қол ара

Ағашты кесуге қажетті ең басты құрал қол ара. Ара – қатар орналасқан бірнеше тісі бар лента неге диск түріндегі аспап. Оның лентасының қалындығы әр түрлі болат жалақтардан жасалады, оларды төсем деп атайды. Төсем өте қатты, тегіс және иілгіш болуы шарт. Оның иілгіштігі аз әрі тым қатты болса, төсемнің тістері тез сынады. Араның тістері екі түрлі қызмет атқарады біріншіден, ол ағаштың талшығын кеседі, екінші ден, кесілгенде пайда болған ағаштың ұнтағын сыртқа ысырып, шығарып отырады.
Ағашты кесу үшін араның әр түрін пайдаланады. (Бірақ, негізіне) ағаш талшықтарын кесу бағытына байрты оны көлденеңінен, ұзына бойы, және аралас әдіспен кесуге болады. Ағаш талшықтары перпендикуляр бағытта болса, оны көлденең арамен (поперечная пила) кеседі Ағаш талшықтары паралель болса, оны ұзына бойы яғни қума (продольная пила) арамен кеседі. Қума араның тістері сүйір бұрышты үшбұрыш формалы болады. Бұл тістер аралау бағытына белгілі бұрыш жасай орналасқан. Екі бағытта бірдей аралауға арналған араның (универсальная пила) тістері тік бұрышты үшбұрыш формалы етіп жасалады.
Арадағы әр бір тістің үш кескіш жиегі болады: 1) қысқа (алдыңғы) және 2-3 ұзын (жанындағылары). Ара тілінің ұзындығы деп, оның төбесінен ұшына дейінгі ара қашықты атайды. Тістің өлшемін оның адымы мен тіс ұзындығымен анықталады.
Тістің ұшталу бұрышының ауқымы: қума арада 400 - 500 жұмсақ және 700 –ке дейін қатты ағаш кесуге арналған: аралас арада 500 - 600 көлденең арада 600 - 700 .
Қол аралардың түрлері:
1. Екі кісілік үлкен ара. Ұзындығы 1000, 1250, 1500 және 1750мм, екі 140 және 160мм, қалыңдығы 1,1-1,4мм тістері тең қабырғалы үш бұрышты болады. Қайрау бұрышы: ұзыннан кескенде 40=2. Аралаған кезде араның ортасынан бастаған жөн. Екі адам кезектесіп, бірі босатып, екіншісі тартып отырады.
2. Қол аралар:
А) Жалпы ара тақтайды көлденеңінен, ұзынынан кесу, үшін қолданылады. Араның жалпы ұзындығы 715мм. Тістері үш бұрышты алып қиғаш қаралады. Қайрау бұрышы 400 . Тістері екі жаққа 0,4-0,6мм ашылады:
Б) Жіңішке қол ара – қисық сызық бойымен шеңбер кесуге арналған құрал. Араның ұзындығы 325-530мм, ені 20-40мм, қалыңдығы 1,3мм.
В) Шүйделі қол ара жеңіл-желпі жұмыстарға арналған, ұзындығы 300-350мм, жалпақтығы 70-100мм, қалыңдығы 0,6мм.
3.Наградка қол арасы. Саналарды орнатуға арналған, сондай –ақ өте тар ойықтарды аралайды. Ұзындығы 100-200мм, қалыңдығы 04,-07мм.
4. Екі жақты ара. Ұшқа кесуге қолайлы. Кесу аймағы – 250мм, ені 50мм, қалыңдығы 0,4 - 0,5мм. Тістері тік бұрышты үш бұрыш болып келеді.
5. Нәзік жұмыстарға арналған ара. Ұзындығы 250мм, биіктігі 40мм, жүзі тік бұрышты үш бұрыш. Бұл жұмысты пышақпен шертпей осы арамен істесеңдер, жұмыс сапалы болып шығады, яғни тиек пен ішектен бөгде дыбыс шығып, ызыңдап тұрмайды.
6. Жоқ ара. Жоқ ара ағаштың кез-келген бағытта кесе алады. Жоқ ара мынадай бөліктерден тұрады. Бір ара төсемі: 2-ұстағыш (тұтқа: 3-кергіш: 4-тартқыш бау: 5-арағыш: 6-сап: 7-бұранда: )
Ағашты кескенде араны жұлқыламай, қатты салмақ салмай кесу керек. Дайын ағашты кесетін жерін белгілейді, оны жұмыс үстелінің үстіне қояды. Алғашқы да ағаштың белгіленген жерін арамен өзімізге қарай бірнеше рет жай ғана аралаймыз. Бұл салынған белгі ағаштың тіке және дәл келуіне мүмкіндік береді. Ағашты оң қолымен кеседі, ал сол қолмен ағашты тіреуге тіреп тұрады. (Аралау кес). Ағашты көлденең аралаған кезде адам денесін қозғалтпай кішкене алға қарай еңкейіп тұруы қажет. Аралаудың соңына келгенде қимылды бәсеңдету керек, сол қолмен ағаш құшпағын ұстап тұру қажет. Бұл ағаштың соңғы жағының сынып кетуін болдырмайды. Ағаш материалдарын көлденең кесетін жағының өткір тісінің ұшы материалдың талшығын кесіп, оны үгінді есебінде шығарады.
