Зейін диагностикасыныњ єдістемесі

 Ќазаќстан Республикасыныњ білім жєне ѓылым министрлігі
Семей ќаласыныњ Шєкєрім атындаѓы мемлекеттік университеті

С¤Ж
Таќырыбы: Мектепке дейінгі балалар психодиагностикасы

Орындаѓан:Асќарбекова Д.
Тексерген:Куребаева Г.А.

Семей – 2014 жыл
Психологиялыќ диагностика.
Мектеп жасына дейінгі балалардыњ психодиагностикалыќ ерекшеліктері.
Мектеп жасына дейінгі балалар психологиялыќ жєне мінез-ќ±лыќтыњ ерекшеліктеріне ие, олардыњ білімі психодиагностика зерттеу ж‰ргізу ‰рдісінде шынайы нєтиже алу ‰шін ќажет. Ол ерекшеліктерге, ењ алдымен, сана мен сана-сезімніњ салыстырмалы т‰рде тµменгі сатымсына жатады.
Біз психодиагностиканыњ мєтінінде сана туралы айтќанда, баланыњ еркі, ішкі жігерлі ќадаѓалауы, ќабылддауы,зейіні, есі, елестетуі, ойлауын негізге аламыз. Мектеп жасына дейінгі балалардыњ кµбісінде даму дењгейі салыстырмалы т‰рде тµмен , себебі б±л жастаѓы когнитивтік даму єлі де аяќталмаѓан. Еркін танымдыќ процестерге ие болу балада 3-4 жаста басталып, шамамен жасµспірім шаќта аяќталады. Сол себептен, єсіресе, µте кішкене жастаѓы мектеп жасына дейінгі балаларѓа психодиагностикалыќ тест ж‰ргізгенде, олардан танымдыќ процестерін жоѓары дењгейде ќолдануын с±рауѓа болмайды. Егер, б±л шарт орындалмаса, тест µткізу барысында бала жасына сай емес танымдыќ мєліметтерді алу ќаупі туады. Бала ќол жеткізген даму дењгейі туралы баяндау ‰шін, психодиагностикалыќ тесттік тапсырмаларды ерікті жєне ерікті емес т‰рде, баланыњ когнитивті ортасына сай етіп тањдау керек. Б±л бір жаѓынан, ерікті танымдыќ процесін, ал екінші жаѓынан, егер дамудыњ ерікті т‰рі болмаса, дамудыњ шынайы дењгейін байыпты баѓалауѓа м‰мкіндік береді.
Ал мектеп жасына дейінгі балалардыњ сєл ересектеуіне, ‰ш- тµрт немесе 5-6 жасќа келетін болсаќ, олардыњ танымдыќ процестері ерікті т‰рде дамыѓан. Сонымен ќатар, б±л жастаѓы балалардыњ кµпшілігініњ басымдылыѓы болып олардыњ еріксіз танымдыќ процестерге деген ќызыѓушылыѓыныњ болуы, олар ќоршаѓан ортаны тани отыра, осы ‰рдістерге с‰йенеді.
Біз мектеп жасына дейінгі балалардыњ дамуыныњ салыстырмалы т‰рде тµменгі дењгейі туралы айтќанда, оѓан мынадай маѓына береміз: мектеп жасына дейінгі балалар, єсіресе 4 жасќа дейінгілер, µзініњ т±лѓалыќ ќаситтерін єлсіз сезініп, єс-ірекеттеріне толыќ жауап бере алмайды. Олардыњ µздері жайлы, µздерініњ кемшіліктері жєне ќ±ндылыќтары туралы наќты т‰сіну ‰шін, µзін-µзі баѓалауы єлі ќалыптаспаѓан.
Сєл ‰лкенірек 4-6 жастаѓы балалар, м±ндай м‰мкіншіліктерге ие жєне ересектердіњ олармен ќарым-ќатынасќа т‰скендегі іс-єрекет, т±лѓа ќаситтері мен іс-єрекет ерекшеліктерін т±лѓа ретінде баѓалай алады.4-6 жасќа дейнгі балалардыњ т±лѓалыќ жєне тєртіптік сауал,адекватылыќ
баѓалауѓа с‰йенеді.

