Мұхтар Әуезов
Кеңес өкіметінің алғашқы жылдарында М.Әуезов өзінің Семей облыстық, Қазақстан Орталық Атқару комитеттеріндегі қызметтерін қиын да жемісті ғылыми ізденістерімен, шығармашылық жұмыстарымен ұштастыра білді. Оның осынау ұлан-ғайыр еңбегі лайықты бағаланып, ірі қоғам қайрат-кері, академик, филология гылымының докторы, КСРО Мемлекеттік және Лениндік сыйлықтарының лауреаты сияқты атақтарды иеленіп, өшпес даңққа бөленді.
Ол ертеректе, 18-25 жасында жазған әңгімелері мен повестерінің өзінде-ақ реалистік мектептің өкілі ретінде көрініп, кейінірек осынау бағытын әйгілі "Абай жолы" роман-эпопеясында мейлінше дамытып, айқындай түсті.
Ұлттық өнеріміздің асыл қазынасы әлемдік классикадан Әуезов тәржімалаған Н.В.Гогольдің "Ревизор" комедиясы, В.Шекспирдің "Отелло", "Асауға тұсау" драмалары, И.Тургеневтің "Дворян ұясы" романы, сондай-ақ Л.Толстой, А.Чехов, Д. Лондонның әңгімелері, Н. Погодин, К. Треневтің пьесаларымен толыға түсті.
М. Әуезовтің қырық жылдық шығармашылық ғұмырында дүниеге келген "Абай жолы" тарихи-әлеуметтік роман-эпопеясынсыз, "Өскен өркен" романы мен "Қараш-қараш оқиғасы", "Қилы заман" повестері, т.б. көптеген әңгіме, драма, комедия, сценарий, новелла, очерктер, публицистикалық мақалаларынсыз Қазақ әдебиетін толыққанды деп санау қиын болар еді. Солардың ішінде, әрине, "Көксерек" әңгімесі де бар. Шоқтығы биік бұл дүниеде ауыл тұрмысының сол кездегі көрінісі нағыз шыншыл көркемдік шешімін тапқан.
Әлі көзін ашпай тұрып адамдар арасына түскен бөлтірік өзіне жасалған барлық жақсылыққа, тіпті, бала Құрмаштың түнге қарай қасына алып жатқанына қарамастан, қолға көндіге алмайды. Ауыл иттеріне тән мойынсұнушылық Көксерек үшін мүлдем жат еді. Еркіндікке жаратылған дала тағысы тек табиғат үніне құлақ түреді. Адамзатқа ғана берілген мейірімділік, сүйіспеншілік сезімдері, түптеп келгенде, Өмір заңына қайшы, Күшке ғана бағынатын жыртқыштың табиғи түйсігі алдында әлсіз екен. Табиғат заңы өз дегенін істетеді. Міне, "Көксерек" әңгімесі осындай ойды алға тартады.
Қазақ әдебиетінің классигі Мұхтар Әуезовті өзіне ұстаз тұтқан,бірнеше рет сапарлас болып,кейін ол жөнінде тамаша естеліктер жазған Ағаның балалық шағы - отызыншы жылдардың басында,қазақ елінің басына Туған сұмдық ашаршылық жылдарына тұстас келіп,бес-алты жасында тамақ іздеп шұбырған,жол бойында қырылған елді өз көзімен көріп,ел тағдыры сол кезде-ақ ұмытылмас әсер қалдырған.Туған жері мен елі жөнінде көп қалам тартатыны да содан болса керек.
