұрақтылығы кілттің құпиялылығымен анықталуы керек деп қорытындыланады.
Криптожүйелерге қойылатын талаптар:
1. Шифрленген хабар тек кілт болғанда ғана оқылуы тиіс.
2. Шифрленген хабар фрагменті бойынша шифрлеудің қолданылған кілтін анықтау үшін қажетті операциялар саны және оған сәйкес ашық мәтін мүмкін болатын кілттердің жалпы санынан аз болмауы керек.
3. Барлық мүмкін болатын кілттерді артық таңдау жолымен ақпараттарды шифрлеуді ашу үшін қажетті операциялар саны қатал төмен бағамен болуы тиіс және қазіргі компьютерлердің мүмкіндіктерінің (тораптық есептеу мүмкіндіктерін ескере отырып) шегінен шығуы керек.
4. Шифрлеу алгоритмін білу қорғау сенімділігіне әсер етпеуі тиіс.
5. Кілттің аздап өзгеруі бір кілтті ғана қолданғанның өзінде шифрленген хабар түрінің елеулі өзгеруіне әкелуі тиіс.
6. Шифрлеу алгоритмінің құрылымдық элементтері өзгеріссіз болуы керек.
7. Шифрлеу процесінде хабарға енгізілетін қосымша биттер шифрленген мәтінде толық және сенімді жасырылуы тиіс.
8. Шифрленген мәтіннің ұзындығы бастапқы мәтіннің ұзындығына тең болуы тиіс.
9. Шифрлеу процесінде тізбектей қолданылатын кілттер арасында жай және жеңіл орнатылатын тәуелділіктер болмауы керек.
10. Мүмкін болатын жиындардың ішіндегі кез келген кілт ақпаратты сенімді қорғауды қамтамасыз етуі тиіс.
11. Алгоритм программалық тәрізді аппараттық іске асуды жіберуі тиіс, бұл жағдайда кілт ұзындығының өзгеруі шифрлеу алгоритмінің сапалы төмендеуіне әкелмеуі керек.
Симметриялық криптожүйелер. Алмастырулар
Хабарларды шифрлеу кезінде де, шифрлеуді ашқанда да бір құпия кілт қолданылады.
Қолданылатындар:
1. алмастыру шифрлары;
2. ауыстыру шифрлары;
3. гаммирлеу шифрлары;
4. шифрленген мәліметтердің аналитикалық өзгерулері негізіндегі шифрлар.
Практикада аралас жүйелер жиі кездеседі – бір шифрленген мәтінге қолданылатын криптографиялық өзгерулердің негізгі әдістер тізбегі. (Ресейлік және американдық шифрлеу стандарттары дәл осы аралас криптографиялық өзгерулерге негізделген).
Криптография – мәліметтердің өзгеру әдістерінің жиынтығы, яғни осы мәліметтерді айқынсыз бейнеге әкелуге бағытталған мәліметтерді қорғаудың екі басты мәселесін шешу:
3) жасырындық мәселесін;
4) бүтіндік мәселесін.
Ақпараттық жүйелердегі ақпаратты қорғаудың криптографиялық әдістері ЭЕМ-де өңделген немесе есте сақтау құрылғысының әртүрлі типінде сақталған ақпаратты қорғау үшін қалай қолданылса, байланыс жолдары бойынша әртүрлі элементтер арасында берілген ақпаратты жабу үшін де солай қолданылады.
Криптология ұғымының негізгі түсініктері
Криптография – мәліметтердің өзгеру әдістерінің жиынтығы, яғни осы мәліметтерді айқынсыз бейнеге әкелуге бағытталған мәліметтерді қорғаудың екі басты мәселесін шешу:
5) жасырындық мәселесін;
6) бүтіндік мәселесін.
Ақпараттық жүйелердегі ақпаратты қорғаудың криптографиялық әдістері ЭЕМ-де өңделген немесе есте сақтау құрылғысының әртүрлі типінде сақталған ақпаратты қорғау үшін қалай қолданылса, байланыс жолдары бойынша әртүрлі элементтер арасында берілген ақпаратты жабу үшін де солай қолданылады.
13- Дәріс
тақырыбы: Презентацияны даярлау кұралы - MS POWER POINT. Power Point кұжатының кұрылымы. Power Point негізгі элементтері
мақсаты:
MS Power Point-пен танысу.
Слайд құру, презентация жасау.
Интерфейстің жұмыс істеу тәртібімен танысу.
Презентацияны іске қосуды түсіндіру және оны құру,ашу, сақтау амалдарын меңгеру.
MS Power Point туралы жалпы мағлұмат.
MS Office пакетіндегі Windows 95 ОЖ-сінің Power Point қосымшасы презентация құруға арналған. Бұл қосымшаны Windows ортасында қарастырылған кез-келген тәсілмен іске қосуға және шығуға болады.
Power Point Windows-тың көп терезелі қосымшасы, яғни кез-келген уақытта құжатты бірнеше терезеде ашуға болады. Мұнда құрылған құжат қалауымызша алынған атпен файлға жазылады, оны презентация файлы деп атайды. Бұл файлға презентацияның құрылымдық элементтері: слайдтар, соның ішінде қосымша ақпараттар кіреді. Слайдтарды экранға шығарғанда, олар қосымша реттек нөмірмен жабдықталады.
Microsoft PowerPoint программасы Презентациялар құру
Microsoft PowerPoint - Microsoft Office-тің құрамындағы, презентациялық материалдар дайындауға арналған программа. Бұл программа кодоскоптарға және 35 мм-лік мөлдір қабыршақтарға арналған слайдтарға, қағазға үлестірілетін материалдар, компьютер экранында анимациялық көріністерді бейнелей алатын презентация дайындау мүмкіндігін береді. Microsoft PowerPoint программасында баяндама немесе мекеменің салтанатты ашылуы т.с.с. әртүрлі материалдарды оның дыбыстық және мультимедиялық мүмкіндіктерін пайдаланып жандандырып жіберуге болады.
PowerPoint программасын іске қосу
PowerPoint программасын тапсырмалар тақтасындағы Іске қосу батырмасын шерткенде ашылған бос менюдің Программалар-Microsoft PowerPoint қатарында тышқанды шерту арқылы іске қосылады.
Менің комьютерім немесе сілтеуіш программасының терезесінде С дискісінде сақталған Microsoft Office бумасындағы Microsoft PowerPoint жарлығын тышқанды екі ретшерту арқылыда іске асыруға болады.
PowerPoint программасы іске қосылған мезетте презентация құрудың тәсілдерін таңдау және бұрын құрылған презентацияны оқу мүмкіндігін беретін сұқбат терезе ашылады.
1.2. Автомазмұн шебері көмегімен презентация құру
Презентация құру кезінде автомазмұн шебері таңдалса, жаңа проезентация, белгілі тақырыпқа сәйкес мәтін және безендіру элементтері енгізіліп сақталған презентацияллар тізімімен қажеттісін таңдап, сатылы түрде сұрақтарға жауап бере отырып құрылады. Бұл кезде проезентация мазмұны автоматты түрде жасалады.
Автомазмұн шебері көмегімен:
Жалпы мәселелер бойынша баяндамалар;
Қызмет бабы бойынша баяндамалар;
Мекеменің жұмыс істеу жөнінде мағұлмат;
Сауда-саттық және маркетинг жөнінде іс есептер;
Жеке хабарламалар сияқты тақырыптарды кеңінен ашуға арналған алдын ала дайындалып қойылған презентациялар ішінен таңдап, өз презентациямызды құра аламыз. Microsoft PowerPoint программасы іске қосылғаннан кейін пайда болған сұқбат терезеде - Автомазмұн шеберінің ішінен - өрісін таңдағанда Автомазмұн шебері іске қосылады, оған сәйкес мына терезе ашылады:
Дайын болған презентациядағы мәтіндерді өз ыңғайымызға қарай өзгертіп, арнайы эффектілер қосып, көркемдеу элементтерін қолдана аламыз. Автомазмұн шеберін презентациямен жұмыс істеп отырған кезде қосу қажет болса, Файл-Құру командасын орындап, ашылған сұқбат терезенің Презентациялар ішкі бетінде Автомазмұн шебері шарт белгісін шерту жеткілікті.
1.3 Шаблондар көмегімен және бос презентация құру
PowerPoint программасында презентация құру әрекетін автомазмұн шебері көмегінен басқа тағы екі түрлі тәсіл арқылы орындауға болады. Оның бірін алдын - ала безендіру элементтерін пайдалана отырып, құру болса, екіншісі ешқандай безендіру элементтері қарастырылмаған бос презентация құрып алып, одан кейін көркемдеу болып табылады. PowerPoint программасының бір ерекшелігі осы екі жағдай да, құрылған презентацияны, алдын ала безендіру элементтері сақталынып қойылған басқа шаблон түріне алмастыруға болады.
PowerPoint программасында безендіріліп, дайындалған презентациялар шаблондар түрінду сақталынып қойылған. Кез келген уақытта осы шаблондарды пайдалана отырып, өз презентациямызды құруға болады. Шаблондарды пайдаланып құру әрекетін PowerPoint программасы іске қосылған мезетте ашылған сұқбат терезеде Презентациялар шаблоны опциясын таңдау арқылы құру мүмкіндігі бар. Осы опция таңдалғаннан кейін Жалпы, Презентациялар дизайндары, Презентациялар, Web -парақтар астарлы беттерінен тұратын, Презентация құру сұқбат терезесі ашылады.Осы сұқбат терезеде Файл - құру командасын орындағаннан кейін де ашылады. Сұқбат терезенің оң жақ шетінде үш батырма көмегімен презентациялар тізімінің ірі шарт белгілер және кесте түрінде көруге болады.
Бос презентация, яғни ешқандай көркемдеу элементтері қолданылмаған таза презентация құру әрекетін:
PowerPoint программасын іске қосу мезетінде экранда пайда болған сұқбат терезенің құру өрісіндегі Жаңа презентация опциясын таңдау арқылы;
Файл - құру командасын орындағанда ашылған сұқбат терезенің Жалпы астарлы бетінде Жаңа презентация шарт белгісін таңдау арқылы;
Стандарттар саймандар тақтасындағы Құру бастырмасында тышқанды шерту арқылы орындауға болады. Осы әрекеттердің бірі орындалған соң экранда слайд құру сұқбат терезесі ашылады.
Презентация слайдтарын құрастыру, үйлестіру схемасын таңдау әрекетін слайд құру сұқбат терезесінде жүзеге асыруға болады.
PowerPoint программасында слайдтар белгілеуінің 24-түрлі варианты бар. Осы варианттар ішінен өзімізге қажеттісін таңдаған соң, тышқанның сол жақ бастырмасын таңдаған варианттың үстіне әкеліп екі рет шертеміз.
1.4 Слайдқа мәтін, сурет, графикалық объектілер енгізу.
Шаблон көмегімен немесе бос презентация құру командаларын орындаған соң, Слайд құру сұқбат терезесі ашылады. Осы сұқбат терезеде слайдтағы мәтін графикалық объектілер, диаграммалардың орналасу схемасын таңдай аламыз. Қажетті схеманы таңдап ОК бастырмасын шерткен соң, экранда слайд пайда болады. Әрбір өрісте әрекеттің орындалуына байланысты қандай элемент енгізілетіні көрсетіліп тұрады. Мысалы, слайдтың жоғарғы жағындағы өріс аймағында тышқанды бір рет шертсек тақырып енгізіледі т.с.с. Бастапқы уақытта слайд схемасы дұрыс таңдалмай қалса, оны кейін өзгертуге болады.
1.5 PowerPoint программасында слайдпен жұмыс істеу режимдері
PowerPoint программасының графикалық объектілерді бейнелеуге арналған басқа программалардан айырмашылығы, бір мезгілде бірнеше слайдтардан тұратын презентациялармен жұмыс істеу мүмкіндігін береді. Осы себепті слайдтарды қараудың бірнеше режимдері бар:
Слайдтар режимі;
Құрылымдық режимі;
Слайдтарды сұрыптау режимі;
Бетке ескертпе жазу режимі;
Слайдтарды көрсету режимі;
Бұл режимнің әрқайсысы слайдты әртүрлі етіп көрсетеді және бір режимде жасаған өзгерту барлық режимде де іске асады.
Слайдтар режимі - презентацияның әр слайдтын жеке қарауға және өңдеуге өте ыңғайлы. Осы режимде мәтін енгізуге болады. Сонымен бірге өзіміз дайындаған немесе дайын суреттер, мәтіндік түсініктемелер енгізу мүмкіндігі бар.
Слайдтарды көрсету режимінде - дайындалған презентация слайдтары бірінен кейін бірі экранда көріне бастайды. Бұл режимде қолданылған барлық анимациялық эффектілер экранда көрінеді. Осы режимдердің біріне көшу үшін, Түр командасынның ішкі менюдегі қажетті режимінің бірін таңдаймыз немесе программа терезесінің сол жақ төменгі шетінде орналасқан режим батырмасының тиістісін шерту жеткілікті.
1.6 Құрылымдық режимінде жұмыс істеу ерекшеліктері.
Құрылымдық режим презентацияның негізгі бөлімдерін жоспарлау мен ұйымдастыруда өте ыңғайлы. Бұл режимде презентацияның мәтіндер толық көрінетін болғандықтан, оның мазмұнын анықтап, тексере отырып, өз қалауымызша өзгерте аламыз. Осы режимге көшу үшін, Құрылымдық режим бастырмасын шерту жеткілікті.
2 Презентацияларды безендіру.
PowerPoint программасында презентацияны безендіру үшін көптеген фондық өрнектер, слайдтарды эффекті түрде ауыстыру әрекеттерін орындау мүмкіндігі бар. Презентация слайдтарын шаблон арқылы және өз қалауымызша безендіре аламыз. Презентацияны шаблон арқылы безендірукезінде, барлық слайдтағы элементтер арнайы бір түрлі түстер схемасына сәйкес болады. Ал өз қалауымызша слайдтың безендіру элементтерінің түстерін, құю тәсілін таңдай аламыз. Сондай-ақ,слайдқа енгізілген объектілер, диаграммалар безендірілуін де өз қалауымызша орындай аламыз. Ал, басқа програмалардан буферге алып,енгізілген объектілерді сол программаның өзіне қайта оралып безендіруге тура келеді.
2.1 PowerPoint программасында дайындалған презентацияларды шаблон арқылы безендіру
Слайдтарды безендіру үшін арнайы шаблондарды пайдалануға болады. Құрылған бос презентацияны безендіру үшін немесе шаблон арқылы құрылған презентацияның безендірілуін басқа түрге ауыстыру қажет болса, Стандарттар саймандар тақтасындағы Безендіруді қолдану батырмасын шертеміз немесе Формат- Безендіру қолдану командасын орындай аламыз. Осы мезетте экранда арнайы бір түстік гаммаға сәйкес келетін, форматталынған мәтін және графикалық элементтерден тұратын бірнеше шаблондар орналасқан Безендіруді қолдану сұқбат терезесі ашылады. Сұқбат терезенің оң жақ шетіндегі үлгіден қарап отырып, қажетті шаблонды таңдап алған соң, Қолдану батырмасын шертеміз. Автомазмұн шебері көмегімен құрылған презентацияны да осы әрекеттерді орындай отырып, басқа шаблон түріне ауыстыра аламыз.
PowerPoint программасында шаблондар тізімінен таңдай отырып, бнзендіру арқылы, презентацияның барлық слайдтарына бірдей түс және фонның түрлерін бере аламыз. Бұл кезде презентацияның барлық слайдтарына сол таңдалған шаблонның безендіру элементтері тағайындалады.
2.2 Слайдтарды безендіру элементтері
Әрбір адамның өз қалауынша слайдтардың бір-біріне тәуелсіз мынандай элементтерін тағайындауға болады:
Слайд белгіленуі. Слайд бнлгіленуі ретінде слайдқа орналастырылған мәтін,сурет, диаграмма формасын айтуға болады.
Түрлі түстер схемасы. Түстердің кең мөлшерлі спектірінен кез келген түсті таңдау мүмкіндігін береді.
Фон. Слайдтағы түстер тен бір түсті ғана болуы міндетті емес. Палитрадағы ұқсас түстердің бірінен басқасына біртіндеп ауысуға болады. Сондай-ақ,бір түстің өзін вариациялық түрде қанықтыра отырып, түстің әр түрлі өрнектерін шығаруға болады.
Слайдтың осы элементтері,яғни слайд белгіленуі, түрлі түстер схемасы, фонды үйлесімді түрде өзгерте отырып, өз шаблонымызды құруға болады.
2.3 Түрлі түстер схемасы
Түрлі түстер схемасы әрбір шаблон компоненттерінің бірі болып табылады. Ол презентацияның әртүрлі элементтерін безендіруге арналған реттелген сегіз түрлі түстер тізбегінен құралған. Түрлі түстер схемасында слайдтардың бірінші орында тұрады, қалған жеті түс фонның үстінде орналасқан мәтін, диаграмма және басқа объектілерді безендіруге арналған.Формат-Түрлі түстер схемасы командасын орвндағанда ашылған сұқбат терезенің Стандарттар ішкі бетінде схеманың қажеттісін таңдау мүмкіндігі бар.
2.4 Фондық түстерді өзгерту
Фонды таңдау үшін слайдтар режімінде Формат -Фон командасын орындаймыз. Тізімді ашу батырмасында тышқанды шертсек, фон түстері көрінеді. Таңдаған фондық түсті үлгіден көре отырып, тағайындай аламыз.
Таңдау батырмасын шерткенде не бары сегіз түс көрінеді. Бұл түстер бірін-бірі толықтырады және көп жағдайларда слайдты безендіруге жеткілікті болады. Бірақ, бұдан да басқа түстерді пайдалану мүмкіндіктері бар. Ол үшін осы тізімнен Қосымша түстер өрісін таңдаймыз. Бұл кезде қосымша сұқбат терезе ашылады, Спектр деген ішкі беттен тұратын бұл сұқбат терезеде кәдімгі немесе спектрден түсті таңдай отырып, жаңа түс дайындауға болады.
2.5 Құю тәсілдерін таңдау
Слайдтың бір бөлігінен екінші бөлігіне қарай түстің қанықтылығын өзгертуге және өрек немесе текстура түрінде түстері әртүрлі етіп дайындауға болады. Түс қанығуы өзгерісінің арнайы градиентті құю деп аталатын түрін қолдана отырып, өте әдемі дизайндарды дайындауға болады. Құю тәсілдерін таңдау үшін Формат-Фон командасын орындағанда ашылған сұқбат те резедегі таңдау батырмасын шерткенде ашылған тізімнен Құю тәсілдері командасын орындаймыз. Осы мезетте Құю сұқбат терезесі ашылады.
14- Дәріс
тақырыбы: Компьютерлік желі типтері. Internet желісі . Электрондық почта. Компьютерлік желінің хаттамалары. Желі топологиялары және желімен қатынас жасау жолдары. Желілердегі ақпараттар қауіпсіздігін қамтамасыз ету.
мақсаты:
Желілі технологиялар.
Байланыс каналы – мәліметтерді тасымалдау торабының негізі.
Мәліметтерді тасымалдау тораптары.
Байланыс тораптарының өткізгіштік қабілеті.
Интернет желісі Әлеуметтік пенде болғандықтан адам әрқашанда өзі сияқтылармен араласу тәсілдерін іздестіреді. Соңғы кездегі INTERNET желісінің күрт дамып кетуі (қазіргі кезде 18000 әртүрлі желілерді біріктіріп, кунбе-күн жаңаларымен толықтыруда) қашықтық ұғымын жоққа шығарып, планетамыздың кез келген нүктесін бір –бірімен бейнелі түрде байланыстыруда. Информацияның көзді тартар ертеңі таң қалдырып, өзіңнің соны пайдалана алатының қуантады. Бірақ адам жаңалыққа тез үйренеді ғой, қазір де INTERNET жалпыға бірдей информациялық қор тәрізді ертектегі “ханшалардан” күнделікті “күңіңізге” айналып барады. Оның құрамында миллиондаған компьютерлер, компьютер терминалдары және қарапайым пайдаланушы адамдар бар. Кейбір есептер бойынша екі миллиондай компьютермен 30 миллионға жуық адам жұмыс істеп жатыр. INTERNET желісіне күніне 1000 компьютер қосылады екен. ISOS ( INTERNET SOCIETE – INTERNET қоғамдастығы) президенттің жақында INTERNET желісін пайдаланушы саны бір миллиардқа жетеді деуі де бекер емес шығар. Мұнда таңданарлық ешнәрсе жоқ. Сол себепті INTERNET бізге “даналық көзі” болып көрінсе де, оның өзін қалай пайдаланатынымызды білген артық болмайды.
Мәліметтерді алмастыру құралдарының құрылымы
Тұрақты қосылып тұратын байланыс – мұнда жеке компьютер тікелей ТСР IP желісіне қосылған ( Transmission Control Protocol Internet Protocol – жеткізуді басқару протоколы интержелі протоколы) түрінде болады, бұл INTERNET- тің бір шеткі бөлігі, яғни жеке компьютер мекемедегі желімен тұрақты байланыстағы негізгі компьютермен жалғасып тұр. Мұндай байланыс ерекшеленген немесе тұрақты тікелей байланыс деп аталады.
Ерекшеленген немесе тұрақты тура байланыс тек ірі компаниялар мен корпорацияларда болады. Провайдеркомпания осындай мекемеде бағдарлауыш ронатып, бағдарлауыш INTERNET- ке қызмет ететін компьютермен ( хост-компьютер) қосатын телефон каналын жалдап алады. Телефон каналы мен INTERNET арасындағы байланыс тұрақты сақталады, сондықтан провайдер-компанияның компьютермен байланысуға телефон шалу қажет емес, ауқымды желіге әрбір адам өз компьютерімен кіреді де, қалаған жеріне INTERNET арқылы мәлімет жібере береді.
Қосылып тұратын тура байланыс көбінесе SLIP, CSLIP немесе PPP деп аталады (Serial Line Internet protocol – тізбекті желі үшін INTERNET хаттамасы, Compessed Slip – тығыздылған Slip, Point- to-Point Protokol- “нүкте- нүкте” хаттамасы). Ал XREMOTE деп аталатын байланыс түрі сирек кездеседі, бұл да ТСРІР секілді, бірақ телефон каналын тұрақты пайдалануға негізделген, ыңғайлылығы жағынан бұл түр тұрақты қосылып тұрмайтын байланыстан кейінгі орында тұр.
Тұрақты қосылып тұрмайтын байланыс қымбаттылығына қарай әр компьютерге қойалмайды да, оның орнына SLIP ( арзан болғандықтан ) қолданалып келеді. Ол желігі телефон арқылы қосылатындықтан, модем мен бір телефон номері қажет болады. Солар арқылы хост – компьютермен байланыс орнатылған соң, SLIP пен қосылып тұрмайтын байланыс аралығында ( жылдамыдғынан басқа ) ешбір өзгеріс жоқ.
Почталық байланыс. Internet – пен қосыла алатын бірнеше почталық байланыс түрлері бар. Провайдері CompuServe America Online болып келген компьютерлер бірден Internet – пен почталық байланысқа кіре алады. Олар өз почтачын Internet – ке беріп, одан да бірден хат – хабар ала береді. CompuServe жүйесінде почта адресі алдына Internet деп жазып қойылады. Бұл ортада әртүрлі тақырыптардағы дискуссияларға қатысу үшін LISTSERV жүйесін пайдаланған абзал. Осы секілді почталық байланыстар желілік көмей ( network gateways ) деп аталады, олар Internet желісімен шектеулі тәсілдер арқылы байланысады.
Почталық қатынастың қолымен терілетін терминалдық байланыс түріндегі тағы бір түрі бар, бірақ ол тек почта жүйесімен ғана қосыла алады. Тағы да UUCP деген почталық байланыс түрі бар, онда байланыс тек осы мақсат үшін жұмыс істейтін программа арқылы орнатылады ( бұл туралы келесі сабақта айтылған ).
INTERNET – пен байланысқан провайдер компаниясы деп аталатын мекемел әрбір компьютеhді INTERNET- ке қосып бере алады. Желіге қосылудың бірнеше түрі бар, олар:
қосылып тұратын тікелей байланыстар (кіру жолдары)
тұрақты қосылып тұрмайтын байланыстар (кіру жолдары)
почталық байланыстар.
Бұл атаулар әзірге түсініксіз шығар, енді олардың ерекшеліктерін қарастырайық.
15- Дәріс
тақырыбы: Қүжаттарды өңдеудің және аударудың автоматты тәсілдері
(Promt және IZET бағдарламалары).
мақсаты:
Қазіргі замандағы ақпаратты басқару технологиясы
мен мәліметтерді өңдеу мен өндірістерінің даму кезеңдері.
Ақпараттық процестерді ұйымдастырудың негізі ретінде.
Ақпарттық технология жасау үшін жүйелік әрекет.
Автоматтандырылған жұмыс орындарының құрылымы
Адамзат баласы дамудың барлық тарихи кезендерінде есептеу жұмыстарын жүргізіп отыруға әрқашанда мұқтаж болды.
Алғашқы кезендерде оған , аяқ – қол саусақтары секілді қарапайым құралдар жеткілікті болды . Ғылым мен техника дамуына байланысты есептеу жұмыстарының қажеттілігі артып , оны жеңілдету үшін арнайы құралдар – абак , есепшай , арифмолитр арнаулы математикалық кестелер шығарыла бастады . Бірақ үстіміздегі ғасырдың 40 – жылдарындағы, ядролық физиканың даму ерекшеліктеріне байланысты қолмен есептеу істері көптеген материалдық ресурстарды және адамның тікелей араласуын талап ете бастайды .Мысалы Техникалық жобасын (АҚШ тағы атом бомбасын жасау ) іске асыру кезінде есептеу жұмыстарына 600 адам қатысты олардың бірсыпырасы тікелей есептеумен айналасын қалғадары сол жұмыстың дұрыстығын тексеріп отырады
ХХ – ғасыдың ортасында информациясы өңдеуді автоматтандыру ісінің қажеттілігі (көбінесе әскериталаптарға сай ) электрондық технологияның қарқынды себепші болды .
Электроника табыстары нәтижесінде жасалынған техникалық аспаптар электрондық есептеуіш машиналар (ЭЕМ ) деп а тала бастады .
Компьютерлік жүйелер .
IBM фирмасының анықтамасы бойынша компьютерлік жүйелер төрт негізгі құрамнан тұрады .
1) Шығарылатын есепті орындалатын жұмысты мәселе ретінде қойып соның нәтижесін алатын адам .
2)Аппараттық жасақ тама .
3)Мәліметтер файлы.
4)Комьютердің прграммалық жасақтамасы.
Компьютерлік жұйелер ұғымын немесе мәліметтерде өңдеу жүйелерін осы 4 комбинациясы – машиналарды мәліметтерді программаларды және адамды біріктіре қарастыру кезінде қолданылады .
Комьютерлік жүиелерді пайдалану .
Жұмыс өнімділігі Басқа құралдар мен машиналарды қолданғандағы сияқты комьютерді пайдаланудың ең алғашқы себебі жұмыс өнімділігін арттыру болып саналады .
Егер комьютерді есеп – қисап жасау мәліметтерді өңдеу құжаттарды қағазға басып алу істеріне пайдалансаңыз , сіз бір сағатта көптеген істерді тындырасыз . Мысалы машинкада мәтін басатын шебер адам бір минутта 60 – тан 80 сөзге дейін немесе 6 – 8 жолға дейін мәтін терсе , орташа мүмкіндікті компьютер минутына 1200жол болса алады . Демек бір комьютер 150 – 200 адамды алмастырыды алады деген сөз .
Мәліметтерді өңдеу жылдамдығы .
Комьютерді пайдаланудағы екінші себеп мәліметтерді үлкен жылдамдықпен өңдеу болып саналады . Дайындығы мол маман адам минутына 250 сөз оқып шыға алатын болса комьютер 1000000 сөз оқи алады екен .Мысалы Чикого қаласының телефон анықтамалығы 788 000 адамдар атауынан ,ал адрестер мен телефон нөмірлерін қоссақ 32 000 000 жол информатциядан тұрады екен. Минутына 250 сөз оқитын адам250 сағат уақыт жібереді . Ал, орта мүмкіндікті компьютер оны 30 секундқа есептейтін уақытта өзін шыға алады. Сол себепті телефон станцияларында анықтамалық іздеу қызметтерінде ЭЕМ кеңінен қолданылады.
Дәлдік пен ұқыптылық . Компьютерлік жүйелер пайдалалудағы ұшінші себеп – олардың дәлдігі мен ұқыптылығында жатыр . Егер біз компьютерге нақты мәліметтер береді . Кейде компьютер қате нәтиже берді деп айтады . Мұндайда компьютердің қателеспейтінін, қатенің себебі мәліметтердің оған дұрыс берілмегендігінен немесе осы мақсатқа арналған мәліметтерді өңдеу аморитмінің қате болганы екенін ашып айту қажет .
1-тәжірибелік жұмыс
Тақырыбы: Компьютердің құрылысы және жұмыс істеу принциптері. Ақпараттың берілу түрлері
Мақсаты:
Жұмыс үстелі және негізгі объектілермен танысу
Компьютердің құрылысы және оның жұмыс істеу принциптері.
Ақпараттың берілу түрлері.
Ақпараттың қасиеттері
Сұрақтар:
1. Компьютердің негізгі құрылғыларын атаңдар.
2. Процессор дегеніміз не?
3. ТЕСҚ дегеніміз не?
4. ЖСҚ-ның қызметін айтыңдар.
5. Компьютердің сыртқы құрылғыларына нелер жатады?
6. Ақпарат дегеніміз не?
7. Ақпараттың берілу түрлері.
8. Ақпараттық қандай қасиеттері бар?
9. Информатика пәні нені оқытады?
Тапсырмалар:
1. Төмендегі кестені атауларына сәйкес анықтамаларын қойып толтырыңдар.
Атауы
Атқаратын қызметі
Пернетақта
Монитор
Тышқан
Процессор
Модем
Сканер
Стриммер
Плоттер
2. Пернетақта мен тышқан құрылғыларына салыстырмалы талдау жасап, сипаттама беріңдер.
3. Пернетақтадағы функционалдық, цифрлық блок және курсорды басқару пернелерінің атқаратын қызметтерін жазыңдар.
Бір немесе бірнеше пернелерді біріктіріп, қанша амал орындауға болатынын бейнелеп көрсетіңіз.
Тақырыпты меңгерудегі негізгі сұрақтар:
Дербес компьютер деген не?
Қауіпсіздік техникасы мен күту ережелері
Компьютер құрамына кіретін негізгі құрылғылар
Компьютер сөзі ағылшын тілінен аударғанда есептеуіш, яғни есептеуге арналған құрылғы. Компьютерлер есептеу операцияларының күрделі қатарларын адамның қатысуынсыз, алдын ала көрсетілген нұсқаулық – бағдарлама бойынша жүргізуге мүмкіндік береді.
Тапсырмалар:
1. Ақпараттың мәтіндік, сандық, графикалық түрде берілуіне мысалдар келтіріңіз.
2. Сандық ақпарат мәтіндік ақпаратпен, графикалық ақпарат сандық ақпаратпен бірге қолданылатын мысал келтіріңіз.
3. Адам, жануар, компьютер үшін ең басты болып табылатын ақпарат түрлерін атаңыз.
4. Келесі мысалда ақпараттың қай түрде беріліп тұрғанын көрсетіңіз:
Мысал
Ақпарат түрлері
Тасымал-даушылар
Қабылдау тәсілі бойынша
берілу тәсілі бойынша
Алгебра есебі
Хат
Картина
Опера
Радио хабары
Телевизиялық хабар
Сирень иісі
Лимон дәмі
Сары түс
5. Сіз қандай негізгі ақпарат түрлерін білесіз?
6. Ақпаратты өңдеуде адамның әртүрлі мүшелері қандай қызмет атқарады?
7. Қазіргі қоғамда ақпараттың қандай негізгі қызметтері бар?
8. Қоғамдағы ақпарат алмасу мысалдарын сипаттаңыз:
а) үнділер мен американдық тайпалар арасында ақпарат алмасуы;
б) радиотыңдаушылар арасындағы қысқа толқынды алмасу
9. Морзе әліппесі деген не және ақпарат алмасудағы оның ролі қандай?
10. Шоқан Уәлиханов, Абай Құнанбаев және Ахмет Байтұрсынов қызметінен қосымша ақпараттар келтіріңіздер.
2- тәжірибелік жұмыс
Сабақтың тақырыбы:
Позициялық және позициалық емес сану жүйелерi. Бiр санау жүйесiнен екiншi санау жүйесiне ауысу. Екiлiк сандарға арфиметикалық амалдар қолдану. Логикалық амалдар, өрнектер.
Сабақтың мақсаты:
Позициялық және позициалық емес сану жүйелерi.
Бiр санау жүйесiнен екiншi санау жүйесiне ауысу.
Екiлiк сандарға арфиметикалық амалдар қолдану.
Логикалық амалдар, өрнектер.
Ондық санау жүйесі
Ондық аты мынамен түсіндіріледі: бұл жүйенің түп төркінінде он негізі жатыр. Бұл жүйеде санды жазу үшін он цифры қолданылады-0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9. Ондық жүйе позициялық болып табылады, өйткені ондық санды жазуда цифрдың мәні оның позициясына немесе санда орналасқан орнына байланысты.
Санның цифрына бөлінетін позицияны разряд деп атайды. Мысалы, 526 жазуы 5 жүздіктен, 2 ондықтан және 6 бірліктен тұратын сан екенін білдіреді. 6 цифрі-бірліктер разрядында, 2-ондықтар разрядында, 5-жүздіктер разрядында тұрады. Егер осы санды қосынды түрінде жазатын болсақ:
5*102+2*101+6*100
Бұл жазбадағы 10 саны санау жүйесінің негіздеуіші. Санның әрбір цифры үшін 10 негіздеуіші цифрдың орнына байланысты дәрежеленеді және осы цифрға көбейтіледі. Бірліктер үшін негіздеуші дәреже - нөлге, ондықтар үшін - бірге, жүздіктер үшін – екіге тең және т.с.с.
Егер сан бөлшек түрінде болса, онда ол да қосынды түрінде оңай жазылады. Әрбір цифрдың бөлшек бөлігі үшін негіздеуіші дәреже теріс және –1-ге тең- бұл бөлшек бөліктің үлкен цифрі үшін, ал бөлшек бөліктің келесі цифрі үшін –2-ге тең және т.с.с. Мысалы, 594,8745 ондық саны мынандай қосындымен белгіленеді:
594,8745=5*102+9*101+4*100+8*10-1+7*10-2+4*10-3 +5*10-4 Осылайша, ондық санның кез келген цифрінің салмағы- онның белгілі бір бүтін дәрежесі, ал дәреженің мәнін сәйкес цифрдың позициясы бекітеді.
Екілік санау жүйесі
Компьютерде әдетте ондық емес позициялық екілік санау жүйесі, яғни 2 негіздеуіші бар санау жүйесі қолданылады. Екілік жүйеде кез келген сан екі 0 және 1 цифрлардың көмегімен жазылады және екілік сан деп аталады. Тек ғана 0 және 1 цифрларынан тұратын екілік саннан ондық санды ажырату үшін екілік санды жазуда екілік санау жүйесінің индексіне белгі қосылады, мысалы, 110101,1112. Екілік санның әрбір разрядын (цифрын) бит деп атайды. Екілік жүйенің маңызды құндылығы – цифрды ұсыну ыңғайлылығы және компьютер аппаратурасының қарапайымдылығы, жарым-жартылай екілік сандармен орындалатын арифметикалық және логикалық операцияларды жүзеге асыруға арналған арифметикалы-логикалық құрылғы.
Ондық сандар сияқты, кез-келген екілік санды екілік санға кіретін цифрлар салмағының айырмашылығын анық бейнелейтін қосынды түрінде жазуға болады. Бұл қосындыда негіздеуіші ретінде 2 санын қолдануға болады. Мысалы, 1010101,101 екілік сан үшін қосынды мына түрде болады:
1*26+0*25+1*24+0*23+1*22+0*21+1*20+1*2-1+0*2-2+1*2-3
Бұл қосынды ондық сан үшін жазылған қосындының ережесі бойынша жазылады. Берілген мысалда екілік сан жетісанды бүтін және үшсанды бөлшек бөліктерінен тұрады. Сондықтан бүтін бөліктің үлкен цифрі, яғни бірі 27-1=26-ға көбейтіледі, бүтін бөліктің нөлге тең келесі саны, 25-ке көбейтіледі және т.с.с., кішкентайға, үшіншіге, дейін екінің дәрежесі кемуі бойыншацифрдің бөлшек бөлігі 2-3-ке көбейтіледі. Осы қосындыда ондық жүйенің ережесі бойынша арифметикалық операцияларды орындай отырып, 85,625 санын аламыз. Осылайша, 1010101,101 екілік саны 85, 625 ондық санына сәйкес келеді, немесе 1010101,1012=85.62510.
Сегіздік санау жүйесі
Сегіздік санау жүйесі, яғни 8 негіздеуіші санау жүйесі, сегіз цифрдың көмегімен санды көрсетеді: 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7. Мысалы, 357 сегіздік санда жеті бірлік, бес сегіз және квадраты үш сегіз бар, яғни 3578=3*82+5*81+7*80, мұнда 357 санының индексі 8 санау жүйесін білдіреді. Жазылған қосындыда ондық жүйенің ережесі бойынша арифметикалық әрекеттерді орындай отырып, 3578=23910 аламыз, яғни 357 сегіздік саны 239 ондық санға сәйкес келеді.
Он алтылық санау жүйесі
Екілік санау жүйесін компьютерден тыс жерде қолдану өте қолайсыз. Сондықтан екілік санды жазуды қысқарту үшін 16 негіздеуіші бар санау жүйесі қолданылады. Бұл жүйені он алтылық деп атайды.
Он алтылық позициялық санау жүйесінде санды жазу үшін ондық санау жүйесінің цифрлары 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 және жетпейтін алты цифрларды белгілеу үшін ондық сандарының мәні 10, 12, 13, 14 және 15 болатын сәйкес латын алфавитінің алғашқы үлкен әріптері: A, B, C, D, E, F қолданылады. Мысалы, 3Е5А1 осы санды негіздеуіші 16 қосындысы түрінде есептеп жазсақ, мынаны аламыз:
3Е5А116=3*164+E*163+5*162+A*161+1*160 .
Ондық жүйенің ережесі бойынша арифметикалық операцияларды орындай және А=10, E=14 ескере отырып, 3Е5А116=25539310 аламыз.
Сандарды екілік жүйеден сегіздік санау жүйесіне ауыстыру
Кез келген цифрды сегіздік сан түрінде жазу үшін екілік цифрлар қажет. Сондықтан түрленетін екілік санды ңнан солға қарай екі цифрлар тобына үштен бөледі. Мысалы. 011 екілік цифры сегіздік санау жүйесіндегі цифр болып табылады. Содан кейін екілік цифрдың әрбір тобын кестеде көрсетілген цифр түрінде көрсетеді.
Екілік жүйе
Сегіздік жүйе
000
0
001
1
010
2
011
3
100
4
101
5
110
6
111
7
Мысалы: 110111101 екілік саны екілік цифр бойынша үштен топқа бөлінгенде, 1 101 111 011 сияқты жазуға болады және содан кейін әрбәр топты сегіздік цифрдың біреуімен жазып болғаннан кейін, 1573 санын аламыз.Сандарды екілік жүйеден он алтылық санау жүйесіне ауыстыру Екілік жүйеден он алтылық санау жүйесіне жоғарғыдағыға ұқсас түрленеді. Тек ғана айырмашылығы - әрбәр түрленетін екілік сан төрт сан бойынша топқа бөлінеді, өйткені он алтылық санның кез келген цифрын жазу үшін төрт екілік цифр қажет.
Ондық жүйе
Екілік жүйе
Он алтылық жүйе
0
0000
0
1
0001
1
2
0010
2
3
0011
3
4
0100
4
5
0101
5
6
0110
6
7
0111
7
8
1000
8
9
1001
9
10
1010
A
11
1011
B
12
1100
C
13
1101
D
14
1110
E
15
1111
F
Сондықтан алдыңғы мысалда қолданылған 1101111011 екілік саны төрт екілік цифр бойынша топқа бөлгеннен кейін, 11 0111 1011 сияқты жазуға болады және әрбір топты он алтылық цифрдың біреуімен жазып болғаннан кейін, 37В он алтылық санды аламыз. Бұл тепе-теңдік жеңіл тексеріледі. Мысалы: 10112=1*23+0*22+1*21+1*20=1110=B16.
Сандарды бір санау жүйесінен басқа санау жүйесіне ауыстыру
Ауыстыру ережесі. Санды екілік санау жүйесінен ондық санау жүйесіне ауыстыру үшін екілік санды коэффициент-сандармен екілік дәреже қосындысы түрінде ұсынып, осы қосындыны табу керек.