Айтылѓын кµрсетілген т±лѓалыќ жєне мектеп жасына дейінгі Психодиагностикалыќ єдісті,сырттыќ экспырттыќ баѓа,экспырттыќ тєуелсіз жаќсы білетін білген баланы,жаќсы дайындалѓан ‰лкен адамдар. Мектеп жасына дейнгі ‰лкенірек балалар экспырттыќ баѓалауѓа баланыњ µзіндік баѓасын ќосуѓа болады,біраќ ‰лкендерге бала туралы ойын ж‰ргізу ќажет. - Ќыйындыќ жєне шектеу арќылы,психодиагностикалыќ єдістерді ќолдану ќажет. Ауыспалы талќылау туралы сµз болса,оны мектеп жасына дейінгі бала д±рыс ќабылдамайды. Жалпы м±нда с±рануыныњ ќодануы психодиагностикалыќ маќсатќа мектепке дейінгі жастаѓы минимумды жеткізу керек. Таѓы бір ерекшелігі, мектепке диін жастаорынды ‰дерісі, міндеттелген психодиогиагностика µткізу ќажет. Мектеп жасына дейінгі осы психодиагностика процесте µзін кµрсетеді. Д±рыс бейнеленген дєрежеде, нєтжесін психологиалыќ дамудыњ психологиялыќ тапсырмалар µзінедеген ќызыѓушылыќты тудырады. Ќызыѓушылыѓы жоќ па, тапсырманы орындаѓан µзініњ ќабілеті нашарлыѓы. Сонда біз наќты дєрежеде баланыњ психологиялыќ дамуын, м‰мкіндігін мысалѓа, потенциалды дамуын, алдын ала ќ±ралын жєне єдісін аламыз.Жоѓарыдан басќа т‰рлерін,психодиагностикалыќ ерекшеліктерін мектеп жасына дейінгі, жасќа байланысты бµліп ќарастырамыз: 1) нєресте шаќ; 1-3 жасќа дейін. 2) кіші жєне орта жастаѓы; 3-5 жасќа дейін. 3)‰лкен жас; 5,6,7 жасќа дейін. Психодиагностика нєресте жаста бала обьективті, аз уаќытта µзін баѓалауды біледі. Б±л жастаѓы балалар психодиагностикалыќ материалѓат ие, баланыњ реакциялыќ ќабілетіне эксперттыќ баѓалауѓа ие. Сонда б±л жастаѓы балалар туралы мєліметтерді ќадаѓалау, ењ басты психодиагностикалыќ єдісті-шынайы тєжірибені, сол µмірдегі, б±л жаѓдайдыњ бєрі балаѓа таныс.

Мектепке дейінгі жастаѓы балалардыњ танымдыњ процесініњ диагностикасыныњ єдіснамасы
Ќорытынды шыѓармас б±рын психодиагностиканыњ танымдыќ процестерініњ єдістері:ќабылдау, зейін, ќиял, ес,ойлау жєне сµйлеу. Мектеп жасына дейінгі стандартты психодиагностиканыњ єдістерін ќарастырамыз. Б±л тексте кездесті жєне таѓы да бірнеше рет ќайталанады. Психодиагностиканыњ комплекстік єдістемелеріне белгілі жастаѓы єдістердіњ ењ аз саны кіреді.
Осы жастаѓы балалардыњ психологиялыќ ќ±рылымы мен сапасы баланыњ психологиялыќ даму дењгейін жекелей жєне жалпылай сапалыќ жєне ќ±рылым бойынша аныќтау, стандарттау сµзі бойынша комплекстіњ атын ќоса,м‰мкіндіктерін осы єдістердіњ кµмегімен т‰сіндіріледі. Табиѓатында біркелкі жєне салыстырмалы кµрсеткіш,єрт‰рлі танымдыќ процесстердіњ даму сатысында µзара салыстыру, жылдан жылѓа баланыњ дамуын ќадаѓалау.Сонымен ќатар, стандарттау барлыќ єдістердіњ бірге баѓаланады.Кµпшілік суреттейтін єдістердіњ бµлімдеріне б±л тек мектеп жасына дейінгі балалардыњ ќатысы емес, біраќ та барлыќ жастаѓы балаларѓа ересек адамдарѓа психологиялыќ дамудыњ нєтижесін алады. Стандарттау 10 балдыќ шкалада.0-ден 3-е шекті балдыќ кµрсеткіш б±л психологиялыќ дамуы басќа балаларѓа ќараѓанда кµптеген артта ќалушылыќтары байќалады, 4-7 балдыќ кµрсеткіштерді ол психологиялыќ сапасы нормаѓа сай келеді.