Ел басынан өткен сол қасіретті жылдар елесі алпыс жыл өткенде «Нұржаудың нұрлы түндері» атты керемет, мөлдір сезімнен туған шығармасына өзек болғаны да сондықтан. Жазушы шығырмалары ол көбіне көп, келісті табиғаттынкеремет суреттері, онда өмір кешкен қарапайым да әрқилы тағдырлы адамдардан, мерген-аңшы, құсбегі сияқты аса тартымды тұлғалардан тұрады. «Ақбақай» - бұл отызыншы-қырқыншы жылдарда өткен замандастар, романтикалы жастық шақтың бейне көрінісінен тұрады. Ауыл, ғажайып жайлау, бейбіт өмір, жастық шақ махаббаты... Кенет соғыс... «Ақбақай» атты керемет сәйгүлігі майданға алынған жас жылқышы Жәнібек тағдыры. Өткен ғасырдың соңы мен осы ғасырдың басында алыстағы бір тау етегінде өткен ғажайып өмірлі адамдардың тіршілік тынысына арналған «Көксеңгір» шығармасы биіктік, ерлік, парасат, мәңгі жасайтын өмір жалғасының көріністері – «Дауылқара» жас қыран мен тағдыры таласта өткен Жамбыл құсбегінің өмірі, оның Шаңқанбоз атты жүйрік тұлпары жөнінде сыр шертеді. Жазушының қайсы шығармасын алсаңыз, оның негізгі кейіпкерлері ауылдағы өзіміміздің қатарымызда жүрген қарапайым еңбек адамдары. Таудағы ауыл өмірі, Битас- Байтас атты тау азаматтарының қиын да қызықты өмір жолына арналған «Қызыл Қаршыға» атты шығармасы да осындай адамдар өміріне арналған. Романтикалық жастық шақтың, Отан соғысы тұсындағы ауыл өмірінің өзгермес, өшпес суреті берілген «Түнгі ән» повесі жазушы творчествосындағы туған жерге деген сүйіспеншілік, оның ел табиғатын керемет түсіне білетіндігін көрсеткен шығарма.
Жазушының шығармаларының биік шыңы – талайымызды таң қалдырып, талайымызды тамсандырған «Темірлан» романы.Өте бай материал негізінде романның қысқа мерзімде,бас-аяғы жеті айда ғана жазылып шыққанмен одан асығыстықтың табы байқалмайды,жүйелі,салиқалы шығарма.
Соңғы жылдары Дүниеге келген тамаша шығармалары «Құла айғыр Құлан жэне Құланбике» атты ғажайып Аңыз әңгімесі, «Бәйдібек» атты тарихи хикаясы, «Алыста қалған» повесі, «Жабайы жылқы» тарихи әңгімесі әр заман,әр кезеңнің суреттерін өз тұрғысынан әсем шындығымен бейнелейтін,ұшқыр ой ,шалқар шабытпен туған озық туындылар.
Жазушы ағанын өзінің ұлы ұстазы Мұхтар Әуезовтың адамдық, ұстаздық,азаматтық қасиеттері терең суреттелген «Кемеңгердің керуені» атты керемет повесі , «Ұмытылмас бейне», «Құралай жолы», «Баба ата хикаясы», «Ел ішінде», «Ағаның естеліктері ерекше сыршыл да сындарлы дүниелер.
Сол сияқты «Қайран Сәкен» , «Исаның домбырасы», «Таңғы елес», «Тынық Донға саяхат» атты естеліктері оқырманын бір қиырдан бір қиырға шарық- татып әкететін шығармалар.
Ел-жұртына етене,табиғатқа шексіз ғашық,барынша қарапайым өмір тағылымын ұстанған ағаны жерлестері өзіміздің Ерағамыз,Шаяндағы Шолоховымыз деп қадірлеп сыйлайды.Туған жер түлегі үшін одан биік тіршілік мұраты болмақ емес.
Әуезов шығармалары
М.Әуезов қазақ әдебиетінде драматургия жанрының негізін салушы
МҰХТАР ӘУЕЗОВ ЖӘНЕ ӘЛЕМ ӘДЕБИЕТІ
Ояну дәуіріндегі қазақ әдебиеті
Мұхтар Әуезов туралы жазылған мақалаларға шолу
Мұхтар Әуезовтың өмірі туралы
Мұхтар Әуезовтың педагогикалық мұрасын зерттеу, оны оқу-тәрбие жұмысында қолдану
М.Әуезов және фольклортану мәселелері
М.О.Әуезовтың өмірбаяны
Мұхтар Әуезовтің шығармашылық ғұмырнамасы
МҰХТАР ӘУЕЗОВ туралы
М. Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті
М. Әуезов атындағы ОҚМУ
Әуезовтің үлкен суреткерлік шеберлігінің терең ашылып көрінетін айқын тұсы - адам кескіндерін бейнелейтін шақ
Мұхтар Әуезов энциклопедиясы - Алматы, Атамұра баспасы
Мұхтар асу
Мұхтар Шахановтың поэзиясының арқауы ана тілі тағдыры, халқының тағдыры
Мұхтар Әуезовтың очеркі