Екілік жүйенің елеулі кемшілігі – мұнда санды жазу үшін 0 және 1 цифрлары көп қажет болады. Бұл адамның екілік санды қабылдауын қиындатады. Сондықтан екілік жүйе әдетте компьютердің ішкі қажеттілігі үшін қолданылады, ал адамның компьютермен жұмыс жасауы үшін үлкен негіздеуішті санау жүйесі таңдалады.
Бүтін ондық сандарды екілік санау жүйесіне ауыстыру
Бүтін ондық санды екілікке ауыстырған кезде осы санды 2-ге бөлу қажет. Алынған бөлінді 2-ден кіші болғанша бөліндіні қайтадан 2-ге бөле береді және т.с.с. Нәтижеде бір қатарға соңғы бөлінді және соңғысынан бастап барлық қалдықтарды жазу керек. Мысалы, 891 санын ондық жүйеден екілік санау жүйесіне ауыстыру.
Шешімі:
891:2=445, қалдық 1
445:2=222, қалдық 1
222:2=111, қалдық 0
111:2=55, қалдық 1
55:2=27, қалдық 1
27:2=13, қалдық 1
13:2=6, қалдық 1
6:2=3, қалдық 0
3:2=1, қалдық 1
1:2=0, қалдық 1 (екілік санның үлкен цифры).
Бір қатарға соңына бөліндіні және соңғысынан бастап барлық қалдықтарды жазамыз: Жауап: 89110=11011110112.
Бүтін ондық бөлшектерді екілік санау жүйесіне ауыстыру
Бүтін ондық бөлшектерді екілік санау жүйесіне ауыстыру үшін оны 2-ге көбейту қажет. Көбейтіндінің бүтін бөлігі екілік бөлшектің ұтірден кейінгі бірінші цифры ретінде алынады. Екілік бөлшектің келесі цифры ретінде осы көбейтіндіні алады, ал көбейтіндінің бөлшек бөлігін қайтадан 2-ге көбейтеді және т.с.с.
Мысалы: 0,625 ондық бөлшегін екілік санау жүйесіне ауыстырамыз.
Екілік бөлшектің үтірден кейңнгң бірінші цифрын табу үшін берілген санды 2-ге көбейтіп және көбейтіндінің бүтін бөлігін ерекшелеу керек.
Шешуі:
0,625*2=1,250, бүтін бөлігі 1-ге тең.
0,250*2=0,500, бүтін бөлігі 0-ге тең.
0,500*2=1,000, бүтін бөлігі 1-ге тең.
Соңғы көбейтіндінің бөлшек бөлігі нөлге тең. Ауыстыру аяқталды. Бір қатарға алынған бүтін бөліктің бірінші цифрынан бастап жазамыз. Жауап: 0,62510=0,1012.
Екіге көбейткенде әрқашан санның тек ғана бөлшек бөлігі қатысады.
Ақырғы ондық бөлшектің екілік санау жүйесіне ауыстырған кезде периодты бөлшек алынуы мүмкін. Мысалы, 0,3 ондық бөлшегін екілік санау жүйесіне келтіреміз.
Шешуі:
0,3*2=0,6 бүтін бөлігі 0-ге тең
0,6*2=1,2 бүтін бөлігі 1-ге тең;
0,2*2=0,4 бүтін бөлігі 0-ге тең;
0,4*2=0,8 бүтін бөлігі 0-ге тең;
0,8*2=1,6 бүтін бөлігі 1-ге тең;
0,6*2=1,2 бүтін бөлігі 1-ге тең және т.б.
0,6 бөлшек бөлік есептеудің екінші қатарында болған еді. Сондықтан есептеулер қайталана бастайды. Демек, екілік санау жүйесінде 0,3 периодты бөлшек түрінде ұсынылады.
Жауап: 0,310=0,0(1001)2.
Ондық сандарды сегіздік санау жүйесіне ауыстыру
Ондық сандарды сегіздік санау жүйесіне ауыстыру үшін екілік жүйесіне ауыстырған кездегі әдісті қолдануға болады. Өңделетін сан ондық жүйенің ережесі бойынша, әрине, 7-ден аспайтын қалдықтарды сақтай отырып. 8-ге бөлінеді. Егер алынған бөлінді 7-ден көп болса, онда оны да, қалдықты сақтап, 8-ге бөлуге болады. 8-ге бөлу процесі бөлінді нөлге тең болғанша жалғаса береді. Содан кейін соңғысынан бастап барлық қалдықтар қатарына жазылып алынады. Бұл сегіздік қорытынды сан болып табылады.
Мысалы: ондық жүйедегі 891 санын сегіздік санау жүйесіне келтірейік.
Шешуі:
981:8=111, қалдық 3-ке тең;
111:8=13, қалдық 7-ге тең;
13:8=1, қалдық 5-ке тең;
1:8=0, қалдық 1-ге тең (сегіздік санның үлкен цифры).
Жауап: 89110=15738.
Ондық сандарды он алтылық санау жүйесіне ауыстыру
Ондық сандарды он алтылық санау жүйесіне ауыстыру үшін тек қана санды 8-дің орнына 16-ға бөлу қажет.
Мысалы: 891 санын ондық жүйеден он алтылық санау жүйесіне ауыстыру.
Шешуі:891:16=55, қалдық 11-ге тең, он алтылық жүйеде “11 саны” латынның В әрпімен белгіленеді;
55:16=3, қалдық 7-ге тең;
3:16=0, қалдық 3-ке тең (он алтылық санның үлкен цифры);
Жауап 89110=37В16.
Санды сегіздік және он алтылық санау жүйесінен он алтылық санау жүйесінен екілік санау жүйесіне ауыстыру.
Сегіздік немесе он алтылық санды екілік санға түрлендіргенде, бастапқы санның әрбір цифры үштен (сегіздік сан үшін) немесе төрттен (он алтылық сан үшін) тұратын екілік цифр тобына қарапайым ауыстырумен іске асырылады.
Мысалы:
1288=001 010 011
A1716=1010 0001=10100112
Егер ауыстырғаннан кейін екілік санның бүтін бөлігі нөлден тұратын болса, онда олар алынып тасталады, Бөлшек бөліктің соңындағы нөлдермен де тура соны орындайды.
Мысалы:
253,A416=001001010011,101001002=1001010011,1010012
Екілік сандармен орындалатын арифметикалық әрекеттер
Екілік санау жүйесінде арифметикалық әрекеттер ондық жүйедегі ереже бойынша орындалады, тек қана айырмашылығы – санау жүйесінің негіздеушісі екіге тең және тек екі цифр қолданылады.
Қосу. Екілік санды қосу тасымалдау есебімен сәйкес разрядтарды қосуға әкеледі. Екілік санды қосу кезінде мынандай төрт ереже қолданылады:
0+0=0
1+0=1
0+1=1
1+1=10 бірліктерді көрші (үлкен) разрядқа тасымалдау жүреді.
Мысалы: 101+11 (ондық жүйеде 5+3=8) екі екілік санды қосуды орындаймыз.
Жетпейтін нөлдерді қосып, амалды бағанада орындаған жөн.
101
+011 Қосу кезеңін қарастырайық:
1) Кіші разрядта қосу орындалады: 1+1=10. Кіші разрядта қосынды 0 жазылады және бірлік келесі үлкен разрядқа тасымалданады.
2) Келесі сол жақ разрядтың цифрлары және тасымалдың бірлігі қосылады: 0+1+1=10. Бұл разрядта қосынды 0 жазылады және бірлік тағы да келесі үлкен разрядқа тасымалданады.
3) Сол жақ разрядтың үшінші цифрлары 0+1+1=10. Бұл разрядта қосынды 0 жазылады және бірлік тағы да келесі үлкен разрядқа тасымалданады, т.с.с.
4) Нәтижеде:
101
+011
1000 алынады.
Сонымен, 10002=810
Азайту. Екілік санды азайту кезінде есте ұстау керек:
0-0=0
1-0=1
0-1=1
1-1=0
Мысалы: 1010-101 екілік санның айырмасын табу. Кіші разрядтан бастап азайтуды бағанада орындаймыз:
1010
101 Азайту процесінін кезеңімен қарастырайық:
1) Кіші разряд үшін 0-1 бар. Сондықтан үлкен разрядтан бірлікті аламыз және 10-1=1-ді табамыз.
2) Келесі разрядта 0-0=0 болады.
3) Сол жақтағы разрядта тағы да 0-1 болады. Үлкен разрядтан 1-ді аламыз және 10-1=1-ді табамыз.
4) Келесі разрядта 0 қалады.
5) 1010
-101
101 алынады.
Көбейту. Екілік санды азайту кезінде есте ұстау керек:
0*0=0
1*0=0
0*1=0
1*1=1.
Мысалы: 101*10 екілік санының көбейтіндісін табу.
101
10 Көбейту процесін кезеңімен қарастырайық:
101
10
000
+101
1010
Логикалық пікірлердің негізгі түсініктері
Логика дегеніміз – адамның ойлау нысандары мен заңдары туралы, нақты айтқанда, дәлелді пікір заңдары туралы ғылым.
Пікірлер дегеніміз – жалған немесе ақиқат болатын кейбір пайымдаулар.
Құрамды пікірлердегі ЖӘНЕ шылауы әрқашан бір мезгілдік ақиқатты болжайтын пікірлерді құрайды.
Математикада НЕМЕСЕ шылауы бар құрамды пікір: егер оны құрайтындардың тіпті біреуі ғана ақиқат болса, ол ақиқат болып; егер оны құрайтындардың бәрі жалған болса, ол жалған пікір болады.
ЕМЕС шылауы теріске шығаруды пішімдеу үшін қолданылады.
Егер бастапқы пайымдау жалған болса, онда теріске шығару ақиқат және, керісінше егер бастапқы пайымдау әділ болса, онда теріске шығару жалған.
Логикалық операциялар
Логикалық шылаулар математикалық логикада күрделі пайымдауды сипаттайтын логикалық операциялар болып табылады. Математикалық логикадағы ЖӘНЕ, НЕМЕСЕ, ЕМЕС логикалық операциялары ақиқаттық мәндер кестесімен анықталады.
және
Конъюнкция (логикалық көбейту)
А және В
немесе
Дизьюнкция (логикалық қосу)
А немесе В
емес
Теріске шығару
А емес
Логикалық көбейту
ЖӘНЕ шылауының көмегімен бір құрамдасқа екі қарапайым А және В пайымдауының бірігуі логикалық көбейту немесе конъюнкция деп аталады, ал операцияның нәтижесі – логикалық көбейтінді.
ЖӘНЕ (конъюнкция) логикалық операциясы үшін ақиқаттық кесте мынандай:
А
В
А және В
Иә
Иә
Жоқ
Жоқ
Иә
Жоқ
Иә
жоқ
Иә
Жоқ
Жоқ
Жоқ
Пікірдің екеуі де ақиқат болғанда, А және В конъюнкциясы ақиқат;
А немесе В пікірлерінің біреуі немесе екеуі де жалған болғанда, А және В конъюнкциясы жалған болатындығын көреміз.
Логикалық қосу
Біріктіруші мағынада қолданылатын НЕМЕСЕ шылауының көмегімен бір құрамдасқа екі қарапайым А және В айтылымдарының бірігуі логикалық қосу немесе дизъюнкция деп аталады, ал операцияның нәтижесі – логикалық қосынды.
А
В
А немесе В
Иә
Иә
Жоқ
Жоқ
Иә
Жоқ
Иә
жоқ
Иә
Иә
Иә
Жоқ
Егер А немесе В пікірлерінің тек ғана біреуі ғана ақиқат болғанда, А және В дизъюнкциясы ақиқат.
А және пікірлерінің екеуі де жалған болғанда, А және В дизъюнкциясы жалған
Логикалық теріске шығару
Қарапайым А айтылымына ЕМЕС шылауын қосу логикалық теріске шығару операциясы деп аталады, операцияны орындағаннан кейінгі нәтиже жаңа айтылымды береді. ЕМЕС (теріске шығару) логикалық операциясы үшін ақиқаттық кесте мына түрде болады:
А
А емес
Иә
Жоқ
Жоқ
Иә
- Бастапқы пікір жалған болғанда, теріске шығару ақиқат.
- Бастапқы пікір ақиқат болғанда, теріске шығару жалған.
4 - тәжірибелік жұмыс
Сабақтың тақырыбы: Windows объектiлерi (жұмыс столы, пиктограммалар, жарлықтар, бумалар, терезелер). Басты меню. Программаларды жүктеу және құжаттарды ашу. Windows баптау. Стандартты программалар. (PAINT графикалық редакторы, калькулятор, блокнот). Проводник (сiлтеуiш) терезесi оның атқаратын қызыметi.
Сабақтың мақсаты:
Тұтынушы интерфейсi
Басты меню. Программаларды жүктеу және құжаттарды ашу.
Windows баптау. Стандартты программалар.
(PAINT графикалық редакторы, калькулятор, блокнот).
Проводник (сiлтеуiш) терезесi оның атқаратын қызыметi.
Windows тұтынушы интерфейсi келесi негiзгi элементтерден тұрады:
Терезе;
Жұмыс үстелi;
Тапсырмалар тақтасы;
Басменю;
Жанама немесе контекстiменю (оң жақ батырманы шерту арқылы);
Windows қолданбалы программаларының меню жүйесi;
Windows анықтама жүйесi.
Терезелер
Windows интерфейсiнiң негiзгi ұғымдарының бiрi болып экран бетiндегi төрттбұрышты жақтаулармен шектелген терезе аймағы болып табылады. Windows терезесiнде бумалармен файлдар, орындалатын программалармен құжаттар бейнелерi кескiнделген.
Терезелердiң негiзгi екi түрi бар–қолданбалы программалармен құжаттар терезелерi, ал қажет болған кезде жүйеге тұтынушылар беретiн мәлiметтi енгiзу үшiн сұхбат терезелерi ашылады.
Қолданбалы программалар терезесi программаны немесе буманы бейнелейдi. Программалар терезесiнiң жоғарғы жағында, тақырыптың (тақырып аймағының) астындаменю қатары орналасқан. Программалар терезесiнiң iшiнде бiр немесе бiрнеше құжат терезелерi – құжат терезесi (екпiндi қолданбалы программалардың түрiне қарай – сурет, мәтiн, кесте, және т.б.) орналасқан.
Құжат терезесi қай кезде де болмасын өзiнiң қолданбалы программалар терезесiнiңмаңында қалады. Терезенiң орта бөлiгiнде құжатмазмұны көрсетiледi. Егер құжат терезесi үлкейтiлген күйде болса, онда қолданбалы программалар терезесiмен құжат терезелерiнiң тақырыптары дефис арқылы бiрiгедi.
Сұхбат терезесiнде (окно диалога) тақырып қатары, терезенi басқару батырмалары болады. Сонымен қатар келесi элементтерi бар бiрнеше iшкi беттер болуымүмкiн: команда батырмасы (командная кнопка), қайтақосқыш (переклю÷атель), мәтiндi информация өрiсi (поле), жалаушалар, ашылатын терезелер (ТӨМЕН (ВНИЗ) ( ) бағыттаушысының батырмасын басқанда ашылатын) және басқалар.
Бума терезесi буманыңмазмұнын бейнелейдi (көбiне бұл басқа бумалардың, программалардың, файлдардың белгiлерi). Ол шағын қолданбалы программалардың терезесiн еске салады және тақырыбы, көлемдi өзгертумен терезенi жабу батырмалары, жүйелiменю белгiшесi, дербесменю қатары, қолданбалы программалар саймандар қатарымен қалып-күй қатары болады. Бума терезесiнiң тақырыбы, ол жиналып тұрған күйiнде, берiлген бума белгiшесiнiң астында орналасқан атын көрсетедi.
Терезе элементтерi:
Шекаралар. Терезенi төрт жағынан шектейтiн жақтаулар шекара деп аталады.Терезенiң өлшемiн шекаранға тышқан көрсеткiшiн алып барып, ол екi жаққа бағытталған қара сызыққа айналғанда өзгертуге болады.
Тақырып қатары. Терезенiң жоғарғы шекарасының астына оның атын көрсететiн аймақ орналасқан. Ол тақырып қатары немесе тақырып деп аталады. Терезенiң атына тышқан көрсеткiшiн алып барып, терезенiң орнын ауыстыруға болады. Тақырып қатарының сол жағында терезенiң жүйелiменюiнiң ШАҚЫРУ (ВЫЗОВ) батырмасы бар (бастырманың түрi әрқашан терезенiңмазмұнына сәйкес келедi,мысалы Excel қолданбалы программаларсы үшiн А3 батырмасы қолданылады). Сол батырмада тышқан батырмасын шерту арқылы орнын ауыстыруға, өлшемiн өзгертуге, терезенi жабуға болатын терезенi басқарудың қарапайым командалар тiзiмiн аша аламыз.
Терезенiң жоғарғы оң бұрышында үш батырма орналасқан:
терезенi Кiшiрейту , Үлкейту және Жабу
Кiшiрейту (жинау) батырмасына басу кiшкентай (миниатюрлi) тақырыпты белгiнiң iшiне құжат терезесiн жинауға әкелiп соғады: ал қолданбалы программалар терезесi экран астындағы тапсырмалар тақтасындағы батырманың iшiне орналасды; сәйкесiнше Үлкейту батырмасы терезенi бүкiл экранға кеңейтiпмына түрге енедi . Құжат терезесi үлкейтiлген қалпында болған кезде оның аты дефис арқылы қолданбалы программаларның атымен бiрiгедi. Сол батырмада қайта шерту терезенiң өлшемiн бастапқы қалпына келтiредi. Қосымшаның жүйелi меню қатары тақырыптың астында орналасқан. Қосымшаның жүйелiменюi бүкiл қолданбалы программаларға бiрдей (сирек жағдайларда болмаса) базалы командалар жинағына кiрумүмкiндiгiн (доступ) қамтамасыз етедi.меню қатары тек бiр ғана (конкретный) қолданбалы программаларға тән командалармен тақырыптың дөп астында орналасқан көлденең жолақ (горизантальная полоска) команда өз менюiн ашады.
Саймандар тақтасы терезенiң мiндеттi емес элементi болып табылады. Оның жиiрек қолданылатын командаларға жылдам кiру мүмкiндiгiне арналған белгiлерiмен батырмалары бар. Саймандар тақтасын Түр-Саймандар тақтасы (Вид-Панель инструментов) командасымен қосуға болады.
Анықтама батырмасы, немесе түсiнiктеме беру Шеберi (Мастер подсказок) екпiндi қолданбалы программаларда анықтама жүйесiнiң сұхбат терезесiн шақырады. Жұмыс аймағы–ол терезенiң iшкi аймағы. Қалып-күй қатары терезенiң төменгi жағында орналасады да бар обьектiлердiң санымен көлемiн көрсетедi. Терезенiң жұмыс өрiсiнiң оң жақ пен төменгi шекараларның жанында терезе шекараларының шектеуiнен терезенiң бүкiлмазмұнын көрумүмкiн болмағанда тiк және көлденең орын ауыстырулар жасауғамүмкiндiк беретiн айналдыру жолақтары (полосы прокрутки) орналасқан.
Терезелердiң өлшемдерiн өзгерту мен орнын ауыстыру
Терезенiң өлшемiн шекараны оңға, солға және төмен қозғау арқылы өзгертуге болады. Терезенiң енi мен биiктiгiн бiр мезгiлде өзгерту үшiн курсорды терезенi бұрышына қойып, оны созу (протянуть) керек. Тақырып аймағын “ұстап” (“ухватив”) терезенi экранның керек жерiне апаруға болады.
Терезеден терезеге көшу
Екпiндi емес терезенi екпiндi ету үшiн:
бұл терезенi кез-келген жерiнде шерту;
осы терезеге сәйкес келетiн тапсырмалар тақтасының батырмасында шерту;
Alt + Tab қосқышының көмегiмен.
Экранда терезлердi реттеу
Егер экранда бiр мезгiлде бiрнеше терезелер ашық болса, оларды тек тақырыптары ғана көрiнетiндей етiп орналастыруға болады:
Тапсырмалар тақтасының бос бөлiгiнде тышқанның оң жақ батырмасын шертiп жанама менюдегi Каскадты терезлер командасын таңдап алу.
Барлық ашық терезелердiң мазмұнын бiр кезде (уақытты) жалпылай қарап (обозрение) шығу үшiн, тышқанның оң жақ шертпесiн шерткеннен кейiн Терезе солдан оңға (Окно слева направо) немесе Терезе жоғарыдан төмен (Окно сверху вниз) командасын таңдау керек.
Тапсырмалар тақтасында тышқанның оң жақ шертпесiн шертiп, Барлық терезелердi жинау (Свернуть все окна) командасын таңдап алып, бүкiл екпiндi терезелердi жинауға болады.
Жиналғаннан кейiн терезелердi бастапқы қалпына келтiру үшiн тышқанның оң жақ шертпесiн шерткеннен кейiн тапсырмалар тақтасындағы Жинаудан бас тарту (Отменить свертывание) командасын орындауға болады.
2. Менiң компьютерiм
Менiң компьютерiм жергiлiктi компьютердiң ресурстарына, желiлi дискiге, әртүрлi қондырғыларға – принтерлерге, дискiлерге және т.с.с., сонымен қатар оларды баптауды жылдам iске асыруды қамтамасыз ететiн сәйкес әмбебеп программа. Белгiшенi екпiндi ету компьютердiң жергiлiктi желi ресурстарына сәйкес келетiн белгiсi бар терезелердi ашады.
Менiң компьютерiм бумасының терезесiнде жұмсақ және қатты дискiлердiң, басқару тақтасының, принтерлердiң, желiмен қашықтан жұмыс iстеудi қамтамасыз ететiн программалардың, басқару тақтасының белгiшелерi бейнеленген Бұл белгiшелердiң барлығы сәйкес бумалардың белгiлерi (обозна÷ение) болып табылады.
Менiң компьютерiм бумасының элементiн белгiлеп алып, келесi операцияларды жүзеге асыруға болады.
жарлық жасау (Файл – жарлық жасау командасы);
қарау (просмотр) режимдерiн өзгерту (менюдегi Түр-дiң командалары);
дискiде оның белгiшесiн белгiлеп алғаннан кейiн (Файл командасы-Табу-Барлық файлдар) программаны тез iздеумен iске қосу, белгiленген бума немесе дискiнiңмазмұны бар терезенi шақыру, басқа iшкi бумаларды шақыру (экранда бума терезесiн жабу үшiн Жабу батырмасын шерту керек ).
3. Сiлтеуiш программасы
Сiлтеуiш программасы Windows-тiң негiзгi басқару программаларының бiрi болып табыла отырып, файлдық жүйенi басқаруға арналған .
Windows-тегi Сiлтеуiштiң көмегiмен дискеттегi буманың құрылымыменмазмұнын көруге болады.
Сiлтеуiштi iске қосу
Сiлтеуiштi iске қосудың бiрнеше түрi бар:
Iске қосу батырмасында тышқанның оң жағын шертiп, жанамаменюден Сiлтеуiш командасын таңдап алу;
Дәл солай Жұмыс үстелiндегi кез келген бума белгiшесiнде немесе қолданбалы программалар жарлықтарынан басқа жарлық белгiшелерiнде;
Бума терезесiнде бума белгiшесiн белгiлеп,менюдегi Файлдан Сiлтеуiш командасын таңдау.
Сiлтеуiш терезесiнiң құрылымы.
Сiлтеуiш терезесiнiң құрылымы кәдуiлгi бума терезесiнiң құрылымына сәйкес: бума аты жазылған қатармен терезе өлшемiн басқаратын батырмалар,меню қатарындағы Файл, Түзеу, Түр, Сервис; терезенiң жұмыс өрiсi, сонымен қатармiндеттi емес элементтер – Саймандар тақтасымен қалып күй қатары .
Сiлтеуiш терезесiнiң жұмыс өрiсi тiк (вертикаль) аймақтарға бөлiнген. Терезенiң сол жақ бөлiгiнде компьютер бумаларының ағаш секiлдi құрылымы, оң жақ бөлiгiнде сол жақ аймағында белгiленген буманыңмазмұны бейнеленген. Егер құрылымы бойынша iшкi бумалары бар бума жабық болса, оның қасында “+” белгiсi тұрады; ал егер бума ашық болып оған кiретiн элементтерi көрсетiлсе, оның қасында “-“ белгiсi тұрады. Терезенiң сол жақ аймағы бумалар арасындағы орын ауыстыруды едәуiр жеңiлдетедi, бумаларды жылдам қарау және көрнекi орын ауыстыру мүмкiндiгiмен бiр аймақтан екiншi аймаққа сүйреп, файлдарды көшiрудi iске асырады. Жұмыс өрiсiнiң екi аймағында да орналасқан айналдыру жолақтары файлдық жүйенi “парақтауға” мүмкiндiк бередi. Сiлтеуiш терезесiн қарау тәртiбi бума терезесiн қарау тәртiбiне сәйкес келедi.
Бумалармен файлдармен жұмыс
Сол жақ аймақты бумалар арасындағы орын ауыстыру:
Басқа буманың атында тышқанды шертсе, ол белгiленiп жылжымалы болады, ал оныңмазмұны оң жақ аймақта пайда болады.
Егер бума атының сол жағында орналасқан”+” немесе “-“ таңбаларында шертсе, онда сол жақ аймақтың тiзiм элементi ашылады (жиналады), оң жақ аймақтыңмазмұны өзгермейдi.
Бума атында екi рет шертсе ол ағымдағы бумаға айналады, ал оң жақ аймақтамазмұны шығады. Сонымен бiрге сол жақ аймақта бума құрылымдарын көрсету дәрежесi өзгередi.
Файлдармен бумалардың атрибуттарын өзгерту.
Файлдармен бумаларды толығырақ сипаттау үшiн атрибуттар қолданылады. Оларға: Тек оқу үшiн, Архивтi, Жасырын, Жүйелi жатады. әдетте жасырын және жүйелi файлдар бумалар тiзiмдерiнде көрiнбейдi.
Бума немесе файлдың атрибуттарын өзгерту үшiн:
1. менiң компьютерiм бумасында немесе Сiлтеуiш терезесiнде қасиеттерiн өзгерту қажет буманы ашыңыз.
2. Менюдегi Файлдан Қасиеттер командасын таңдаңыз.
Бiр–бiрiмен жалғасқан файлдар тiзiмiмен файлдар атының кеңейтiлгенiн көру үшiн:
1. Менiң компьютерiм бумасында немесе Сiлтеуiш терезесiнде қажет буманы ашыңыз.
2. Менюдегi Түр-ден Параметрлер командасын таңдаңыз.
3. Қарау (Просмотр) iшкi салмасын ашып, Бүкiл файлды көрсету (Отображать все файлы) параметрiн таңдаңыз.
Объектiлермен операциялар (Операции над объектами)
Сол жақ пен оң жақ аймақтарында объектiлермен (бумалармен, файлдармен) бүкiл қажет операцияларды (амалдарды) орындауға болады: ашу, жасау, көшiру, орын ауыстыру, өшiру, атын өзгертумен реестрдi басқару. Бұл амалдарды Сiлтеуiштiңменю-iмен қосымшаменюлердiң көмегi арқылы орындауға болады.
Мысалы, бiр буманы басқа буманың iшiне салу үшiн курсорды орынын ауыстыратын объектiге қойып, тышқанның оң жағын басып тұрып, объектiнi ұстап, iшiне салу қажет буманың белгiсiне сүйреп алып барып, ашылған қосымшаменюден орнын ауыстыру (Переместить) командасын таңдау қажет.
Сiлтеуiш терезесiнде бума немесе файлды таңдау
Обектiмен амал орындау үшiн оны таңдап (белгiлеп) алу қажет. Нәтижесiнде таңдап алған обектiнiң атымен белгiшесi айрықша түспен белгiленiп тұрады:
атында немесе белгiшесiнде тышқаның сол жағын шерткенде;
атының бiрiншi әрiптерiне сәйкес перненi басқанда;
курсорды басқару пернелерiмен.
Бiрнеше обектiлердi ( бумаларды, файлдарды) таңдау
Ctrl пернесiн жiбермей басып тұрып, белгiлеу қажет объектiлерде кезегiмен тышқанды шерту.
Объектiлер бiрiнен кейiн бiрi қатар орналасқан болса, бiрiншiсiн таңдап, Shift пернесiн басып тұрып соңғысында шерту.
Объектiлердiң барлығын белгiлеу үшiн Ctrl+A пернелерiн басып, немесеменюдегi Түзету-де Барлығын белгiлеу (Выделить все) командасы қолданылады.
Объектiнi ашу.
Қажет объектiде тышқаның сол жағын екi рет шерту.
Объектiнi жоғарыда көрсетiлген тәсiлдердiң бiрiмен белгiлеп алыпменю-дегi Файл-дан Ашу командасын орындау т.с.с.
Объектiнi белгiлеп Enter-дi басу.
Объект жасау Iшiнде объект жасалатын буманы ашу.
Менюдегi Файл-да жасау командасын орындап, обект түрiн анықтайтын сәйкес пункттi таңдау.
Бума терезенiң кез-келген бос жерiнде тышқаның оң жағын шертiп, қосымшаменюдан Жасау пунктiн таңдап, оған кiрмеменюден жасалатын объектiнiң түрiне сәйкес команданы орындау.
Экранды баптау
Экранды баптау үшiн (терезеде оның айқындау қабiлетiмен қарiпiн, экранды сақтаушы суретiн таңдау, тұтынушының талғамына сай экран элементтерiнiң түрiн барлығына дерлiк өзгерту, гамма түстерi (цветовая гамма) мен экранның жұмыс үстелiнiң қалқалық аймағының түсiн (суретiн) таңдауды (обоев (рисунка) фоновой области экрана) беру т.с.с.) Қасиеттер: экран сұхбат терезесi қолданылады. Бұл терезенi былай шақырып алуға болады:
Басқару тақтасының терезесiндегi экран белгiшесiнде тышқанды екi рет шерту арқылы;
Жұмыс үстелiнiң бос жерiнде көрсеткiштi орнатқан соң тышқанның оң жағын шерту арқылы. Ашылғанменюден Қасиеттер командасы таңдалынады. Қасиеттер сұхбат терезесi: Экранның төрт iшкi саласы бар: Фон, Қалқа, Көркемдеу, Параметрлер.
Фон
Фон жұмыс үстелiнiң терезелермен белгiшелерден бос бөлiгiн жинақтың iшiнде бар фондық өрнектермен (фоновой узор) немесе суретпен (түсқағазбен (обоями)), болмаса сiздiң жеке суреттерiңiздi қолданып көркемдеуге (украсить)мүмкiндiк бередi.
Жұмыс үстелiн көркемдейтiн қалыпты қайталанатын фондық өрнектi айналдыру жолағын қолданып, қоршау iшiндегi фондық өрнектi таңдауға болады.
Монитор экранындағы өрнектi қарау (просмотр) үшiн сурет тiзiмiндегi Жоқ қатарын (строка нет) таңдау қажет. Экранды өрнектейтiн түсқағаздар Сурет қоршауының iшiнен таңдалады. Ортадағы орынға орнату қосқышы (переклю÷атель) суреттi экран ортасына орналастырылады; Көбейту (Размножить) жағдайында – суреттi бiрнеше дүркiн (многократно) қайталау жұмыс үстелiн толтырады; ОК батырмасымен өрнектi таңдау аяқталады; Қолдану (Применить) батырмасы өрнек (узор) пен түсқағаздардың (обоев) жаңа атауын (названия) таңдағаннан кейiн қолданылады. Егер таңдап алған өрнек (узор) немесе сурет ұнамаса оларды өзгертуге болады. Өрнектi өзгерту– Өзгерту батырмасы арқылы орындалады.
Қарау (Обзор) батырмасы кез-келген суретi бар файлды таңдауғамүмкiндiк беретiн жаңа сұхбат терезесiн ашады.
Қалқа (Заставка) Ылғи ауысып отыратын суретi бар (экран сақтаушысы (хранитель экрана) экран Қалқасы Қасиеттер сұхбат терезесiнде берiледi: Қалқа iшкi салмасы бар Экран. Таңдалған экран қалқасын терезенiң жоғарғы жағында орналасқан экранда Көру (Просмотр) батырмасын басып қарауға болады.
Экран сақтаушының аты Қалқа тiзiмiнен таңдалынады. Пайда болып жатқан суреттiң айнымалы параметрлерiн Параметр батырмасы арқылы ашылатын Баптау параметрлерi сұхбат терезесiнде енгiзуге болады.
Компьютердiң тоқтап тұрғанынан (простой) кейiн пайда болатын экран қалқасының уақыты Интервал тiзiмiндеминутпен орнатылады. Қажет жағдайдамонитор Күту режимi (ждуùий режим) батырмасын басу арқылы энергияны аз тұтынатын күту режимiне көшетiн уақыт аралығын орнатуға болады. Мониторды жұмыс режимiне көшiру үшiн тышқанды қозғау немесе кез-келген перненi басу жеткiлiктi. Тиiмдi (эконми÷ный) режим болып арқылы Өшiру (отклю÷ение ÷ерез) батырмасын басқанда орындалатынмониторды белгiлi бiр уақыт аралығынан кейiн өшiру режимi болып табылады.
Көркемдеу (Оформление)
Көркемдеу iшкi салмасы жеке экран элеметтерiнiң өлшемдерiмен түстерiн өзгертуге, жүйелi қарiптердi таңдауғамүмкiндiк бередi.
Терезенiң жоғарғы бөлiгiнде тұтынушы (пользовательский) интерфейстiң бүкiл элементтерi көрiнетiн (демонстрируется) схеманың алдын ала қарау терезесi орналасқан: екпiндi және екпiндi емес терезелермен олардың элементтерi: тақырыптар, терезенi басқару батырмалары,меню қатарлары т.с.с. Олардың өлшемiн, түсiн және қарiпiн өзгертуге болады.
Windows-та экран элементтерiн көркемдейтiн схемалар жинағы бар.
Бiрiншi енгiзу кезiнде (при первом запуске) Windows жүйесi көркемдеудiң стандартты схемасын (стандартты Windows) таңдайды. Дегенмен Схема тiзiмiндегi қосымша схемалардан бiреуiн таңдап алуға болады.
Бар схемалардың бiреуiн өзгертуге болады. Ол үшiн тiзiмнiң iшiнен оның атын таңдап алып, интерфейстiң түрiн өзгерту қажет элементiнде шертедi. Қажет түстi, қарiптi және өлшемдi таңдап алу үшiн, терезенiң төменгi бөлiгiнде орналасқан батырмалармен ашылатын тiзiмдер қолданылады.
Осы батырмалармен ашылатын тiзiмдер арқылы элементтiң түсiн, қарiптiң түсiн, өзгертуге жаңа түстердi қосып қолдануға т.с.с. болады.
Егер ұсынылып отырған көркемдеу схемасының бiр де бiрi келмесе (неподходит), өз схемаңды жасауға болады. Ол үшiн терезенiң сәйкес батырмаларымен ашылытын тiзiмдердiң көмегiмен сiзге қажет түстер комбинациясын, қапрiптермен өлшемдерiн, таңдап алып, бұл схемаға ат қойған соң болашақта қолдануға сақтап (сохранить) қою керек.
Ұлттық стандарттарға сәйкес Windows-ты баптау.
Экранда бейнеленген информация көрсетiлген елде қабылданып, таңдалынған стандарттарға сәйкес келу үшiн тiл белгiшесiмен стандартты Басқару тақтасын екпiндi етудiң көмегiмен Windows-тi баптау жүзеге асырылады.
Нәтижесiнде Қасиеттер терезесi ашылады. Келесi iшкi салмалары бар
Нәтижесiнде Қасиеттер терезесi ашылады: Келесi iшкi салмалары бар Тiлмен стандарттар: Регионмен тiл, Күндер (×исла), Ақша бiрлiгi (денежная единица), Уақыт, Дата.
Регионмен тiл
Регионмен тiл салмасы бойынша ашылған тiзiм iшiнде тiлмен регион (мемлекет) таңдалынады. Таңдалғанмемлекет әлем картасында высве÷ивается (ерекшеленiп көрiнедi). Ашылған тiзiм iшiнен Регионмен тiл таңдалынады. Таңдалған тiлмен регионға сәйкес бүкiл баптау автоматты түрде жүргiзiледi.
Сандар.
Сандар iшкi салмасы бойынша ашылған тiзiмнен сандарды бейнелеуге арналған символдар таңданылады. Олардың кейбiреулерiн түсiндiре кетелiк: топтар дәрежесiнiң бөлгiшi( разделитель групп разрядов ) – соның бұтiн бөлiгiнде сандар тобын бөлетiн белгiше ( символ ), топтағы сандар саны – соның бүтiн бөлiгi бөлiнетiн топтағы сандар саны.
Кез-келген тiзiмге өзгерiс енгiзу барысында басқан кезде сандарды шығару үлгiсi (Образцы выводы ÷исел) қоршауында оң немесесе терiс сандарды көрсетуге арналған ағымдағы параметрлердi қолдану үлгiсi кескiнделетiн Қолдану (применить) батырмасын пайдаланумүмкiн болады.
Уақыт
Уақыт iшкi салмасында уақытты көрсету форматы берiледi. Келесi параметрлер бапталады:
×:MM:СС – сағат,минут, секунт ( h : mm : ss );
уақыт компаненттерiн бөлгiш-мысалы қоснүкте:
түске дейiнгi уақытты белгiшелеу( АМ ):
түстен кейiнгi уақытты белгiшелеу ( РМ ) .
Уақытты 24-сағатты форматта көрсету үшiн “×”мен “××” бас әрiптерi;
12-сағатты форматты–“×”, ”××” кiшi әрiптерi қолданылады. Сағаттың, минуттық және секундтықмәндерi ылғи да екi сан арқылы көрсетiледi.
Уақытты түске дейiнгi (АМ) және түстен кейiнгi (РМ) түрде көрсету үшiн бiр “о” кiшi әрпi немесе қос “оо” кiшi әрiптерi қолданылады.
Дата
Дата iшкi салмасында ашылатын тiзiмдермен Үлгi алаптарының көмегiмен датаны кескiндеу форматы берiледi.
Қажеттi форматты таңдағаннан кейiн ОК батырмасы басылады.
5--тәжірибелік сабақ
Сабақтың тақырыбы: Папкалармен және файлдармен жұмыс істеу.
Стандартты программалар. Антивирустық программалар
Сабақтың мақсаты:
-Сілтеуші (Проводник) программасымен танысу.
-Файлдармен және папкалармен жұмыс істеуді үйрену.
-Ақпараттарды сақтау принциптерімен танысу.
-Антивирустық прогаммалармен танысу.
-Стандарттық программалармен жұмыс істеуді үйрену.
Windows жүйесінің Сілтеуші терезесі
Сілтеуші терезесі – Windows жүйесінің файлдармен жұмыс істейтін негізгі программасы. Оның көмегімен келесі әрекеттерді атқаруға болады:
дискідегі файлдардың көшірмесін алу;
оларды басқа орынға жылжыту;
өшіру;
компьютер желілерінде байланыс ұйымдастыру;
программалық файлдарды іске қосу (орындау);
дискілерді форматтау.
Бұл программа арқылы әр түрлі мәліметтерді баспаға шығаруға (мәтіннен басқаларын да), диск, немесе каталог туралы толық ақпарат алуға және т.с.с. әрекеттерді орындауға болады.
Сілтеуші программасын іске қосу
Windows жүйесіндегі Сілтеуші терезесінің белгішесі Іске қосу батырмасын басқан соң көрінетін Программалар тобының төменгі қатарында орналасқан. Бұл программада экран бейнесі әр түрлі бола береді, бірақ оның көптеген элементтері Windows жүйесінің кәдімгі стандартты түрде беріледі.
Сілтеуші терезесі – екі бөліктен тұрады, оның сол жақ жартысында – компьютердегі бар дискілер, папкалар, программалық компоненттер (бұтақша тәрізді құрылым) түрінде көрінеді.
Сілтеуші терезесінің оң жақ жартысында – сол жақта белгіленген объектінің ішкі мазмұны көрініп тұрады. Мысалы, сол жақта каталог белгіленген болса, оң жақта каталогқа кіретін ішкі каталогтар мен әр түрлі файлдар көрсетіліп тұрады. Файлдар атының алдында олардың қандай программада дайындалғанын, яғни тегін көрсететін кішкене белгішелері де орналасады.
Программа терезесінің төменгі жағында қалып-күй қатары бар, ол сол мезетте белгіленіп тұрған оюъект жайында мәлімет береді.
1 -сурет
Папкалармен және файлдармен жұмыс істеу
Windows 98-де құжаттар және прграммалармен істелетін жұмыстарды өзіңізге ыңғайлы түрде ұйымдастыруға мүмкіндіктер бар. Файлдарды папкада сақтау, сонымен қатар оларды бір папкадан екіншіге көшіру, атын өзгерту, жылжытумен қатар файлдар мен папкаларды іздеп табу мүмкіндіктері де бар.