Комплекске сай єдістеме толыќ сипатта, ќ±ралы ќорытындысына сай келеді.Стандарттыќ комплекстік єдістерді елестету.Индивидуалдыќ карталардаѓы психологиялыќ баланыњ дамуына, психологиялыќ єдіске комплекстік тексеру µткєзеді.Б±л картаны 1 жылдыњ ішінде барлыќ мєліметтерді енгізу, ќайталанатын психоиагностикалыќ тексерулер, ай сайын баланыњ дамуын тексеріп отыру ќажет.
Кµрсеткіштері балдыќ мінеземе баланыњ психологиялыќ дамуына єсер етуі м‰мкін.5-6 жастаѓы балаларѓа ќатысты болады.Балаѓа ќанша жас болса, психологиялыќ даму дењгейіне ќарайды.Б±л кµрсеткіштер ерте жастан. Біраќ б±л жаѓдайѓа б±лар ќатысты бола алады, демек 5-6 жастаѓы балалардыњ дењгейін ќарастырады.Мынаны т‰сіндірейік: 5-6 жастаѓы бала психоиагностикалыќ єдісінде кµрсеткіші Мына суретке не жетіспейді? Деген ќабылдауѓа 10 балдыќ беріледі.Оныњ психологиялыќ даму дењгейі жоѓары болуы керек.Біраѓ 2-3 бал алѓанда, сол єдіс 3-4 жаста оны айтуѓа болмайды.Оныњ даму дењгейі тµмен.Ол тек ќана 5-6 жастаѓы балалар ќатарына жатады.Ал ќатарластарыныњ ќатынасы орташа болуы м‰мкін.6-7 балдар б±л баланыњ 5-6 жастаѓы орташа балын айтуѓа болады.Осы балдар баладан 3-4 жаста алынады.Жоѓарѓы психологиялыќ дамудыњ куєсі бола алатын баланыњ ќатарластарымен ќарым –ќатынасы. Негізінде б±дан шыѓаратын ќорытынды: олардыњ даму дењгейі фразаѓа жинаќталады. 5-6 жастаѓы балаларды салыстыру.
Баланыњ µзін баѓалау жєне анализдеу.Осы жастаѓылардыњ психодиагностикалыќ материалдарымен азыраќ баѓаланады.Экспериментті баѓамен байланысты сыртќы баќылау іс- єрекетінде жєне баланыњ реакциясы, сондыќтан негізгі аќпараттыњ жинаќталуы ретінде б±л осы жастаѓы баќылау болып табылады.Негізгі психодиагностикалыќ єдіс б±л шынайы тєжірибеде µмірлік жаѓдайѓа байланысты ќ±ралады.Баланы жаќсы білетіндер жеткізеді. Психодиагностиканыњ аздаѓан нєтижесі баланыњ осы жаста алуѓа болады.Байќау процесінде жас іс- єрекетінде алдынѓы орынѓа енгізіледі.Мектепке дейінгі жєне орта жас баланыњ психодиагностика ж‰ргізуге ойынныњ формалды µзгеруін алуѓа болады.Ќоѓамдыќ белсенділікті ќалыптастыруда баланыњ психологиялыќ дамуы алдынѓы орында т±лѓа аралыќ ќарым- ќатынас жатады.Б±л жастаѓы балалардыњ алѓашќы ќызыѓуы ќатарластарымен µзін жекелей жєне бірігіп ойынѓа араластырады.Келісіммен жєне психодиагностиканыњ єдістерімен негізделуі керек.Тек ќана олар балалардыњ индивидуалды іс –єрекетті баќылау ѓана емес сонымен ќатар рµлдік жоспарѓа, ±жымдыќ ойынѓа аралыѓын ќамтиды.Тек ќана балалар ѓана емес ‰лкендерде кіреді.Осындай ойындарды балалармен психоиагностикалыќ тренинг ойындарын ж‰ргізе алады.