Ағашты ұзына бойы кескенде кесілетін жер верстак тақтайының шетімен дәл келетіндей етіп орнатылып бекітуі керек. Аралаған кезде, оң қолмен араның сабынан ұстап сол қолымен тұтқасынан ұстау қажет. Араның жүзін ағашқа қысым кішкене түсіру арқылы төмен қарай аралайды. Ал жоғары қарай көтергенде ара тістері ағашқа тимеуі қажет. Егер аралау кезінде ара, кесіліп жатқан ағаштың ортасында қысылып қалса ағаштың кесілген жеріне жаңқа қыстырып қою қажет. Аралау тіке, қатты екпін түсірмей, бір қалыпта аралау қажет. Бұл кесілетін ағаштың сапасына әсер етеді. Аралау кезінде араны ағашқа қатты қысыммен басып аралауға болмайды, себебі бұл аралауды бәсеңдетеді, ол кейбір жағдайда араның сынуына алып келеді, егер ара төсемі жіңішке болса ағаш шеберлері тақтайларды көлденең жіңішке ағаштарды ұзына бойы кескенде кириенко және каплан новаторларының әдісін қолданады. Бұл әдіс уақытты үнемдеп қоймау сонымен қатар әр тақтайды орнатып бекітуімен олардың кесуі жерін белгілеуін жеңілдетеді.
Кириенко мен каплан әдісі. Ол үшін Верстакқа бір ағаш сүректі орналастырады. Соған қарап бірнеше (20-ға дейін) ағаш сүректі орналастырып, олардың үстіне екі ұзын тақтай қою арқылы верстакқа қосып бекітеді. Сонан соң шаблон арқылы кесілетін жерді белгілейді.
Аралаған кезде жақсы ұшталған өткір жүзді араны қолдану керек, бұл: жұмысты жеңілдетеді, араның қисаюын болдырмауды, еңбектің өнімділігін жоғарылатады. Қажет сапаны қамтамасыз етеді. Араны жөндеу үшін ең алдымен тап пен шайыр қабатынан тазарту үшін керосинге шүберекті салып сулап сүртеді. Араны жөндеу тәсілді түзетуден басталады. Төсемді темір немесе болат плитаға қойып балтамен соғу арқылы түзетуге және алюминий немесе мыс қатты (пласт) арасына салып сәл қысып жәймен тарту арқылы да түзетуге де болады. Жөндеуден кейін, арасы егеумен егеледі, сосын тістің қырын, ұзындығын түзейді. Яғни арнайы араны фуганка арқылы ағым оған ара төсемі үшін ағаш қуысы бар қалыпқа (колатка) үш қырлы егеу орналастырылады. Араны егеумен немесе егеуді арамен ары бері қимылдау арқылы, ара тістерінің ұшының ұзындығын түзейді. Содан соң ара тістерін жан-жаққа айырады және қайрайды шауып.
Арадағы тістерді және жаңа тістерді кесу үшін турама пилоштамп ПШ – 3 қолданылады. Оның бір жағында қайшы, ал екінші жағында пунсон және матрица бар. Екі құралда экоцинтрикалық приводтың ұзын решагын бұрау арқылы іске қосылады. Пилоштамп верстакқа бекітіледі.
Араның тістерін жан-жаққа айыру араның кесіліп жатқан ағаштың арасына тұрып қалуын болдырмайды. Пітерді разводка мен айырады, ол үшін тістердің түп және тақ саны етіп екіге бөледі. Тақ санды тістерді бір жаққа жұп санды тістерді екінші жаққа айырады.
Құрғақ, қатты ағаштарды кесу үшін әр түсті 0,25 – 0,5мм айырады, ал жұмысқа ағаштар үшін 0,5 – 1мм айырады. Барлық тістерді айыру шамасы бірдей болуы шарт. Тістердің айырылуының дұрыстығын шаблонмен тексереді. Қисық айырған тістер, шаблонмен тексерілгенде көрініп тұрады. Себебі олар кескенде қисық кесіп араны жанға әкетіп тұрады. Біркелкі айырмаған тістердің ішінде кішкене айырғандар аралауға қатыспайды, ал қатты айырған тістер шамадан тыс жүктеліп, істен жылдам шығады.
Ара тістерін айырған соң, оларды қайрайды. Ара қайрауға жазық жартылай дөңес және үш қырлы майда егеу қолдайды.
Қайрау алдында араны ағаш халыққа орналастырып бекітіледі.
Жоқ араны негізінен үш қырлы майды егеумен ара тісінің өлшеміне қарап егейді.
Тең бүйірлі үш бұрыш және тік бұрышты үш бұрыш пішінді тістерді егегенде егеуді төсемге қарай еңкейтіп, тіске қысып өзіңнен төменнен жоғарыға және кішкене көтеріп кері егейді. Осылай тақ санды тістерді егеулейсін. Араны өзіңе қарай айналдырып қалған жұп санды тістерді егеулейді.
Сүйір бұрышты тістерді егеулегенде барлығын қалдырмай егеуді төсемге қарай 45 - 800 бұрышты егейді. Араларды егеулеу үшін арнайы станоктар бар: Тч ПН-3. ТчПЛ-2. мұндай станоктар минутасына 40 – 70 тіс егейді.