Папкалар жайында қосымша деректерді Windows анықтамасының Папкалар түйінді сөзінен табуға болады.
Папкалар құру.Папкалармен жұмыс істеу немесе компьютерге программаларды орнату барысында файлдарды құру және сақтау керек болады.
Файлдар компьютер дискісінде, желі дискіде, дискетте және деректерді тасымалдаушыларда орналасу мүмкін. Файлдарды белгілі бір қасиеті бойынша біріктірудің ең тиімді әдісі – оларды папкаларда сақтау.
Папка құру үшін:
1.Жұмыс столында Менің компьютерім белгісін екі рет басыңыз. Экранда Менің компьютерім терезесі пайда болады.
2.С: дискісін ашып, оның ішінен Univer папкасына кіреміз. Менюден Файл-Создать-Папку немесе тышқанның оң жақ тетігін басып, пайда болған тәуелді менюден Создать-Папку бұйрықтарын таңдаңыз.
3.Өз тобыңыздың атын енгізіп, ENTER пернесін басыңыз. Нәтижесінде өз тобыңыздың атымен аталған папка құрылады.
4.Өз тобыңыздың атымен аталған папка ішінен төрт папка құрыңыз: WORD, POWER POINT, EXCEL, ACCESS.
Ескерту! Windows 98 жүйесінде файлдардың атын құратын таңбалар саны 255-тен артық болмауы қажет. Файл аттарында келесі таңбаларды қолдануға болмайды:\ : * ? `` ,Файлдың немесе папканың атын өзгерту
2 СУРЕТ
Файлдың немесе папканың атын өзгертуге болады
1.Қажетті файлды немесе папканы таңдап алыңыз.
2.Файл менюін немесе тышқан тетігінің оң жақ батырмасын басып Атын ауыстыру (Переименовать) командасын орындаңыз.
3.Жаңа ат енгізіп, ENTER пернесін басыңыз.
Файлдар мен папкаларды көшіру және жылжыту
Көшірілетін немесе жылжытылатын файл немесе папканы таңдап алыңыз.
Ескерту.Бұл амалдарды бірнеше объектілерге қолдануға болады, ол үшін оларды белгілеп алу керек.
Бір файлды белгілеу қиын емес – сол файлдың белгішесінде тышқанды бір рет басу керек. Қатар орналасқан бірнеше файлды белгілеу үшін:
бірінші тұрған файл атын курсормен көрсетіп, тышқан пернесінің сол жағын бір басыңыз.
SHIFT пернесін басып ұстап тұрып, тышқан курсорын соңғы файлға жеткізіп, пернені тағы бір басу керек.
Белгілеуді керісінше алып тастау үшін сол файлдар атының үстіңгі немесе астыңғы жағына тышқан курсорын алып барып оны бір рет басу керек.
Папка ішінде әр жерде орналасқан файлдарды белгілеу үшін:
бірінші файл атына тышқан курсорымен көрсетіп, пернесін басу керек;
CTRL пернесін басып ұстап тұрып, керекті файл аттарына тышқан курсорын алып барып, пернені біртіндеп басып отыру керек.
Терезедегі барлық элементті белгілеу үшін Правка менюінен Бәрін белгілеу (Выделить все) командасын таңдаңыз.
1.Файлды көшіру үшін Правка менюінен Көшіру (Копировать) командасын, ал файлды жылжыту үшін Қиып алу (Вырезать) командасын таңдаңыз.
2.Көшірілген немесе орын ауыстырылған файлды енгізу (сыйғызу) үшін қажетті папка атына екі рет басыңыз.
3.Правка менюінен Қою (Вставить) командасын таңдаңыз. Файл жаңа орынға қойылады.
Файлдар мен папкаларды өшіру (жою)
Өшірілген файлдар толық жойылмай, уақытша Жұмыс столындағы Қоржын (Корзина) папкасына салынады. Менюдегі Файл-Қоржынды тазарту (Очистить корзину) командасы орындалса, өшірілгендер біржола жойылады. Қоржындағы өшірілген файлдарды, қоржынды тазаламасаңыз, қалпына келтіруге болады (Файл-Қалпына келтіру (Воостановить)).
Файлдарды немесе папкаларды жою.
1.Жұмыс столындағы Менің компьютерім белгішесінде тышқанның курсорына әкеліп, оның сол жақ батырмасын екі рет басыңыз.
Экранда Менің компьютерім терезесі ашылады.
1.Жойылатын файлды немесе папканы алыңыз.
2.Файл менюінен Жою (Удалить) пунктін таңдаңыз.Экранда файлды өшіруді растайтын сұхбат терезесі пайда болады.
3.Иә батырмасын басыңыз Файл қоржынға жіберіледі.
Файлды мүлдем (қалпына келтіруге болмастай етіп) жою.
4.Жұмыс столындағы Қоржын белгісін екі рет басыңыз.
Экранда Қоржын терезесі ашылады.
Файл менюінен Қоржынды тазалау (Очистить корзину) командасын таңдаңыз.
Жиі қолданылатын файлдармен жұмыс істеу
Іске қосу батырмасын басып, Құжаттар (документы) пунктін таңдаңыз. Экранда жақында ашылған құжаттардың тізімі пайда болады.
Осы тізімнен қажет құжатты таңдап алыңыз. Экранда таңдалған құжат ашылады
6-тәжірибелік сабақ
Сабақтың тақырыбы: Мәтіндік құжаттарда формуланы енгізу
Сабақтың мақсаты:
Формулалар редакторын іске қосу
Саймандар тақтасы
Қажет символды таңдау
Таблицамен жұмыс
1. Вставка – Объект – Microsoft Equation 3.0 командаларын орындап,формулалар редакторын іске қосыңыз. Формулалар редакторы іске қосылған кезде Word терезесінің меню қатары өзгереді. Жұмыс аумағында тіктөртбұрыш болып объект ауданы белгіленіп тұрады (формула жазған кезде аумақ автоматты тұрде ұлғайып отырады), формулалар редакторының саймандар тақтасы пайда болады..
2. Формулалар редакторының саймандар тақтасынан қажет символдар мен шаблондарды таңдай отырып формуласын объект ауданына жазыңыз.
3. Формуланы жазып болған соң Word құжаты терезесіне тышқанды бір сырт еткізіңіз.
4. Формулаға өзгертулер енгізу үшін оған тышқанмен екі рет жылдам басыңыз.
5. Формула символдары арасындағы интервалдар мен туралау автоматты түрде қойылады. Символдар арасындағы бос орынды өз қалауыңызша өзгерту үшін, бос орын қалдыратын жерге курсорды қойып, саймандар тақтасындағы Бос орын және көпнүкте батырмасына басып, қажет символды таңдаңыз.
6. Жоғарғы және төменгі индекстер арасындағы интервалды өзгерту үшін Формат – Интервал командасын орындаңыз.
7. Формуладағы кез келген элементтің стилін өзгерту үшін, сол элементті
белгілеп Стиль – Другой командасын орындап, сұхбаттасу терезесінен
қажет қаріп және туралау түрін таңдаңыз.
Интервалды өзгерту үшін жаңа мәндерді жазыңыз.
8.Стиль түрін өзгерту үшін Стиль – Определить – Стили командасын орындап, қажетті өзгертулер енгізу керек.
Тапсырма
1.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Пернелер комбинациясы
Әрекет нәтижесі
Ctrl+R
Түбір шаблонын қою
Ctrl+I
Интеграл шаблонын қою
Ctrl+[
Ctrl+]
Тік жақша шаблондарын қою (ашылатын және жабылатын)
Ctrl+9
Ctrl+0
Дөңгелек жақша шаблондарын қою (ашылатын және жабылатын)
Ctrl+{
Ctrl+}
Жүйелі (фигуралы) жақшалар шаблонын қою (ашылатын және жабылатын)
Ctrl+F
Көлденең сызықты бөлшек шаблонын қою
Ctrl+
-сызықты бөлшек шаблонын қою
Ctrl+G
Грек символдарын жазу режиміне ауысу (символ қойылғаннан кейін автоматты өшеді)
Ctrl+H
Дәреже көрсеткіші шаблонын қою (жоғарғы көрсеткіш)
Ctrl+L
Индекс шаблонын қою (төменгі көрсеткіш)
Ctrl+J
Төменгі және жоғарғы индекс шаблондарын қою
Ctrl+T,S
Қосынды шаблонын енгізу
Ctrl+T,P
Көбейту шаблонын қою
Ctrl+T,M
Матрица шаблонын қою
Ctrl+T,U
Символ астындағы төменгі индекс жазбасы шаблонын қою
7- тәжірибелік сабақ
Сабақтың тақырыбы: Құжатты форматтау мүмкiндiктерi
Сабақтың мақсаты:
Қатар, абзац аралық интервалдар қондыру
Кестелеу позицияларымен жұмыс жасау
Тiзiмдердi нөмiрлеу, маркерлеу iс әрекеттерiн орындауды үйрену
Қатар арасындағы интервал
Бiр аралықты (Одинарный) - қатар арасындағы интервал сол қатардағы ең үлкен символ биiктiгiндей. Бiр аралықты интервал символ мөлшерiнен сәл-пәл үлкендеу болады;
Бiр жарым аралықты (Полуторный) - интервал бiр аралықтан бiр жарым есе артық болады,
Мысалы, символ мөлшерi 10 пункт болса, аралық 15 пункт шамасында болады;
Екi аралықты (двойной) - бiр аралықты интервалдан екi есе артық қашықтық, символдары 10 пунктан тұратын қатарлар арасы 20 пункт мөлшерiнде болады;
Минимум – Word редакторында мүмкiн болатын ең кiшi интервал мәнi, ол әртүрлi жағдайларды (жоғары индекстi) есепке ала отырып орнатылады;
Дәлме-дәл (Точно) – қатар аралығы бүкiл текст үшiн бiрдей дәрежеде болады, егер символдар қиылғандай күйде болса, онда оны аздап үлкейту (минимум мәнiн) керек;
Көбейткiш (Множитель) – көрсетiлген қатарлар шамасына еселенген интервал, Мәнi (Значение) деген өрiс қатарына қажет мәтiндi енгiземiз (келiсiм бойынша, үш қатар).
Абзац аралығы
Абзацтың алдындағы және соңындағы аралық орнына ENTER пернесiн басып, бос қатар қалдыруға да болады, бiрақ оның мөлшерi қажеттi шамадан артық болып кеткен жағдайда интервал мәнiн Абзац... сұхбат терезесiнде төмендегiдей етiп енгiзу мүмкiндiгi бар:
Формат - Абзац... командасын таңдау қажет;
“Абзац” сұхбат терезесiнiң “Шегiнiстер мен интервалдар” астарлы бетiн ашу керек;
Алдында (Перед) және Артында (После) деген өрiс қатарларына керектi сандық мәндер енгiзу қажет, немесе тышқанның оң жақ батырмасын басып, шыққан сандар тiзiмiнен керектiсiн таңдап аламыз.Алдын ала келiсiм бойынша аралықтар мәнi пунктпен (пт) берiледi, оң жақтағы батырманы бiр басу оны 6 пунктке үлкейтедi.
Егер аралық мәндерін басқа өлшеу бірліктерімен бергіңіз келсе, керекті өріс қатарына сол өлшеу бірлігінің қысқаша атын енгізу жеткілікті. Негізінде , жалпы мәтін үшін Сервис Параметрлер Жалпы Өлшеу бірлігі командаларын орындау арқылы қажетті бірлікті енгізіп, OK-ді басу керек.
WORD редакторында мына өлшеу бірліктері қолданылады.
1- кесте
Кестелеу позицияларының орналасуы
1. Кестелеу позицияларын орналастыратын абзацтарды ерекшелеу қажет.
2. Көлденең белдеудiң (сызғыштың) солжағында орналасқан кестелеу белгiсi қажеттi белгiнiң (сол жағы бойынша), (оң жағы бойынша), (центрi бойынша), (бөлгiш бойынша) бiрiне өзгергенше тышқанды шертемiз.
3. Кестелеу орналасуы тиiс жерге сәйкес, сызғыштың үстiнде тышқанды шертемiз.
Кестелеу аралығын белгiлермен толықтыру:
1. Кестелеу аралығына белгiлер қойылуға тиiстi абзацтарды белгiлеймiз.
2. Формат - Кестелеу (табуляция) немесе Абзац... сұхбат терезесiндегi Кестелеу... командасын таңдаймыз.
3. Кестелеудiң орналасуы (Позиции табуляции) тобынан қажеттi шаманы енгiземiз немесе тiзiмнен таңдаймыз.
4. Туралау (Выравнивания) тобынан кестелеу аралығы енгiзiлiп отырған мәтiн үшiн қажеттi түзетудiң бiрiн таңдаймыз.
5. Толтыру (Заполнить) тобынан қажеттi толтыру элементiн таңдағаннан кейiн Орналастыру (Установить) батырмасында тышқанды шертемiз.
Сол жақ және оң жақ шегiнiстi сызғыштың көмегiмен қондыру
Шегiнiс қондырылатын абзацтарды белгiлегеннен кейiн, тышқан курсорын қалауымызша мәтiннiң оң немесе сол жақ шегiнiсiн қондырғымыз келсе, сәйкесiнше сызғыштың үстiне орналастырып тышқанды шерткенде пайда болған бұрыштық белгiнi тышқан батырмасын басулы күйiнде жылжытамыз. Tab пернесiнiң немесе саймандар тақтасындағы екi батырманың көмегiмен бiр немесе бiрнеше абзацтың шегiнiсiн азайтуға және үлкейтуге болады.
Формат –Абзац ... немесе құжаттың жанама менюіндегі Абзац ... командасын таңдағанда ашылған сұхбат терезесінде белгіленген абзацтардың оң жақ және сол жақ шегінісінің шамаларын таңдап алу мүмкіндігі бар.
Жолдың сол жақ шетiне ұмтыла орналасқан мәтiндердi жазу
Жолдың сол жақ шетiне ұмтыла орналасқан (ұмтылыс-выступ) мәтiндердi жазу таңбаланған немесе нөмiрленген тiзiм құру кезiнде қолданылады.
Егер Сервис – Параметрлер – Түзетулер астарлы бетiнiң Шегiнiстердi Tab және Backspace пернелерiнiң көмегiмен қондыру командасының алдына қанат белгi қойылған болса, бiр жолды, бiр немесе бiрнеше абзацты оңға және солға жоғарыдағы пернелер арқылы жылжытуға болады. Сызғыштың көмегiмен де арнайы ұмтылыс белгiсiн тасымалдау мүмкiндiгi бар.
2-кесте
Маркерлеу және нөмiрлеу
Бiрнеше бөлiмдерден, тараулардан тұратын құжаттарды көркемдеу барысында тiзiмдердi таңбалау және нөмiрлеу қажеттiгi туады.
Маркерлер мен нөмiрлердi Формат – Тiзiм (Список) немесе құжаттың жанама менюiндегi Тiзiм ... командасын таңдағанда ашылған сұхбат терезесiнiң көмегiмен қоюға болады. Бұл сұхбат терезесi Маркерленген, Нөмiрленген, Көп деңгейлi астарлы беттерiнен тұрады.
Тiзiм сұхбат терезесiнiң көмегiмен таңбаны өзгерту мүмкiндiгi бар. Қажеттi таңбаны таңдағаннан кейiн өзгерту батырмасын шертсек, төменгi сатылы сұхбат терезесi ашылады.
Маркер – таңбаны таңдау арқылы өзгерiстуге болатын Символ ... сұхбат терезесi ашылады.
Қарiп ... таңбаланатын абзац қарпiн форматтау мүмкiндiгiн беретiн сұхбат терезесi ашылады.
Нөмiрленген астарлы бетте тiзiмдi нөмiрлеу форматын таңдау және өзгерту мүмкiндiгi бар. Бұл астарлы бетте өзгерту батырмасын шерткенде төменгi сатылы сұхбат терезесi ашылады. Нөмiрлеудiң форматын, қандай нөмiрден бастау, нөмiрдiң қойылатын орнын (оң, сол жақтан, ортада), шегiнiс аралығын, қарiп форматын таңдауға болады.
Тапсырмалар
1. Жаңа құжат ашып, өмiрбаяныңызды жазыңыз және де бiрнеше абзацтарға бөлiңiз.
2. Бiрiншi абзацтағы қарiп көлемiн 10пт, қатар аралығын екi және қарайтылған етiп және сол жаққа қарай туралауды қолданыңыз.
3. Екiншi абзацтағы қарiп көлемiн 12пт, қатар аралығын бiр жарым және қисайтылған қарiп түрiн таңдап, ортаға туралауды қолданыңыз.
4. Үшiншi абзацтағы қарiп көлемiн 14пт, қатар аралығын бiр және асты сызылған қарiп түрiн таңдап, ортаға туралауды қолданыңыз.
5. Өзiңiзге ұнайтын а) ақын-жазушыларды; ә) әншiлердi; б) актерлердi; әр түрлi маркер түрлерiн пайдаланып тiзiмдеп жазыңыз.
8- тәжірибелік сабақ
Сабақтың тақырыбы: Мәтіндік құжаттарда кестелер құру.
Графикалық мәліметтермен (автофигура) жұмыс
Сабақтың мақсаты:
кестелер тақырыбын құру
ұяшықтарды біріктіру, бөлу,
кестелерде есептеулер жасау,
бағаналар мен қатарларды нөмірлеу,
кестені бірнеше бөліктерге бөлу, т.б. әрекеттерді үйрену
графикалық мәліметтермен (автофигура) жұмыс
Кестелер тақырыбын құру. Ұяшықтарды біріктіру және бөлу
Тақырыпты тікелей кестеде орналастыру керек болса, бір қатардың бірнеше ұяшықтарын біріктіру қажет. Осыған ұқсас әрекетті ұзын мәтінді кестенің бір қатарында орналастыру кезінде немесе графикалық бейнені кесте ішіне енгізу барысында пайдалануға тура келеді. Word – та бір-біріне жақын орналасқан торларды бір торға біріктіруге болады. Мұнда олардың ішіндегі мәліметтерде бір ұяшықтың ішіне біріктіріледі.
Бір қатарда бір біріне жақын орналасқан бірнеше торларды біріктіру үшін біріншіден біріктіретін ұяларды белгілеп аламыз. Содан кейін:
- КестеҰяшықтарды біріктіру (Таблица Объединить ячейки) командасын орындаймыз. Нәтижесінде белгіленіп алынған ұялар біріктіріледі. Қажет болса ұя ішіндегі мәліметтерді бөлек форматтауға болады.
Бірнеше торларды саймандар тақтасының көмегімен де орындау мүмкіндік бар. Ол үшін:
1.Кестелер және шекаралар батырмасын шертіп, экранға Кестелер және шекаралар саймандар тақтасын шығару.
2.Өшіргіш (Ластик) батырмасын шертіп, өшіргішке айналған курсорды кестенің керек емес сызығына орналастырып, сонан соң тышқан батырмасын басулы күйінде жылжыта отырып өшіріп тастаймыз. Бірнеше торларды жылдам біріктіру үшін оларды белгілеп алып, Ұяларды біріктіру (Обьединить ячейки) батырмасын шертсе де болады.
Бір торды бірнеше торларға бөлу
Ұяшықтарды бөліктерге бөлу оларды біріктіруге кері операция болып табылады. Оның көмегімен біріктірілген ұяшықтарды бастапқы қалпына келтіруге болады. Мұнда ұяшықтар арасында мәтінді орналастыру символдар санымен анықталады. Сондай-ақ біріктірілмеген көлемді ұяшықтарды да бөлуге болады. Нәтижесінде бөлінген ұяшықтардың өлшемдері бірдей болады. Бір торды бірнеше бөлікке бөлу үшін:
1.Кестелер және шекаралар батырмасын басып, экранға Кестелер және шекаралар саймандар тақтасын шығарамыз.
2.Кесте салу командасын орындаймыз, сонда сілтеме белгі қаламұшқа айналады.
3.Тышқанда шертіп торды бірнеше бөлікке бөлеміз.
Қатар тұрған бірнеше торды біріктіріп алып, бірдей бірнеше бөлікке бөлу керек болса, оларды белгілеп алып, соңынан Ұяшықты бөлу (Разбить ячейки) батырмасын басамыз да, қажетті бөлік санын енгіземіз.
Командалар арқылы орындайтын болсақ, бөлуге арналған бір немесе бірнеше торларды таңдап аламыз да, Кесте Ұяшықтарды бөлу командасын орындап, нәтижесінде экранға Ұяшықтарды бөлу сұхбат терезесін шығарамыз (5.1 – сурет). Сол терезенің бағаналар саны енгізу өрісінде бағаналар санын бейнелейтін және сандық мәнді енгізіп, ОК батырмасын басу жеткілікті.
1- сурет. Ұяшықтарды бөлу сұхбат терезесі
Кестелерді форматтау
Кестедегі мәліметті жеңіл әрі тез оқуға мүмкіндік беретін етіп форматтауға болады. Торлар ішіндегі мәліметте форматтау үшін әдеттегі форматтау тәсілдерін де қолдануға болады. Қаріп түрін, оның өлшемін және кескінін (сызылымын) өзгертуді алдыңғы сабақтардан білеміз. Формат командасын ұсынатын барлық әрекеттерді (бұрыннан таныс) қолдануға болады. Мысалы, қатараралық интервалды анықтап, оның шеттерін туралауға және ол үшін жанама меню қолдануға мүмкіндік бар.
Бұдан басқа да тікелей кестені әшекейлеу элементтерін қосуға болады (кестенің бөлу сызықтары, оны жиектеу т.с.с.). Кестені әшекейлеуге арналған алдын ала анықталған стильдер жиыны арқылы кестені форматтауға болады.
Кесте Автоформаттау (Таблица Автоформат) командасы кестені әшекейлеуге алдын ала анықталған стильдерін қолдану арасында оны безендіруге қажетті уақытты қысқартуға мүмкіндік береді. Олардың көмегімен ұяшықтарды жиектеу мен іштерін бояуды, шрифт түрімен түсін, сондай-ақ торлардың мөлшерін олардың ішіндегі мәліметке сәйкес автоматты түрде өзгерту параметрлерін жылдам анықтауға болады.
Кестені форматтау үшін курсорды кесте ішіне орналастыру керек.
Кесте Автоформат командасын қолдансақ, соның нәтижесінде экран бетіне 2-суретте көрсетілгендей Кестені автоформаттау сұхбат терезесі шығады. Алдын ала анықталған формат тізімінен өз қалауымызша формат түрін таңдап аламыз, ол форматтың сыртқы бейнесі Үлгі (Образец) бөлігінде көрсетіледі. Егер қолданылатын форматтағы әшекейлеу элементтернің бірсыпырасын қалдырып, ал кейбір элементтерін өзгерту қажет болса, Пайдалану бөлігіндегі жалаушаларды біртіндеп белгілеп шығамыз (Жиектеу, қаріп, Авто-таңдау, Ішін бояу, Түсі). Жұмыс нәтижесін Үлгі бөлігінен көріп отырамыз. Ал, автоформатты кестенің тек белгілі бір бөлігіне қолдану үшін, Әшекейлеуді өзгерту (Изменить оформление) бөлігінде форматты өзгертілетін кесте бөлігін атап көрсету қажет (мысалы, Тақырып қатары, бірінші бағана, Соңғы қатар, Соңғы бағана т.с.с.). Ең соңында ОК батырмасын шерту керек.
2- сурет Кестені автоформаттау сұхбат терезесі
Кесте жақтаулары форматтарын таңдау
Word редакторы жеке ұяшықтарға, қатарларға, бағаналарға және толығымен кестеге жақтаулар (жақтау) қосуға мүмкіндік береді. Жақтауды барлық кестеге немесе оның жеке элементтеріне орнату үшін мынандай әрекеттер орындалады:
-Жақтау ішіне алғыңыз келетін торларды немесе толығымен барлық кестені белгілеп аламыз;
-Формат шекаралары және ішін бояу (Формат Границы и заливки) командасын орындап, шекаралар және ішін бояу сұхбат терезесіндегі Шекаралар астарлы бетіне көшеміз (.3-сурет);
-Қажетті шамаларды (Обрамление) жақтаудың типін, сызықтың түрін, түсін, енін қолдану өрісін (кесте, ұяшық) таңдап белгілеп аламыз;
-ОК батырмасын шертеміз.
Осы іс-әрекеттердің нәтижесін үлгіден көріп отырып, істелген жұмыстың нәтижесі қанағаттандырмаса, Тип бөліміндегі Жоқ пунктін таңдап, барлығын қайтадан бастауға болады. Осы сұхбат терезе кестенің жанама менюіндегі Шекаралар және ішін бояу командасын орындағанда да ашылады. Саймандар тақтасындағы батырмалардың көмегімен де орындау мүмкіндігі бар.
Кесте торлары ішіндегі сөздерді де жақтау мен қоршауға болады. Кесте элементтерінің кейбір түйінді сөздерін белгілі бір түске боялған фонмен толтыру арқасында оған тез назар аудару керектігін де көрсету мүмкіндігі бар. Ол үшін Шекаралар және заливка астарлы бетін қолданамыз
(4- сурет). Ішін бояуға қажетті жерді белгілеп алған соң осы астарлы бетте қажетті түсті таңдаймыз.
Қатарлар мен бағаналарды нөмірлеу
Ұяшықты (қатарларды) нөмірлеу үшін нөмірлеуге қажетті бағананы, қатарды немесе торларды белгілеп алған соң: Формат Тізім (Формат Список) немесе кестенің жанама менюіндегі Тізім командасын орындау; Формат тақтасындағы Нөмірленген тізім (Нумерованный список ) батырмасын шерту керек. Форматтау тақтасындағы орналасқан Нөмірленген тізім батырмасы көмегімен ұяшықтарды өте тез нөмірлеп алуға болады. Алайда, бұл жағдайда нөмірлеу үшін Тізім (Список) Сұхбат терезесіндегі анықталған стиль қолданылатын болады. Нөмірлеу белгілеп алған бағана немесе қатар, торға тәуелді жүргізіледі. Форматтарды ашылған сұхбат терезесінде ауыстыруды алдыңғы сабақтардан білеміз (Мәтінді форматтау).
3-сурет Шекаралар және ішін бояу сұхбат терезесі
4- сурет Ішін бояу астарлы беті
Кестелерді бірнеше бөліктерге бөлу
Кестелермен жұмыс істеу барысында бір кестені оның арасына мәтін немесе сурет қосу үшін екі бөлікке бөлу қажет болуы мүмкін. Осындай кезде кестені екіге бөлу үшін, курсорды бөліну сызығынан кейінгі қатарға орналастырып алып, Кесте Кестені бөлу (Таблица Разбить таблицу) командасын орындау қажет немесе Ctrl+Shift+Enter пернелерін басу керек. Мұның нәтижесінде кесте екі бөлікке бөлінеді, ал екі бөліктің арасына нормалды стильмен форматталған абзац маркері қойылады. Егер бөлікке бөлуді тоқтату керек болса, яғни бұл әрекетті болдырмау үшін абзац маркерін алып тастау қажет.
Кесте мәтіндерін тік бағытта жазу
Кесте ішіндегі мәтіндерді көлденең емес, жоғарыдан төмен (не керісінше) тік бағытта жазуға болады. Ол үшін:
1.Қажетті ұяшықты белгілеу керек;
2.Формат – Мәтін бағыты (Направление текста) немесе кестенің жанама менюінен Мәтін бағыты командасын орындау қажет.
3.Сұхбат терезесінен өзімізге ұнаған бағытты таңдап аламыз.
5- сурет. Мәтін бағыты сұхбат терезесі
Кесте ішінде қарапайым есептеулер жасау
Кесте ішіне жазылған сандардың қосындысын, көбейтіндісін арифметикалық ортасын т.б. қарапайым есептеулер жасауға болады. Есептеудің нәтижесі орналасатын ұяшыққа курсорды орналастырғаннан кейін Кесте Формула командасын орындағанда Формула сұхбат терезесі ашылады (6-сурет). Формула қатарына функцияны енгізу батырмасынның көмегімен тізімде бар формуланы және есептелетін ұяшықтардың адресін көрсетуіміз қажет. Санның форматын да осы сұхбат терезесінде таңдау мүмкіндігі бар.
Ұяшықтардың адресі суретте көрсетілген үлгімен беріледі, яғни бағаналар латын әріптерімен белгіленеді де, қатарлар сандармен нөмірленеді. Word редакторының электрондық кестеден айырмашылығы осы әріптер мен нөмірлер экранда көрінбей тұрады.
Мысалы, кез келген бір сандардың арифметикалық орташа мәнін есептеу үшін average (ұяшықтар адресі) функциясы пайдаланылады. Ал, кесте ішінде сандардың қосындысын табу үшін кесте ұяларына формулалар енгізу керек. Ол мынадай әрекеттерден тұрады:
1.Қосынды орналасқан жерді белгілеп алу.
2.Кесте – Формула командасын орындау.
3.Егер бұл тор бағана соңында орналасса, онда = SUM (ABOVE) формуласы жазылады. Ол дұрыс жазылса, ОК батырмасын басу қажет.
4.Ал, егер қатар мәндерінің қосындысы анықталып, ол оң жақ шеткі торға жазылса, онда оған = SUM (LEFT) формуласы жазылады. Ол дұрыс жазылса, соңында ОК батырмасын басу қажет.
А В С
А1
В1
С1
А2
В2
С2
А3
В3
С3
Қосынды орналасатын торда формула орнында жүйелі жақша ішіндегі кодтар тұрса, онда Сервис - Параметрлер командасын орындап, ашылатын Сыртқы түр (Вид) ішкі бетіндегі Өрістер коды (Коды полей) жалаушасын көтеріп қою қажет.
Өңделуге тиіс торлар ішінде сан мәні көрсетілмеген бос торлар кездесетін болса, онда қосынды есептелмейді. Қосындыны табу үшін бос торларға нөл мәнін енгізу керек.
Ескерту! Ұяшықтағы есептеу нәтижесін өзгерту қажет болса F9 пернесін басыңыз.
Формулаларды енгізу кезінде жеке ұяшықтар бір-бірінен үтірлі нүкте, ал кез келген аймақтың бірінші ұяшығы соңғысынан қос нүкте арқылы бөлініп жазылады.
Мысалы: а1; b2; c4; және a1; c2 т.с.с. Кестені бетке бөлу үшін келесі бетке
көшірілуге тиісті бөлігін белгілейміз де Ctrl + Enter пернесін басамыз.
Ұяшықтағы сандардың арифметикалық орташа мәнін есептеу үшін
Енгізілетін тізбек
=average (b;b) немесе = average(b1 b3)
=average (a1: b2)
=average (a1; c2) =average(1:1; 2:2)
=average (a1; a3; c2)
1-кесте
Тапсырмалар
1. 46 өлшемді кесте құрыңыз. 1-қатардың 1-ші және 2-ші ұяшықтарын біріктіріңіз.
2. 1-қатардың 3-ұяшығын, 4 ұяшықтарға бөліңіз. 1-бағананың
2,3,4- ұяшықтарын біріктіріңіз.
3. Тышқан курсорының көмегімен 4-бағананы кішірейтіңіз.
Кестенің түрі мына қалыпқа келуі қажет.
1. Кестенің 1-қатарын, 2-қатарын содан кейін тұтас өшіру керек.
2. 34 өлшемді кесте құрыңыз.
3. Кестенің ішін жоғарыда көрсетілген сандармен толтырыңыз да, соңына тағы бір жол қосыңыз.
4. 1-қатардың қосындысын, 2-қатардың көбейтіндісін, 3-қатардың максимум мәнін, 4-қатардың минимум мәнін тауып қосылған қатарға есептеп жазыңыз.
5. Кестені кішірейтіп ықшамды қалыпқа келтіріңіз.
6. 2-кесте деген атпен Менің құжаттарым бумасына сақтап жазып қойыңыз.
Windows iшіндегі Word мәтіндік процессорында
кестелермен жұмыс істеу
Берілген кесте
Тауарлар түрлері
бағасы
Тауарлар саны
Сату көлемі
Тапсы-
рылды
Сатыл-
ды
Лазерлік принтер (ақ-қара түсті)
430
60
52
Лазерік принтер (түрлі- түсті)
2000
20
12
Бүріккіш принтер (ақ-қара түсті)
218
56
50
Бүріккіш принтер (түрлі түсті)
320
40
45
Өңделген кесте
№
рр
Тауарлар түрлері
Бағасы
Тауарлар саны
Сату көлемі
Тапсырыл- ды
Сатыл- ды
1.
Лазерлік принтер (ақ-қара түсті)
430
60
52
22360
2.
Лазерік принтер (түрлі-түсті)
2000
20
12
24000
3.
Бүріккіш принтер (ақ-қара түсті)
218
56
50
10900
4.
Бүріккіш принтер (түрлі-түсті)
320
40
45
14400
Барлығы
176
159
71660
Бақылау сұрақтары
1. Кесте қандай элементтерден тұрады ? Жеке-жеке түсінік беріңіз.
2. Мәтін ішіне кесте қалай қосылады ?
3. Кестені форматтау әрекеттері қандай командалардың көмегімен іске асырылады?
4. Кесте тұтас қалай белгіленеді? Бір қатарды немесе бір бағананы қалай белгілейді?
5. Бағананың енін қалай өзгертуге болады?
6. Ұяшықтарды қалай біріктіреміз және бір ұяшықты бірнеше ұяшыққа қалай бөлеміз?
7. Кестенің жақтауларын форматтау қалай іске асырылады?
8. Кестеде есептеулер жасауға бола ма?
9. Ұяшық адрестері қалай көрсетіледі?
10. Мәтіндік редакторда кесте мен электрондық кестенің қандай айырмашылығы бар?
11. Кесте бағандары мен қатарлары қалай нөмірленеді?
12. Кесте ішіндегі мәтіннің көшірмесін алуға бола ма?
13. Кестеге диаграмма құру қалай жүргізіледі?
14. Кесте тақырыбын қалай жазамыз?
15. Бір кестені бірнеше кестеге бөлуге бола ма? Қалай?
16. Бірнеше кестені біріктіру әрекеті қалай жүргізіледі?
17. Кесте мәтіндерін тік бағытта жазуға бола ма?
18. Кесте ішіне ұяшықтарды қалай қосуға болады?
19. Кесте бағаналарының ені мен қатарларының биіктігін теңестіру әрекеті қалай жүргізіледі?
9–тәжірибелік сабақ
Сабақтың тақырыбы: Excel электрондық кестесімен танысу
Сабақтың мақсаты:
Excel программасын іске қосу
Терезе элементтерімен танысу.
Электрондық кесте құруды, сақтауды және ашуды үйрену,жұмысты аяқтау.
Excel программасын іске қосу
1). Тапсырмалар тақтасындағы Іске қосу (Пуск) батырмасында тышқанды шертеміз де,Программалар қатарын таңдаймыз.
2). Microsoft Excel қатарында тышқанды шертеміз.Excel программасының терезесі Excel программасы іске қосылғаннан кейін экранның көрінісі 1.1-суреттегідей болады
Excel электрондық кестесі іске қосылғаннан кейін автоматты түрде
1-кітап (Книга1) деген атпен жаңа құжат ашылады.Бұл кітаптың атын файлды сақтау кезінде өзгертуге болады.
Жаңа кітап құру үшін (Создать) батырмасын шертеміз немесе (Ctrl+N) қоспернесін
басамыз. Жаңадан құрылған кітаптың аты 2-кітап,3-кітап (Книга 2,Книга3) т.с.с. болады.
1-сурет. Excel электрондық кестесінің терезесі
Ехсеl терезесінің жоғарғы жағында терезені басқару батырмалары бар
Тақырып қатары орналасқан
Excel программасы терезесінің екінші жолы-Меню қатары.
Үшінші және төртінші жолдар Стандартты және Форматтау саймандар тақтасының аспаптары.
Стандартты саймандар тақтасы. Бұл тақтада орналасқан батырмалар жиі орындалатын командалардың әрекеттерін қайталайды. Олар файлды сақтау, оқу, қағазға басу, көшіру, енгізу, сандар қосындысын табу, мәліметтерді реттеу т.б әрекеттерді жылдам орындау мүмкіндігін береді.
2- сурет
Форматтау саймандар тақтасы. Бұл саймандар тақтасындағы батырмалар қаріп (шрифт) түрін, мөлшерін таңдау мүмкіндігін береді: мәтінді жартылай қарайтылған, курсивті асты сызылған етіп жазу, мәтін шеттерін туралау, жақтау сызықтары мен түрлі түстерді қолдана отырып, кестені көркемдеу әрекеттерін жылдам орындау істерін атқарады.
2.1. Стандартты саймандар тақтасындағы батырмаларда тышқан меңзерын жайлап жылжыта отырып, ондағы аспаптардың орындайтын әрекеттерін анықтаңыз.
Бесінші жол-Формулалар қатары.Мұнда ұяшықтың мазмұнын көріп,ондағы формулаларды өзгертуге болады.
Бесінші жол мен кестенің соңына дейінгі аралықты электрондық кестенің жұмыс аймағы алып тұрады.Кестенің жолдары (қатарлары) санмен,ал бағаналары әріптермен таңбаланады.
Төменгі қатар-Қалып күй қатары,оған үстіміздегі уақыттағы компьютердің жұмысы немесе Excel кестесі жөнінде ақпарат шығып тұрады.
Төменгі қатардың сол жақ шетінде Excel кестесі жұмыс режимдерінің индикаторы төменгі қатардың сол жақ шетінде Excel кестесі мәліметтердің енгізілуін күтіп тұрған жағдайда дайын режимі іске қосылады да,индикатор Дайын (Готов) деген сөзді көрсетіп тұрады.
3.1. Меню қатарындағы Түр (Вид) командасының ішкі мәзіріндегі Саймандар тақтасы (Панель инструментов) командасын таңдаңыз.Сонда ашылған келесі сатылы ішкі менюде 2 суреттегі тізімдегідей, қанатбелгілерді көрсетіңіз.
Қанат белгіні көрсету немесе алып тастау қажетті командада тышқанның сол жақ батырмасын шерту арқылы орындалады.
Саймандар тақтасының тізімін,олар орналасқан аймақта тышқанның оң батырмасын шерткенде ашылатын жанама (контексті) меню арқылы да шығаруға болады. 2-суретте меню қатарындағы Түр (Вид) бөлімі ашылып,онда бірнеше төменгі сатылы командалар тіркесінен Саймандар тақтасы командасы таңдалынған.Стандартты,Форматтау және Сурет салу Рисование қатарларының қанат белгілері көрсетілген,яғни осы саймандар тақтасының батырмалары экранда көрініп тұр
Қалғандарын қажет болса таңдауға болады.Ал, қанат белгісі көрініп
тұрған және оған сәйкес батырмалар экранда көрінбей қалады.
3.2. Меню қатарындағы Сервис бөлімін таңдап, Параметрлер командасын орындаңыз да,Түр (Вид) астарлы бетін ашыңыз.
2-сурет. Қатарындағы Түр бөлімі
3-сурет Сервис-Параметрлер командасын орындағанда ашылған сұқбат терезесі Түр (Вид) астарлы беті.
3.3.Төмендегі кестеде көрсетілген қатарлардың қанат белгілері көрсетіліп тұрғанына көз жеткізіңіз:
Формулалар қатары (Строка формул)
Қалып күй қатары
(Строка состояния);
Көлденең өрбіту жолағы (Горизонталь
ная полоса прокрутки);
Тік өрбіту жолағы
(Вертикальная полоса прокурутки)
Бейнелеу (Отображать)
Беттердің жарлықшалары
(Ярлычки листов)
Жолдар мен бағаналардың тақырыптары (Заголовки строк и столбцов)
Торкөз (Сетка)
Егер осы тізімдегі қатарлардың қанат белгілері көрінбей тұрса,олардың әрқайсысында тышқанның сол жақ батырмасын шертіңіз.
3.4 Жалпы (Общие) астарлы бетін ашыңыз.
4-сурет Сервис-Параметрлер командасын орындағанда ашылған сұқбат терезенің Жалпы (Общие) астарлы беті
Ұяшықтар блогы немесе аралығы
Бірмезгілде бір ұяшықпен немесе қатар орналаспаған бірнеше ұяшықтар тізбегімен жұмыс жасауға болады. Белгіленген ұяшықтар тізбегін блок немесе торлар аралығы деп атауға болады.Мұндай блоктардың адресі бірінші ұяшықпен соңғы ұяшықтардың адресін қос нүктемен бөліп жазу арқылы көрсетіледі.Мысалы,D2-ден D8 аралығындағы блоктың адресі D2:D8 түрінде көрсетіледі.
5-сурет. D2:D8 блогы белгіленген.
4.8. A1:D9 блогын белгілеу керек.
Ол үшін А1 ұяшығында тышқанды шертіңіз де, тышқанның батырмасын басулы күйінде ұстап,оның меңзерын D9 ұяшығына орналастырыңыз. Ғ6:Н9, Е5:Ғ9,А6:В10 аралықтарын белгілеңіз.