Б±л жастаѓы балалар µзініњ баѓалауын аныќтап, µзіндік т‰сінігін осы жаста аныќтайды.
Сонымен олар µздері басќа балалармен ересектерге ќатысты болады.
Єр т‰рлі индивидуалдыќ ќасиеттерге ќатысты айналысатын адамдармен ќарым –ќатынасы.Жоѓарѓы мектеп жасына дейінгі жаста аталѓан іс –єрекет т‰рлерінде єр т‰рлі ойындар ереже бойынша ќосылады.Сонымен ќатар элементарлыќ рефлекстік ќабілеттері пайда болады.Жоѓары мектеп жасына дейінгі балалар сезініп т‰сініп ќана ќоймай т±лѓалар ќатынасында мінездіњ кейбір ережелерімен басшылыќќа алады.Ерекше осы ойында немесе басќа іс- єрекет т‰рінде аныќталады.Мысалы:Б±л бала ой –µрісініњ даму дењгейі бойыша 5-6 жастаѓы балалармен салыстырѓанда орта диапазонда орналасќан.Егер сєйкес жасерекшелік шамасына берілген єдістемені ќолданып ќ±рѓан жаѓдайда ѓана б±л ойды ж‰зеге асырмайды.Онда 5-6 жастаѓы балаларѓа ќараѓанда сµз тіркесініњ орнына шамасымен салыстырѓанда деп айту керек.
Баѓаныњ салыстырмасы формасында психодиагностика єдістемелерін ќолданѓанда бірінші кезењінде тек шарасыздыќ тудырмайды, сонымен ќатар пайалы жаќтары да бар, µйткені єр т‰рлі жастаѓы балалардыњ психологиялыќ даму дєрежесініњ нєтижесін µз арасында салыстыруѓа м‰мкіндік береді.
Болжанѓан психодиагностикалыќ єдістемелер кешенінде , сонымен бірге кµптеген психологиялыќ ќ±рылымдарында б±л ерекшеліктерді єр т‰рлі ќырынан баѓалаудыњ бір емес бірнеше єдістемесі бар.Б±л тек сенімді нєтиже алу ‰шін емес, диагностикаланушы психологиялыќ кµріністердіњ кµпќырлылыѓын ашу ‰шін жасалѓан.Єр ±сынылѓан єдістеме белгілі ќ±рылымды спецификалыќ жаѓынан баѓалайды жєне нєтижесінде біз кешенді, санќырлы барлыќ баланыњ психологиялыќ ерекшеліктерін баѓалауѓа м‰мкіндік аламыз.Баланыњ психологиялыќ жеке дара дамуыныњ картасында лайыќты нєтижелер, ±сынылѓан єдістемелер мен алынатын нєтижелер кµрсетілген.

Ќабылдау диагностикасыныњ єдістері.
Тµмендегі єдістер бала ќабылдауыныњ єр т‰рлі ќырларынан баѓалауѓа, бейнелерді ќ±растыру ќабілетініњ перцептивті ‰рдісініњ мінездемелермен бірге аныќтап, олармен байланысты т‰йіндемелер жасап, сол т‰йіндемелерді сµздік формада кµрсетуге м‰мкіндік береді. Балалар ќабылдауыныњ психодиагностикасына соњѓы екі мінездеменіњ енгізілу себебі, ќабылдау дамуыныњ негізгі тенденциясы оныњ біртіндеп интеллектуалдануынан т±рады.
Єдіснама №1. Мына суретте не жетіспейді?
Б±л єдістеменіњ мєні мынада: балаѓа ќаѓаздаѓы суреттер топтамасы ±сынылады. Осы жиындаѓы єр суретте бір байыпты бµлшегі жетіспейді. Бала тапсырманы алып, тез арада жетіспей т±рѓан бµлшегін тауып ,атауы керек.