4.9.Қатар орналаспаған С7:D9,Е5:Ғ11 және D13:Е15 аралықтарын белгілеу керек.
Бір-бірімен байланыспаған мұндай блоктарды белгілеу үшін алдымен бірінші блокты белгілейміз,одан кейін келесілерін белгілеу кезінде [ Ctrl] пернесін басулы күйде ұстап тұрамыз.Жоғарыда көрсетілген блоктарды алдымен С7:D9 белгілеп аламыз да,Е5:Ғ11 және D13:Е15 блоктарын [ Ctrl] пернесін басулы күйде ұстап тұрып белгілейміз.
6-сурет. Қатар орналаспаған бірнеше блоктар бейнеленген.
Жаңадан жұмыс парағын ашу
Кітапқа жаңа бет ашудың екі түрлі жолы бар:
1.Қою (Вставка) мәзірінен Парақ (Лист) командасын таңдаңыз;
2.Тышқан тетігінің оң жақ батырмасын парақтың жарлығына басып,ашылған тәуелді менюден Қосу (Добавить) командасын таңдаңыз және Қою (Вставка) сұқбат терезесінен Парақ (Лист) шаблонына басыңыз.
Excel жаңа бетті екпінді беттің алдына қояды да,сол қойылған беттің өзі екпінді болады.Ал бірнеше бет ашу үшін Shift пернесін басып тұрып қажет беттің санын таңдап,Қою (Вставка) мәзірінен Парақ (Лист) командасын орындаңыз.
Жұмыс парағын жою
Жұмыс парағын мынадай тәсілдермен жоюға болады
1.Қажет парақты ашып Түзету (Правка) мәзірінен Парақты жою (Удалить лист) командасын орындаңыз;
2.Тышқан тетігін парақтың атына әкеліп,оң жақ батырмасын басу арқылы ашылған тәуелді менюден Жою (Удалить) командасын таңдаңыз.
ЕСКЕРТУ:Әрбір жұмыс кітабында кем дегенде бір бет болу керек,яғни кітаптың бүкіл бетін жоюға болмайды.
Парақтың атын ауыстыру
Жұмыс кітабының беттері автоматты түрде 1-бет (лист 1),
2-бет (лист2) және 3-бет (лист3) деп аталады.Беттердің атын ауыстыру үшін төменде келтірілген тәсілдердің бірін қолдануға болады:
Формат (Парақ(лист1) (Атын өзгерту (Переименовать) командасын орындаңыз;
Парақ атына меңзерды әкеліп,тышқанның сол жақ тетігімен екі рет басыңыз;
Тышқан тетігінің оң жақ батырмасын парақтың атына меңзерды әкеліп, ашылған тәуелді менюден Атын өзгерту (Переименовать) командасын таңдаңыз.
Жұмыс кітабында файлды сақтау
Ашылған жұмыс кітабын дискіде сақтау үшін мына іс-әрекеттерді орындаңыздар:
Файл(Сақтау(Сохранить) командасын таңдаңыз немесе Стандартты саймандар панелінен Сақтау батырмасына басыңыз. Егер файл сақталмаса, программа Құжатты сақтау
( Сохранение документа) сұхбат терезесінде файлдың атын енгізуді сұрайды.
Файл сақталатын папканы таңдаңыз;
Мәтіндік өріске файлдың атын енгізіңіз ( бос орынды қоса есептегенде 255 таңбадан аспауы керек);
Сақтау(Сохранить) батырмасын басыңыз.Раздел 1.02 Кітапты басқа атпен сақтау
Жұмыс кітабын басқа атпен сақтау үшін мына іс-әрекеттерді орындаңыз:
Файл (деп сақтау ( Сохранить как). Жұмыс кітабын орналастыратын папканы таңдаңыз;
Файлға жаңа ат беріңіз;
Сақтау батырмасын басыңыз.
Кітаптың жаңа көшірмесі енгізілген жаңа атпен құрылады да, ал бастапқы кітап сол қалпында өзгерусіз қалады.
Файлды жабу үшін Файл (Жабу) (Закрыть) командасын орындаңыз.
Егер сіз жұмыс кітабында өзгерістер енгізген соң оны сақтамаған болсаңыз, экранда сұқбат терезесі пайда болады.Файлды жабу үшін сұқбат терезесінің 5.3.1- кестедегідей батырмаларын пайдаланған жөн.
Батырма
Атқаратын қызметі
Иә
Жұмыс кітабындағы өзгерістерді кітапты жабар немесе жұмысты аяқтар алдында сақтайды.
Жоқ
Жұмыс кітабына енгізілген соңғы өзгертулердің ешқайсысы да сақталмай, бастапқы күйінде қала береді.
орындатпау
(Отмена)
Жабу командасы орындалмайды.
Жұмыс кітабындағы файлды жою (өшіру)
Егер сізге жұмыс кітабындағы файл қажет болмаса оны өшіруге болады. Ол арқылы Құжат ашу сұқбат терезесіндегі файлдар тізімінің санын азайтуға және дискідегі орынды үнемдеуге болады.
Файлдарды тікелей Windows 95\98 немесе Excelден өшіре аласыз, ол үшін:
Файл ( Ашу немесе Файл)... деп сақтау командаларын қолдануға болады. Экранда файлдар атының тізімі орналасқан сұқбат терезе ашылады.
Қажетті файлдың атына тышқан тетігін әкеліп, оң жақ батырмасын басу арқылы ашылған тәуелді менюден Жою (Удалить) командасын таңдаңыз.
10-тәжірибелік сабақ
Сабақтың тақырыбы: Диаграмма құру
Сабақтың мақсаты:
Әр түрлі диаграммалар және графиктер құрып үйрену;
Диаграммаларды өңдеу және көркемдеудің негізгі әдістерін меңгеру;
Диаграммаларды баспаға шығаруды үйрену.
Диаграммалар тұрғызу
Excel-дің ең көзге түсер ерекшеліктерінің бірі қатарлар мен бағаналардағы ақпараттарды толық көрнекті түрде кескіндей алатын графиктер мен диаграммаларға айналдыру.
Диаграммалар – мәліметтерді графиктік түрде кескіндеудің ыңғайлы түрі, олар берілген сандық шамаларды торларға үңіліп қарағаннан гөрі салыстырмалы түрде бағалауға мүмкіндік береді. Диаграммалардың екі және үш өлшемді түрлері бар. Диаграмма немесе график тұрғызу үшін Диаграмма шебері деген функцияны қолданған жөн. Excel – дің бұл функциясы төрт қадамда диаграмма (график) тұрғызады және оны жұмыс парағына салады. Диаграмма шеберін пайдалану қиын емес, сұқбат терезелеріне қажетті мәліметтерді енгізсеңіз жеткілікті. Енді Диаграмма шеберін пайдалануды қарастырайық.
Стандартты аспаптар панеліндегі Диаграмма шебері батырмасын бассақ немесе Вставка ( Диаграмма командасын орындасақ, экранда төмендегі суреттегідей терезе пайда болады (1-сурет)).
Диаграмма түрлері стандартты және стандартты емес деп екіге бөлінеді. Қалаған диаграмма типін таңдау арқылы әр түрлі диаграммалар мен гистограммалар тұрғызуға болады. 1-мысал. 1 кестедегі мәліметтерді пайдаланып, “ Барлығы ” бағанасындағы мәліметтер бойынша “Қылмыс түрлері”-нің салыстырмалы дөңгелек диаграммасын тұрғызайық. Ол үшін:
а) А2:А9 диапазонын тышқанның сол жақ батырмасын басу арқылы белгілейміз.
1-сурет
Ctrl пернесін басып тұрып, тышқанның сол жақ батырмасы арқылы С2:С9 диапазонын да белгілейміз ( нәтижесінде А2:А9 және С2:С9 ұяшықтары белгіленеді);
ә) Стандартты аспаптар панеліндегі Диаграмма шебері батырмасын басыңыз немесе Вставка (Диаграмма командасын орындаңыз, нәтижесінде 1 – суреттегідей Диаграмма шебері (1-қадам) сұхбат терезесі шығады. Бұл терезеден Стандартты бүктемесіндегі диаграмманың типін Дөңгелек (Круговая) деп, ал оның ішінен қалаған түрін таңдаңыз да, Ары қарай (Далее) батырмасын басып келесі қадамға өтіңіз;
б) Диаграмма шебері (2-қадам) мұнда “Мәліметтер диапазоны” бүктемесінің жолдарда немесе бағаналарда пунктерінің бірін таңдауымыз кажет. Егер жолдарда пунктін таңдасақ, онда а) этапында белгіленген әрбір жол ұяшықтарындағы ақпараттардың салыстырмалы диаграммасы тұрғызылады (үлгісі бірден сұхбат терезесінің ортасына шығып тұрады), ал егер бағаналар пунктін таңдасақ а) этапында белгіленген әрбір бағана ұяшықтарында орналасқан ақпараттардың салыстырмалы диаграммасы тұрғызылады. Біз бағаналар пунктін таңдайық. Қатар бүктемесінде қосымша бағаналар енгізуге немесе қажет емес бағананы алып тастауға болады;
в) Келесі 3-қадамдағы сұхбат терезесі 6 бүктемеден тұрады: тақырыптары, осьтері, тор сызықтары, деректер кестесі т.с.с. Осы бүктемелерде қажетті іс-әрекеттерді орындаңыздар;
г) Соңғы қадамда диаграмманың қайда орналасуын көрсету қажет (2-сурет)
2-сурет
диаграмманы кесте орналасқан бетте бейнелеу үшін имеющемся пунктін белгілеп, Даяр (Готово) батырмасын басу қажет. Нәтижесін төмендегі суреттен көруге болады (3- сурет)
ЕСКЕРТУ: Алдындағы немесе келесі сұхбат терезелеріне көшу үшін Кері қарай (Назад) және Ары қарай (Далее) батырмалары қолданылады.
2-мысал. кестесідегі Айқындалғаны және Айқындалмағаны бағаналары бойынша
3 – сурет
“Қылмыс түрлері”-нің салыстырмалы гистограммасын тұрғызайық.
а) А2:А9, D2:D9 диапазондарын белгілейміз;
ә) Стандартты аспаптар панеліндегі Диаграмма шебері батырмасын басыңыз. Гистограмма типін және оның ішінен қалаған түрін таңданыз;
б) Бұл қадамда бағаналар пунктін таңдайық;
в) Гистограмма параметрлерін енгізу керек;
г) Бұл қадамда диаграмманың орналасуын жеке бетке (в отдельном) пунктін таңдап, Диаграмма шебері жұмысын аяқтаңыз. Нәтижесі төменгі суретте көрсетілген (4- сурет)
4- сурет
Диаграммаға тақырып жазу
Диаграммаға арналған такырыпты Диаграммалар шеберімен оны кұру кезінде де жазуға болады. Егер диаграмманы кұру кезінде тақырып жазылмай қалса немесе тақырыпты өзгерту керек болса мына әрекеттерді орындаймыз:
Жаңа тақырып жазу. Диаграмманың өз аймағының кез келген жерінде тышқанның оң батырмасын шертеміз де, жанама менюден
Диаграмманың параметрлері
( Параметры диаграммы ) командасын таңдаймыз. Тақырыптар (Заголовки) астарлы бетін ашамыз. Тақырыпты Диаграмманың аты ( название диаграммы ) өрісіне теріп жазамыз да, ОК батырмасын шертеміз.
Бұрын жазылған тақырыпты өзгерту. Диаграмманың такырыбында тышқанды кідіріс жасай отырып екі рет шертеміз. Тақырып аймағында пайда болған меңзер орнына жаңа тақырыпты теріп жазамыз да, диаграмма аймағының кез келген жерінде тышқанды шертеміз.
Тақырып форматын өзгерту. Тақырыпта тышқанды екі рет шертеміз де, ашылған сұқбат терезеде тиісті өзгертулерді жасаймыз.
Тақырыптың орнын ауыстыру. Тақырыпта тышқанды шертіп, оның пайда болған жақтауды қажетті орынға орналастырамыз.
Түстермен көркемдеу
Exсel программасында диаграмманың түстерін өзгертуде өте қарапайым тәсілдер қолданылады. Бұл тәсілдер диаграмманың әр түрлі типтері үшін әрқалай болады. Олар төменде қарастырылған.
Дөңгелектік диаграмма сияқты, бірнеше мәндер қатарын бейнелейтін диаграммадағы түстерді бір әрекетті орындау арқылы өзгерте алмаймыз. Мұндай диаграмманың әрбір элементімен жеке жұмыс жасауымыз керек:
Диаграммадағы мәліметтер элементін белгілеңіз.
1. Осы элементте тышқанды екі рет шертіңіз. Мәліметтер элементінің форматы сұқбат терезесі ашылады.
2.Түр ( Вид ) астарлы бетін ашыңыз. Бояу (Заливка) аймағында мәліметтер элементі үшін түсті таңдаңыз.
3.Бояу тәсілдері (Способы заливки) батырмасында тышқанды шертіңіз де, Градиентті, Текстура, Өрнек , Сурет астарлы бетінің бірінде бояу тәсілдерінің бірін таңдаңыз.
4.Алдынғы терезеге қайта оралу үшін ОК батырмасында тышқанды шертеміз. Тағы да ОК батырмасында тышқанды шертеміз.
5.Сұқбат терезенің ортасында орналасқан Түстер өрісінен қажетті түсті таңдаңыз.
6.ОК батырмасында тышқанды шертіңіз.
Бір ғана шаманың мәнін бейнелейтін гистограммаларда, әдетте бағаналар бір түске боялады, сондықтан да, тышқанның оң батырмасын шерткенде, ашылған меню командалары барлық бағаналар үшін бірдей орындалады.
Диаграмма көлемін өзгерту
Диаграмманы түзету оны белгілеуден басталады, ол үшін оның көлемінде тышқанды бір рет басу керек. Диаграмма жақтауларының бұрыштарында және сызықтарының ортасында белгілеу маркерлері пайда болады.
Тышқан меңзерын пайдаланып,диаграмманың оң жақ шетін I бағана-
сына дейін жылжытайық, ол үшін тышқан меңзерын оң жақтаудың ортасындағы маркерге жеткізіп (тышқан сілтемесі екі жаққа бағытталған тілсызыққа айналады) оны I бағанасына дейін созамыз.
Диаграмма типін өзгерту
Диаграмма шебері арқылы диаграмма типі таңдап алынғаннан кейін де, Excel оның ішкі түрлерін өзгерту мүмкіндіктерін береді.
Диаграмманы түзету үшін айналасында сұр штрихталған жақтаулар пайда болады. Мұнан кейін Диаграмма аспаптар панелі көмегімен диаграмма типін өзгертуге болады:
Экранға диаграмма аспаптар панелін шығарамыз, ол үшін:
Түр (Аспаптар панелі (Диаграмма) Вид (Панель инструментов) командасы орындалады, сонда экранға бөлек батырмалар панелі шығады;
Шыққан панельден Диаграмма типі деген батырманы басып, диаграмма түрлерін шығарамыз.
4-тапсырма.
Диаграмма шеберінің көмегімен қылмыс түрлеріне байланысты және ай үшін мәлімет кестесінен деректерге сәйкесінше график тұрғызу (құру) керек.
1.Ай үшін мәлімет кестесінен Жалпы санының проценті (%) бағанасы бойынша ағымдағы терезеге дөңгелек диаграмма құрыңыз.
2.Ай үшін мәлімет кестесінен Барлығы, Айқындалғаны, Айқындалмағаны бағаналары бойынша жаңа бетке гистограмма тұрғызыңыз.
Диаграмманы баспаға шығару
Диаграмманы баспаға шығару, беттерді баспаға шығарғанға ұқсас. Диаграмманы баспаға шығарар алдында да, алдын ала көру режимін пайдаланған дұрыс.Диаграмманы қағазға шығарудың мына екі вариантының бірін таңдаңыз.
Диаграмманы беттің бір бөлігі етіп шығару.
Диаграмманы жеке параққа шығару.
Егер диаграмма қатарластырылған (встроения) болса ,онда ол сәйкес кестемен бірге қағазға шығарылады .Мұндай дивграмманы жеке параққа басып шығару үшін,оны белгілеу керек. Диаграмманы белгілейміз де, Алдын ала көру (Предварительный просмотр) батырмасын шертеміз.
Баспаға шығу кезінде мүмкіндігінше диаграмманың өлшемін стандартты параққа келтірген жөн. Ол үшін:
1. Саймандар тақтасында алдын ала көру батырмасында тышқанды шертеміз
2. Парақ (страница ) батырмасында тышқанды шерткенде пайда болған сұқбат терезесінің Диаграмма астарлы бетін ашамыз
3.Барлық парақты пайдалану (использовать всю страницу) ауыстырғышын қосамыз да, ОК батырмасында тышқанды шертеміз.
4. Егер алынған нәтиже қанағаттанарлықтай болса,Баспа (Печать) батырмасын, одан кейін ашылған сұқбат терезеде ОК батырмасын шертеміз. Нәтиже қанағаттандырмаған жағдайда, өз қалауымша парақ параметрлерін тағайындаймыз. Егер диаграмманың орналасуы ұнамаған жағдайда, Жабу (Закрыть) батырмасын шертіп, қажетті өзгертулерді жасағаннан кейін, алдын ала көру режиміне қайтадан ораламыз.
11 –тәжірбиелік сабақ
Тақырыбы: Мәліметтерді сұрыптау
мақсаты:
Деректер,Сұрыптау
автоматты түрде толтыру
мәліметтер қорын реттеу
Деректер,Сұрыптау (Данные,сортировка) командасы мәліметтер қорын реттеу (сұрыптау) мүмкіндігін береді.
1-сурет
Сұрыптау әрекетін орындау үшін,мәліметтер қорын белгілеп немесе меңзерды сол аймаққа орналастырған соң, Деректер,Сұрыптау командасын орындау керек. Осы команда орындалғаннан кейін экранда Сұрыптау ауқымы (Сортировка диапазона)сұқбат терезесі ашылады.Осы терезеде Жазбаларға (ауқымның бірінші қатары) (Подписям, Первая строка диапазона) ауыстырғышын қосып,сұрыптау жүргізілетін өріс атын таңдаймыз
Сонымен бірге, сұрыптау тәсілінің өсу ретімен немесе кему ретімен екі мүмкіндігінің бірін таңдап алғаннан кейін ОК батырмасын шертеміз.
Осы әрекеттер орындалған соң, мәліметтер қоры реттеледі.Символдық мәтіндерден тұратын өрістер алфавиттік ретпен сұрыпталады.
2-сурет
7.Кестедегі мәліметтер қорын серіктер санының кемуі бойынша сұрыптаңыз.
8.Кестедегі планеталарды алфавит бойынша орналастырыңыз.
9.Мәліметтерді Күннен ара қашықтығының өсуі реті бойынша сұрыптаңыз.
10.Қорытынды шығарыңыз.
Төмендегі
Мәліметтер қоры;
Өрістің аты;
Өріс;
Жазба;
Мәліметтер қорына қойылатын талаптар;
Іздеу кретерийі ұғымдарына түсінік беріңіз.
1-тапсырма. Өздігінен автоматты түрде толтыру функциясын пайдалану .
1. G 10 ұясына “қаңтар” сөзіне енгізіңіз .
2. H 10 ұясына ақпан сөзін енгізініз .
3. G 10:H 10 блогын белгілеңіз .
4. H 10 ұясының төменгі жағдайындағы кішкене квадратқа меңзерды алып барыңыз (меңзер толтыру маркеріне айналып кетеді).
5. Тышқанның сол жақ батырмасын басып тұрып , оны жібермей тышқанмен тіктөртбұрышты L10:R10 блогына жеткізіп барып қоя беріңіз . Сол жақ екі ұяға “қаңтар” ақпан айын енгізгендіктен , Excel қарай ай аттарын белгіленген ұяларға толық енгізіп шықты .
6. G11:M11 ұяларына апта аттарын дүйсенбіден бастап енгізу керек.
7. G12:M12 ұяларына 1990 жылдан бастап жыл мерзімдерін енгізіңіз. Excel ұяларға осы сияқты заңдылығы бар тізбектелген сандарды сөздерді енгізе алады .
3 – сурет . Автоматты толтыру функциясын пайдалануға дейінгі экран
4–сурет. Автоматты толтыру функциясын пайдаланғаннан кейінгі экран
Бақылау сұрақтары
1.Мәліметтер қоры деген не? Кестенің кез-келген аймағын мәліметтер қоры ретінде қарастыруға бола ма?
2.Мәліметтер қорындағы Өріс және Жазба ұғымдарына түсінік беріңіз.
3. Автофильтрдің көмегімен мәліметтерді іздеу әрекеті қалай жүзеге асырылады
4.Кеңейтілген фильтрдің қандай айырмашылықтары бар.
5. Кеңейтілген фильтрді қолдану үшін анықтауға қажетті аймақтарды атаңыз.
6.Мәліметтер қорындағы мәліметтерді сұрыптау қалай орындалады?
7.Мәліметтерді қандай тәсілдермен сұрыптауға болады?
8.Символдық мәтіндерден тұратын өрісті сұрыптауға бола ма?
12 -ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚ
САБАҚТЫҢ ТАҚЫРЫБЫ: Презентацияны даярлау кұралы - MS POWER POINT. Power Point кұжатының кұрылымы. Power Point негізгі элементтері. Компьютерлік графика және мультимедия. Растерлік графикамен жұмыс істеу.Векторлық графикамен жұмыс істеу құралдары (CorolDraw). - MS POWER. Автомазмұн шеберікөмегімен презентация құру
САБАҚТЫҢ МАҚСАТЫ:
Меню қатарының командалары.
Түрлі түстер схемасы.
Фондық түстерді өзгерту
● Презентацияны іске қосуды түсіндіру
● Арнайы мүмкіндіктер
Компьютерлік графика және мультимедия.
Растерлік графикамен жұмыс істеу.
Векторлық графикамен жұмыс істеу құралдары (CorolDraw). - MS POWER
Автомазмұн шеберікөмегімен презентация құру
Microsoft PowerPoint программасы Презентациялар құру
Microsoft PowerPoint - Microsoft Office-тің құрамындағы, презентациялық материалдар дайындауға арналған программа. Бұл программа кодоскоптарға және 35 мм-лік мөлдір қабыршақтарға арналған слайдтарға, қағазға үлестірілетін материалдар, компьютер экранында анимациялық көріністерді бейнелей алатын презентация дайындау мүмкіндігін береді. Microsoft PowerPoint программасында баяндама немесе мекеменің салтанатты ашылуы т.с.с. әртүрлі материалдарды оның дыбыстық және мультимедиялық мүмкіндіктерін пайдаланып жандандырып жіберуге болады.
PowerPoint программасын іске қосу
PowerPoint программасын тапсырмалар тақтасындағы Іске қосу батырмасын шерткенде ашылған бос менюдің Программалар-Microsoft PowerPoint қатарында тышқанды шерту арқылы іске қосылады.
Менің комьютерім немесе сілтеуіш программасының терезесінде С дискісінде сақталған Microsoft Office бумасындағы Microsoft PowerPoint жарлығын тышқанды екі ретшерту арқылыда іске асыруға болады.
PowerPoint программасы іске қосылған мезетте презентация құрудың тәсілдерін таңдау және бұрын құрылған презентацияны оқу мүмкіндігін беретін сұқбат терезе ашылады.
1.2Автомазмұн шебері көмегімен презентация құру
Презентация құру кезінде автомазмұн шебері таңдалса, жаңа проезентация, белгілі тақырыпқа сәйкес мәтін және безендіру элементтері енгізіліп сақталған презентацияллар тізімімен қажеттісін таңдап, сатылы түрде сұрақтарға жауап бере отырып құрылады. Бұл кезде проезентация мазмұны автоматты түрде жасалады.
Автомазмұн шебері көмегімен:
- Жалпы мәселелер бойынша баяндамалар;
- Қызмет бабы бойынша баяндамалар;
- Мекеменің жұмыс істеу жөнінде мағұлмат;
- Сауда-саттық және маркетинг жөнінде іс есептер;
- Жеке хабарламалар сияқты тақырыптарды кеңінен ашуға арналған алдын ала дайындалып қойылған презентациялар ішінен таңдап, өз презентациямызды құра аламыз. Microsoft PowerPoint программасы іске қосылғаннан кейін пайда болған сұқбат терезеде - Автомазмұн шеберінің ішінен - өрісін таңдағанда Автомазмұн шебері іске қосылады, оған сәйкес мына терезе ашылады:
Дайын болған презентациядағы мәтіндерді өз ыңғайымызға қарай өзгертіп, арнайы эффектілер қосып, көркемдеу элементтерін қолдана аламыз. Автомазмұн шеберін презентациямен жұмыс істеп отырған кезде қосу қажет болса, Файл-Құру командасын орындап, ашылған сұқбат терезенің Презентациялар ішкі бетінде Автомазмұн шебері шарт белгісін шерту жеткілікті.
1.3. Шаблондар көмегімен және бос презентация құру
PowerPoint программасында презентация құру әрекетін автомазмұн шебері көмегінен басқа тағы екі түрлі тәсіл арқылы орындауға болады. Оның бірін алдын - ала безендіру элементтерін пайдалана отырып, құру болса, екіншісі ешқандай безендіру элементтері қарастырылмаған бос презентация құрып алып, одан кейін көркемдеу болып табылады. PowerPoint программасының бір ерекшелігі осы екі жағдай да, құрылған презентацияны, алдын ала безендіру элементтері сақталынып қойылған басқа шаблон түріне алмастыруға болады.
PowerPoint программасында безендіріліп, дайындалған презентациялар шаблондар түрінду сақталынып қойылған. Кез келген уақытта осы шаблондарды пайдалана отырып, өз презентациямызды құруға болады. Шаблондарды пайдаланып құру әрекетін PowerPoint программасы іске қосылған мезетте ашылған сұқбат терезеде Презентациялар шаблоны опциясын таңдау арқылы құру мүмкіндігі бар. Осы опция таңдалғаннан кейін Жалпы, Презентациялар дизайндары, Презентациялар, Web -парақтар астарлы беттерінен тұратын, Презентация құру сұқбат терезесі ашылады. Осы сұқбат терезеде Файл - құру командасын орындағаннан кейін де ашылады. Сұқбат терезенің оң жақ шетінде үш батырма көмегімен презентациялар тізімінің ірі шарт белгілер және кесте түрінде көруге болады.
Бос презентация, яғни ешқандай көркемдеу элементтері қолданылмаған таза презентация құру әрекетін:
PowerPoint программасын іске қосу мезетінде экранда пайда болған сұқбат терезенің құру өрісіндегі Жаңа презентация опциясын таңдау арқылы;
Файл - құру командасын орындағанда ашылған сұқбат терезенің Жалпы астарлы бетінде Жаңа презентация шарт белгісін таңдау арқылы;
Стандарттар саймандар тақтасындағы Құру бастырмасында тышқанды шерту арқылы орындауға болады. Осы әрекеттердің бірі орындалған соң экранда слайд құру сұқбат терезесі ашылады.
Презентация слайдтарын құрастыру, үйлестіру схемасын таңдау әрекетін слайд құру сұқбат терезесінде жүзеге асыруға болады.
PowerPoint программасында слайдтар белгілеуінің 24-түрлі варианты бар. Осы варианттар ішінен өзімізге қажеттісін таңдаған соң, тышқанның сол жақбастырмасын таңдаған варианттың үстіне әкеліп екі рет шертеміз.
Слайдқа мәтін, сурет, графикалық объектілер енгізу.
1-тапсырма “Мен – болашақ заңгермін” деген ғылыми студенттік конференцияға шақыру слайдтарын дайындау (слайд саны 5-тен кем болмауы тиіс). Бастапқы слайдтың үлгісі суретте көрсетілген, қалған слайдтарды өз қалауларыңызша құрыңыздар.
Бұл тапсырманы орындау үшін төмендегі амалдарды орындау қажет:
1.Power Point-ті іске қосу.
2.Сұрақ-жауап терезесінде Презентация шаблоны (1-сурет) батырмасын, кейіннен ОК батырмасын басамыз.
3.Сұрақ-жауап терезесіне (2-ші сурет) ғарыштық “Метеор” дизайнын белгілеп, ОК батырмасын басыңыз.
4..Слайд құру Сұрақ –жауап терезесі шығады,бұл жерден Бас бет (Титульный) деген үлгіні таңдап, ОК батырмасын басыңыз.
5.Слайдта өту вариантын, өтудің тиімділігін, слайдтардың ауысу түрлерін қалауыңызша таңдаңыз.
6.Слайдты көркемдеуге келесі мүмкіндіктерді қолдануға болады: дизайн шаблоны, анимация, Word Art объектісін енгізу.
7.Барлық слайдтар дайын болғаннан кейін, Түрі (Вид) менюіндегі Слайд көрсету (Показ слайдов) командасын қолдана отырып, міндетті түрде дайындық жүргізіңіз.
8.Презентация деректерін өз тобыңызбен аталған папкаға “Конференция” деген атпен
сақтау керек.
Презентация шаблон батырмасы (Шаблон презентации) сіздің слайд-фильміңіздің негізіне Power Point-тың дайын шаблонының біреуін алуға мүмкіндік береді, олар кеңейтілуі .рот түріндегі файлдарды сақталған. Егер осы батырманы және ОК –ді бассақ, экранда презентация құрудың Сұрақ-жауап терезесі төрт бүктемемен шығады (1-ші сурет). Презентациялар дизайны (Дизайн презентации) бүктемесінен – презентацияны көркемдеудің ұнаған стилін (түсі, шрифті) таңдауға болады.
ҚОЛДАНЫЛАТЫН ҚҰРАЛДАР
Құралдардың үлгісі
құралдар масштабы
Инструмент свободная рука
Тік төртбұрыштар құралдары
Эллипс құралдары
Полигон құралдары
Құралдардың жай үлгісі
Инструмент эффекты
Инструмент пипетка
Инструмент контур
Бояу түрлері
Объектіге түр қолдану
1-ТАПСЫРМАЛАР: Құралдары пайдаланып отырып мына фигураларды салу, бояу түрлерін қолдану
13 – Тәжірибелік сабақ
Сабақтың тақырыбы: Көпкестелік үлгілер, сұраныстар, қорытынды есептер
Сабақтың мақсаты:
Деректер схемасын құруды үйрену.
Көпкестелік үлгілер құруды меңгеру.
Бірнеше кестені пайдаланып, сұраныс және қорытынды есеп құруды үйрену.
1-тапсырма. СТУДЕНТ және СЕССИЯ, СЕССИЯ және ОКЛАД кестелерінің арасындағы байланыстарды құрыңыз.
Кестелерді байланыстыру
Кестелердің кілтті өрістерін пайдаланып, олардың арасында белгілі-бір қатынастарды орнатуға болады. Ол байланыстарды Access әрбір жаңа сұраныс, үлгі немесе қорытынды есеп кұрғанда пайдаланады. Жоғарыда айтылып кеткендей, кестелерді байланыстыру үшін олардың ішінде үйлескен өрістер болу керек. Бірінші кестедегі кілтті өріске онымен байланысқан кестенің белгілі-бір өрісі үйлесіп тұру тиіс.
Егер байланыстырылатын кестелерде кілтті өрістер анықталмаған болса, онда оларды алдын- ала анықтау қажет.
Жұмысты орындау технологиясы.
1. Бұрынғы кұрылған мәліметтер қорының логикалық кұрамына сәйкестелген деректер схемасын кұрыңыз.
Деректер схемасын кұру үшін мәліметтер қорының терезесіндегі Деректер схемасы(Схема данных) батырмасын басып, ашылған Кестелерді қосу(Добавление таблицы) терезесінде Кестелер (Таблицы) обьектісінен Қосу(Добавить) батырмасын басып, кестелердің барлығын Деректер схемасы терезесіне орналастырыңыз. Сонан кейін Жабу(Закрыть) батырмасын басыңыз.
2. Кестелерді байланыстыру үшін келесі әрекеттерді орындаңыз.
Деректер схемасының терезесіндегі СТУДЕНТ кестесінің Код студента кілтті өрісін, тышқан тетігінің батырмасын басып тұрып, СЕССИЯ кестесінің Код студента өрісіне жылжытып, орналастырыңыз. Екі кестенің арасында сызықша пайда болады. Енді Байланыстар (Связи) сұқбаттасу терезесінде келесі тәртіптерді көрсетіңіз: Қатынастың тегі (Тип отношения)-“Бірдің-бірге”(Один к одному), Деректердің бүтіндігін қамту(Обеспечение целостности данных), Деректерді жаңарту(Каскадное обновление данных), Жазбаларды жою(Каскадное удаление записи). Тәртіптердің екпінділігін алдында тұрған жалауша көрсетеді.
Енді көрсетілген әрекеттерді ОКЛАД және СЕССИЯ кестелеріне қолдану қажет (ОКЛАД кестесіндегі РЕЗУЛЬТАТ өрісін СЕССИЯ кестесіндегі РЕЗУЛЬТАТ өрісімен байланыстырып, “Бірдің- көпке”(Один ко многим) қатынасын анықтаңыз.
Орындалған әрекеттердің нәтижесінде 7-суретінде келтірілген көрініс шығады.
Шартбелгілік меню жүйесін пайдаланып, Деректер схемасын сақтаңыз.
2-тапсырма.
1. Деректерді енгізу үшін қолданылатын Бағынышты үлгілері жоқ (Без подчиненных форм), Көпкестелік (Многотабличный), СТУДЕНТ, СЕССИЯ және ОКЛАД кестелерін байланыстыратын үлгі кұрыңыз.
2. Үлгіге бірнеше жаңа жазбалар енгізіңіз. Бастапқы кестелерді қарап шығыңыз.
1- сурет
Жұмысты орындау технологиясы.
1. Бұрын кұрылған мәліметтер қорын ашыңыз.
2. Көпкестелік үлгіні кұру үшін:
Мәліметтер қорының терезесінде Үлгі (Құру (Создать) бұйрығын тандаңыз;
Енді келесі әрекеттердің тізбегін орындаңыз. Үлгіні кұру сұқбаттасу терезесінде Кестенің Сұраныстың аты (Имя запроса) ( СТУДЕНТ ( Шебер(Мастер);
Шебер терезесінде СТУДЕНТ кестесінің үлгіге кіретін өрістерін белгілеп, оларды оң жақ бос терезесіне аударыңыз.
СЕССИЯ және ОКЛАД кестелерімен де жоғарыда көрсетілген әрекеттерді орындаңыз.
Келесі терезесінде Үлгінің көрінісінің тегі (Тип представления) - СТУДЕНТ кестесі сияқты (По таблице СТУДЕНТ), Байланысқан үлгілер (Связанные формы), Сыртқы көрінісі (Внешний вид) - Бір бағанды (В один столбец), Талап етілетін стиль (Требуемый стиль) - 2-ші түсі (Цвет 2) пункттерін анықтап, үлгінің атын Ортақ (Общая) үлгі деп қойыңыз.
Даяр (Готово) батырмасын басқанда экранға барлық кестелердің деректері үлгі түрінде шығады
2 -сурет
3-тапсырма. СТУДЕНТ, СЕССИЯ және ОКЛАД кестелерінен жұмысқа қабылданатын студенттердің айлық жалақысы туралы сұраныс құрыңыз.
Жұмысты орындау технологиясы.
1. Жаңа сұраныс құру: ол үшін мәліметтер қорының терезесінде Сұраныс (Запрос) ( Құру (Создать) бұйрықтарын орындаңыз.
2. Сұраныс құру (Создание запроса) терезесінде-Жаңа сұраныс (Новый запрос), Сұраныс-Таңдау (Запрос-Выборка)-Запрос 1. Кестелерді қосу (Добавление таблицы) терезесінде-СТУДЕНТ кестесін таңдап, Қосу (Добавить) батырмасын басыңыз. Енді СЕССИЯ және ОКЛАД кестелерін де, көрсетілген әрекеттерді пайдаланып, сұраныс терезесіне қосыңыз. Жабу (Закрыть) батырмасын басыңыз.
3. Шыққан терезенің төменгі бөлігінде сұранысқа кіретін өрістерді анықтап шығыңыз. Өріс (Поле) қатарындағы бірінші ұяшыққа СТУДЕНТ кестесінен Фамилия өрісін, екінші ұяшыққа - Имя өрісін, үшінші ұяшыққа - Отчество өрісін, төртінші ұяшыққа - ОКЛАД кестесіндегі Оклад өрісін жылжытып орналастырыңыз. Төртінші ұяшықтағы Таңдау шарты (Условие отбора) қатарына “( ( (" (нөлге тең емес) өрнегін еңгізіп, экранға шығару белгісін жалаушамен анықтаңыз (4.4.9 -сурет).
4. Сұранысты орындау үшін келесі әдістерді қолдануға болады: шартбелгілік меню жүйесіндегі Орындау (Выполнить) немесе дағдылы меню жүйесіндегі Сұранысты орындау (Запрос выполнить) бұйрықтары арқылы.
5. Файл -
деп сақтау (Сохранить как) бұрығы арқылы-Айлық жалақыны тағайындау (Начисление оклада) деп сұранысты сақтаңыз.
6. Енді сұранысты ашып, сілтеуішті кез-келген фамилияның бірінші таңбасына жылжытып, келесі бұйрықтарды орындаңыз: Жазбалар (Сұрыптау (Өсу бойынша (Записи (Сортировка (По возрастанию). Жазбалардың Фамилия өрісіндегі деректері алфавит бойынша сұрыпталан түріне келтіріледі. Реттелген сұранысты сақтау үшін шартбелгілік меню жүйесін пайдалануға болады.
7. Мәліметтер қорын сақтаңыз.
3-сурет
4-тапсырма. Өткен сессияның нәтижесіне сәйкес жұмысқа қабылданған студенттердің айлық жалақысын анықтайтын қорытынды есеп құрыңыз.
Жұмысты орындау технологиясы.
1. Мәліметтер қорының терезесінде Қорытынды есеп ( Құру (Создать) бұйрықтарын орындаңыз.
2. Қорытынды есеп құру (Создание отчета) терезесінде Шебер (Мастер), Кестелер және сұраныстар тізімінен қорытынды есептің деректерінің шығар көзін анықтаңыз, ол-Айлық жалақыны тағайындау (Начисление оклада).
3. Келесі терезелерінде қорытынды есепке кіретін Қолжетерлік өрістерді (Доступные поля) анықтап, Көріністің тегін (Тип представления)-СТУДЕНТ кестесі бойынша (По таблице СТУДЕНТ) деп көрсетіңіз.
4. Енді келесі терезеде Сұрыптаудың қажетті тәртібі (Требуемый порядок сортировки) ретінде тізімдегі Фамилия өрісін таңдаңыз.
5. Беттің Бағыт- бағдарын (Ориентация) және қорытынды есептің Үлгісін (Макет)-Кестелі немесе Бір бағанды деп анықтап шығыңыз.
6. Қорытынды есептің Қажетті стилін (Требуемый стиль отчета)-Жинақы (Строгий) деп анықтап, қорытынды есептің атын Студенттердің айлық жалақысы (Оклады студентов) деп атаңыз.
7. Даяр (Готово) батырмасын басыңыз.
8. Қарап шығу (Просмотр) батырмасын басып, құрылған қорытынды есепті экранда қарап көріңіз. Қарап шығу терезесінде қорытынды есепті басқа қосымшаларымен байланыстыруға болады, ол үшін аспаптар панеліндегі көрсетілген батырмаларды қолдануға болады.
9. Конструктор тәртібіне өтіп, қорытынды есептің әр элементін біртіндеп бөлек белгілеп, қорытынды есепті пішіндеу әрекеттерін орындаңыз.
4-сурет.
10. Қорытынды есепті қағазға басып шығарыңыз. Ассеss -тен шығыңыз.
14 - тәжірибелік сабақ
Тақырыбы; Мәліметтердің енгізу әдісі арқылы кесте құру
Мақсаты:
мәліметтердің енгізу
кесте құру
1.Microsoft Access програмассын іске қосыңыз. Пайда болған Microsoft Access терезесінде Жаңа мәліметтер базасын ауыстырып – қосқышын орнатыңыз. ОК батырмасын басыңыз.
2. Жаңа мәлімтеттер базасы файлы сұхбат терезінде файылға жаңа Қалалар деген ат беріңіз. Құру батырмасын басыңыз.
3. Кестелер тізімінде Мәліметтер енгізу әдісімен кесте құру таңбашасын ерекшелеп, тышқанның сол жақ батырмасын басыңыз. Өріс 1, Өріс 2 және т.с.с. стандарттық өрістері бар кесте құрылады.
4. Өріс 1 және Өріс 2 бағандарының бірінші жолына сәйкесінше 1 және Астана деген мәліметтерді енгізіңіз. Екінші жолына – 2 және Алматы. Үшінші жолына -3 және Талдықорған.
5. Бағдардың атауларын өзгерту үшін жанама менюден Баған атауын өзгерту командасын таңдаңыз. Осылайша бірінші бағанға Реттік, нөмірі, екіншісіне Аты, үшіншісіне қаланың коды, төртіншісіне Тұрғындар саны атауларын енгізіңіз.
6. Оң жақ жоғарғы бұрыштағы терезені жабу батырмасын Х басып, кестені жабыңыз. Макеттің өзгерісін немесе кесте құрылымын сақтау керек пе? Деген сұраққа жауап беру үшін Иә батырмасын басыңыз. Сонда Сақтау сұхбат терезесі пайда болады, оған кестенің Қалалар атауын енгізу керек. ОК батырмасын басыңыз.
7. Түйінді өрісті қазір құру керек пе? Деген сұраққа Жоқ батырмасын басып жауап беріңіз.
8. Тізімдегі Қалалар кестесін ерекшелеп, мәліметтер базасы терезесінің аспаптар панеліндегі Ашу батырмасының көмегімен
9. құрылған кестені ашуға болады.
10. Microsoft Access программасын жабыңыз.
Тапсырма
1. MS Access бағдарламасын іске қос.
2. Студент деген атпен жаңа бос мәлімет қорын құр.
3. Таблицы – Создать – Режим таблицы – Ок меню командасын орында.
4. Пайда болған таблица1. терезесін Формат- переименовать столбец меню командасы көмегімен толтыр.
Поле 1
Номер зачетной книжни
Поле 2
Фамилия
поле 3
имя
Поле 4
Отчество
Поле 5
год рождения
Поле 6
Регион
Поле 7
Адрес (Улица, № дома, квартира)
Поле 8
Телефон
1. Кестені Анкета деген атпен сақта.
2. Кестені жауап кілттік өріске Иә деп жауап беріңіз.
3. Студент мәлімет қоры терезесінен құрылған анкета кестесін ашып төмендегі мәліметтермен толтырыңыз:
№
Зачетной
книжки
Фамилия
Имя
Отчество
Год рож_дения
Регион
адрес
Телефон
981111
Аскарова
Алия
Касымовна
1987
Алматы
Слободская д 32 кв24
32-67-89
981112
Исмаилова
Алия
Муратовна
1986
Тараз
Абая 56
2-34-00
981113
Исмаилова
Айнур
Каримовна
1985
Алматы
Аксай 2, д 56,
кв. 11
56-55-87
981114
Шарипов
Ильяс
Омарович
1987
Актау
Толе би д 7,
кв. 56
13-55-68
981115
Иванова
Дарья
Петровна
1986
Кентау
2 мкр, д.3
кв. 68
65-85-12
981116
Ким
Владимир
Иванович
1988
Алматы
Самал 1, д 56, кв1
45-65-78
981117
Ни
Олег
Валентинович
1989
Атырау
Гагарина д 23
23-33-11
981118
Утембаева
Сауле
Рахимовна
1983
Астана
Абая 13,
кв.23
65-87-12
981119
Ягодина
Юлия
Сергеевна
1984
Талдыкурган
мкр1, д. 25
кв.7
981120
Аюпова
Меруерт
Раппасовна
1980
Шымкент
Кунаева д 2, кв.23
65-32-70
4. Год рождения бағанасын өсуі бойынша сұрыпта. Ол үшін: бағананы ерекшелеп Записи – Сортировка – По возрастанию мко.
5. Қайтадан қалпына келтіру үшін: Записи – Удалить фильтр мко.
6. Фамилия бағанасын кемуі бойынша сұрыптап, қайта қалпына келтір.
7. Регион бағанасын город деп өзгерт.
8. Номер зачетной книжки бағанасының алдына Группа бағанасыфн қос. Ол үшін Вставка – Столбец мко. Бағананы қалауыңыз бойынша толтырыңыз.
9. Туған жылы 1980 болатын бағананы ғана көрсет. Ол үшін Қажетті ұяшықты ерекшелеп – записи – фильтр – Фильтр по выделленному мко.
10. Кестені қайта бастапқы қалпына келтір.
11. Телефон бағанасын Адерс бағанасының алдына мауспен алып кел. Терезені жап.
12. Кесте үшін Анкета деген атпен Үлгі құр. Ол үшін: Үлгі – Создать – автоформа в столбец анкета .
13. Ашылған Анкета сұхбат терезесін өздерің туралы мәліметпен толтырыңдар Үлгіні сақтаңдар.
14. Студент МҚ-нан Анкета кестесін ашып болған өзгерісті тексеріңдер.
15. Тапсырманы пороль қойып сақтаңыз. (Сервис – защита – Задать пороль БД)
15- Тәжірибелік сабақ
Сабақтың тақырыбы: Corel Draw графиктік редакторының жұмыс істеу
Сабақтың мақсаты:
1. Тұтынушы интерфейсi
2. Corel Draw графикалық редакторында Windows – тың стандартты батырмалары,
Corel Draw редакторында құжатпен жұмыс :
Жаңа құжатпен жасау . Corel Draw редакторын ашқанда қыстырмада жаңа графиктегі жаңа құжат ашылады немесе стандартты құралдар тақтасынан Файл – жаңа командасы арқылы жасуға болады
Жаңа құжат пішінін құралдар тақтасынан таңдаймыз .
Жаңа файл ашу :
1. Элипс таңдап алу
2. Интерактивті қиғаштау. Элипске алмұрт
формасын береміз.
3. Заливка алмұртты бояу керек.
4. Объектілерді біріктіру үшін оны сілтеуіш
көмегімен белгілеп , таңдап аламыз. Группировать батырмасын басып біріктіреміз.
5. Сақтау
Түйін сегменттің бұл нүктесін қозғалыссыз ұстап тұрады. Сегменттердің 2 түйінді жалғастыратын сызықтың бір бөлігін айтамыз. Түйіндер мен сегменттер бір бірімен үзіліссіз байланыста тұйықтанған қисықтарда түйінмен сегменттің саны бірдей ал ашық тұйық емес қисықтарда түйіннің саны 1 – ге көп болады .
2-Тапсырма
Құралдарды пайдалана отырып Rectangle (Тікбұрыш) және Ellipes (доңғалақ) суретін сал, және Ctrl пернесін ұстап тұрып квадрат пен шеңбер.Содан кейін Shift пернесін ұстап тұрып,бұл операцияны қайталау керек.
Әрбір объектіні Pick(таңдау) объектісімен ерекшелеп, контур түсін өзгерту және белгіленген объектіні құю, тінтуірдің сол жақ және оң жақ батырмасын және де экранның оң жағындағы түсті политраны қолданамыз.
Екі рет батырманы басу арқылы Rectangle құралын бұл бетте форматпен тікбұрыш құруға мүмкіндік береді. Мұндай фон құрылуға мүмкіндік береді.Бұны фон құруға қолданады.
Аналог түрінде, басқа құралдарды қолдану, қосалқы Ellipse құралдарының ашылуы арқылы спирал, торлар, қолбұрыш және жұлдыздар суретін салуға болады.
Атрибут жолын қолдана отырып, біз ерекшеленген объектінің параметрін өзгерте аламыз.Байқап көріңіз!
ТЕСТ СҰРАҚТАРЫ
1.Бұрын белгісіз болған оқиға жөніндегі кез келген мәлімет аталады:
A)ақпарат
B)каталогтар
C)сөздік
D)ақпараттық процесс
E)сигналдар
{Дұрыс жауабы}=A
2.Басқару мен шешімдер қабылдаудың күрделі есептері шешіледі:
A)желілік технологияларымен
B)бухгалтерлік есеп жүйелерімен
C)экономикалық дестелермен
D)операциялық жүйелерімен
E)жасанды интеллект жүйелерімен
{Дұрыс жауабы}=E
3.Ақпаратты адамның қабылдауына байланысты оның келесі түрлерін ажыратады:
A)ғылыми, әлеуметтік, саясаттық, экономикалық, діндік және т.б.
B)визуалдық, дыбыстық, тактілік, түйсіктік, дәмдік.
C)мәтіндік, сандық, графикалық, кестелік және т.б.
D)әдеттегі-күнделікті, өндірістік, техникалық, басқару.
E)математикалық, биологиялық, медициналық, психологиялық және т.б.
{Дұрыс жауабы}=B
4.Автоматтық жобалау жүйесі (АЖЖ) бұл:
A)констуктор жұмыс үстеліндегі компьютерлік программа;
B)инженер-жобалаушыға арналған компьютерлік графикалық программалар кешені;
C)компьютердің көмегімен басқару шешімдерін қабылдау жүйесі;
D)жобалау процесіне қолдау көрсететін программалық-аппараттық кешен;
E)жобалау жұмыстарын жүргізуге арналған аппараттық құрылғылар кешені.
{Дұрыс жауабы}=D
5.Кодтау кезінде қолданылатын символдардың толық жиыны қалай аталады?
A)Символдар кестесі
B)Сөздік
C)Алфавит
D)Глоссарий
E)Символдар базасы
{Дұрыс жауабы}=C
6.Кибернетика зерттейді:
A)механика заңдарын
B)әлеуметтік қатынастардың даму заңдарын
C)экономикалық заңдарды
D)физикалық заңдарды
E)күрделі басқару жүйелерінде ақпаратты алу, сақтау, тасымалдау заңдарын
{Дұрыс жауабы}=E
7.Ақпарат дербес компьютердің қай түйінінде сақталады?
A)аналық тақтада
B)микропроцессорде
C)мониторда
D)қатты магниттік дискте
E)сканерде
{Дұрыс жауабы}=D
8.Біз жұмыс істеп жүрген компьютерлер ЭЕМ-нің қай ұрпағына жатады?
A)IV ұрпақ.
B)III ұрпақ.
C)V ұрпақ.
D)I ұрпақ.
E)II ұрпақ.
{Дұрыс жауабы}=C
9.Балапанов Е.К. бойынша ақпарат анықтамасы:
A)ақпарат – бұл мәтін, сурет, дыбыс түрінде берілген бізді қоршаған әлем туралы мәліметтер.
B)ақпарат – бұл біреу немесе бір зат туралы белгілер мен сигналдар формасында берілген мәліметтер.
C)ақпарат – бұл бізді қоршаған орта туралы ақиқат, толық, анық мәліметтер.
D)ақпарат – бұл мәтіндер, суреттер, фотографиялар, электр сигналдары.
E)ақпарат – бұл біз телевидение, газет, кітаптар және т.б. арқылы алатын мәліметтер.
{Дұрыс жауабы}=B
10.Программа авторы болып табылады:
A)программалық қамтамасыз етуді құруда жетекшілік жасаған жеке тұлға.
B)өзінің шығармашылық және интеллектуалдық қызметі арқылы программалық қамтамасыз етуді құрған жеке тұлға.
C)программаны құруға ыңғайлы жағдай жасаған жеке тұлға.
D)программаны құруға материалдық көмекпен жағдай жасаған жеке тұлға.
E)патент алуға көмектескен жеке тұлға.
{Дұрыс жауабы}=B
11.Ақпаратты бір формадан екіншісіне ауыстыру процесін атайды:
A)кодтау
B)дефрагментациялау
C)форматтау
D)ауыстыру
E)сканерлеу
{Дұрыс жауабы}=A
12.Компьютер жасай алмайды:
A)адам сияқты ойлай алмайды.
B)космос кемелерін басқара алмайды.
C)есептеулерді жүргізе алмайды.
D)көңіл көтере алмайды.
E)адам құрған программаларды орындай алмайды.
{Дұрыс жауабы}=A
13.Алгоритмдерді құру мәселелерімен байланысты информатика тарауы:
A)алгоритмдер теориясы.
B)теориялық информатика.
C)программалау.
D)жалпы информатика.
E)ақпарат теориясы.
{Дұрыс жауабы}=B
14.Компьютермен өңделетін ақпарат кодталады:
A)рим цифрларымен.
B)символдар көмегімен.
C)тек қана нөл және бірдің көмегімен.
D)цифрлар мен символдар көмегімен.
E)кәдімгі цифрлар көмегімен.
{Дұрыс жауабы}=C
15.Информатика зерттейді:
A)ақпараттарды сақтаудың және өңдеудің әмбебап құрылғысы
B)ақпараттарды өңдеу әдістерін
C)қозғалыстың механикалық және физикалық формаларын.
D)ойын программаларын қолдану ережелерін
E)ақпараттарды қайта өңдеу және жинақтау заңдары мен әдістерін
{Дұрыс жауабы}=E
16.Информатика бұл:
A)компьютердің программалық қамтымасыздануы.
B)есептеу техникасының аппараттық және программалық құралдарының жиыны.
C)компьютермен мәліметтердің өңделуі.
D)есептеу техникасының құралдарының жиыны.
E)табиғатта, қоғамда, техникада ақпараттың және ақпараттық процестің құрылымын және ортақ қасиеттерін зерттейтін ғылым.
{Дұрыс жауабы}=E
17.ЭЕМ-нің типтік схемасы:
A)енгізу-шығару құрылғылары, процессор.
B)енгізу-шығару құрылғылары, процессор, сыртқы, ішкі жадылар.
C)процессор, ішкі жады, дисктік жинақтаушылар.
D)процессор, ішкі жады.
E)сыртқы, ішкі жадылар, процессор.
{Дұрыс жауабы}=B
18.Кітаптар, дискета, қатты дисктер қызмет атқарады:
A)ақпаратты өңдеу үшін.
B)ақпаратты тасымалдау үшін.
C)ақпаратты сақтау үшін.
D)ақпаратты жинау үшін.
E)ақпаратты жасау үшін.
{Дұрыс жауабы}=C
19.Информатика бұл ғылым:
A)техникалық тасымалдауыштарда ақпараттың орналасуы туралы
B)ақпараттар мұхитындағы навигация туралы
C)оқу процесінде компьютерді пайдалану
D)мәліметтерді сұрыптау
E)мәліметтерді жинау, өңдеу және сақтау әдістері
{Дұрыс жауабы}=E
20.Лицензиялық программалық жасақтамалар қорғалған:
A)осы программалық жасақтаманы құрған жеке тұлғамен
B)жеке тұлғамен
C)тауарлық белгі мен авторлық құқықпен, сонымен қатар ҚР заңдарымен
D)бүкіл дүниежүзілік программистер қоғамымен
E)осы программалық жасақтаманы құрған мекемемен
{Дұрыс жауабы}=C
21.Сақтау жадысының прнципі - бұл:
A)орындалу кезінде программа мәліметтермен бірге жедел жадыда сақталады.
B)орындалу кезінде программа жедел жадыда сақталады.
C)программа орындалу кезінде мәліметтер жедел жадыда сақталады.
D)ЭЕМ жадысының адрестелуі және дискте мәліметтердің сақталуы.
E)ЭЕМ жадысының адрестелуі.
{Дұрыс жауабы}=D
22.Қажетті пайдаланушы жұмыстарын тікелей орындалуын қамтамасыз ететін программалық қамтамасыздандырудың деңгейі аталады:
A)базалық.
B)негізгі.
C)қызметтік.
D)жүйелік.
E)қолданбалы.
{Дұрыс жауабы}=E
23.Информатиканың қандай бөлімі есептеу жүйелерін құрудың жалпы принциптерін жасақтайды?
A)эксперттік жүйелер.
B)жасанды интеллект.
C)программалау.
D)жобалау жүйелері.
E)есептеу техникасы.
{Дұрыс жауабы}=E
24.Атаулар мен жазбалар жиынын не деп атайды?
A)сандық заң
B)қолданушының жетекшілігі
C)жетекшілік
D)санау жүйесі
E)кодтау жүйесі
{Дұрыс жауабы}=D
25.Информатика нені оқытады?
A)ЭЕМ көмегімен ақпаратты жинау, сақтау, өңдейтін программа.
B)ойын программалар
C)материяның қозғалу формасы
D)перифериялық құрылғылардың сипаттамасы
E)компьютер құрылғысы
{Дұрыс жауабы}=A
26.Техникалық құралдардың негізгі комплексі?
A)мәліметтерді жіберетін құрал
B)оргтехника құралы
C)есептеу техникасының құралы
D)регистрация жасау құралы
E)арнайы құрал
{Дұрыс жауабы}=С
27.Ақпаратты бейнелеу бойынша оларды шартты түрде қалай бөлінеді?
A)математикалық, медициналық, психологикалық, биологиялық
B)визуальды, дыбыстық, тактильді, обонятельную, дәмдік.
C)әлеуметтік, политикалық, экономикалық, техникалық, діндік.
D)ғылыми, өнімдік, басқару
E)мәтіндік, сандық, сандық, символьдық, графикалық, кестелік
{Дұрыс жауабы}=Е
28.Ақпаратты өңделуі бойынша нешеге бөлінеді?
А)мәтіндік, гоафикалық
В)бірінші, екінші, аралық, нәтижелік
С)кіретін, шығатын, ішкі және сыртқы
D)тұрақты және айнымалы
E)жоспарлық, нормативті-анықтамалық, есептік және оперативті
{Дұрыс жауабы}=С
29.Басқару - бұл:
А)басқарудағы экономикалық субъектілерді реттейтін заң
B)техникалық және технологиялық құрылғы жиыны
C)жиыннан тиімді әсер ететін объектіні бөліп алу
D)объектіге әсер ететін кезкелген іс-әрекет
E)бір нәрсені бақылайтын мүмкіндік
{Дұрыс жауабы}=С
30.Контроллерлер - бұл:
A)телефондық желі арқылы ақпаратты алмастыратын құрылғы
B)дыбыс шығаратын құрылғы
C)ДК құрылғыларын басқаратын электрондық схема
D)ақпаратты өңдейтін және есептейтін электрондық схема
Е)комакт-дискі құрамын оқитын құрылғы
{Дұрыс жауабы}=С
31.Информатика әлеуметтік аспектінің қайсысымен байланысты?
A)Ақпараттық жүйелердегі заңдық проблемалармен байланысты
В)Әлеуметтік қоғамдағы ақпараттық технологиялармен байланысты
C)Экономикалық сферада ақпаратты сақтау, берумен байланысты
D)ЭЕМ-нің құрылу анықталған конфигурациясымен
Е)программалық қамтамасыз етумен байланысты
{Дұрыс жауабы}=В
32.ROM және ТСҚ - бұл:
A)компьютер қосылғанда мәліметтер өшетін жады
В)ақпаратты тұрақты сақтайтын сыртқы жады
C)ақпаратты тұрақты сақтайтын ішкі жады
D)ақпаратты сақтайтын арнайы жады
Е)компьютер өшкенде өшпейтін ішкі жады
{Дұрыс жауабы}=В
33.Адам қабылдайтын визуалды ақпарат қалай қабылданады?
A)сезу мүшесі.
В)көру мүшесі.
C)есту мүшесі.
D)дәмді сезу мүшесі.
Е)байланыс мүшесі.
{Дұрыс жауабы}=В
34.Информатиканың негізгі ұғымы?
A)Пән.
В)Информация және алгоритм.
C)ЭЕМ.
D)Объект.
Е)Алгоритм.
{Дұрыс жауабы}=С
35.Ақпарат - бұл:
A)есептеу жүйесінде енгізетін мәліметтер
В)ақпаратты сақтау, беру және өңдеу
C)есептеу жүйесінде өңдеу жүйесінде символдар тізімі
D)басқа деңгейге өту үшін жазылған фактілер тізімі
E)қоршаған орта туралы мәліметтер
{Дұрыс жауабы}=В
36.Ең бірінші ЭЕМ қай жылы пайда болды?
A)1948 г.
B)1936 г.
C)1949 г.
D)1946r.
E)1951г.
{Дұрыс жауабы}=Е
37.Оперативті сақтау құралы не үшін арналған?
A)Ақпаратты үнемі сақтау үшін.
B)ДК жалпы қамсыздануы үшін.
C)Ақпартты уақытша сақтау
D)Ақпаратты өңдеу үшін
E)Ақпаратты енгізу үшін
{Дұрыс жауабы}=C
38.Информатика – бұл:
A)есептеу техникасын басқарады
B)бағдарламалау тілі
C)мәліметерді құру сақтау
D)мәліметтерді құру, сақтау, өңдеу, жіберу және ЕТ басқаруы, қызметі
E)өңдеу және ақпаратты беру
{Дұрыс жауабы}=D
39.Информатика - бұл:
A)саясаттық ғылым
B)қоғамдық ғылым
C)гуманитарлық ғылым
D)техникалық ғылым
E)ғылыми пән
{Дұрыс жауабы}=D
40.Кибернетиканың мазмұны немен байланысты:
A)эканомикада есептеу техникасын қолданудың мәселесімен
B)есептеу техникасын қолданудың мәселесімен
C)интернет-технологясын қолдынудың мәселесімен
D)дербес техниканы қолданудың мәселесімен
E)жүйені басқарудың заңдылығымен
{Дұрыс жауабы}=B
41.Техникадағы информация түсінігі:
A)музыка, суреттер, мәтіндер, сұлбалар, кестелер мен формулалар
B)кітаптар, оқулықтар мен көркем суреттер
C)файлдар, мәтіндер, суреттер мен кестелер
D)біреулерді қызықтыратын кез-келген мәліметтер мен ақпараттар
E)белгі мен сигналдар түрінде берілетін хабарламалар
{Дұрыс жауабы}=E
42.Информатика – бұл:
A)процесстер мен құбылыстардың әр-түрлі жиындары
B)мәліметтерді беру тәсілдері мен түрлерін оқытудағы ғылыми бағыт
С)мәліметтреді автоматты түрлендіру мен беру тәсілдерін, қасиеттерін үйренудегі ғылыми бағыт
D)мәліметтерді беру тәсілдері мен сапасын көрсетудегі ғылыми бағыт
E)жаға информациялық технологиялардың даму деңгейлерін оқытудағы пән
{Дұрыс жауабы}=C
43.Информация түсінігі?
A)тек сандық информациялар
B)тек құжаттар түрінде берілетін информациялар
C)кез-келген сигналдар мен деректер
D)тек мәтіндік информациялар
E)тек сандық және мәтіндік информациялар
{Дұрыс жауабы}=C
44.Кибернетикалық жүйеге жататындар:
A)тек ішкі жүйелер
B)тек техникалық ішкі жүйелер
C)басқаратын және басқарылатын бөліктер
D)есептеу техникасының мүмкіндіктері
E)белгілі программалық жабдықтар
{Дұрыс жауабы}=B
45.Информацияның көздері - бұл:
A)ұйымдардың экономикалық көздері
B)ұйымдардың ғылыми-техникалық көздері
C)квалифкацияланған мамандардың жиыны
D)профессиональды топтардың жиыны
E)әр-түрлі профессиональды топтардағы квалифкацияланған мамандардың ойлау қабілеттері қызметтерінің жемісі
{Дұрыс жауабы}=E
46.Жеке ой мен талқылаудан тәуелсіз ақпараттарды атауға болады:
A)ақиқат
B)маңызды
C)объективті
D)тиімді
E)түсінікті
{Дұрыс жауабы}=C
47.Информатика ғылым ретінде нені зерттейді?
A)Информациялық процесстер қасиеттерінің барлық аспектлерін
B)ЭЕМ-ның жалпы тәртіптерін
C)Программаларды қолданудағы құқықтық актілерді
D)Модельдеудегі математикалық аспектілерді
E)Арнайы жүйелерде программалар тобын қолдану және мүмкіндіктерін
{Дұрыс жауабы}=A
48.Ақпарат – бұл:
A)компакт-дискілерді оқу
B)компьютерлік ойындарда пайдаланылатын манипулятор
C)ЭЕМ оперативті жадысы
D)қозғалыстың физикалық және механикалық формалары
E)иіс сезу, дәм, сипап сезу органдары арқылы қабылданатын сигналдар мен символдардың көмегімен қоршаған ортаны тану әдісі
{Дұрыс жауабы}=E
49.Төмендегілердің қайсысы ақпараттық қоғамның қауіпті тенденциясы болап табылмайды?
A)Қоғамға бұқаралық ақпарат құралдарының өспелі әсері.
B)Ақпараттық технологияның әсерінен адамдардың жеке өмірінің бұзылуы.
C)Ақпараттық технологияларды меңгеру қиындығы.
D)Жеке өмірге ақпараттық технологияның терең енуі.
E)Ақпаратты қиындықсыз алу мүмкін еместігі.
{Дұрыс жауабы}=C
50.Ақпарат – бұл:
A)газеттік, радиотелевизиялық хабарламалардың жиыны
B)тіркеуге және өңдеуге келетін фактілер, құбылыстар, хабарламалар жиыны.
C)баспалық және дыбыстық хабарламалардың жиыны
D)радио және телевизиялық хабарламалардың жиыны
E)газеттік мақалалар, хабарландыру мен жарнамалар жиыны
{Дұрыс жауабы}=B
51.Бэббидж машинасының, қазіргі компьютер мен адам миының ортақ қасиеті болып өңдеу қабілеттілігі болып табылады:
A)программалық ақпаратты.
B)мәтіндік ақпаратты.
C)сандық ақпаратты.
D)графикалық ақпаратты.
E)дыбыстық ақпаратты.
{Дұрыс жауабы}=C
52.Машиналық сөз - бұл:
A)процессор бірегей бүтін ретінде өңдей алатын ең үлкен биттер тізбегі.
B)жадыдан шығарылған ақпарат.
C)жадыға енгізілген ақпарат.
D)жадыдан шығарылған биттер тізбегі.
E)биттер тізбегі.
{Дұрыс жауабы}=A
53.Компьютердің жұмыс өнімділігін қандай негізгі факторлар анықтайды?
A)Микропоцессордың разрядтілігі, видеоадаптердің қабілеттік мүмкіндігі.
B)Микропроцессордың разрядтілігі және тактілік жиілігі.
C)Процессордың разрядтілігі және видеоадаптердың мүмкін түстерінің саны.
D)Видеожады көлемі, микропроцессордың тактілік жиілігі.
E)Видеоадаптердың қабілеттік мүмкіндігі.
{Дұрыс жауабы}=B
54.Микропроцессордың құрамында:
A)шығару құрылғысы бар
B)жады жоқ
C)тұрақты және жедел жады бар
D)енгізу құрылғысы бар
E)жұмсақ дисктер бар
{Дұрыс жауабы}=B
55.Пернелік тақта. Курсордың сол жағындағы символды қандай перне өшіреді?
A)Backspase
B)Alt
C)Insert
D)Delete
E)Home
{Дұрыс жауабы}=A
56.Delete пернесі көмегімен болады ...
A)бас әріптер режимін қосуға;
B)терезені жабуға;
C)символдарды, файлдарды және бумаларды жоюға;
D)әріптер арасына символдар кірістіруге;
E)меңзерді көрші терезеге ауыстыруға;
{Дұрыс жауабы}=C
57.Графиктік бейнені енгізуге арналған құрылғыны көрсетіңіз:
A)плоттер.
B)модем.
C)принтер.
D)сканер.
E)монитор.
{Дұрыс жауабы}=D
58.Дербес компьютердің базалық аппараттық конфигурациясы:
A)пернелік тақта, дисплей, жүйелік құрылғы, сканер;
B)пернелік тақта, монитор, оператор, интерпретатор;
C)пернелік тақта, транслятор, перфоратор, монитор;
D)жүйелік блок, монитор, пернелік тақта;
E)пернелік тақта, дисплей, плоттер, микропроцессор, монитор;
{Дұрыс жауабы}=D
59.ДЭЕМ-нің тез жұмыс істеуі қандай құрылғыға байланысты?
A)Пернелік тақтаға, яғни мәліметтерді теруге.
B)КЭШ-жадыға.
C)Процессорге.
D)Мониторға.
E)"Винчестер" типті дискіге.
{Дұрыс жауабы}=C
60.Келесілердің ішінде қайсысы монитор типіне жатпайды: 1)электронды-сәулелік, 2)сұйық-кристалдық, 3)жазық, 4)лазерлік
A)4
B)1 және 2.
C)2
D)1 және 3.
E)2 және 3.
{Дұрыс жауабы}=A
61.Ақпаратты компакт-дискіге жазу үшін қолданады:
A)CD ROM.
B)стриммер.
C)магниттік диск.
D)магниттік дискте жинақтаушы.
E)"Винчестер" типті қатты диск.
{Дұрыс жауабы}=A
62.Esc пернесінің тағайындалуы:
A)растау.
B)таңдау.
C)программадағы үзіліс.
D)құжатты сақтау.
E)операцияның орындалуын болдырмау.
{Дұрыс жауабы}=E
63.Экранда мәліметтерді толығырақ бейнелеу үшін бейнені, дыбысты, мәтінді, музыканы және анимацияны бірге қолдану:
A)инициализация.
B)CD-ROM.
C)қабілеттік мүмкіндік.
D)мультимедиа.
E)қосылатын ОП.
{Дұрыс жауабы}=D
64.Тактовая жиілік қандай құрылғыға байланысты айтылады:
A)дискжетек.
B)процессор.
C)пернелік тақта.
D)принтер.
E)сканер.
{Дұрыс жауабы}=B
65.Пернелік тақта. Регистрді ауыстыруды қамтамасыздандыратын перне?
A)Break
B)Shift
C)Enter
D)Esc
E)Delete
{Дұрыс жауабы}=B
66.Mодем - ... құрылғы
A)компьютердің бсақаруымен графиктерді, суреттерді немесе диаграммаларды сызатын;
байланыстың телефон линиялары арқылы үлкен ара қашықтықта компьютерлік B)мәліметтерді тасымалдайтын;
C)суреттерді, графикті және мәтінді баспаға шығаратын;
D)компьютерге графикалық бейнелерді енгізетін;
E)компьютер процессорын сыртқы құрылғыларымен қосатын;
{Дұрыс жауабы}=E
67.Төменде көрсетілгендердің қайсысы компьютер "миы" болып табылады?
A)CD-R.
B)Процессор.
C)Монитор.
D)Пернелік тақта.
E)Жедел жады.
{Дұрыс жауабы}=B
68.Лазерлік принтердің қасиеті:
A)құжаттың әрбір символы нүктеден тұрады
B)басып шығару арзанға түседі
C)басып шығару арнайы термоқағазда шығады
D)электрлік разряд орнына арнайы бояу құйылады, шығару жылдамдығы тез
E)басып шығару және баспа сапасы жоғары
{ Дұрыс жауабы}=E
69.Қай құрал көмегімен мәтінді компьютер жадысына көшіруге болады?
A)Пернетақта.
B)Процессор.
C)Сканер.
D)Адаптер.
E)Тышқан.
{Дұрыс жауабы}=C
70.Ақпартты баспаға басып шығаратын құрылғы
A)Принтер
B)CD-ROM.
C)Колонкалар
D)Монитор.
E)DVD-ROM.
{Дұрыс жауабы}=A
71.Пернетақтада қосымша цифрларды енгізетін түймеше
A)Scroll Lock
B)Shift
C)Insert
D)Num Lock
E)Caps Lock
{Дұрыс жауабы}=D
72.Enter пернесінің қызметі:
A)бекіту
B)бағдарламадағы пауза.
алдынғы әрекетке қайту
D)регистрлерді алмастыру
E)әрекетті болдырмау
{Дұрыс жауабы}=A
73.ДК негізгі құрамына не кіреді?
A)модем, CD-ROM, пернетақта, принтер.
B)дисплей, монитор, джойстик, стриммер.
C)дисплей, сканер, дигитайзер, жүйелік блок,
D)пернетақта, жүйелік блок, дисплей.
Е)тораптық шоқсым, магнитно-оптикалық диск, жүйелік блок.
{Дұрыс жауабы}=D
74.Бір парақ жоғары көтеру үшін?
A)End пернесін басу керек.
B)Page Down пернесін басу керек.
С)Page Up пернесін басу керек.
D)Enter пернесін басу керек.
Е)Ноте пернесін басу керек.
{Дұрыс жауабы}=C
75.Ақпартты тасмалдайтын құрылғы?
A)Пернетақта, тораптық концентратор.
В)Колонкалар, жүйелік блоктар.
C)CD-дискілер, Flash -жады, дискеталар.
D)Мониторлар, тораптық кабельдер.
Е)CD-Rom.
{Дұрыс жауабы}=C
76.Перентақтаның оң жағында санды қосу үшін қандай перне басамыз?
A)Enter.
В)PgDn.
C)NumLock.
D)End.
Е)PgUp.
{Дұрыс жауабы}=C
77.Графикалық және мәтіндік информацияларды басып шығаратын құрылғы:
A)тышқан
B)сканер
C)контролер
D)принтер
E)стример
{Дұрыс жауабы}=D
78.Мәліметтерді сақтау құрылғысы:
A)пернетақта
B)қатты диск
C)монитор
D)қорек көзі
E)тышқан
{Дұрыс жауабы}=B
79.Жедел жады - бұл:
A)мәліметтерді ұзақ уақытқа сақтауға арналған микросхема
B)қосымша құрылғыларды жалғайтын разъемдер
C)көптеген математикалық және логикалық информацияларды есептейтін негізгі микросхема
D)компьютер қосулы тұрғанда мәліметтерді уақытша сақтауға арналған микросхемелер тобы
E)аналақ тақташаның негізгі функциональды әрекеттері мен ішкі құрылғылардың жұмысын басқаратын микросхемалар тобы
{Дұрыс жауабы}=D
80.Мәліметтерді сақтау және өңдеудегі әмбебап құрылғы – бұл:
A)принтер
B)дискжетек
C)адаптер
D)компьютер
E)модем
{Дұрыс жауабы}=D
81.Caps Lock батырасы көмегімен...
A)бас әріптерді орнату
B)көрші терезеге Меңзерді ауыстыру
C)символдарды тасымалдау режимін белгілеу
D)әріптер арасына символдар қою
E)символдарды ауыстыру режимінен қою режиміне ауыстыру
{Дұрыс жауабы}=A
82.Байт дегеніміз не?
A)Тұрақты
B)Символдық айнымалы
C)Магнитті тасымалдауыш
D)Компьютердің басқару блогы
E)Халықаралық жүйедегі ақпараттыр сандарының біолігі
{Дұрыс жауабы}=Е
83.Компьютерді қосқанда барлық мәліметтер өшеді:
A)тұрақты жадыға
B)CD-ROM дискісіне
C)оперативті жадыға
D)қатты дискке
E)иілгіш дискке
{Дұрыс жауабы}=C
84.Мәліметтерді енгізуге, шығаруға және есте сақтауға арналған қосымша құрылғы не деп аталады:
A)бейнеадаптером
B)монитор
C)дисплей
D)ішкі немесе жүйелік блок
E)сыртқы немесе қосымша құрылғы
{Дұрыс жауабы}=E
85.1 Килобайт неге тең?
A)1024 байт
B)1000 байт
C)24 бит
D)8 бит
E)1 бит
{Дұрыс жауабы}=A
86.Негізгі микросхемаға математикалық есептеулерде көмектесетін құрылғы:
A)принтер
B)тоқ көзі
C)сопроцессор
D)джойстик
E)стример
{Дұрыс жауабы}=C
87.Мәліметтерді жинақтау құрылғыларына:
A)қатты диск
B)тоқ көзі
C)монитор
D)бейнекарта
E)аАналық плата
{Дұрыс жауабы}=A
88.Компьютердің жұмысын басқаратын программа:
A)RAM (Random Access Memory)
B)Software
C)ROM (Read Only Memory)
D)Hardware
E)CD-ROM
{Дұрыс жауабы}=D
89.Мбайт мәлімет - бұл:
A)1024 байта
B)1024Кбайта
C)1 млн байтов
D)1000Кбайта
E)1 млрд бит
{Дұрыс жауабы}=B
90.Шеткері құрылғылар - бұл:
A)мәліметтерді басқару құрылғылары
B)мәліметтерді енгізуге, шығаруға және есте сақтауға арналған қосымша құрылғылар
C)әмбебеп техникалық жүйе
D)манипуляторлы типтегі құрылғыларды басқару
E)жүйелік болкқа жататын құрылғылар
{Дұрыс жауабы}=B
91.Жүйелік блоктың ішінде орналасқан "тез әрекет жасайтын жады":
A)ұзақ уақытты
B)тұрақты
C)кэш-жады
D)оперативті
E)сыртқы
{Дұрыс жауабы}=C
92.Ctrl пернесінің мүмкіндігі:
A)орындалған әрекетті қайтару
B)растау
C)программада үзіліс
D)таңдау
E)"басқару" батырмасын басқа батырмалармен қолдану
{Дұрыс жауабы}=E
93.Alt пернесінің қызметі:
A)пернетақтаның төменгі регистрін жоғарғысына ауыстыру
B)өшірілген файлдары қалпына келтіру
C)басқа батырмалардың комбинацияларынң көмегімен компьютер жұмысын басқару
D)қою режимін қосу
E)жаңа бума құру
{Дұрыс жауабы}=C
94.Қосымша құрылғыларға жатпайтындар: 1)енгізу құрылғылары, 2)шығару құрылғылары, 3)жүйелік блок, 4)принтер, 5)Колонкалар:
A)3
B)4
C)1
D)5
E)2
{Дұрыс жауабы}=A
95.ASCII дегеніміз не?
A)Әріптік символдарды шифрлеу құралы;
B)Шифрлеу құралы;
C)Символдарды кодтаудың халықаралық жүйесі;
D)Санау жүйесі;
E)Программалау тілі;
{Дұрыс жауабы}=C
96.Қазіргі компьютерлердің өздері қандай ғалымның принципі бойынша құрастырылған:
A)Говард Эйкеннің.
B)Джон Фон Нейманның.
C)Блез Паскалдің.
D)Конрад Цузенің.
E)Вильгельм Лейбництің.
{Дұрыс жауабы}=B
97.Дербес компьютердің минималді құраушылары:
A)басқару құрылғысы және арифметикалық-логикалық құрылғылар.
B)жүйелік блок, монитор, пернелік тақта.
C)монитор, пернелік тақта, қатты диск.
D)енгізу құрылғысы және шығару құрылғысы.
E)жүйелік блок, монитор, модем.
{Дұрыс жауабы}=B
98.Ондық санды екілік санау жүйесіне ауыстыру ережесін көрсетіңіз:
A)ондық санды екілік санау жүйесіне ауыстыру үшін берілген санды бөлінді нәтижесі 1 болғанға дейін 2-ге бөле беру керек, ал одан кейін соңғы бөліндіден бастап кері тәртіппен барлық қалдықтарды жинау керек.
B)ондық санды екілік санау жүйесіне ауыстыру үшін берілген санды және алынатын бөлінділерді бөлінді нәтижесі 1 болғанға дейін 10-ға бөле беру керек, ал одан кейін соңғы бөліндіден бастап кері тәртіппен барлық қалдықтарды жинау керек.
C)ондық санды екілік санау жүйесіне ауыстыру үшін берілген санды бөлінді нәтижесі 1 болғанға дейін 10-ға бөле беру керек, ал одан кейін соңғы бөліндіден бастап кері тәртіппен барлық қалдықтарды жинау керек.
D)ондық санды екілік санау жүйесіне ауыстыру үшін берілген сан цифрларын бөлінді нәтижесі 1 болғанға дейін 2-ге бөле беру керек, ал одан кейін соңғы бөліндіден бастап кері тәртіппен барлық қалдықтарды жинау керек.
E)ондық санды екілік санау жүйесіне ауыстыру үшін берілген санды және алынатын бөлінділерді бөлінді нәтижесі 1 болғанға дейін 2-ге бөле беру керек, ал одан кейін соңғы бөліндіден бастап кері тәртіппен барлық қалдықтарды жинау керек.
{Дұрыс жауабы}=E
99.Код - бұл:
A)алфавит әріптерінің жиыны.
B)с нұсқасы және D нұсқасы.
C)с нұсқасы және A нұсқасы.
D)символдардың қандай да бір жиыны.
E)бір алфавит белгілерінің екінші алфавит белгілеріне сәйкес келуі.
{Дұрыс жауабы}=E
100.Ең бірінші есептеу машинасын ойлап тапқан кім?
A)Н.Нортон.
B)Дж.фон Нейман.
C)Б.Паскаль.
D)С.Лебедев.
E)Г.Лейбниц.
{Дұрыс жауабы}=C
101.Егер компьютер қосылып тұрғанда жұмыс істемей тұрып қалса, онда компьютер жұмысын оны өшіріп қайта жүктемей жалғастыру үшін не істеу керек:
A)Ctrl + Alt + Del перенелер комбинациясын басу.
B)POWER батырмасын басу.
C)Esc пернесін басу.
D)RESET батырмасын басу.
E)Мониторды өшіріп, 2-3 минуттан кейін оны қайта қосу.
{Дұрыс жауабы}=A
102.Ақпараттың актуалды қасиеті нені білдіреді?
A)Құбылыстардың толық сипаттамасын.
B)Ақпараттың қажеттілігі мен маңыздылығын.
C)Белгілі шешімнің түсінікті сипаттамасын.
D)Қолданушы тілінде процестің жазбасын.
E)Құбылыс мазмұнының толық мінездемесін.