Психодиагностиканы ж‰ргізуші секундомер кµмегімен баланыњ барлыќ тапсырманы орындауѓа кеткен уаќытын тіркеп отырады. Ж±мыс уаќыты ±паймен баѓаланады, ±пайлар нєтижесінде баланыњ ќабылдау дењгейініњ дамуы туралы ќорытынды жасалады.
Нєтижені баѓалау
10 ±пай – бала суреттегі заттардыњ барлыќ жетіспейтін 7 бµлшегін атап, тапсырманы 25 секундтан кем уаќытта орындап бітірді.
8-9 ±пай – жетіспейтін бµлшектерді іздеу барысы 25-тен 30 секунд аралыѓын ќамтыды.
6-7 ±пай – бала жетіспейтін бµлшектерді іздеуге 31 жєне 35 секунд аралыѓындаѓы уаќытты ж±мсады.
4-5 ±пай – жетіспейтін бµлшектерді іздеу ‰рдісі 36-40 секунд бойы созылды.
2-3 ±пай – суреттегі жетіспейтін барлыќ бµлшектерді табуѓа 41-ден 45 секунд аралыѓындањы уаќыт кетті.
0.1 ±пай – жетіспейтін бµлшектерді табуѓа жалпы 45 секундтан аса уаќыт ж±мсалды.

Даму дењгейі туралы ќорытынды
10 ±пай – µте жоѓары
8-9 ±пай – жоѓары
4-7 ±пай – орташа
2-3 ±пай – тµмен
0-1 ±пай –µте тµмен
Єдіснама №2. Кім б±л, танып біл
Б±л єдісті ќолданбас б±рын, балаѓа оѓан бір суретті ќ±райтын бµлшектер кµрсетілетіні, жєне сол бµлшектер бойынша бала негізгі суретті аныќтауы керек екені туралы т‰сіндіріледі.
Б±л єдіс т‰рімен ж‰ргізілетін психодиагностикалыќ зерттеу келесі тєсілмен ж‰ргізіледі. Балаѓа 3-ші суретті кµрсетеді, ол суреттегі а ‰зіндісінен басќа барлыќ ‰зінділер ќаѓаз бетімен жабыќ болады. Бала кµрсетілген бµлшектіњ ќандай ортаќ суретке тиесілі екенін аныќтау керек. Б±л тапсырманы орындауѓа 10 секунд бµлінеді. Егер, осы уаќыт аралыѓында бала с±раќќа д±рыс жауап бере алмаса, осындай уаќыт аралыѓында суреттіњ таѓы бір толымды б бµлшегін ашып кµрсетіп, осы с±раќќа жауап беруін с±райды, жєне б±л ‰рдіс толыќ жауабын тапќанша дейін жалѓаса береді.
Наќты жауабын айту ‰шін ашылѓан ‰зінділердіњ саны жєне жалпы ж±мсалѓан уаќыт есептеліп отырады.
Нєтижені баѓалау
10 ±пай – бала а бµлшегі арќылы, 10 секундтан кем уаќыт аралыѓында б‰тін суретте иттіњ бейнесі салынѓанын аныќтай алды.
7-9 ±пай – бала б±л иттіњ суреті екенін тек б бµлшегініњ ашылуымен жєне жалпы 11-20 секунд уаќыт ж±мсап аныќтады.
4-6 ±пай – бала б±л ит екенін аныќтады,оѓан в бµлшегін жєне тапсырмаѓа 21-30 секунд уаќыт ж±мсады.
2-3 ±пай – бала б±л суретте ит бейнеленгенін тек г ‰зіндісі арќылы аныќтады, оѓан 30-40 секунд уаќыт кетті.
0.1 ±пай – бала 50 секундтан артыќ уаќыт ішінде, барлыќ а, б, в бµлшектерін ашып б±л суретте ќандай жануар бейнеленгенін м‰лде аныќтай алмады.