{Дұрыс жауабы}=B
103.Байтта нөлмен бірге қанша әр түрлі ондық сандарды жазуға болады?
A)1024.
B)8.
C)32000.
D)256.
E)99999.
{Дұрыс жауабы}=B
104.1 Мегабайт неге тең?
A)1024b
B)8 байт
C)1024 Кбайт
D)1000 Кбайт
E)8 бит
{Дұрыс жауабы}=C
105.11112 санын екілік жазбадан ондыққа ауыстыру нәтижесі:
A)1010.
B)1610.
C)1510.
D)138.
E)208.
{Дұрыс жауабы}=C
106.Цифрлік перне тақтада цифрларды енгізу режимін қалай орнатуға болады?
A)F2
B)Ctrl break
C)NumLock
D)Shift+Enter
E)Alt + shift
{Дұрыс жауабы}=C
107.Сандарды бейнелеу тәсіліне байланысты санау жүйелері қандай түрлерге бөлінеді?
A)Бүтін және нақты.
B)Позициялық және позициялық емес.
C)Айнымалылар және тұрақтылар.
D)Қатар және разрядты тор түрінде көрсетілгендер.
E)Араб және рим
{Дұрыс жауабы}=B
108.Екі кодтың қосындысының нәтижесі 0110+1010:
A)10110
B)11110
C)11100
D)01010
E)10000
{Дұрыс жауабы}=E
109.Екілік санау жүйесінің артықшылығына жатқызуға болады:
A)екілік санау жүйесінде сан жазбасының көрнектілігі және түсініктілігі.
B)электроэнергияны үнемдеу мүмкіндігін.
C)компьютер жадысын үнемдеуін.
D)жасалатын операциялардың қарапайымдылығын.
E)Аталған жүйені әдеттегі күнделікті өмірде қолдануын.
{Дұрыс жауабы}=D
110.Дербес компьютердің минималді құраушылары:
A)басқару құрылғысы және арифметикалық-логикалық құрылғылар.
B)жүйелік блок, монитор, пернелік тақта.
C)монитор, пернелік тақта, қатты диск.
D)енгізу құрылғысы және шығару құрылғысы.
E)жүйелік блок, монитор, модем.
{Дұрыс жауабы}=B
111.Жылжымалы нүктелердің саны түрінде бейнеленеді:
A)негізгі жүйелер мен мантиссалар
B)мантисса және рет
C)разрядттардың анықталған саны
D)тікелей код
E)қосымша код
{Дұрыс жауабы}=B
112.Бульдік операцияның қайсысы дұрыс жазылған?
А)1 "и" 1 = О
B)1 "и" 0=1
С)0" немесе "0 = 1 ,
D)1”или”0 = 1
Е)0 "и" 0=1
{Дұрыс жауабы}=D
113.Компьютердегі барлық сқталатын ақпараттар екілік түрінде жазылады:
A)сөздер, сандар, суреттер және компьютердің жұмысын басқаратын программалар
B)компьютерді басқаратын тек сандар
C)символдар мен суреттер
D)тек суреттер және компьютердің жұмысын басқаратын программалар
E)сөздер, снадар, суреттер және және монитордың жұмысын басқаратын программалар
{Дұрыс жауабы}=А
114.Машинадан машинаға көп емес көлемді программаларды және ақпараттарды тұрақты тасымалдау үшін және оларды сақтауға не қолданылады:
A)тұрақты жады
B)принтер
C)винчестер
D)иілгіш диск
E)дисплей
{Дұрыс жауабы}=D
115.Кмпьютердегі ең аз ақпараттар бірлігі:
А)Гбайт
В)Кбайт
C)Байт
D)Бит
E)Файл
{Дұрыс жауабы}=D
116.1 байт қанша битке тең
А)255
В)16
C)8
D)32
E)4
{Дұрыс жауабы}=С
117.ДЭЕМ негізгі бөлігі не болып табылады?
А)Жүйелік блок
В)Аналық плата
C)Жады, микросхемаға жалғанған
D)Винчестер
E)Жүйелік блок
{Дұрыс жауабы}=А
118.Бір байт...
A)8 бит
B)16 бит
C)4 бит
D)1 бита
E)32 бит
{Дұрыс жауабы}=A
119.Негізгі программалық қамтамасыздандыру сақталатын құрылғы:
A)ОСҚ.
B)Магниттік диск
C)ТСҚ.
D)CD-Rom.
E)Қатты диск
{Дұрыс жауабы}=Е
120.Жүйелік блокта не орналасқан:
Модем, сканер, тышқан, сыртқы жады.
B)принтер, плоттер, пернетақта, сыртқы жады
C)плоттер, сканер, модем.
D)адаптер, монитор, тышқан, пернетақта.
E)процессор, оперативті жады,тұрақты сақтау құрылғысы, платалар және порттар.
{Дұрыс жауабы}=E
121.Компьютердің қатты дискісі не үшін арналған?
A)мәліметтерді сақтау үшін
B)ақпаратты баспаға шығару үшін
C)басқа компьютерлермен байланыс орнату үшін
D)есептеу операцияларын орындау үшін
E)уақытша сақтау үшін
{Дұрыс жауабы}=A
122.Оперативті жадының ең аз бөлігі?
A)Машиналық сөз.
B)Файл.
C)Байт.
D)Килобайт.
E)Мегабайт.
{Дұрыс жауабы}=C
123.Компьютердің перифериялық жүйесіне не жатады?
A)процессор және ішкі сақтау құрылғылары
B)дисплейден басқа енгізу-шығару құрылғылары
C)процессор, принтер, дисплей, пернетақта және тағы басқалар
D)процессордан басқа барлық құрылғылар
E)енгізу-шығару құрылғылары, процессор, ішкі сақтау құрылғылары
{Дұрыс жауабы}=B
124.Микропроцессордың өнімділігін сипаттайтын негізгі параметр?
A)видеожады.
B)оперативті жады.
C)сыйымдылық
D)қатты дисктің болуы
Е)тактілік жиілік
{Дұрыс жауабы}=Е
125.Ақпарттың ең кіші өлшемі?
A)Программа.
B)Файл.
C)белгіше.
D)Байт.
E)Бит.
{Дұрыс жауабы}=С
126.Магниттік диск не үшін қолданылады:
A)мәліметтерді автоматты түрлендіру үшін
B)тактілік жиілікті бері үшін
C)компьютерге символдық ақпараттарды енгізу үшін
D)мәліметтерді автоматты түрде сақтау үшін
E)мәліметтерді баспаға шығару үшін
{Дұрыс жауабы}=D
127.Дисплейден шыққан сәуле қай бағытта қатты таралады?
A)экраннаң жоғарғы жағына
B)экранның қыр жағына
C)экраннаң төменгі жағына
D)эисплейдің алдынғы жағына
E)эисплейдің артқы жағына
{Дұрыс жауабы}=А
128.Информация немен өлшенеді?
A)Байт
B)Бит
C)Кбайт
D)Мгерц
E)Мбайт
{Дұрыс жауабы}=D
129.Микропроцессор не үшін керек?
A)ішкі құрылғыны басқарады
В)барлық есептеулер мен ақпаратты өңдейді
C)нақты сандарммен математикалық есептеулер жүргізеді.
D)компьютердің жылдамдығын басқарады
Е)дискіден мәліметтерді оқу
{Дұрыс жауабы}=В
130.Цифр мәндері позициядан тәуелді санау жүйесін көрсетіңіз?
A)Позициялық емес
B)Пәуелді
C)Пәуелсіз
D)Позициялық
E)Пимдік
{Дұрыс жауабы}=D
131.Тактілік жиілік немен өлшенеді?
A)миллисекундпен
B)герцпен
C)секундпен
D)мегагерцпен
E)ампермен
{Дұрыс жауабы}=D
132.Басқару құрылғысының негізгі функциялары:
A)ЭЕМ-нің түйіндер жұмысын бақылау.
B)Есептеу процесін басқару.
C)ЭЕМ-нің барлық түйіндер жұмысын басқару.
D)Басқару сигналдарын тасымалдау.
E)Синхрондық сигналдарды құру және тасымалдау.
{Дұрыс жауабы}=E
133.Процессорладың тактілік жиілігінің өлшемі:
А)миллисекундпен
В)герцпен
С)секундпен
D)мегагерцпен
E)ампермен
{Дұрыс жауабы}=С
134.Үшінші ұрпақтың электрондық базасы болып табылады:
A)интегралдық схемалар.
B)үлкен интегралдық схемалар (ҮИС).
C)транзистор.
D)радиолампа.
E)микропроцессор.
{Дұрыс жауабы}=A
135.Операциялық жүйеге жатпайтындар?
A)Word
B)Windows 3.11.
C)Windows 3.1.
D)Norton Navigator
E)Әр түрлі версиядағы Norton Commander
{Дұрыс жауабы}=A
136.Windows терезелерін орналастыру үшін:
А)терезені екпінді ету және ESC клавишасын басу
В)терезені екпінді ету және TAB клавишасын басу
С)терезе тақырыбына тышқанның сол батырмасын бер рет шертіп, одан кейін тасмалдайтын терезенің апаратын жеріне шерту
D)терезені екпінді ету және Del клавишасын басу
E)терезенің тақырыбаны тышқанның сол жағян басып, терезені тасмалдау
{Дұрыс жауабы}=E
137.Архивтен шығару командасы:
A)Open
B)View
C)New
D)Extract
E)Add
{Дұрыс жауабы}=B
138.Операциялық жүйенің негізгі қасиеттерінің құрамына жататындар:
А)программаны жүктеу, сканерден компьютерге информацияларды көшіру
В)ДЭЕМ үшін программларды орындау
С)ДЭЕМ үшін программларды орындау, компьютердің ресурстарын басқару
D)қолданушымен сұхбаттасу, компьютердің ресурстарын басқару, программаны жүктеу
E)принтерден информацияларды паспаға шығару
{Дұрыс жауабы}=D
139.Бума дегеніміз не?
A)файлдың аты
B)программа
C)жарлықтың аты
D)бұл файл
E)ерекше аталатын дискідегі орын, онда файлдар, бумалар, жарлықтар сақталады
{Дұрыс жауабы}=Е
140.Компьютерлік вирус — бұл:
A)файлдарды өшіретін құрылғы
B)компьютердің түзету жұмысына кедергі жасайтын программа
C)интернетке қосылғанда жүктелетін файлдар
D)қатты дискті форматтайтын программа
E)компьютердің жұмысына кедергі жасайтын программа
{Дұрыс жауабы}=В
141.Windows. Контекстік менюді шақыру үшін:
A)[ALT] батырмасын басу
B)тышқанның оң жақ батырмасын басу
C)[CTRL] батырмасын басу
D)сұрақ белгісі тұрған батырмаға басу
E)тышқанның сол жақ батырмасын басу
{Дұрыс жауабы}=В
142.Антивирустық программаны көрсетіңіз:
A)Aidtest, Unix
B)WinRar,WinZip
C)WinZip, MS DOS
D)Aidtest, Doctor, Web
E)Unix, MS DOS
{Дұрыс жауабы}=С
143.Калькулятор. Аралық нәтижені жадыға орналастыру үшін, қай батырма қолданылады...
A)MR
B)M-
C)MC
D)MS
E)M+
{Дұрыс жауабы}=D
144.Объектінің контекстік менюін экран бетіне қалай шақыра аламыз:
A)объектінің үстіне апару арқылы
B)белігісіне тышқанның оң жақ батырмасын екі рет басу арқылы
C)білгісіне тышқанның сол жақ батырмасын екі рет шерту арқылы
D)F1 батырмасын басу арқылы
E)белігісіне тышқанның оң жақ батырмасын басу арқылы
{Дұрыс жауабы}=E
145.Файлдың аты мен кеңейтілуі қай белгімен бөлінеді:
A)бос орын
B)үтір
C)қос нүкте
D)нүкте
E)сұрақ белгісі
{Дұрыс жауабы}=D
146.Контексті меню шақырылады:
A)F10 пернесін басумен.
B)тышқанның сол батырмасын басу арқылы.
C)F1 пернесін басумен.
D)тышқанның оң батырмасын басу арқылы.
E)скроллды басумен.
{Дұрыс жауабы}=D
147.Бір уақытта бірдегеннен жұмыс үстелінде қанша терезе ашуға болады:
A)төрт.
B)үш.
C)бір.
D)екі.
E)қалағанынша.
{Дұрыс жауабы}=E
148.Мәтіннің бөлектенген фрагментін қандай пернелер комбинациясы арқылы қиып алуға болады?
A)Ctrl+Insert
B)Shift+Delete
C)Ctrl+Alt+Delete
D)Shift+Insert
E)Ctrl+Delete
{Дұрыс жауабы}=B
149.Windows-те файлдармен жұмыс істеу кезінде қандай операциялар жасалмайды?
A)көшіру
B)құру
C)нығайту
D)ашу
E)жою
{Дұрыс жауабы}=C
150.Windows стандартты программалары
A)Жолсерік (Проводник), Менің Компьютерім, WordPad
B)Paint, Жолсерік (Проводник), Менің Компьютерім
C)Калькулятор, Жолсерік (Проводник), Менің Компьютерім
D)WordPad, Жолсерік (Проводник), Менің Компьютерім
E)WordPad, Paint, Калькулятор
{Дұрыс жауабы}=E
151.Операциялық жүйенің мүмкіндіктерін кеңейтуін қамтамасыз ететін қосымша программалар қалай аталады?
A)утилиттер.
B)драйверлер.
C)қолданбалы программалар.
D)қызмет көрсететін программалар.
E)ОЖ қабыршықтары.
{Дұрыс жауабы}=B
152.PowerPoint программасында слайд фонын қалай ауыстыруға болады?
A)сервис менюінде – Автографика пунктін таңдау арқылы
B)контексттік менюде Фон
C)контексттік менюде Слайдтың түстік схемасын (Цветовая схема слайда)таңдау арқылы
D)тышқанның оң батыпрмасын шертіп, Көркемдеуді қолдануды (Применить оформление)таңдау арқылы
E)тышқанның оң батыпрмасын шерту және Слайдтық белгі қоюды (Разметка слайда)таңдау арқылы
{Дұрыс жауабы}=B
153.Windows ОЖ-де жүйенің негізгі бапталымдарына қол жеткізуге болады:
A)жұмыс үстелдің көмегімен.
B)басқару жолақтарының (панелдері)көмегімен.
C)бума қасиетінің көмегімен.
D)принтердің көмегімен.
E)монитордың көмегімен.
{Дұрыс жауабы}=B
154.MS DOS ОЖ-де файлдың толық атын түзуде қандай символдарды қолдануға болмайды:
A)О
B)N
C)WWW
D)*
E).
{Дұрыс жауабы}=E
155.Құжат типі - бұл:
A)құжат көлемі.
B)құжат файл атының кеңейтілуі.
C)құжаттың қатты дискте орналасу жері.
D)Windows-тегі кез келген файлдағы картина.
E)құжат аты.
{Дұрыс жауабы}=B
156.Операциялық жүйе негізгі функуциясының құрамына кіретіндер:
A)қолданушымен диалог, компьютердің ресурстарын басқару, программаның жіберу
B)қолданушымен диалог, ЭЕМ-ға программа құру,
C)принтерден ақпаратты шығару
D)компьютердің ресурстарын басқару, ЭЕМ-да программаның орындалуы
E)сканерден ақпаратты көшіру, ЭЕМ-да программаның орындалуы
{Дұрыс жауабы}=А
157.Іске қосу командасы нені ашады?
A)Операциялық жүйенің негізгі мәзірі
B)Файл
C)Анықтамалық жүйе
D)Есептеулер диспетчері
E)Контекстік меню
{Дұрыс жауабы}=А
158.PowerPoint. Анимация – бұл
A)слайд бөліміне динамикалық және дыбыстық эффект беру
B)шрифты таңдау
C)презентация слайдында фонды таңдау
D)презентация жасау
E)орнатылған режимде слайдты демонстрация жасау
{Дұрыс жауабы}=А
159.Архиватор программасын көрсетіңіз:
A)UNIX, MS DOS
B)AIDTEST, UNIX
C)WINRAR, WINZIP
D)WINWAR, DOCTOR, WEB
E)WinZip, MS DOS
{Дұрыс жауабы}=C
160.NC. Жұмыс жасамайтын панельді алып тастау үшін нені басамыз?
A)[Alt+U]
B)[ctrl+L]
C)[ctrl+P]
D)[ctrl+U]
E)[Alt+P]
{Дұрыс жауабы}=D
161.10+9*2 –өрнегін Калькулятор программасымен есептегенде:
A)9
B)38
C)10
D)18
E)28
{Дұрыс жауабы}=Е
162.Файлдық жүйені көрі үшін жұмыс үстеліндегі қандай стандартты белгімен көруге болады:
A)Қоржын
B)MS Office
C)Портфель
D)Сетевое окружение
E)Менің компьютер
{Дұрыс жауабы}=Е
163.Windows. Объектіні басқа бумаға көшіру үшін:
A)тышқанның сол жағын басып, Alt пернесін басамыз
B)тышқанның сол жағын басып, Shift пернесін басамыз
C)тышқанның сол жағын басып, Tab пернесін басамыз
D)тышқанның сол жағын басып, Ctrl пернесін басамыз
E)тышқанның сол жағын басып, End пернесін басамыз
{Дұрыс жауабы}=D
164.Төмендегі тізімнен проблемалық-бағытталған қолданбалы программалық пакетті көрсетіңіз:
A)AVP Касперский
B)Dr.WEb
C)WinZip
D)1C:Бухгалтерия
E)Windows
{Дұрыс жауабы}=B
165.Компьютерде дискілер туралы мәліметті қай терезеден көреміз:
A)Портфель
B)Сетевое окружение
C)Менің компьютерім
D)Қоржын
E)Менің құжаттарым
{Дұрыс жауабы}=C
166.Стандартты терезенің негізгі элементтері:
A)жұмыс үстелі, сурет салу панелі, тақырып
В)жол,есептер тақтасы, қалып-күй жолы
C)жұмыс үстелі, есептер тақтасы, қалып-күй жолы
D)сурет салу тақтасы, тақырып, меню жолы
Е)тақырып, меню жолы, қалып-күй жолы
{Дұрыс жауабы}=E
167.Қайсысы архиватор емес:
A)RAR
B)XLS.
С)ZIP.
D)ARJ.
E)WinRAR.
{Дұрыс жауабы}=B
168.8 бит нені құрайды?
A)1 килобайт.
B)4 байта.
C)2 байта.
D)байт.
Е)8 байт.
{Дұрыс жауабы}=D
169.Компьютердің параметрлердің орнату, шрифті қосу, фонды өзгерту және басқа мақсаттар үшін қолданатын программа:
A)панельдер тақтасы
B)панельді басқару
C)қоржын
D)портфелт есебі
E)желілік желі
{Дұрыс жауабы}=B
170.Жұмыс үстелі - бұл:
A)экрандағы бейнелеу
В)тапсырмалар тақтасы
C)файл.
D)фон.
Е)белгіше.
{Дұрыс жауабы}=A
171.Резидентті емес вирустар деген не?
A)файлдарды архивтайды
B)жұқтырылған вирус бір жылдан кейін пайда болады және бір уақыттан кейін пайда болады
C)опретивті жадыға көшіріледі және белгілі бір уақыттан кейін пайда болады
D)жұққан программалар жіберілгенде активтендіріледі және бірден пайда болады
E)вирустан сақтайды
{Дұрыс жауабы}=С
172.Қай программа графикалық емес:
A)Paint
B)Photoshop
C)Word
D)3D Stdio Max
E)Corel Draw
{Дұрыс жауабы}=C
173.Проводник программасының оң жағында:
A)ағымдағы бума құрамы
B)ағымдағы бума құрылымы
C)бума құрылған уақыт және мөлшері
D)Дисктегі каталогтар құрамы
E)С: түбір каталогының ағашы
{Дұрыс жауабы}=А
174.Файлды архивтеу:
A)файлдарды сығу немесе файлдарды топтау
B)файлды өшіру
C)файлдарды тестілеу
D)өшірілген файлдарды қалпына келтіру
E)компьютерлік вирустн қорғау
{Дұрыс жауабы}=А
175.Сақтау құралдарын сақтау көлемі өсуі бойынша орналастыр: CD, 3,5 дьюмдік дискета, ZIP-дискета
A)ZIP-дискета, CD
B)3,5 дьюмдік дискета, ZIP-дискета, CD
C)CD, 3,5 дьюмдік дискета, CD
D)ZIP-дискета, 3,5 дьюмдік дискета, CD
E)иілгіш дискета, CD, ZIP-дискета
{Дұрыс жауабы}=В
176.NC.Файл мен каталог аттарында қандай айырмашылық бар?
A)файл – кіші әріп, каталогтар – бас әріп
B)файл да каталогта бас әріппен жазылады
C)айырмашылық жоқ
D)каталогтар мен файлдар кіші әріппен жазылады
E)файл бас әріппен, каталогтар – кіші әріппен
{Дұрыс жауабы}=А
177.PowerPoint программасының мақсаты:
A)жұмыскерлер туралы мәліметтерді сақтау
B)ақпараттық презентация, слайд, жарнамалық фон видеоклиптер жасау
C)күндік, айлық кестесін жасау
D)поштамен жіберуге араналған программа
E)поштамен жіберген мәліметтерді тексеру
{Дұрыс жауабы}=В
178.Қолданбалы және перифериялық құрылғыларды басқаратын жүйелік программа:
A)контейнер
B)енгізушығару құрылғысы
C)файл
D)драйверлер
E)каталогтар
{Дұрыс жауабы}=D
179.Windows операциялық жүйесінде анықтамалық жүйені шақыру:
A)Контекстік меню - Анықтама
B)Файл-Анықтама
C)Пуск-Анықтама
D)Жүйелік меню - Анықтама
E)12 пернесі
{Дұрыс жауабы}=С
180.Windows ортасында Правка менюінде Копировать командасы нені орындайды?
A)Экрандағы фрагменттің екінші көшірмесін алады
B)Белгіленген фрагментті буферге көшіріп, экраннан өшіреді
C)Буфердің құрамындағы мәліметті көшіріп, курсор тұрған жерге көшіреді
D)Белгіленген фрагментті алмастыру буферіне көшіреді
E)Белгіленген фрагментті жаңа файлға көшіреді
{Дұрыс жауабы}=D
181.PowerPoint программасында объектілердің түсін қалай өзгертеді?
A)Контекстік менюден Фон-ды таңдап аламыз
B)Контекстік менюден Цветовая схема слайда-ны таңдап аламыз
C)Тышқанның оң жағын басып Разметка слайда-ны таңдаймыз
D)Тышқанның жағын басып Применить оформление-ні таңдап аламыз
E)Меню-ден Сервис-Автографика-ны таңдап аламыз
{Дұрыс жауабы}=С
182.Графикалық мәліметтер сақталған файл кеңейтілуі:
A).bmp
B).vbp
C).doc
D).dbf
E).pas
{Дұрыс жауабы}=D
183.Операциялық жүйе сақталатын орын:
A)иілгіш магнитті диск
B)компакт диск
C)DOS-та арнайы каталогта
D)қатты магниттік диск
E)қолданушының каталогы
{Дұрыс жауабы}=D
184.Windows ОЖ Стандартты программадағы графикалық редактор:
A)Calendar
B)WordPad
C)NotePad
D)Paint
E)Clock
{Дұрыс жауабы}=D
185.Файлдық менеджерге нелер жатады:
A)Paint
B)Total Commander, Far
C)Outlook Express
D)MS Excel
E)MS Access
{Дұрыс жауабы}=B
186.Файл атауына жататындар:
A)операциялық жүйенің командалары
B)кластер аты
C)аты және кеңейтілуі
D)программалар аты
E)арнайы математикалық символдар
{Дұрыс жауабы}=С
187.Керекті файлдарды, программаларды, құжаттарды, жарлықтарды іздеу үшін:
A)Жүйелік меню - Іздеу
B)Бұндай мүмкіндік жоқ
C)Файл - Ашу
D)Іске қосу – Іздеу – Файлдар мен бумалар
E)Контекстік меню - Іздеу
{Дұрыс жауабы}=D
188.Бейненің экрандық көшірмесі растрының қарапайым нүктесін не деп атайды:
A)атом
B)пиксель
C)көшірме
D)палитра
E)жарлық
{Дұрыс жауабы}=В
189.WINDOWS –тың барлық қосылған программалары қайда орналасады:
A)меню жолында
B)MS OFFICE сайманында
C)құрал-сайманда
D)тапсырмалар тақтасында
E)негізгі менюде
{Дұрыс жауабы}=D
190.ОЖ WINDOWS-та алмастыру буферіне көшіру қандай клавиштердің комбинацияларымен жүзеге асады:
A)Delete+X
B)Ctrl+Z
C)Ctrl+PgUp
D)Ctrl+X
E)Ctrl+C
{Дұрыс жауабы}=E
191.Графикалық бейнелердің кай түрінде формулалар қолданылады?
A)Бейнені қысуда
B)Маштабты бейнеде
C)Фрактальдыда
D)Растрлыда
E)Векторлыда
{Дұрыс жауабы}=C
192.Тапсырмалар тақтасы не үшін қажет:
A)жұмыс кезінде туатын қателерді табады
B)құжаттың осы уақыттағы жағдайын көресетеді
C)оперативті жадыға программаларды жүктеуді көрсетеді
D)компьютермен жұмыс жасағанда кездесетін қателерді түзетеді
E)мәтінді теру
{Дұрыс жауабы}=C
193.Компьютерлік графикада бейне пайда болуы қаншаға бөлінеді:
A)бір өлшемді, екі өлшемді, фактальды
B)бір өлшемді, фактальды, үш өлшемді
C)бір өлшемді, растрлы, фактальды
D)растрлы, фактальды, үш өлшемді
E)растрлы, фактальды, векторлы
{Дұрыс жауабы}=Е
194.Компьютердегі адамның жұмыс істеу мүмкіндігі ненің көмегімен жасалынады:
A)программалау жүйелері
B)операциялық жүйелері
C)графикалық программалар
D)мәліметтер қорын басқаратын жүйелер
E)мәтіндік редакторлар
{Дұрыс жауабы}=В
195.Суретте бейнеленген блок-схема конструкциясы қалай аталады?
A)операцияларды орындау
B)алгоритм басы-соңы
C)мәліметтерді енгізушығару
D)көмекші алгоритмді шақыру
E)шартты алдын ала берілген цикл
{Дұрыс жауабы}=C
196.Қай алгоритмдер бір және бірнеше әрекеттерді қайталайды?
A)тізбектелген
B)циклдік
C)ағаш тәрізді
D)сызықты
E)бұтақталған
{Дұрыс жауабы}=В
197.Қандай да бір шарттардың тексерулеріне байланысты анықталатын командалар реті орындалатын алгоритм:
A)сызықтық.
B)рекурсивтік.
C)циклдік.
D)векторлық.
E)тармақталған.
{Дұрыс жауабы}=E
198.Қандай алгоритм мүмкін екі қадамның біреуіне көшуді қамтамасыз етеді?
A)Тармақталған.
B)Циклдік.
C)Сызықтық.
D)Тізбектелген.
E)Рекурсивтік.
{Дұрыс жауабы}=A
199.Алгоритмнің анықтылық (детерминирленген)шарты нені білдіреді?
A)Алгоритмде жасырын қателер болмау керек.
B)Алгоритм әрекеттері бір мәнді емес болып анықталуы мүмкін.
C)Алгоритм кез келген есептер класын шығаруға жарамды.
D)Алгоритм әрекеттері нақты және бір мәнді анықталуы керек.
E)Нәтиже берілген қадамдар саны арқылы алынбауы керек.
{Дұрыс жауабы}=D
200.Блок-схема. Суреттегі фигура нені білдіреді?
A)Операцияның орындалуы
B)Мәліметтерді енгізу-шығару
C)Алгоритмнің басы-аяғы
D)Цикл
E)Қосымша алгоритмді шақыру
{Дұрыс жауабы}=C
201.Блок-схемада тіктөртбұрыш нені білдіреді?
A)алгоритмнің басы аяғы.
B)перациялардың орындалуы.
C)мәліметтерді енгізу-шығару.
D)процедураны шақыру.
E)шартты цикл.
{Дұрыс жауабы}=B
202.Алгоритмнің нәтижесі?
А)Алгоритм әрекеті бірмәнді болмауын
B)Нәтиже белгілі қадам санынан тұрады және нәтиже беріледі шешім болмаса ол да көрсетіледі
C)Нәтиже барлық уақытта бүтін сан болуы керек
D)Алгоритм қате болмауы керек
E)Алгоритмді белгілі бір бағдарламалау тілінде жазу керек
{Дұрыс жауабы}=B
203.Қай этапта синтаксистік қате тексеріледі?
A)Программаны трансляциялағанда
B)Алгоритмдегенде
C)Есеп қойғанда
D)Жұмысты анализдегенде
E)Жібергенде
{Дұрыс жауабы}=A
204.Қай алгоритмдер бір және бірнеше әрекеттерді қайталайды?
A)Ағаш тәрізді.
B)Сызықты
C)Бұтақталған
D)Тізбектелген
E)Циклдік
{Дұрыс жауабы}=E
205.Алгоритмді сипаттау әдістері:
A)мектептік, алгоритмдік.
B)сөз арқылы, операторлық, графикалық.
C)сөз арқылы, символдық, графикалық.
D)мектептік, алгоритмдік, графикалық.
E)блок-схема, программа, мәтін.
{Дұрыс жауабы}=B
206.Алгоритм бөлігінің бірнеше рет қайталануына мүмкіндік беретін типтік құрылым:
A)көмекші алгоритмге назар аудару.
B)сызықты.
C)тармақталу.
D)айналып өту.
E)цикл.
{Дұрыс жауабы}=A
207.Алгоритм блок-схемасын құрастыруда "параллелограмм" блогымен бейнеленеді:
A)көмекші алгоритмді шақыру.
B)шартты талдау.
C)параметрлерді есептеу.
D)мәліметтерді енгізу және шығару.
E)принтер.
{Дұрыс жауабы}=D
208.Есептерді шешу әдістерінің ақырлы әрекеттер тізбегі түріндегі анықталған сипаттамасы қалай аталады?
A)Программа.
B)Қосымша.
C)Программаны қатеге тексеру.
D)Алгоритм.
E)Программа трансляциясы.
{Дұрыс жауабы}=D
209.Тармақталған алгоритм -
A)бірнеше циклдан тұратын алгоритм.
B)машиналық кодтағы алгоритм.
C)бірінен соң бірі орындалытын әмірлер.
D)бағыныңқы алгоритм.
E)бір немесе бірнеше логикалық шарттары бар алгоритм.
{Дұрыс жауабы}=E
210.Программа компиляциясы - бұл:
A)программа мәтінінің трансляциясы.
B)файлдарды жою.
C)олардың мәтіндерін құру.
D)құрылған программа мәтіндерін түзету.
E)дискке программалар мәтіндерін жазу.
{Дұрыс жауабы}=A
211.Константа - бұл:
A)программа орындалу кезінде әрқашан тек бір ғана мәні бар және өзгермейтін шама.
B)бір типтің мәндер жиыны орналаса алатын жадының ең кішкентай аймағы.
C)ақпаратты сақтау, өңдеу және тасымалдау мүмкіндігін қамтамасыз ететін формалді түрде көрсетілген ақпарат.
D)ЭЕМ-де ақпаратты өңдеу процесі кезінде қандай да бір аяқталған әрекетті орындауға беруге тағайындалған программалау тілінің ұйғарымы.
E)өзгере алатын және осы өзгеру кезінде әр түрлі мән қабылдайтын қандай да бір шама.
{Дұрыс жауабы}=A
212.Алгоритм компьютер процессорымен орындалады, егер ол жазылса:
A)блок – схема түрінде.
B)адамға түсінікті тілде.
C)алгоримдік тілде
D)екілік кодта.
E)барлық нұсқалар дұрыс.
{Дұрыс жауабы}=C
213.Алгоритмнің қандай қасиеті алгоритмнің қадамдық мінезін анықтайды?
A)Дискреттік.
B)Барлық қасиеттері алгоритмнің қадамдық мінезін анықтайды.
C)Көпшілдік.
D)Нәтижелік.
E)Бірмәнділік.
{Дұрыс жауабы}=B
214.Компьютерде есепті шығарудың программалық іске асырылуы қалай аталады?
A)Қосымша.
B)Алгоритм.
C)Программаны қатеге тексеру.
D)Программа.
E)Программа трансляциясы.
{Дұрыс жауабы}=D
215.Алгоритм термині қандай атақты математик атымен аталған?
A)Джон фон Нейман.
B)Вильгельм Лейбниц.
C)Чарльз Бебидж.
D)Мухаммед аль-Хорезм.
E)Ада Лавейс.
{Дұрыс жауабы}=D
216.Алгоритм -
A)есепті шешуге қажетті әрекеттер тізбегін сипаттайтын ережелер жүйесі.
B)нөмірленген әрекеттер жиыны.
C)есептеулер орындау процесі.
D)есепті шешу жолдары.
E)әрекеттерді орындауға нұсқаулар.
{Дұрыс жауабы}=A
217.Алгоритм қасиеттеріне жатады:
A)нақтылық, ақиқаттылық, қарапайымдылық, баға.
B)нәтижелік, дискреттік.
C)натурал және құндық көрсеткіштері бар болуы, цифрлық мәліметтер.
D)сызықтық, циклдік, құны.
E)тез әсер етуі, икемділік.
{Дұрыс жауабы}=B
218.Жүйелік программалар:
A)компьютердің барлық компоненттерінің жұмысын келістіреді.
B)жүйелік блокта ғана орналасқан құрылғылар жұмысын басқарады.
C)орындалу әмірлерін жүйеге келтіреді.
D)көбінесе кездесетін есептерді шешеді.
E)ішкі құрылғылардың ғана жұмысын басқарады.
{Дұрыс жауабы}=A
219.Нақты есепке бағытталған қолданбалы программалар жиынтығы:
A)қолданбалы программалар дестесі
В)операциялық жүйе
C)бағдарламалау жүйесі.
D)МҚБЖ
Е)жүйелік утилиталар.
{Дұрыс жауабы}=A
220.Компьютерде есепті шығарудың программалық іске асырылуы қалай аталады?
A)Қосымша.
B)Программа.
C)Программаны қатеге тексеру.
D)Алгоритм.
E)Программа трансляциясы.
{Дұрыс жауабы}=B
221.Жүйелік программаларға не жатады?
A)Кестелік процессор
B)Мәліметтер қорын басқару жүйесі
C)Мәтіндік редактор
D)Операциялық жүйелер
E)Графикалық мәліметтерді өңдеу программасы
{Дұрыс жауабы}=D
222.Word программасында колонтитулды қай менюдің көмегімен қоюға болады?
A)Вставка.
B)Правка.
C)Формат.
D)Вид.
E)Файл.
{Дұрыс жауабы}=D
223.Қай кестелік кеңістік жолдар мен бағаналардан тұрады?
A)Модуль
B)Жұмыс столы
C)Жұмыс барағы
D)Жұмыс кітабы
E)Visual FoxPro жұмыс аумағы
{Дұрыс жауабы}=C
224.Word құжаттарын қандай кеңейтілуімен сақталынады:
A).xls
B).dbf
C).dot
D).txt
E).doc
{Дұрыс жауабы }=E
225.Электронды кестеде гі жұмыс беттері арасындағы байланыс қалай орындалады:
A)бернеше беттерді бур файлға сақтау арқылы
B)бір беттен екінші бір бетке буфер арқылы мәліметтерді көшіру
C)әртүрлі беттегі мәліметтерді бір бетке біріктіру
D)буфер арқылы графикалық объектілерді көшіру
E)байланыс формуладағы бетке сілтемені пайдалану арқылы басқа жұмыс бетіне сілтеме жасау
{Дұрыс жауабы}=E
226. MS Access. Кестедегі бір өрістен екінші өріске ауысу қай батырманың көмегімен жүзеге асады:
A)ESC батырмасы
B)Tab батырмасы
C)Enter батырмасы
D)End батырмасы
E)Shift-Tab
{Дұрыс жауабы}=B
227. MS Access. Төмендегі берілгендердің қайсысы мәліметтер қоры болып табылмайды?
A)Кулинарлық кітап
B)Телефондық кітап
C)Мекен жай кітабы
D)Дауыстырды тіркейтін тізім
E)1 курс студенттерінің тізімі
{Дұрыс жауабы}=D
228.Windows стандартты программалары
A)Жолсерік (Проводник), Менің Компьютерім, WordPad
B)Paint, Жолсерік (Проводник), Менің Компьютерім
C)Калькулятор, Жолсерік (Проводник), Менің Компьютерім
D)WordPad, Жолсерік (Проводник), Менің Компьютерім
E)WordPad, Paint, Калькулятор
{Дұрыс жауабы}=E
229.Microsoft Access деректерді шығаруға арналған обьект.
A)Макрос.
B)Отчет.
C)Таблица.
D)Форма.
E)Запрос.
{Дұрыс жауабы}=B
230.Тышқан және маркер көмегімен горизонталды сызықты не істеуге болады?
A)абзацты көрсетуге
B)оң жақ және сол жақ шекараны орнатуға
C)табуляцияны орнатуға
D)орфографиялық қатені тексеруге
E)кестенің ұзындығын орнатуға
{Дұрыс жауабы}=B
231.Excel-де парақтағы баған саны:
А)64000.
B)256.
C)100.
D)9.
Е)26.
{Дұрыс жауабы}=B
232.Аяқталған құжатты баспаға жібермес бұрын стандартты саймандар қатарынан құжатты көру үшін қандай команда орындалады?
A)Печать
B)Сақтау
C)Ашу
D)Құру
E)Алдын ала көру.
{Дұрыс жауабы}=С
233.Excel де деректер қорындағы өрістер дегеніміз:
A)деректер қорында орналасқан кестелер қатары
B)ең алғашқы және соңғы баған
C)деректер қорында орналасқан кестенің бағандары
D)деректер қорындағы тең мәндер
E)аң алғашқы немесе соңғы қатар.
{Дұрыс жауабы}=С
234.MS Word-та Формат-Шрифт командасы не үшін қолданылады.
A)Абзац шекарасын және бетті орнату үшін
B)Интервалдар және анимациялар шрифтерін өзгерту үшін
C)Абзацты және отступты өзгерту үшін
D)Аралықты өзгерту үшін
E)Абзацты орнату үшін және колонкілерге бөлу үшін
{Дұрыс жауабы}=В
235.Сілтеме ұяшыққа обсолютті болу үшін, ұяшықтың адресінде әріптің және цифрдың алдына қандай символ қою керек?
A)“$”
B)“!”
C)“#”
D)“”
E)“&”
{Дұрыс жауабы}=А
236.Реляциялық мәліметтер қоры дегеніміз?
A)Мәліметтер қоры реляциялық болып табылады, егер әрбір жазба нақты бір объектіге ғана қатысты ақпаратты қамтитын болса.
B)Мәліметтер қоры реляциялық болып табылады, егер әрбір жазба тек бірнеше объектілерге қатысты ақпаратты қамтитын болса.
C)Мәліметтер қоры реляциялық болып табылады, егер әрбір жазба тек қана екі объектіге ғана қатысты ақпаратты қамтитын болса.
D)Мәліметтер қоры реляциялық болып табылады, егер әрбір жазба тек қана үш объектіге ғана қатысты ақпаратты қамтитын болса.
E)Мәліметтер қоры реляциялық болып табылады, егер әрбір жазба кез келген объектілерге қатысты ақпаратты қамтитын болса.
{Дұрыс жауабы}=A
237.Access-те басқару элементтері қандай?
A)Әмірлер батырмалары, ауыстырғыштар, опциялар жалаушалары, тізімі бар өріс және мәтіндік өріс.
B)Access бапталымын (настройки)орнататын параметрлер.
C)Активті режим параметрлері бар қалып-күй қатары.
D)Кірістірілген Visual Basic-те командалық жолдар жиыны.
E)Қорытынды сұраулар мен есептер формалары.
{Дұрыс жауабы}=A
238.Microsoft Access Таблица объектісінің жұмыс істеу режимінің терезесінде оның макеті құрылады және өзгертіледі:
A)форма.
B)конструктор.
C)алдын ала қарап шығу.
D)құрылым.
E)мәліметтер схемасы.
{Дұрыс жауабы}=B
239.МҚ. Мәліметтер қоры қалай аталатынын көрсетіңіз, егер оған төменгі деңгейдегі объектілердің жоғары деңгейдің объектілеріне бағыну тән болса?
A)Иерархиялық.
B)Сақиналы.
C)Кестелік.
D)Желілік.
E)Реляциялық.
{Дұрыс жауабы}=A
240.Қандай функциялар кездейсоқ шамалардың параметрлерін есептеу немесе кездейсоқ шамалардың сандар жиынымен анықталған үлестірімдерін есептеу операцияларын орындайды?
A)Мәтіндік.
B)Математикалық.
C)Статистикалық.
D)Динамикалық.
E)Логикалық.
{Дұрыс жауабы}=B
241.Word. Полиграфияда қаріп өлшемі қалай аталады:
A)кернинг.
B)кункт.
C)кегль.
D)эффект.
E)гарнитура.
{Дұрыс жауабы}=A
242.Қандай да бір шарттардың тексерулеріне байланысты анықталатын командалар реті орындалатын алгоритм:
A)сызықтық.
B)рекурсивтік.
C)циклдік.
D)векторлық.
E)тармақталған.
{Дұрыс жауабы}=E
243.Word. Бет параметрлерін, парақ ориентациясын және оның өлшемін өзгертуге болады:
A)файл–баспа әмірін беру арқылы.
B)абзацтар шекараларын өзгерту арқылы.
C)файл–бет параметрлері әмірін беру арқылы.
D)файл-ашу әмірін беру арқылы.
E)алдын ала қарап шығу әмірін беру арқылы.
{Дұрыс жауабы}=C
244.Дұрыс емес пікір айтуды көрсетіңіз Тышқан мен маркерлер көмегімен горизонталді сызғышта болады:
A)табуляцияны орнатуға
B)кестедегі баған енін орнатуға
C)абзацтық шегіністі орнатуға
D)орфографиялық қателерді тексеруге
E)сол және оң жолақтарды орнатуға
{Дұрыс жауабы}=D
245.Ұяшықтың аралас адресі - бұл:
A)активті ұяшықта бар мәліметтер немесе формула.
B)адрестің бір параметрі өзгергенде, ал екінші параметрі өзгермегендегі ұяшық адресі.
C)формуланы көшіргенде немесе тасымалдағанда өзгермейтін ұяшық адресі.
D)формуланы тасымалдағанда ғана өзгеретін ұяшық адресі.
E)активті ұяшықта қолдануға болатын формулалар тізімі.
{Дұрыс жауабы}=B
246.MS Access-тің негізгі элементі болып табылады:
A)өріс
B)кесте
C)макрос
D)форма
E)жазба
{Дұрыс жауабы}=B
247.Таңдау бойынша сұрау:
A)сұрау құртылған кесте өрістерінен мәліметтерді таңдауға мүмкіндік береді.
B)кесте топтарын талдау арқылы алынған нәтижелер негізінде нәтижелі кестелер құруға мүмкіндік береді.
C)кесте өрістерін толтыруды автоматтандыруға мүмкіндік береді.
D)берілген критерий бойынша математикалық есептеулерді жүргізеді.
E)бұл SQL сұраулар тілінде жазылған МҚ серверіне сұрау.
{Дұрыс жауабы}=B
248.Access режимдерін ауыстыруға арналған басты менюдің пункті:
A)формат.
B)сервис.
C)түр.
D)түзету.
E)файл.
{Дұрыс жауабы}=C
249.Жазбаның дұрыс анықтамасын көрсетіңіз:
A)символдар тізбегі.
B)атрибуттердің реттелген жиыны.
C)элементердің сұрыпталған жиыны.
D)мәліметтердің анықталған жолы.
E)логикалық байланысқан өрістердің жиыны.
{Дұрыс жауабы}=D
250.Электрондық кеcтеде қандай функциялар қолданылмайды?
A)Логикалық.
B)Статистикалық.
C)Мәтіндік.
D)Динамикалық.
E)Математикалық.
{Дұрыс жауабы}=D
251.MS Excel ұяшықтың ішіндегіні қандай пернелердің көмегімен көшіруге болады.
A)Алдымен Shift+C, содан кейін Ctrl+S
B)Алдымен ALT+A, содан кейін Alt+B
C)Алдымен Ctrl+S, содан кейін Ctrl+V
D)Алдымен Ctrl+O, содан кейін Ctrl+S
E)Алдымен Ctrl+S, содан кейін Shift+C
{Дұрыс жауабы}=С
252.MS Excel. Ашу командасы:
A)Alt+O
B)Ctrl+S
C)Ctrl+Shift+Del
D)Ctrl+O
E)Alt+Ctrt
{Дұрыс жауабы}=D
253.MS Access. Алғашқы кілтті беру үшін қандай әрекеттерді орындау қажет?
A)Алғашқы кілт болу керек өрісті ерекшелеп, Кірістіру менюіне кіріп, Аталуы (Название)әмірін таңдау.
B)Алғашқы кілт болу керек өрісті ерекшелеп, Түзету менюіне кіріп, Кілтті анықтау әмірін таңдау.
C)Алғашқы кілт болу керек өрісті ерекшелеп, Түр менюіне кіріп, Масштаб әмірін таңдау.
D)Алғашқы кілт болу керек өрісті ерекшелеп, Файл менюіне кіріп, Қарап шығу әмірін таңдау.
E)Алғашқы кілт болу керек өрісті ерекшелеп, Сервис менюіне кіріп, Макрокоманда әмірін таңдау.
{Дұрыс жауабы}=В
254.Кестелік автоформа:
A)ол мәліметтерді енгізу және түзету үшін ыңғайлы.
B)бір жазбаның барлық өрістерін бейнелейді, ол мәліметтерді енгізу және түзету үшін ыңғайлы.
C)бір уақытта жазбалар тобын бейнелейді, оны мәліметтерді шығарып көрсетуде қолдану ыңғайлы.
D)оны мәліметтерді шығарып көрсетуде қолдану ыңғайлы.
E)сыртқы түрі бойынша құрастыруда негізі болған кестеден айырмашылығы жоқ.
{Дұрыс жауабы}=D
255.MS Access. Қандай режим мәліметтер мен операциялар нәтижелерін баспаға шығаруға мүмкіндік береді?
A)Кесте
B)Есептер
C)Макростар
D)Сұрау
E)Форма
{Дұрыс жауабы}=B
256.Мәліметтер қоры – бұл:
A)компьютердің көмегімен басқару шешімдерді қабылдау жүйесі;
B)мәтіндік мәліметтермен жұмыс істеуге арналған программа;
C)құрама мәліметтердің жиыны;
D)мәліметтер жиыны;
E)жұмыс үстеліндегі компьютерлік программа;
{Дұрыс жауабы}=A
257.Excel-дің функциялар Шеберінде “саннан квадраттық түбір алу" функциясы:
A)СУММ
B)КОРЕНЬЧИС
C)SQR
D)КОРЕНЬ
E)КОРЕНЬКВ
{Дұрыс жауабы}=D
258.Excel процессорінің құжатын қалай атайды?
A)Бет.
B)Парақ.
C)Кітап.
D)Презентация.
E)Десте.
{Дұрыс жауабы}=B
259.MS Word. Мәтіннің бір бөлігінде қаріп типін және өлшемін өзгерту үшін алдын ала орындау керек:
A)бұл мәтін бөлігінің орнын ауыстыру
B)бұл мәтін бөлігін көшіру
C)бұл мәтін бөлігін алмастыру
D)бұл мәтін бөлігін жою
E)бұл мәтін бөлігін ерекшелеу
{Дұрыс жауабы}=E
260.А2+В5 формуласы:
A)В5 ұяшықтағы мәннен А2 ұяшығындағы мәнді алып тастайды.
B)В5 және А2 ұяшықтар диапазонына нұсқайды.
C)В5 және А2 ұяшықтардағы мәндерді қосады.
D)А2 ұяшықтағы мәннен В5 ұяшығындағы мәнді алып тастайды.
E)А2 және В5 ұяшықтарын ерекшелейді.
{Дұрыс жауабы}=C
261.MS Access. Егер өріс аты "туылған күні" болса, онда өріс типін көрсетіңіз:
A)күнуақыт
B)мәтіндік
C)сандық
D)логикалық
E)ақшалық
{Дұрыс жауабы}=A
262.MS Access. "Фамилия" өрісінде алфавит бойынша қарап шығу үшін әмір қолданылады:
A)қарап шығу
B)іздеу
C)фильтрация
D)кеңетілген фильтрация
E)сұрыптау
{Дұрыс жауабы}=E
263.MS Word программасында "Абзац" әмірі қандай менюде орналасқан:
A)түр.
B)түзету.
C)формат.
D)анықтама.
E)кесте.
{Дұрыс жауабы}=C
264.MS Excel программасы - бұл...
A)мәтіндік редактор
B)мәліметтер қоры
C)электрондық кесте
D)графикалық редактор
E)сөздік
{Дұрыс жауабы}=C
265.Файлды айырбастау буфері арқылы көшірмесін алу үшін келесіні орындау қажет:
A)түзету - көшірмесін алу, түзету - қою.
B)терезе - көшірмесін алу.
C)файл - көшірмесін алу.
D)түзету - көшірмесін алу - қою.
E)түзету - қиып алу - қою.
{Дұрыс жауабы}=A
266.Қай командалардың көмегімен бетке өрнектеп рамка қоюға болады?
A)Формат - Шекаралар мен заливка
B)Қою - Сурет
C)Формат - Кесте
D)Формат - Стиль
E)Формат - Автоформат
{Дұрыс жауабы}=A
267.Excel. Экранда формула қатарын және қалып-күй қатарын көрсетуалып тастау үшін қажет:
A)Сервис - Настройка - Вид тізбегін орындау және сәйкес жалаушаларды қосу.
B)Сервис - Вид - Вид тізбегін орындау және сәйкес жалаушаларды қосу.
C)Сервис - Параметры – Вид тізбегін орындау және сәйкес жалаушаларды қосу.
D)Правка - Параметры - Вид тізбегін орындау және сәйкес жалаушаларды қосу.
E)Вид - Параметры тізбегін орындау және сәйкес жалаушаларды қосу.
{Дұрыс жауабы}=E
268.MS Access. Есеп дегеніміз не?
A)Құжатты жоюға арналған объект.
B)Презентацияға арналған объект.
C)Құжатты баспаға шығаруға арналған объект.
D)Құжатты құруға арналған объект.
E)Құжатты сақтауға арналған объект.
{Дұрыс жауабы}=C
269.Дестелердің (пакет)қайсысы мәліметтер қорымен жұмыс істеуге мүмкіндік береді?
A)MathCAD.
B)MS Access.
C)Math Lab.
D)Блокнот.
E)MS Word.
{Дұрыс жауабы}=B
270.MS Excel-де ұяшық блоктарының дұрыс жазылуын көрсетіңіз:
A)С20...D35.
B)С20:D35.
C)С20\D35.
D)С20-D35.
E)С20D35.
{Дұрыс жауабы}=B
271.Бет параметрлерін орнатуға болады:
A)Word жүктелген кезде
B)Файл – Құру әмірі бойынша
C)Файл – Бет параметрлері әмірі көмегімен
D)Кірістіру – Объект әмірі көмегімен
E)Файл – Баспаға шығару әмірі көмегімен
{Дұрыс жауабы}=C
272.Диалогтық терезенің дұрыс тағайындалуын көрсетіңіз:
A)графикалық бейнелерді құру үшін арналған
B)басқа терезеге өту үшін арналған
C)мәтіндерді құру үшін арналған
D)ағымдағы қосымшамен жұмыс істеу параметрлерін орнату және таңдау үшін арналған
E)құжаттарды, кестелерді, мәліметтер қорларын түзетіп өңдеу үшін арналған
{Дұрыс жауабы}=D
273.Word редакторында горизонталдік сызғыштың сол жағындағы төменгі үшбұрыш не үшін арналған ?
A)Оң жақтан шегіністі орнату үшін.
B)Азат (жаңа) жол шегінісін орнату үшін.
C)Абзацты жылжыту үшін.
D)Абзацтың көшірмесін алу үшін.
E)Сол жақтан шегіністі орнату үшін.
{Дұрыс жауабы}=E
274.Excel. Ұяшық ішінде қаріпті және қаріп өлшемін өзгертуге бола ма?
A)Тек қаріп типін өзгертуге болады
B)Тон режимінде ғана болады
C)Тек қаріп өлшемін ғана өзгертуге болады
D)Болмайды
E)Болады
{Дұрыс жауабы}=E
275.2-баған мен 3-жолдың қиылысында орналасқан ұяшық белгіленеді:
A)ЗС.
B)2А.
C)ВЗ.
D)3A.
E)ЗС.
{Дұрыс жауабы}=C
276.Басқа құжаттарға сілтемелерді сақтауға арналған арнайы өріс – бұл:
A)сандық өріс.
B)мәтіндік өріс.
C)гиперсілтеме.
D)есептегіш.
E)OLE объектісінің өрісі.
{Дұрыс жауабы}=C
277.MS Access. Макрос дегеніміз?
A)Бір әрекетті құрылымдық түрде сипаттайтын объект.
B)Word орындайтын бірнеше әрекеттерді құрылымдық түрде сипаттайтын объект.
C)Access Basic орындайтын бір әрекетті құрылымдық түрде сипаттайтын объект.
D)Access Basic орындайтын бірнеше әрекетті құрылымдық түрде сипаттайтын объект.
E)Процесті ұсақ әрекеттерге бөлуге мүмкіндік беретін және Access Basic орындайтын бір немесе бірнеше әрекеттерді құрылымдық түрде сипаттайтын объект.
{Дұрыс жауабы}=D
278.МҚБЖ (мәліметтер қорын басқару жүйелері)- бұл:
A)компьютерлік моделдеуді жүргізуге арналған программалар кешені;
B)компьютердің көмегімен басқару шешімдерін қабылдау жүйелері.
C)құрылымдық мәліметтер жиыны;
D)мәліметтермен алмасу үшін арналған программалар кешені;
E)МҚ-да мәліметтерді сақтау, қосу, жою және түзетіп өңдеуге арналған программалық жүйе;
{Дұрыс жауабы}=E
279.Оперциялардың ішінде қайсысы терістеу операциясы?
A)OR.
B)NOT
C)AND.
D)DIV.
E)MOD.
{Дұрыс жауабы}=B
280.Excel электрондық кестесінде адресация түрлері:
A)абсолюттік, аралас, қарапайым.
B)абсолюттік, жәй, аралас.
C)салыстырмалы, абсолюттік, қарапайым.
D)салыстырмалы, аралас, қарапайым.
E)абсолюттік, салыстырмалы, аралас.
{Дұрыс жауабы}=E
281.MS Word кестесінде бағанды қалай жоюға болады?
A)Кесте – Ұяшықтарды жою – Қатарды жою
B)Кесте – Ұяшықтарды жою – Бағанды жою
C)Түзету – Көшірмесін алу – Қатарды жою
D)Қою – Объект – Қатарды жою
E)Кесте – Ұяшықтарды қосу – Қатарды қосу
{Дұрыс жауабы}=B
282.Электрондық кестеде қандай таңбадан кейін формулалар жазылады?
A)+ белгісінен кейін.
B)бос орын белгісінен кейін.
C)сан сияқты.
D)= белгісінен кейін.
E) белгісінен кейін.
{Дұрыс жауабы}=D
283.MS Excel. Қосынды формуласының дұрыс жазбасын көрсетіңіз:
A)сумм А1:А10
B)= сумА1:А10
C)сумм(А1:А10)
D)сумм(А1:А10)
E)сум(А1:А10)
{Дұрыс жауабы}=C
284.MS Access. Егер өріс аты "медикаменттер саны" болса, онда өріс типін көрсетіңіз:
A)ақшалық
B)мәтіндік
C)сандық
D)логикалық
E)мемо
{Дұрыс жауабы}=C
285.MS Access. Төменде көрсетілген тізбектердің қайсысы кему реті бойынша сұрыпталған?
A)$10, $25, $5, $33...
B)101296, 021298, 021197,141096
C)12,144,245, 53,94
D)Астра, Гвоздика, Ландыш, Роза
E)Яма, Тина, Овраг, Камень, Берег...
{Дұрыс жауабы}=E
286.Ақпаратты көрнекі бейнелеу үшін және диалогтық интерфейсті құру үшін арналған Microsoft Access объектісі:
A)макрос.
B)кесте.
C)есеп.
D)сұрау.
E)форма.
{Дұрыс жауабы}=E
287.Қандай программа мәліметтер қорымен жұмыс істеуге арналған?
A)MS Explorer
B)MS PowerPoint.
C)MS Word.
D)MS Access.
E)MS Excel.
{Дұрыс жауабы}=D
288.Word-та жаңа бетке көшу әдісі
A)Формат-Табуляция
B)Кірістіру-Бөлу командасын, CTRL+ENTER пернелері комбинациясын басу арқылы орындауға болады.
C)Кірістіру-Бөлу командасын, CTRL+F1 пернелері комбинациясын басу арқылы орындауға болады.
D)Кірістіру-Бет командасын, Shift+оң жағы пернелері комбинациясын басу арқылы орындауға болады.
E)ENTER пернесінің көмегімен
{Дұрыс жауабы}=В
289.MS Word-та мәтінің ішіне жылдам араласуға болады:
A)бағдарша пернесі көмегімен
B)Shift+PrintScreen
C)Page Up, Page Down пернесі көмегімен
D)Home, End пернесі көмегімен
E)айналдыру жолағы арқылы
{Дұрыс жауабы}=С
290.Excel-де есептеу нәтижесіндегі ұяшық мынадай символмен басталады:
A)\
B)
C)*
D)=
E)+
{Дұрыс жауабы}=D
291.Access дегеніміз бұл:
A)Деректер қорын өңдеуге және құруға арналған бағдарлама
B)Операциялық жүйе
C)Электрондық кесте
D)Мәтінді өңдеуге арналған бағдарлама
E)Графикалық редактор
{Дұрыс жауабы}=А
292.MS Access-те не форма болып табылады?
A)Деректерді шығару және оларды экранда бейнелеу үшін арналған объект
B)Деректерді шығару үшін арналған объект
C)Деректерді енгізуге және оларды экранда бейнелеу үшін арналған объект
D)Деректерді шығару және оларды экранда үшін арналған объект
E)Деректерді экранда шығару үшін арналған объект.
{Дұрыс жауабы}=С
293.Micrsoft Access-те ақпаратты нақты көрсетуге және диалогты интерфейсті құруға арналған объект?
A)Сұраныс
B)Форма
C)Есеп
D)Кесте
E)Макрос
{Дұрыс жауабы}=В
294.Негізгі мәтіндік редактордың функциясына қатысты:
A)құру, редактірлеу, мәтінді тану
B)мәтіндік файлдан ұсынылған ақпараттарды автоматты түрде аудару
C)көшіру, араласу, мәтін фрагменттерін іздеу және жою
D)файл аттарын өзгерте алмау
E)ДК-мен ресурстарды және процесстерді басқару, бұл ресурстарды мәтінді құру кезінде қолдана алатын.
{Дұрыс жауабы}=С
295.MS Access. Төменде көрсетілген тізбектердің қайсысы кему реті бойынша сұрыпталған?
A)$10, $25, $5, $33...
B)101296, 021298, 021197,141096
C)12,144,245, 53,94
D)Астра, Гвоздика, Ландыш, Роза
E)Яма, Тина, Овраг, Камень, Берег...
{Дұрыс жауабы}=E
296.MS Access-те есеп режимінде:
A)баспаға шығарады
B)деректерді сұрыптайды
C)деректерді фильтрден өткізеді
D)өрістің типін таңдайды
E)деректерді таңдап алады.
{Дұрыс жауабы}=А
297.Бағандар және қатарлар жиынында қиылысқан жерінде орналасқан бөлек ұяшық белгіленген. Қандай функция ұяшықтың белгіленуін орындайды?
A)Деректерді көшіреді
B)Ұяшықтарды адрестейді
C)Қателіктерін анықтайды
D)Гиперсілтемені анықтайды
E)Деректерді өшіреді.
{Дұрыс жауабы}=В
298.Word-тағы құжатты баспаға жібермес бұрын мына команда көмегімен көруге болады:
A)Түр-Алдын ала көру
B)Файл- Алдын ала көру
C)Жөндеу- Құжатты көру
D)Файл-Баспаға беру- Алдын ала көру
E)Түр-Құжатты көру.
{Дұрыс жауабы}=A
299.MS Excel – дегі берілгендерді сақтаудағы ең кіші элемент
A)жұмыс парағы
B)ұяшық
C)кестелік процессор
D)операциялық жүйе
E)файл
{Дұрыс жауабы}=B
300.Word-та мәтінді өңдеу үшін үш түрлі тізім бар?
А)Араб цифрлары, римдік цифрлары, маркерлер.
В)Маркіленген, графикалық, көпдеңгейлік.
C)Маркіленген, номерленген, графикалық
D)Маркіленген, номірленген, көпдеңгейлік.
E)Маркіленген, графикалық, көпдеңгейлік.
{Дұрыс жауабы}=D
301.= АЗ+В6 формуласы нені орындайды?
A)А3 және В6-ны белгілеу
B)A3:В6 диапазонын белгілейді
C)В6-дан А3-ті алып тастайды
D)A3 ұяшығындағы мәліметті В6 ұяшығындағы мәліметке қосады
E)Дұрыс жауап жоқ
{Дұрыс жауабы}=D
302.MS Access. Жазбаларды көшіру үшін қандай командаларды орындау керек?
A)Мәтінді жазбаны белгілеп, Вставка менюіне кіріп Примечание командасын орындаймыз
B)Мәтінді жазбаны белгілеп, Вставка менюіне кіріп Вырезать командасын орындаймыз
C)Мәтінді жазбаны белгілеп, Правка менюіне кіріп Копировать командасын орындаймыз
D)Мәтінді жазбаны белгілеп, Правка менюіне кіріп Перейти командасын орындаймыз
E)Мәтінді жазбаны белгілеп, Правка менюіне кіріп Заменить командасын орындаймыз
{Дұрыс жауабы}=C
303.Word. Экранда координаттық сызғышты шығару үшін қай менюге кіреміз?
A)Сервис.
B)Формат.
C)Правка.
D)Таблица.
E)Вид
{Дұрыс жауабы}=E
304.(А1:А20)ұяшығындағы ең кіші санды табатын функцияны көрсет:
A)МинА1:А20
B)=Мин(А1:А20)
C)= минимальное А 1 : А 1 0
D)= (A1:A20)
E)Мин(А1:А20)
{Дұрыс жауабы}=B
305.Microsoft Access: Мәліметтер типі болмайтын типті көрсет:
A)логикалық
B)ақша
C)нақты
D)мәтіндік
E)сандық
{Дұрыс жауабы}=C
306.Айқасқан сұранысты қай режимде жасайды?
A)есеп конструкторында
B)қалып шеберінде
C)сұраныс шеберінде
D)сұраныс конструкторында
E)есеп шеберінде
{Дұрыс жауабы}=D
307.МҚ:Мәліметтер моделін көрсет?
A)Математикалық
B)Геометриялық.
C)құрылымдық
D)Иерархиялық
E)ішкі сыртқы
{Дұрыс жауабы}=D
308.Егер экраннан саймандар тақстасы жоғалып кетсе, оны қайтару үшін не істейміз:
A)контекстік менюді шақырамыз.
B)Вставка - Панели инструментов командасын орындаймыз
C)Сервис – Параметры-командасын орындаймыз
D)Вставка - Объект- Панели инструментов командасын орындаймыз.
E)Вид - Панели инструментов командасын орындаймыз.
{Дұрыс жауабы}=E
309.Excel A1:A10 ұяшығындағы сандардың орташасын табу үшін:
A)= СРЗНАЧ(А1;А10).
B)= СРЗНАЧ(А1 :А10).
C)= СУММ(А1:А10).
D)= CP3HA4(A1;A10).
E)= ДА1;А10).
{Дұрыс жауабы}=B
310.Өзара байланысқан кестелер нені береді?
A)Диаграмма.
B)Мәліметтер қорын.
C)Ішкі мәліметтер схемасын.
D)Мәліметтер моделін
E)қосымша беттерді
{Дұрыс жауабы}=D
311.Парақ параметрін беретін команда?
A)Файл Параметры страницы.
B)Предварительный просмотр Параметры страницы.
C)Правка Параметры страницы.
D)Вставка Параметры страницы.
E)Вид Параметры страницы.
{Дұрыс жауабы}=A
312.Excel процессорына сәйкес келетін элемент?
A)объектілердің белгішелері және жарлығы
B)есептер тақтасыПанель задач.
C)Таблицапанелі.
D)Формула жолы
Е)Пуск жолы
{Дұрыс жауабы}=D
313.Word-қа қойылған кестенің ұяшықтарын біріктіру үшін:
A)ұяшықты белгілеп, тышқанның оң жағын басамыз
B)артық ұяшықты Delete пернесінің көмегімен өшіреміз.
С)формат – ячейки – объединение командаларын орындаймыз
D)ұяшықтарды біріктіру тек Excel-де мүмкін.
Е)бірігетін ұяшықтарды белгілеп Таблица- Объединить ячейки командаларын орындаймыз.
{Дұрыс жауабы}=E
314.MS Ехсе1.Бағандар қандай ретпен орналасады?
А)1-256, одан кейін 257-500, одан кейін 501-1000 и т.д.
B)IA-1Z, одан кейін 1AA-1AZ, одан кейін 1BA-1BZ и т.д.
C)A1-Z1, одан кейін B2-Z2, одан кейін BA3-BZ3 и т.д.
D)А-Я, одан кейін АА-АЯ, одан кейін БА-БЯ и т.д.
Е)A-Z, одан кейін AA-AZ, одан кейін BA-BZ и т.д.
{Дұрыс жауабы}=E
315.MS Access программасында анықтаманы қалай шығарады?
A)Enter
B)F12
С)ЕSC
D)F10
E)F1
{Дұрыс жауабы}=E
316.Access-те кесте бағандарымен не істеуге болмайды?
A)өспелі және кемімелі түрде сұрыптауға
B)Мәліметтері бар бағанды басқа кесте көшіруге
C)баған мөлшерін өзгеруге болмайды
D)бағандарды алмастыруға болмады
E)басқа бағандар ауысқанда басқа бағандарды белгілеуге болмайлы
{Дұрыс жауабы}=B
317.МҚ. Сөйлемді аяқтанңыз: реляциялық база – ақпарат сақталатын орын ... деп аталады.
А)графтар.
В)ағаштар.
С)кестелер.
D)есептер.
E)тізімдер.
{Дұрыс жауабы}=C
318.MS Word-та Колонтитул деген не?
A)Колонтитул дегеніміз абзац.
В)Функцияның бір түрі.
C)Оператордың бір түрі
D)Менюдің бір командасы
Е)Анықтамалық мәтін орналасқан бет аймағы
{Дұрыс жауабы}=E
319.Excel. Ұяшықтың байланысты адресі - бұл:
A)баған номері мен жол номерінен құралатын ұяшықтың белгіленуі
В)латын алфавитінен тұратын ұяшықтың белгіленуі
C)баған номерінен тұратын ұяшықтың белгіленуі
D)$ белгісінен және баған номерінен тұратын ұяшықтың белгіленуі
Е)жол номерінен тұратын ұяшықтың белгіленуі
{Дұрыс жауабы}=D
320.Электрондық кестеде А1:В2 ұяшығы белгіленсе, бұл топқа қанша ұяшық бар?
А)3
В)2
С)5.
D)6.
Е)4.
{Дұрыс жауабы}=E
321.MS Word. Мәтіндегі сөйлемдерді белгілеу үшін
A)абзацтың сол жағына курсорды қойып, тышқанның оң жағын екі рет басу керек
В)абзацтың кезкелген сөзіне курсорды қойып, тышқанның сол жағын басу керек
C)сөйлемге екі рет басып тышқанның сол жағын басу керек
D)абзацтың басына тышқанмен басып, тышқанмен жібермей абзацтың соңына дейін сүйреп апарамыз
Е)Ctrl пернесін басып, сөйлемнің кезкелгеніне тышқанның сол жағын басу керек
{Дұрыс жауабы}=E
322.Түзету мәзірінің басты командалары:
A)қаріп, абзац, тізім, шекара және бояу
B)үзік, бет нөмірі, күн және ай мерзімі
C)құру, ашу, сақтау және жабу
D)жай, электронды документ және бетті бөлу
E)қиып алу, көшіру және қою
{Дұрыс жауабы}=E
323.Саймандар тақтасы деп нені атаймыз?
A)Қаріптерді өзгертуге арналған батырмалар жиыны
B)Меню жолдары
C)Жарлық
D)Белгілі бір командаларды орындауға арналған батырмалар
E)Меню командалары
{Дұрыс жауабы}=D
324.MS WORD. Сөйлемнің орфографиялық қатесін тексеру үшін курсорды белгіленген сөзге қойып нені басамыз?
A)Enter-ді
В)Esc-ті
C)Тышқанның оң жағын
D)Тышқанның сол жағын
Е)Тышқанның ортаңғы түймешесін
{Дұрыс жауабы}=C
325.MS Excel. Формула құрғанда не қолданамыз?
A)Мастер рисунков
В)Мастер отчетов
C)Мастер функций
D)Мастер форм
Е)Мастер диаграмм
{Дұрыс жауабы}=C
326.Бір кітап парақтары қайда сақталады?
A)Internet-те.
B)Жұмыс үстелінде
C)Бір файлда
D)Бір мәліметтер қорында
E)әр түрлі файлда
{Дұрыс жауабы}=C
327.Тізімге Автофильтрация жасау үшін:
A)Сервис, Параметры, Автофильтр командаларын орындау керек
В)Вставить, Автофильтр командаларын орындау керек.
C)Правка, Удалить лист немесе Удалить командаларын орындау керек.
D)Правка, Переместитьскопировать лист, установить флажок Создавать копию командаларын орындау керек..
Е)Данные, Фильтр, Автофильтр командаларын орындау керек.
{Дұрыс жауабы}=E
328.Access мәліметтер қорының негізгі обьектілерін атаңыз:
A)кестелер, сұраныстар, формалар, макростар мен модульдер
B)кестелер, сұраныстар, формалар, есептер
C)кестелер, сұраныстар, макростар мен модульдер
D)кестелер, есептер, макростар мен модульдер
E)кестелер, сұраныстар, макростар мен модульдер
{Дұрыс жауабы}=A
329.МҚ. Access-те қалып не үшін қажет?
A)Мәліметті іздеу үшін.
B)Ыңғайлы және әрлі болу үшін.
C)Мәліметті сақтау үшін.
D)Сұрыптау үшін.
E)Қағазға басу үші.
{Дұрыс жауабы}=B
330.Excel ұяшығында формула неден басталады?
A)#.
B)!.
C): =
D)ешқандай белгі керек емес
E)=
{Дұрыс жауабы}=E
331.Microsoft Word-ң кеңейтілуі:
A)PCX
B)RTF
C)DIC
D)BMP
E)DOC
{Дұрыс жауабы}=E
332.Excel. Жаңа кітап құру үші:
A)Стандартты құралдар сайманында Открыть командасын орындау керек
B)Alt + N пернесін басу керек
C)MS Word программасы арқылы
D)Файл-Открыть арқылы
E)Файл-Создать арқылы
{Дұрыс жауабы}=A
333.Excel-дің ең кішкентай элементі
A)Ұяшық
B)Бағана
C)Блок
D)Жол
E)Диапазон
{Дұрыс жауабы}=A
334.Қай режимде редактілеуге мүмкіндік жоқ, бірақ беттерді көруге болады?
A)Стандартты программа
B)Разметка страниц.
C)Предварительный просмотр.
D)Web - страница.
E)Обычный режим.
{Дұрыс жауабы}=C
335.Excel-де бір уақытта қанша ұяшық активті болады?
A)Жұмыс кітабының барлық ұяшығы
B)Үштен көп емес
C)Ағымдағы құжаттың барлық ұяшығы
D)Бір ғана
E)100
{Дұрыс жауабы}=C
336.Мәтін тергенде енгізілген символ позициясы қалай экранда бенеленеді?
A)Кездейсоқ
B)Әріптермен
C)Курсормен
D)Координатамен
E)Адреспен
{Дұрыс жауабы}=С
337.Microsoft Access программасында не арқылы кесте байланысады?
A)"мәліметтер қоры".
B)басты терезе
C)мәліметтер схемасы.
D)"байланыс" терезесінде
E)мәліметтерде
{Дұрыс жауабы}=D
338.Қай программа мәтінмен жұмыс істеу үшін арналған?
A)Microsoft Excel
B)Microsoft Power Point
C)Microsoft Access
D)Microsoft Binder
E)Microsoft Word
{Дұрыс жауабы}=E
339.A1:B2 бұл жазу нені көрсетеді:
A)А1 ұяшығының мәнін В2 ұяшығының мәніне бөлдісін
B)А1 ұяшығының мәнін В2 ұяшығының мәніне көшірмесін
C)А1 ұяшығының мәнін В2 ұяшығының мәніне ауыстыруын
D)А1 и В2 екі ұяшықтардың диапазонын
E)Al, A2, Bl, B2 ұяшықтарының диапазонын
{Дұрыс жауабы}=E
340.MS Access. Сұраныс дегеніміз...
A)кейбір шарттарды қанағаттандыратын мәліметтерді бөліп алу
B)мәліметтерді сұрыптау
C)мәліметтер бойынша есеп беру
D)жазбалар
E)жаңа жазба
{Дұрыс жауабы}=A
341.Мәлметтер қоры. Access-тегі кесте не үшін берілген?
A)Сұрыптау үшін
B)Белгілі-бір түрде мәліметтерді кескіндеу
C)Есептерді түзету
DМәліметтерді сақтау
E)Мәліметтерді іздеу
{Дұрыс жауабы}=D
342.Word текстік процессоры менюдегі кейбір командалар үшбұрышпен белгіленсе - бұл:
A)олар қазіргі уақытта орындалмайды
B)олар көп қолданылады
C)олар орындалуына қосымша информацияны қажет етеді
D)олар жиі қолданылады
E)олар өздерінің орындалу барысында ішкі меню шақырады
{Дұрыс жауабы}=E
343.Excel. Қай формула дұрыс жазылған?
A)= А1+2А
B)= 1А+2А
C)A1+A2+A3
D)= A1+A2+A3
E)А1+А2+АЗ =
{Дұрыс жауабы}=D
344.MS Access. Tab батырмасы не үшін пайдаланылады...
A)есепті баспаға шығару
B)кестеде бір өрістен екінші өріске ауысу
C)іс-әрекетті қайтару
D)жаңа жазбаға өту
E)сұранысты қалыптастыру
{Дұрыс жауабы}=B
345.MS Access. Сұраныс дегеніміз не?
A)мәліметтерді енгізу объектісі
B)мәліметтерді қағазға кескіндеуге арналған объекті
C)мәліметтерді енгізу және экранға кескіндеу объектісі
D)мәліметтерді экранға кескіндеу объектісі
E)мәліметтерді шығару объектісі
{Дұрыс жауабы}=D
346.MҚ. Сөйлемді жалғастырыңыз: иерархиялық қор – бұл мәліметтерді мына түрде сақтайды:
A)ағаш
B)кесте
C)сұраныс
D)тізім
E)есеп беру
{Дұрыс жауабы}=A
347."Жоқ" логикалық элементі орындайды:
A)қосу
B)бөлу
C)кері
D)көбейту
E)тексеру
{Дұрыс жауабы}=C
348.Е8 ұяшығы орналасады:
A)8 жол
B)А баған, 1 жол
C)В баған, 8 баған
D)Е баған, 4 жол
E)Е баған, 8 жол
{Дұрыс жауабы}=E
349.Менюден автоматты формуланы қою үшін:
A)Түзету Объект Тип объекта Microsoft Equation 3.0.
B)Сервис Объект Тип объекта Microsoft Equation 3.0.
C)Формат Объект Тип объекта Microsoft Equation 3.0.
D)Қою Объект Тип объекта Microsoft Equation 3.0.
E)Кесте Объект Тип объекта Microsoft Equation 3.0.
{Дұрыс жауабы}=D
350.Microsoft Excel – керекті жолдың биіктігін орнату үшін қай команданы қолданамыз:
A)Формат - Жол - Биіктік
B)Жолдың бикітігі өзгермейді
C)Биіктік - Жол - Түр
D)Қою - Жол - Биіктік
E)Түр - Жол - Биіктік
{Дұрыс жауабы}=A
351.Мәліметтреді сақтаудағы программаның негізі болатын Microsoft Access объектісі:
A)Сұраныс
B)Форма
C)Кесте
D)Модуль
E)Макрос
{Дұрыс жауабы}=C
352.Excel құжатына сәйкес кеңейтілуді көрсетіңіз?
A)*.bmp
B)*.xls
C)*.рсх
D)*.cdr
E)*.txt
{Дұрыс жауабы}=B
353.WORD редакторындағы беттің өлшемін орнату үшін қай меню пунктін орындау қажет:
A)түзету
B)формат
C)түр
D)сервис
E)файл
{Дұрыс жауабы}=E
354.MS Excel –дегі D2 ден D7 дейінгі ұяшық аралығындағы қосу формуласын мына түрде жазылады:
A)= CУMM(D2;D7)
B)= СУММ (D2:D7)
C)= СУММ (D2-D7)
D)= СУММ (D2, D3.D7)
E)= СУММ (D2,D7)
{Дұрыс жауабы}=B
355.WORD редакторы - бұл:
A)антивирустік программа
B)графикалық процессор
C)кестелік процессор
D)мәтіндік редактор
E)мәліметтер қоры
{Дұрыс жауабы}=D
356. Excel кестесіндегі ұяшықтар координатасы не деп аталады?
A)Сандар
B)Торлар
C)Әріптер
D)Адрестер
E)Нөмірлер
{Дұрыс жауабы}=D
357.MS Access. Өрістің атауы "Баға" болса, онда өрістің типін көрсетіңіз:
A)мемо
B)ақшалық
C)сандық
D)мәтіндік
E)логикалық
{Дұрыс жауабы}=B
358.Excel-дегі минимальды мәнді көрсететін функция:
A)МАХ
B)ЗНАЧМИН
C)МИНА
D)МИНЗНАЧ
E)МИН
{Дұрыс жауабы}=E
359.Формуланы түзетудегі енгізу режимінде қай батырманы басу арқылы сілтемені салыстырмалыдан абсолюттіге және керісінше ауыстыруға болады:
A)F7
B)F4
C)F1
D)F6
E)F2
{Дұрыс жауабы}=B
360.Word. Диалогтық терезедегі "Беттің параметрінде" нені орнатуға болмайды:
A)беттің ориентациясын
B)беттің өлшемін
C)колонтитулаға дейін қашықтық
D)абзацтың ара-қашықтығын
E)бет өрістерінің өлшемін
{Дұрыс жауабы}=D
361.MS Excel. Кестедегі ең аз енгізілетін мәлімет:
A)блок
B)ұяшық көрсеткіштері
C)жол
D)жұмыс беті
E)ұяшық
{Дұрыс жауабы}=E
362.Excel. Ұяшықтың оң жағында, сол жағында, жоғарғы жағында және төменгі жағында орналасқан ұяшықты не деп атайды:
A)аралас
B)аралас емес
C)арнайы
D)көршілес
E)реттелген
{Дұрыс жауабы}=A
363.Word. Мына әрекеттің қайсысымен мәтінді форматтауға болмайды?
A)шрифті орнату
B)символ аралық интервалды орнату
C)жол аралық интервалды орнату
D)кестену құру
E)шрифт эффектілерін анықтау
{Дұрыс жауабы}=D
364.Excel. Ұяшықтың абсолютті адресі - бұл:
A)жолдар мен бағандардың номерлерінен құрылған ұяшықтардың белгіленуі
B)жолдар немесе бағандар номерлерінен және $ көмегімен құрылған ұяшықтардың белгіленуі
C)жолдардың нөмірлерінен құрылған ұяшықтардың белгіленуі
D)бағандардың номерлерінен құрылған ұяшықтардың белгіленуі
E)латын алфавитіндегі әріптерден құрылған ұяшықтардың белгіленуі
{Дұрыс жауабы}=B
365.Excel-де формулаға СЗ:В5 блогының адресін басқа ұяшықтаға көшіргенде, осы блоктың адресі өзгермеуі тиіс:
A)С$3:$В$5
B)$СЗ:$В5
C)СЗ:В5
D)С$3:В$5
E)$С$3:$В$5
{Дұрыс жауабы}=E
366.Access-тегі кестелер арасындағы қатынас:
A)кестедегі мәліметтердің бүтіндігін сақтау
B)іздеу жүйелерінің оңай мүмкіндіктері
C)ДЭЕМ өшіп қалған жағдайда кесетеді мәліметтерді қорғау
D)кестедегі кілттер мәліметтерді сұрыптау
E)мәліметтерді жоғарды жылдамдықпен есептеу
{Дұрыс жауабы}=A
367.MS Access. Мына режимдердің қайсысымен өрістің типін және өрісті анықтайсыңдар
A)кесте режимінде
B)есеп беру режимінде
C)ең жақсы кескіндеу режимінде
D)конструктор режимінде
E)мәліметтер қоры терезесі режимінде
{Дұрыс жауабы}=D
368.Сандардың жиыны түрінде берілген, олардың орналастыру немесе кездейсоқ өлшемдерінің параметрлеріне қатысты операциялар қандай функцияларды орындайды?:
A)Мәтіндік
B)Логикалық
C)Статистикалық
D)Динамикалық
E)Математикалық
{Дұрыс жауабы}=E
369.Мәтін абзацының сол және оң жақ шекара көрсеткіші:
A)қоршау
B)колонкалар
C)терезе
D)сызғыш
E)кесте
{Дұрыс жауабы}=D
370."Және" логикалық элементі орындайды:
A)логикалық қосынды
B)қосынды
C)бөлу
D)көбейту
E)салыстыру
{Дұрыс жауабы}=A
371.Электронды архив жүйесіне жататындар :
A)баспа жүйелері
B)қызмет көрсету құралдары
C)кестелік редакторлар
D)мәліметтер қорын басқару құрылғылары
E)мәтіндік редакторлар
{Дұрыс жауабы}=D
372.Кестелерді қоршау қай команданың көмегімен жүзеге асады (дұрыс жауабын көрсетіңіз)?