Даму дењгейі туралы ќорытынды
10 ±пай – µте жоѓары
8-9 ±пай – жоѓары
4-7 ±пай – орташа
2-3 ±пай – тµмен
0-1 ±пай –µте тµмен
Суретте ќандай заттар жасырынып т±р єдісі
Балаѓа µзіне таныс жасырылѓан кµптеген заттардыњ суреті кескіндеме т‰рінде кµрсетілетіні т‰сіндіріледі. Кейін балаѓа 4-ші сурет ±сынылады, жєне сол суреттегі кескіндерді кезек бойынша , 1,2,3 бµліктерінде жасырылѓан
Тапсырманы орындау уаќыты бір минутпен шектеледі. Егер осы уаќыт ішінде бала тапсырманы орындай алмаса, оны доѓаруын с±райды. Егер бала 1 минуттан кем уаќыт ішінде тапсырманы орындай алса, тапсырманы орындауѓа кеткен уаќыт тіркеледі.
Ескерту.Егер психодиагностиканы ж‰ргізуші баланыњ асыѓып жєне уаќыттан озып, барлыќ заттарды таба алмай, бір суреттен екіншісіне ауысып жатќанын байќаса, ол баланы тоќтатып , єлі алдыњѓы суретте іздеуін с±рау керек. Алдыњѓы суреттегі барлыќ заттар табылѓанда ѓана, келесі суретке ауысуѓа болады. 1,2,3 суретте жасырылѓан заттардыњ жалпы саны 14.
Нєтижені баѓалау
10 ±пай – бала 20 секундтан кем уаќытын ж±мсап, барлыќ ‰ш суреттегі бейнеленген кескіндемелердегі 14 затты атады.
8-9 ±пай – бала 21-ден 30 секунд уаќытын ж±мсап, барлыќ 14 затты атады.
6-7 ±пай – бала 31-40 секунд аралыѓында барлыќ заттарды тауып, атады.
4-5 ±пай– бала заттарды іздеу тапсырмасын 41-ден 50 секунд аралыѓында шешті.
2-3 ±пай - бала барлыќ заттарды табу тапсырмасын 51-60 уаќыт арасында тапсырманы орындай алды.
0.1 ±пай – 60 секундтан артыќ уаќыт ішінде бала суреттегі ‰ш бµлікте жасырынѓан 14 затты іздеп, атау тапсырмасын орындай алмады.
Даму дењгейі туралы ќорытынды
10 ±пай – µте жоѓары
8-9 ±пай – жоѓары
4-7 ±пай – орташа
2-3 ±пай – тµмен
0-1 ±пай –µте тµмен
Єдістеме №4. Кілемді немен жамау керек?
Б±л єдістеменіњ маќсаты – бала кµргендерініњ бейнесін ќысќа мерзімде жєне оперативті есте саќтай отырып, кµрнекі тапсырмаларды практикалыќ т±рѓыдан орындауѓа ќаншалыќты ќабілетті екенін аныќтау. Б±л єдістемеде 5-ші суретте ±сынылѓан кµріністер ќолданылады. Оны балаѓа кµрсетпес б±рын, оѓан осы суретте екі кілем, жєне кілемдегі тесіктерді жамауѓа болатын матаныњ тілімдері бейнеленгенін, сол жамаулар мен кілемдегі суреттер ерекшеленбеуі керектігін айтады. Суреттіњ тµменгі жаѓында орналасќан бірнеше матаныњ тілімдері бар тапсырманы орындау ‰шін, кілемніњ суретіне кµбірек ±ќсайтынын тањдап алу керек.
Нєтижені баѓалау
10 ±пай – бала тапсырманы 20 секундтан кем уаќытта орындады.
8-9 – бала 21-30 сек уаќытта барлыќ тµрт тапсырманы д±рыс орындады.
6-7 –бала тапсырманы орындауѓа 31-40 секунд уаќыт ж±мсады.
4-5 –бала тапсырманы орындауѓа 41-50 секунд уаќыт ж±мсады.
2-3 – баланыњ тапсырмаѓа кеткен ж±мыс уаќыты 51-60 секунд7
0.1 – бала 60 секундтан аса уаќыт ішінде тапсырманы орындай алмады.

Даму дењгейі туралы ќорытынды
10 ±пай – µте жоѓары
8-9 ±пай – жоѓары
4-7 ±пай – орташа
2-3 ±пай – тµмен
0-1 ±пай –µте тµмен
Зейін диагностикасыныњ єдістемесі
Келесі єдістемелер жинаѓы балалар зейінініњ µнімділік, т±раќтылыќ, ауысуы жєне кµлемі сияќты ќасиеттерін баѓалау ‰шін арналѓан. Б±л мінездемелердіњ єрќайсысы жеке т‰рде, сонымен ќоса басќалармен біріге зейінніњ жекелей баѓасы ретінде ќарастырыла алады. Айтылып µткен зейін мінездемелерініњ диагностикасы ‰шін єр т‰рлі єдіснамалыќ тєсілдер ±сынылады. Баланыњ зейінін зерттеудіњ кµрсетілген тµрт єдіснамасы бойынша, ќорытындылай келе, жалпы, интегралды зейін дамуыныњ дењгейін аныќтауѓа болады.
Єдістеме №5. Тап жєне сыз
Б±л єдістемедегі тапсырма, зейінніњ т±раќтылыѓы мен µнімділігін аныќтау ‰шін арналѓан. Балаѓа 6-шы сурет кµрсетіледі. Онда кездейсоќ ретпен ќарапайым фигуралардыњ кескіндері берілген: сањырауќ±лаќ, ‰йшік, шелек, доп, г‰л, ту. Бала зерттеудіњ басалуы алдында мынадай мєтіндегі н±сќау алады: Ќазір екеуміз мынадай ойын ойнаймыз: мен саѓан таныс кµптеген єрт‰рлі заттар бейнеленген суретті кµрсетемін. Мен баста дегенде, сен осы суреттегі єрбір жолдан мен айтып отырѓан заттарды тауып, сызып тастап отырасын. Мен тоќта деп айтќанша, заттарды іздеп, сызуды тоќтатпайсыњ. Тоќтаѓанда, сен соњѓы кµрген суретінді маѓан кµрсетуін керек. Содан кейін мен сеніњ суретіндегі тоќтаѓан жерінді белгілеп ќойып, ќайтадан саѓан баста деп айтамын. Кейін сен ќайтадан айтылѓан заттарды тауып, сызып отыруды жалѓастырасын. Соњы деген сµзді айтќанымша, б±л бірнее рет ќайталана береді. Осымен тапсырманы орындау аяќталады.
Б±л єдістемеде єрбір 30 секунд сайын баста жєне тоќта деген сµздерді айтып, бала 2,5 минут ж±мыс істейді.
Сынаушы б±л єдістемеде балаѓа іздеуге жєне ќандай да бір екі нєрсені єр т‰рлі тєсілдермен сызуѓа тапсырма береді, мысалы ж±лдызшаны тік сызыќпен, ал ‰йді – кµлденењ сызыќпен сызу. Сынаушы баланыњ суретіндегі сєйкесінше берілген командалардыњ орнын µзі белгілейді.
Нєтижені µњдеу жєне баѓалау
Нєтижені µњдеу жєне баѓалау кезінде баланыњ 2,5 минуттаѓы, яѓни барлыќ тапсырманы орындау барысында кµрген суреттер саны жєне єрбір 30 секундтыќ интервал ішіндегі суреттер саны аныќталады. Алынѓан мєліметтер баланыњ бір мезетте екі бірдей зейін ќасиеттерініњ: т±раќтылыќ жєне µнімділігініњ жалпы даму дењгейін аныќтайтын формулаѓа салынады:

S = ( 0,5N – 2,8n) t
М±ндаѓы S – зерттелуші баланыњ зейінініњ т±раќтыѓы мен µнімділігініњ кµрсеткіші;
N - ж±мыс істеу барысында баланыњ 6-шы суреттегі кµрген зааттар саны;
t - ж±мыс істеу уаќыты;
n – ж±мыс кезіндегі жіберілген ќателіктер саны. Ќателіктер болып керекті суреттердіњ ќалып ќоюы мен керексіз суреттердіњ сызылып ќалуы есептеледі.