A)Керекті ұяшықты белгілеп алып, құрал-саймандар тақтасындағы батырманы пайдалану
B)Ұяшықты белгілеп алып, Сурет салу құрал-саймандар тақтасынан керекті сызықты таңдап алып кестенің ішінде тышқанды жылжыту
C)Ұяшықты белгілеп, Сервис - Ұяшықтар – Қоршау командасындағы өлшемдерін таңдау
D)Ұяшықты белгілеп, Формат- Ұяшықтар – Қоршау командасындағы өлшемдерін таңдау
E)Ұяшықты белгілеп, Ұяшықтар форматы - Қоршау командасындағы өлшемдерін таңдау
{Дұрыс жауабы}=D
373.Excel-дегі формалудағы дұрыс жазуды таңдаңыз:
A)= А(В*С)
B)= А:В*С
C)А\(В*С)
D)А(В*С)
E)= А(ВС)
{Дұрыс жауабы}=A
374.Мәтіндік редакторды көрсетіңіз:
A)WordPad
B)MultiEdit
C)MS Word
D)ChiWriter
E)Лексикон
{Дұрыс жауабы}=C
375.WORD мәтінін түзетуге болмайды:
A)ортасына қарай
B)ені бойынша
C)ұзындығы бойынша
D)оң жақтауы бойынша
E)сол жақтауы бойынша
{Дұрыс жауабы}=C
376.MS Word кестесіндегі жолды қалай өшіруге болады ?
A)Кесте- Ұяшықты қосы- Жолды қосу
B)Қою- Объект- Жолды өшіру
C)Формат- Ұяшықтарды өшіру- Жолды өшіру
D)Кесте- Ұяшықты өшіру- Жолды өшіру
E)Түзету-Көшіру- Жолды өшіру
{Дұрыс жауабы}=D
377.Мәліметтер қорын басқару жүйелерін атаңыз:
A)FineReader, Prompt98, Qtrans, RAR
B)Clipper, Paradox, FoxPro, FoxBASE, MS Access
C)MS Excel, Powertweak
D)MS Word, AVP, Dr Web
E)MS PowerPoint, Cache Man
{Дұрыс жауабы}=B
378.Берілгендер – бұл:
A) әр түрлі мәліметтер
B)анықталмаған шешім
C)кез-келген ақпарат
D)түзетуге ыңғайы келетін ақпарат
E)қазіргі танудың нәтижелері
{Дұрыс жауабы}=D
379.Тізім қандай қосымшалардан тұрады:
A)шрифт-интервал-анимация
B)абзац, интервал, шрифт
C)жол аралық және интервал, беттегі күй
D)жол аралық және шегініс
E)нөмірленген, маркерленген, көпдеңгейлі
{Дұрыс жауабы}=Е
380.Формула жолы –
A)көршілес ұяшықтағы формулар тізімі
B)екпінді ұяшықтағы берілгендер және формулалар
C)формуларды жылжыту кезіндегі ұяшықтың адресі
D)екпінді ұяшықтағы формулалар нәтижесі
E)формулаларды басқа бетке көшірудегі ұяшықтың адресі
{Дұрыс жауабы}=B
381.MS Word құжатында кестелерді жою үшін:
A)Кесте -кестені белгілеу, Кесте -Кестені жою
B)Түзету-Бәрін белгілеу-Delete пернесін басу
C)Кестені белгілеп Esc пернесін басу қажет
D)Кестені белгілеп Shift +Esc пернесін басу қажет
E)Кестені белгілеп Ctrl+Break пернесін басу қажет
{Дұрыс жауабы}=A
382.MS Access программасында анықтаманы қалай шығарады?
A)Enter
B)F12
С)ЕSC
D)F10
E)F1
{Дұрыс жауабы}=D
383.Жұмыс кітаптың атын өзгерту үшін:
A)құжаттың титульды жолына көрсеткішті апарып атын өзгерту
B)жабу батырмасын басу қажет
C) беттің жарлығын шерту
D)файл мәзірінен Сохранить как командасын таңдау
E) түзету мәзірінен Атын өзгерту командасын таңдау керек
{Дұрыс жауабы}=D
384.Word редакторында құжатқа сүрет қою үшін:
A)Түр-Картинки
B)Сервис – Сүрет-Картинки
C)Түзету-Картинки
D)Қою-Сүрет-Картинки
E)Пішін-Сүрет
{Дұрыс жауабы} =D
385.Excel – де $D5 сілтемесін көшіру үшін
A)цифр өзермейді, С әріпі тұрады
В)цифр өзермейді, В әріпі тұрады
C)әріп те, цифр да өзгермейді
D)әріп өзгермейді, 4 цифры тұрады
E)цифр да, әріп те өзгереді
{Дұрыс жауабы}=D
386.MS Access. Егер өріс аты фамилия және мамандық болса, типін көрсет
A)ақшалай
B)логикалық
C)мәтіндік
D)мемо
E)сандық
{Дұрыс жауабы}=С
387.Қызметкерлер туралы мәліметтерді сақтау бумасы ...
A)MS Outlook программасындағы КАЛЕНДАРЬ
B)MS Outlook программасындағы ЧЕРНОВИКИ
C)MS Outlook программасындағы ВХОДЯЩИЕ
D)MS Outlook программасындағы ИСХОДЯЩИЕ
E)MS Outlook программасындағы КОНТАКТЫ
{Дұрыс жауабы}=Е
388.Ұяшықты бір орыннан екінші орынға жылшыту үшін не істеу керек:
A)түзету менюінен немесе Көшіру менюінен белгілеп, көрсетілген ұяшықты белгілеп, Түзету менюінен Қою командасын таңдау
B)көшірілгелі отырған ұяшықты белгілеп, Түзету менюінен немесе контекстік менюден Қию командасын таңдап, қоятын орындағы ұяшықты таңдап, Түзету менюінен немесе контекстік менюден Қою командасын таңдау
C)Түзету-Көшіру менюінен таңдап, ұяшықты таңдап, Түзету менюінен Қою
D)ұяшықты таңдап, Түзету менюінен Көшіруді таңдап, Түзету-Қою
E)Түзету-Қию таңдап, ұяшықтарды белгілеп, Түзету –Қою және OK басу
{Дұрыс жауабы}=В
389.MS Word. Абзацты келесі абзацпен біріктіру үшін:
A)бірінші абзац соңына келіп, курсорды қойып End пернесін басамыз
B)бірінші абзац соңына келіп, курсорды қойып Enter пернесін басамыз
C)бірінші абзац соңына келіп, курсорды қойып Delete пернесін басамыз
D)бірінші абзац соңына келіп, курсорды қойып Esc пернесін басамыз
Е)бірінші абзац соңына келіп, курсорды қойып Insert пернесін басамыз
{Дұрыс жауабы}=C
390.Арнайы символдар бұл:
A)пернетақтадағы пернелерге сәйкес келмейтін символдар
B)символдар кестесінде жоқ символдар
C)сервис менюінің Автозамена режимінде қолдануға болмайтын символдар.
D)компьютердің программалық үзгішін (прерывание)құруға арналған символдар
E)мәтіндік құжатты құруда қолдануға болмайтын символда
{Дұрыс жауабы}=A
391.Локальды желілерді бір-бірімен байланыс конфигурациясы не деп аталады?
A)форма
B)байланыс
C)ресурс
D)топология
E)жүйе
{Дұрыс жауабы}=D
392.Windows операциялық жүйесінде WEB-бетін көру үшін пайдаланылатын программа?
A)MS Word
B)Internet Explorer
C)MS Access
D)MS Excel
E)Outlook Express
{Дұрыс жауабы}=A
393.INTERNET телеконференция қызметін көрсетіңіз :
A)бірнеше қолданушылардың арасындағы мәселелерді талқылау және алмасу мүмкіндіктері
B)электрондың пошта
C)ауа-райы қызметі
D)тестілеу қызметі
E)танысу қызметі
{Дұрыс жауабы}=A
394.Web сайттар құру үшін гипермәтіндік қандай тіл қолднанамыз:
A)Delphi
B)Pascal
C)Fortran
D)С++
E)HTML
{Дұрыс жауабы}=E
395.Компьютерді локальды желіге жалғау үшін не керек:
A)желілік топология
B)желілік фильтер
C)сервер
D)кабель
E)желілік адаптер
{Дұрыс жауабы}=E
396.Электрондық хатқа файлды енгізу үшін:
A)хат пен файлды бір бумада жібереміз
B)вставка-файл командасын орындаймыз немесе Буфер инструментін қолданамыз
C)файл құрамын хатқа көшіреміз?
D)вставка-файл командасын немесе скрепка тәрізді белгіні қолднамыз
E)файл-вставка командасын немесе скрепка тәрізді белгіні қолднамыз.
{Дұрыс жауабы}=D
397.Желіге жалғанған компьютерлердің сымдарын орталық сымдарға жалғау топологиясы:
A)интернет
B)шина
C)жұлдыз
D)конвеер
E)сақина
{Дұрыс жауабы}=С
398.Бір мекемеде компьютерлерді біріктіретін торап қалай аталады?
A)Компьютерлік
B)Жергілікті
C)Аймақтық
D)Глобальды
E)Локальды
{Дұрыс жауабы}=A
399.Ең қарапайым желі топологиясы:
A)асимметрия
B)шина
C)жұлдыз
D)овал түрінде
E)сақина
{Дұрыс жауабы}=B
400.Файлдарды тасымалдау қызметі - бұл:
A)Wais.
B)FTP.
C)DNS.
D)ICQ.
E)IRC.
{Дұрыс жауабы}=B
401.INTERNET-те E-mail қызметінің тағайындалуын көрсетіңіз:
A)мәтінмен жұмыс.
B)ойын.
C)электрондық почта.
D)мәліметтер қоры.
E)тестілеу құралы.
{Дұрыс жауабы}=C
402.HTML - бұл:
A)құрылымдық сұраныс тілі
B)гипермәтін жіберу хаттамасы
C)бағдарламалау тілі
D)гипермәтіндік программалау
E)файлдарды беру хаттамасы
{Дұрыс жауабы}=B
403.Стандартты желілік топологияларға мыналады жатқызуға болмайды:
A)жұлдызды
B)аралас
C)жалпы шиналы
D)сақиналы
E)жапырақты
{Дұрыс жауабы}=В
404.Браузерлер қай программа түріне жатады?
A)архиваторлар
B)реттеу
C)антивирустық
D)драйверлер
E)коммуникациялық
{Дұрыс жауабы}=E
405.Бір құжатқа екінші құжат объектілері әдістеріннің жиынтығын қолдану не деп аталады
A)Интернет-технологиялары
B)Желілік технологиялар
C)Программалау
D)OLE технологиялары
E)HTML
{Дұрыс жауабы}=C
406.Өшірілген компьютерлік желілерге қосылу үшін:
A)телеграфты сымдар
B)телефонды сымдар
C)электр желілер
D)факстар
E)электронды схемалар
{Дұрыс жауабы}=B
407.Internet бетінің адресінің дұрыс жазылуын көрсетіңіз:
A)htp:www.mail
B)httpwww. mail
C)htp:www. mail
D)http:www. mail-ru
E)http:www.mail
{Дұрыс жауабы}=B
408.Локальды тораптар. Егер торап белгіленбеген сервер компьютерлерден тұрса, онда торап қалай аталады?
A)әр түрлі
В)глобальді
C)белгіленген серверлі
D)біррангті
E)тізбектелген торап
{Дұрыс жауабы}=D
409.Internet. Домен - бұл:
A)иеленушінің ұйымдастыру категориясы мен компьютердің орналасу орнын анықтайтын Интернеттегі компьютерлер тобы атауының жалпы бөлігі
B)қарапайым мәтіндік және графикалық информациялармен қатар басқа құжаттарға гиперсілтемелері болады
C)программалардың жұмысына керекті мәліметтерді желі арқылы беретін компьютер
D)чатта пайдаланатын қолданушының арнайы аты
E)Web-серверлердің біреусінде ұйымдар мен жеке тұлғаларға қатысты Web-беттерінің жиынтығы
{Дұрыс жауабы}=A
410.Электрондық почтаның адресі дұрыс көрсетілмеген:
A)Krrfv@mail.
B)Krfv_ghgh@ok.
C)KrfV#ok).
D)Knnnn@ok.
E)Krfv@ok.
{Дұрыс жауабы}=C
411.Локальді тораптар. Локальды тораптардың оптимальды топологиясын көрсет:
A)шиналық
B)радиальды
C)қиылысқан
D)"жұлдыз" тәрізді
E)сақиналық
{Дұрыс жауабы}=D
412.Электрондық почта адресінің дұрыс жауабын көрсетіңіз:
A)KasGMA.astana
B)KasGMA@ astana
C)KasGMA@.
D)@ astana KasGMA
E)KasGMA.astana.@.
{Дұрыс жауабы}=B
413.Компьютерді жергілікті желіге қосатын құрылғы:
A)TV-тюнер
B)видеокарта
C)желілік карта
D)шина
E)шлейф
{Дұрыс жауабы}=C
414.Желі қатысушыларына бірігіп пайдалануға бөлінген арнайы компьютер, аталады:
A)администратор
B)директор
C)процессор
D)сервер
E)диск
{Дұрыс жауабы}=D
415.INTERNET-те Rambler серверінің тағайындалуын көрсетіңіз:
A)шын уақыт режимінде сөйлесу мүмкіндігі.
B)танысу қызметі.
C)ауа райын болжау.
D)тестілеу қызметі.
E)іздеу сервері.
{Дұрыс жауабы}=E
416.Гипперсілтеме мүмкіндік береді:
A)құжатты сақтауға
B)ендірменің орнатылған жеріне көшуге
C)суреттерді қарауға
D)құжатты архивтеуге
E)жаңа құжаттарды құруға
{Дұрыс жауабы}=B
417.Байланыс каналдары (телефондық, спутниктік және басқалары)мүмкіндік береді:
A)ақпаратты өңдеуге.
B)ақпаратты өндіруге.
C)ақпаратты тасымалдауға.
D)ақпаратты жинауға.
E)ақпаратты сақтауға.
{Дұрыс жауабы}=C
418.Internet.Сандық информацияны сигналдарға түрлендіруге және телефон желісі бойынша тасымалдауға арналған құрылғы қалай аталады?
A)компьютер
B)антенна
C)телетайп
D)модем
E)телефон
{Дұрыс жауабы}=D
419.Компьютерлік желіні пайдаланушылардың арасында хабарламаларды қайта жіберу және сақтау құралы қалай аталады?
A)браузер.
B)файлдық менеджер.
C)электрондық почта.
D)қоржын.
E)макрос.
{Дұрыс жауабы}=C
420.Электронды поштамен жұмыс істеу кезіндегі маңызды іс-әрекет:
A)мәтіндік құжаттарды құру программасы
B)интернеттегі байланыс және Outlook Express программасы
C)факс
D)телефондық байланыс
E)факс және модем
{Дұрыс жауабы}=B
421.Internet. WWW-бетін көру үшін арналған программа?
A)E-mail
B)Usenet
C)Newsdroup
D)WWW
E)Browser
{Дұрыс жауабы}=E
422.Локальды торап ауқымды тораптан айырмашылығы:
A)копьютер құрылымдарынан
B) байланыс уақытынан
C)қосу ерекшеліктерімен
D)жаулап алу территориясынан
E) бақасынан
{Дұрыс жауабы}=D
423.Web-құжатты көретін программа не деп аталады?
A)Графикалық редактор
В)Мәтіндік редактор
C)Мультимедиа проигрыватель
D)Модем
Е)Браузер
{Дұрыс жауабы}=E
424.Локальды тораптар. Егер торап белгіленбеген сервер компьютерлерден тұрса, онда торап қалай аталады?
A)әр түрлі
B)глобальді
C)белгіленген серверлі
D)біррангті
E)тізбектелген торап
{Дұрыс жауабы}=D
425.Сервердің жұмыс атқармайтын қызметі:
A)қолданбалы программаларды орындау
B)өшірілген ресурстарға рұқсат
C)факсимильді хабарламалармен жұмыс
D)мәліметтердің резервті көшірмесі
E)клиенттің арнайы қызметі
{Дұрыс жауабы}=С
426.Компьютер желісін пайдаланушылар арасындағы хабарламаларлы сақтау және қайтадан сілтеме жасау әрекеті не деп аталады?:
A)электронды пошта
B)файлдық менеджер
C)қоржын
D)браузер
E)макрос
{Дұрыс жауабы}=А
427.Электронды поштаның адресін жазуда қай символ қолданылады?
A)*
B)&
C)$
D)@
E)#
{Дұрыс жауабы}=D
428.Электронды поштамен жұмыс жасайтын программа:
A)AutoCad
B)Outlook Express
C)Microsoft Word
D)Microsoft Access
E)Microsoft Excel
{Дұрыс жауабы}=B
429.Компьютер желісін пайдаланушылар арасындағы хабарламаларлы сақтау және қайтадан сілтеме жасау әрекеті не деп аталады?:
A)электронды пошта
B)макрос
C)браузер
D)файлдық менеджер
E)қоржын
{Дұрыс жауабы}=А
430.Outlook. БАЙЛАНЫС бумасы қай мақсатта пайдаланылады?
A)Қысқаша жазбалар үшін
B)Хронологиялық реттегі анықталған интервалдың жұмысын тексеру үшін
C)Қызметкерлер туралы мәліметтер сақтау үшін
D)Кейінге қалдыруға болмайтын жұмыстар мен есептердің тізідберін жазу үшін
E)Айдың, аптаның және күннің күнтізбелерін жасау үшін
{Дұрыс жауабы}=C
431.WWW қызметінің құжаттары үшін MS Office қосымшасы сілтеуіш болып табылады:
A)Exchange
B)Access
C)SQL Server
D)Internet Explorer
E)System Management Server
{Дұрыс жауабы}=D
432.Компьютерлік желіде мәліметтерді тарату операцияларының бірігуін міндетті түрде қамтамасыз етуін арнайы стандарттар жұмыс жасайды, олар не деп аталады:
A)порт
B)ГОСТ
C)протокол
D)драйвер
E)СНИП
{Дұрыс жауабы}=C
433.Желі топологиясының түрлері:
A)шина, асимметрия
B)сақина, асимметрия, жұлдыз
C)овал түрінде
D)сервистік
E)шина, сақина, жұлдыз
{Дұрыс жауабы}=E
434.Мәліметтерді жіберу протоколы - бұл:
A)электронды пошта абонентін іздеу программасы
B)анықталған форматтағы файлдар
C)электронды қорапты ашу үшін арналған ережелері
D)электронды хаттарды толтыруға арналған ережелер тобы
E)компьютерді желімен жұмыс жасау үшін қолдану ережелері
{Дұрыс жауабы}=E
435.Желідегі модем байланыс тораптары үшін міндетті:
A)оптоволоконды
B)телефонды
C)спукниктік
D)радиобайланыс
E)кабельді
{Дұрыс жауабы}=В
436.IP адрестің дұрыс жазылуы
A)195-46-15-27
B)10525517
C)74.61.20
D)18.209.33.68
E)295.32.11.89
{Дұрыс жауабы}=Е
437.Локальды тораптың қандай топологиясы ең арзан бағада болады:
A)шиналық жалғау
B)жұлдыз тәріздес жалғау
C)сақиналы
D)ағаш тәріздес жалғау
E)жұлдызды сақина
{Дұрыс жауабы}=С
438.Internet Explorer – бұл:
A)электронды поштаны жүктеу үшін арналған жарлық
B)Internet желісін ашуға арналған көмекші көрсеткіш
C)бума мен файлдарды басқару программасы
D)өзара байланыстағы құжаттардың жүйесімен жұмыс жасайтын программа
E)жүкелінетін файл
{Дұрыс жауабы}=В
439.Пайдаланушыларды Желіге қосылуына қызмет көрсету сервері:
A)клиент
B)Web-сервер
C)хост
D)жұмыс станциясы
E)провайдер
{Дұрыс жауабы}=Е
440. Ақпараттың ең кіші өлшем бірлігі ретінде қабылданған:
A) 1бод
B) 1байт
C) 1бит
D) 1Гбайт
E) 1Кбайт
{Дұрыс жауабы}= С
441. Компьютер жұмысы мына санау жүйесіне негізделген:
A) 10-дық
B) 2-лік
C) 16-лық
D) 8-дік
E) кез-келген
{Дұрыс жауабы}=В
442.Экранға мәтіндік және графикалық ақпараттарды шығаруға арналған құрылғы- бұл:
A) монитор.
B) адаптер.
C) принтер.
D) процессор.
E) диск жинақтауыш.
{Дұрыс жауабы}= А
443. Орындалу барысында программа қайда сақталады?
A) Винчестерде
B) Оперативті жадыда
C) Процессорда
D) Клавиатурада
E) Мониторда
{Дұрыс жауабы}= В
444. Қандай құрылғы ақпаратты сақтау құрылғысына жататындығын көрсетіңіз?
A) Қатты магнитті диск.
B) Микропроцессор.
C) Пернетақта.
D) Монитор.
E) Принтер.
{Дұрыс жауабы}=А
445. Компьютерді қайта жүктеу тәсілі:
A) “Ctrl+Z” кнопкаларын басу.
B) “Ctrl+R” кнопкаларын басу.
C) Жүйелік блоктағы “Power” кнопкасын басу.
D) Жүйелік блокта “Reset” кнопкаларын басу.
E) “Ctrl+A” кнопкаларын басу.
{Дұрыс жауабы}= Д
446.Архиватор не үшін қажет?
A) құрылғыны анықтау үшін
B) zip-жинақтауышты қосу үшін
C) файлды қысу үшін
D) мәтінді редакторлеу үшін
E) вирусқа тексеру үшін
{Дұрыс жауабы}=С
447.Файлдарды архивтеу командалары:
A) Go to
B) Add in Word
C) Extract to
D) Open
E) Add to Zip
{Дұрыс жауабы}=Е
448. Курсорды жолдың соңына жылжытатын перне:
A) PgDn
B) End
C) PgUp
D) Home
E) Enter
{Дұрыс жауабы}= В
449. Word. Қызыл сызықпен қандай сөздер сызылады?
A) Орфографиялық қатесі бар сөз
B) Лексикалық қатесі бар сөз
C) Фразеологизм
D) Шет тіл сөздері
E) Синтаксистік қатесі бар
{Дұрыс жауабы}= Е
450. Excel электрондық кестелерінің ұяшығына деректер қате енгізілген жағдайында, ұяшықта шығатын мәлімет түрі:
A) #ССЫЛКА
B) #(Имя)
C) #ИМЯ
D) #ЗНАЧ
E) #ДЕЛО
{Дұрыс жауабы}= Д
451. Әр мемлекетте орналасқан абоненттерді байланыстартын желі қалай аталады:
A) вертикалді
B) корпоративті
C) регионалдық
D) желілік
E) глобалдік
{Дұрыс жауабы}= Е
452. ON-LINE режимі жүйеде ақпаратты беруге негізделген:
A) телефон байланысы арқылы.
B) спутниктік байланыс бойымен.
C) байланыс кабельдері бойымен.
D) нақты уақыт режимінде.
E) пакетті режимінде.
{Дұрыс жауабы}= В
453.Access бағдарламасының мәліметтер көрінетін Отчет объект терезесінің жұмыс тәртібі:
A) конструктор
B) предварительный просмотр (алдын-ала көру)
C) кесте
D) структура (құрылым)
E) форма
{Дұрыс жауабы}=В
454.Доктор немесе фаги программалары
A) жаңа файлдарды табады
B) зақымдалған программаларды архивациялайды
C) вирустарды көбейтеді
D) вируспен зақымдалған программаларды және дисктерді емдейді
E) вирусталған программаларды жояды
{Дұрыс жауабы}= Д
455. Курсорды тез арада құжаттың соңына апару үшін бір мезгілде қандай пернені басамыз?
A) Home
B) Ctrl+ Home
C) Ctrl+Insert
D) End
E) Ctrl+End
{Дұрыс жауабы}= Е
456. MS WORD. Шрифт өлшемін өзгерту үшін:
A) мәтінді ерекшелеп алып орфографияны таңдаймыз
B) форматтау тақтасында нумерацияны таңдаймыз
C) мәтінді ерекшелеп алып, шрифттің керек размерін көрсетеміз
D) стандартты саймандар тақтасында тип линии бөлімін таңдаймыз
E) мәтінді ерекшелеп алып шрифт түрін таңдаймыз
{Дұрыс жауабы}=Д
457. Word редакторында соңғы құрылған құжатты ашу:
A) файл менюін ашып, төменде бар төрт файл аттарының бірінде шерту керек
B) саймандар тақтасындағы Кірістіру батырмасын шертіп, құжат атын көрсету керек.
C) Анықтама менюіндегі Что это такое? командасын таңдап, интерфейстің қажет элементін
шерту керек.
D) программаны жауып, қажет құжатты тауып, тышқанның сол батырмасын шерту керек.
E) Alt+F4 пернелер комбинациясын басу керек.
{Дұрыс жауабы}= А
458. Excel-де СЗ:В5 блогының адресін формулаға қалай жазуға болады және бұл формуланы басқа ұяшықтарға көшіргенде блок адресі өзгермеуі керек:
A) $С$3:$В$5.
B) С3:$В5.
C) СЗ:В5.
D) С$3:$В$5.
E) $СЗ:$В5.
{Дұрыс жауабы}= А
459. Excel-де бірнеше ұяшықты біріктіріп біреу жасау үшін оны ерекшелеп алып, мына командаларды орындау керек:
A) данные (Мәндер) - ұяшықтар (Ячейки) – Туралау (Выравнивание) – ұяшықтарды біріктіру ОК;
B) формат - ұяшықтар (Ячейки) – туралау (Выравнивание - ұяшықтарды біріктіру (Объединение
ячеек)-ОК;
C) сервис - ұяшықтар (Ячейки) – туралау (Выравнивание) – ұяшықтарды біріктіру – ОК;
D) сервис - выравнивание – ұяшықтар (Ячейки) – ұяшықтарды біріктіру – ОК;
E) формат - выравнивание – ұяшықтар (Ячейки) – ұяшықтарды біріктіру – ОК;
{Дұрыс жауабы}= В
460. MicroSoft Excel-де кестеге жаңа бағана кірістіру қандай командамен орындалады:
A) түр – бағана.
B) формат – бағана.
C) бағананы ерекшелеп, сол жағына жаңа бағана вставка - столбцы.
D) F1 пернесі арқылы.
E) түзету – бағана.
{Дұрыс жауабы}= С
461. Word редакторында ерекшеленген мәтінді, санды және объектіні орта бойынша тегістеу үшін (Дұрыс емес нұсқаны таңдаңыз!):
A) Жанама менюден Абзац қатарын таңдап, Шегіністер мен интервалдар бүктемесінен
орта бойынша тегістеуді таңдау керек.
B) Ctrl+E пернелер комбинациясын басу керек.
C) Ctrl+J пернелер комбинациясын басу керек.
D) Пішімдеу саймандар тақтасының батырмасын басу керек.
E) Пішім - Абзац командасының Шегіністер мен интервалдар бүктемесінен орта бойынша тегістеуді таңдау керек.
{Дұрыс жауабы}=С
462. Page Down пернесінің атқаратын қызметі:
A) соңғы орындалған команданы қайтарады
B) курсорды мәтін бойынша бір бет жоғары көтереді
C) курсорды мәтін бойынша бір бет төмен жылжытады
D) символдық пернелермен бірге басылса, жоғарғы регистр таңбалары
(бас әріп) теріледі
E) бас әріптерді тұрақты теру режимін енгізеді немесе алып тастайды
{Дұрыс жауабы}= С
463. Internet желісінің көмегімен ... ұшақтың билетіне тапсырыс беруге болады.
А) авиакомпанияның сайтында
В) форумдарда
С) чаттарда
D) іздеу жүйелерінде
E) ақпарат мөлшерінің ондық бірлігі
{Дұрыс жауабы}=А
464. Ақпаратты енгізу құрылғысы:
A) процессор.
B) оперативтік жады.
C) қоректендіру блогы.
D) монитор.
E) пернетақта.
{Дұрыс жауабы}= Е
465. Бас әріпті тіркеу режиміне қай перне қызмет етеді?
A) Backspace.
B) NumLock.
C) Caps Lock.
D) Shift.
E) Alt.
{Дұрыс жауабы}= С
466. Ctrl+ Alt+ Del пернелер комбинациясын басқан кезде Windows ортасында:
A) мәтіндік редактор терезесі пайда болады.
B) программа жұмысын аяқтау терезесі пайда болады.
C) компьютерді қайта жүктеу жүреді.
D) ағымды қосымша аяқталады.
E) еш өзгеріс болмайды.
{Дұрыс жауабы}= В
467. MS Word редакторында құжатты баспаға жіберер алдында алдын ала көру үшін қолданылатын команда:
A) файл мәзіріндегі Алдын ала көру (Предварительный просмотр) командасы
B) саймандар тақтасындағы Орналастыру (Вставить) командасы
C) пішімдеу (Формат) мәзіріндегі Қаріп (Шрифт) командасы
D) файл мәзіріндегі Құру (Создать) командасы
E) файл мәзіріндегі Ашу (Открыть) командасы
{Дұрыс жауабы}= А
468. Windowsтың жұмыс столында қай батырманы басқанда компьютерде қойылған барлық программаларға қатынас жасауға мүмкіндік беріледі?
A) Мой компьютер
B) Пуск
C) Портфель
D) Корзина
E) Жүйелік меню
{Дұрыс жауабы}= В
469. ТАБЛИЦА, ДОБАВИТЬ ТАБЛИЦУ командасының жұмысы:
A) алмасу буферіндегі кестені енгізу
B) басқа құжаттағы кестені енгізу
C) құжатқа өлшемі берілген кестені енгізу
D) құжат құру
E) EXCEL – де құрылған кестені енгізу
{Дұрыс жауабы}=С
470. Электрондық почта (e-maіl) нені жіберуге мүмкіндік береді:
A) тек файлды.
B) тек веб-сайттарды.
C) ақпарат пен оәан қатысты файлдарды.
D) тек Видеобейнелерді.
E) тек мәтін.
{Дұрыс жауабы}= С
471. ACCESS. Деректерді енгізу және көру үшін қолданылатын деректер қорының объектісі қалай аталады:
A) парақ.
B) сұраныс.
C) есеп беру.
D) форма.
E) кесте.
{Дұрыс жауабы}=Е
472. ACCESS ДББЖ-сы деректер базасының қандай түрлерін құрастырады?
A) желілік
B) иерархиялық
C) ағаш тәріздес
D) шиналық
E) реляциялық
{Дұрыс жауабы}=Е
473. Internet-банкинг көмегімен ... болады.
А) электрондық поштаны қарап шығуға
В) өз есеп шотыңызды бақылауға және басқаруға
С) өзіңіздің банкир достарыңызға қоңырау шалуға
D) әр түрлі тақырыпты талқылауға
{Дұрыс жауабы}=В
474. Word-та кесте ұяшықтарын біріктіру үшін:
A) іргелес ұяшықты ерекшелеп Delete батырмасымен жою керек.
B) іргелес ұяшықтарды ерекшелеп тышқанның оң жақ батырманы екі рет шерту керек.
C) тек қана Excel программасында ұяшықтарды біріктіруге болады.
D) іргелес ұяшықтарды ерекшелеп Меню Таблица Объединить ячейки.
E) іргелес ұяшықтарды ерекшелеп Меню Формат Ячейки-Объеденить.
{Дұрыс жауабы}= Д
475. MS Word – та сөздерге синоним табуға мүмкіндік беретін бұйрық:
A) Формат - Шрифт.
B) Правка - Копировать.
C) Вставка-Символ.
D) Файл - Параметры страницы.
E) Сервис - Тезаурус.
{Дұрыс жауабы}= Е
476. Мicrosoft Еxcel электронды кестені жүктеу:
A) Пуск - Программы MS Excel.
B) Файл - Открыть – Excel.
C) Пуск Excel.
D) Вставка – Excel.
E) Мой компьютер - Excel.
{Дұрыс жауабы}=А
477.MS Excel. Ұяшықтың ішіндегі мәнді жою үшін алдын ала ерекшелеп алып, содан соң ... басу керек
A) Enter
B) End
C) Home
D) Esc
E) Delete
{Дұрыс жауабы}= Е
478. Электрондық кестедегі мәлімет мынадай түрге жатпайды:
A) формула.
B) сурет (графика)
C) сан (число);
D) оператор;
E) мәтін (текст);
{Дұрыс жауабы}= В
479Ұяшыққа сілтеу абсолютті болса, ұяшық адресінің сан немесе әріп алдына қай таңба қойылады?
A) "+"
B) ""
C) "!"
D) "&"
E) "$"
{Дұрыс жауабы}= Е
480 Word редакторында ерекшеленген мәтінді, санды және объектіні оң жақ шеті бойынша тегістеу үшін (Дұрыс емес нұсқаны таңдаңыз!):
A) Ctrl+L пернелер комбинациясын басу керек.
B) Жанама менюден Абзац қатарын таңдап, Шегіністер мен интервалдар бүктемесінен оң
жақ шеті бойынша тегістеуді таңдау керек.
C) Ctrl+R пернелер комбинациясын басу керек.
D) Пішім - Абзац командасының Шегіністер мен интервалдар бүктемесінен оң жақ шеті
бойынша тегістеуді таңдау керек.
E) Пішімдеу саймандар тақтасының батырмасын басу керек.
{Дұрыс жауабы}=А
481 Word редакторында жасалынған енгізулерді қайталату үшін қолданатын пернелер комбинациясы
A) F4
B) Alt + Z
C) Ctrl +X
D) Ctrl +V
E) Alt + Esc
{Дұрыс жауабы}=D
482 Алғашқы компьютер қай жылы шықты?
A) 1872 ж.
B) 1917 ж.
C) 1985 ж.
D) 1931 ж.
E) 1946 ж.
{Дұрыс жауабы}= Е
483 Windows ортасында Көшіру командасына сәйкес келетін пернелер комбинациясы:
A) Ctrl+B.
B) Ctrl+ C.
C) Ctrl+X.
D) Ctrl+V.
E) Ctrl+ P.
{Дұрыс жауабы}=В
484 Электрондық үкімет ... үшін құрылған.
А) Халықтан салық жинау
В) Елдің заңнамалық базасын әзірлеу
С) Халықтың мемлекеттік органдармен қатынас құруын жеңілдету
D) Елдің заңдарын күшейту және қосымша бақылау
{Дұрыс жауабы}= С
485 Windows-тің стандарттық программасына мыналар жатады:
A) Word, Excel.
B) Word.
C) Word, Суреттерді қарап шығару.
D) Блокнот, Калькулятор, Paint.
E) Excel.
{Дұрыс жауабы}= D
486 Қай терезенің көмегімен компьютердегі дискілер туралы мәліметті қарап алуға болады:
A) қоржын.
B) портфель.
C) желілік орта.
D) менің құжаттарым.
E) менің компьютерім.
{Дұрыс жауабы}=Е
487 Word редакторында бір мезгілде қанша терезе ашуға болады?
A) Үшеу.
B) Төртеу.
C) Қалауың бойынша.
D) Екеу.
E) Біреу.
{Дұрыс жауабы}= С
488. MS Excel. Берілгендерді сақтауға арналған ең кіші элемент:
A) ұяшық.
B) жұмыс кітабы.
C) файл.
D) кесте.
E) жұмыс парағы.
{Дұрыс жауабы}= А
489. INTERNET. Rambler қызметінің тағайындалуын көрсетіңіз:
A) іздеуші сервер.
B) біртұтас ақпараттық кеңістік.
C) жаңалықтар топтамасына байланысты телеконференциялар жүргізу.
D) сұрыптаушы сервер.
E) электрондық пошта.
{Дұрыс жауабы}=А
490. Электронды почтамен жұмыс істеуге арналған программаны көрсетіңіз:
A) AutoCad.
B) Microsoft Access.
C) Microsoft Word.
D) Outlook Express.
E) Microsoft Excel.
{Дұрыс жауабы}= D
491. MS Access программасында мәліметтерді талдау және іріктеу қызметін атқаратын арнайы объект:
A) модульдер.
B) сұраныстар (запросы).
C) макростар.
D) пішіндер (формы).
E) есептер (отчеты).
{Дұрыс жауабы}= В
492 ACCESS деректер базасының типі қандай?
A) adb
B) text
C) mdb
D) dbf
E) dbm
{Дұрыс жауабы}= С
493. Сілтеуіш (Проводник) программасының сол жағындағы терезесінде папка аты алдындағы + белгісі нені білдіреді?
A) Папкада архивталған файлдар сақталған
B) Экран бетінде көрсетілген папкадағы подкаталогтар
C) Папкада вируспен зақымдалған файлдарды сақтауға болады
D) Папканың экран бетінде көрсетілмеген подкаталогтары бар
E) Папкалар оң жақ терезеде берілген
{Дұрыс жауабы}=D
494. Word редакторында мәтін бөлігінің орнын ауыстыру үшін алмастыру буферін қолдану реті: мәтінді ерекшелегеннен, кейін ... меню командасын таңдау керек:
A) Түзету – Тазалау, Түзету – Көшіру.
B) Түзету – Қиып алу, Түзету – Кірістіру.
C) Түзету – Көшіру, Түзету – Кірістіру.
D) Түзету – Кірістіру, Түзету – Көшіру.
E) Түзету – Қиып алу, Түзету – Көшіру.
{Дұрыс жауабы}=В
495. Internet желісі көмегімен қашықтан оқытуды ... пайдалана алады.
А) Тек кемтар адамдар ғана
В) Тек шетел азаматтары ғана
С) Internet желісіне қатынас құра алатын кез келген адам
Д) Жоғары білімі бар адам ғана
{Дұрыс жауабы}=С
496. Word редакторында ерекшеленген гиперсілтемені өңдеу немесе жаңа гиперсілтеме қосу командасы:
A) Ctrl+H
B) F5
C) Ctrl+K
D) F1
E) Ctrl+F
{Дұрыс жауабы}= С
497. Excel. Берілген функциялардың қайсысы статистикалық болады?
A) МИН
B) COS
C) ПЛпроц
D) ЕСЛИ
E) DATA
{Дұрыс жауабы}= А
498. Excel. Абсолюттік адрестің дұрыс жазылуын көрсет:
A) В9
B) $C$8
C) В7$$
D) С$1$
E) #А#8
{Дұрыс жауабы}=В
499. Excel –де ерекшеленген баған енін қалай тағайындаймыз?
A) Правка - Столбец – Ширина.
B) Таблица – Столбец - Ширина.
C) Формат - Столбец – Ширина.
D) Сервис - Столбец – Ширина.
E) Файл - Вид столбец – Ширина.
{Дұрыс жауабы}=С
500. MS Excel. (А6:А11) ұяшықтардағы сандардың орташа мәнінің формуласының дұрыс жазылуын көрсетіңіз:
A) = (А6:А11).
B) = СРЕДЗНАЧ (А6:А11).
C) СРЗНАЧ (А6:А11).
D) СРЕДНЕЕ А6:А11.
E) = СРЗНАЧ (А6:А11).
{Дұрыс жауабы}=Е
Терезеден терезеге көшу
Таймер бағдарламасы
Ms dos және norton commander
MS - DOS ТУРАЛЫ НЕГІЗГІ МӘЛІМЕТ
Wіndows графикалық операциялық жүйелермен жұмыс істеуге бағыттау
WINDOWS XP ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК ҚҰРАЛЫ
Программалық қабықшалар
WINDOWS операциялық жүйесiмен жұмыс
«Есік-терезе» құрылыс дүкені деректер қорын құру
Деректер қорын үйлестіру
Латын әліпбиіне көшу - қазақ тілінің халықаралық дәрежеге шығуы
Поляр координаталарына көшу арқылы интегралын есптеңдер
Бейіндік оқытуға көшуді қамтамасыз ететін басты стратегиялық құжат
Еселі интегралды есепте. Поляр координаталарына көшу арқылы интегралын есптеңдер