Психодиагностикалыќ мєліметтердіњ сандыќ µњделуі нєтижесінде, жоѓарыда кµрсетілген формула бойынша алты кµрсеткіш аныќталады, біреуі – єдістемеге кеткен барлыќ уаќыт ‰шін (2,5 минут), ал ќалѓандары – єрбір 30 секундтыќ интервал ‰шін. Сєйкесінше, µзгермелі t єдістемеде 30 жєне 150 мєндерін ќабылдайды.
Тапсырманы орындау ‰рдісінде, S-тіњ барлыќ кµрсеткіші бойынша келесідей график ќ±рылады, анализ негізінде бала зейінініњ т±раќтылыѓы мен µнімділігініњ уаќыт бойынша µзгеру динамикасы туралы айтуѓа болады. Графикті ќ±ру кезінде т±раќтылыќ пен µнімділік кµрсеткіштері 10 баллдыќ ж‰йеге келесідегідей болып ауыстырылады:
10 ±пай – S кµрсеткіші балада 1,25 баллдан жоѓары.
8-9 ±пай – S кµрсеткіші 1,00 жєне 1,25 баллдар арасында орналасќан.
6-7 ±пай – S кµрсеткіші 0,75-1,00 балл аралыѓында орналасќан.
4-5 ±пай – S кµрсеткіші 0,50-0,75 балл арасында орналасќан.
2.3 ±пай – S кµрсеткіші 0,24-0,50 балл шегінде орналасќан.
0.1 ±пай – S кµрсеткіші 0,00 жєне 0,2 балл аралыѓында жатыр.

Зейінніњ т±раќтылыѓы ±пай бойынша µз кезегінде былайша баѓаланады:
10 ±пай – 8-ші суреттегі графиктіњ сызбалары бір аймаќтан шыќпайды,ал графиктіњ µзі кескіні бойынша ќисыќ 1-ге ±ќсайды.
8-9 ±пай – графиктіњ барлыќ н‰ктелері ќисыќ 2-ге ±ќсайтын екі аймаќта жатыр.
6-7 ±пай – графиктіњ барлыќ н‰ктелері ‰ш аймаќќа орналасады, ал ќисыќтыњ µзі 3-ші графикке ±ќсас.
4.5 ±пай – графиктіњ барлыќ н‰ктелері тµрт аймаќта орналасады, ал оныњ ќисыѓы 4-ші графикке ±ќсайды .
3±пай– графиктіњ барлыќ н‰ктелері бес аймаќќа орналасады, оныњ ќисыѓы 5-ші графиктіњ кескініне ±ќсас.
Даму дењгейініњ нєтижесі
10 ±пай – зейінніњ µнімділігі µте жоѓары,зейінніњ т±раќтылыѓы µте жоѓары.
8-9 ±пай – зейінніњ µнімділігі жєне т±раќтылыѓы жоѓары.
4-7 ±пай –зейінніњ т±раќтылыѓы жєне µнімділігі орташа.
2.3 ±пай – зейінніњ т±раќтылыѓы жєне µнімділігітµмен.
0.1 ±пай – зейінніњ т±раќтылыѓы жєне µнімділігі µте тµмен.

Єдіснама №6. Белгілерді ќой
Б±л єдістеменіњ тесттік тапсырмасы зейінніњ ‰лестірілуіне жєне ауысуына баѓа
беру ‰шін арналѓан. Тапсырманы орындау алдында балаѓа 9-шы суретті кµрсетіп, онымен ќалай ж±мыс жасау керектігі жайлы т‰сіндіріледі. Б±л ж±мыстыњ негізі мынада: єрбір шаршы, ‰шб±рыш, шењбер жєне ромбтарѓа тµменде кµрсетілген ‰лгідегі белгілерді, яѓни ќанат белгісі (галочка),сызыќша, ќосу немесе н‰ктені ќою керек.
Бала ‰зіліссіз, тапсырманы 2 минут орындап ж±мыс істейді, ал оныњ зейінініњ ‰лестірілуі мен ауысуыныњ жалпы кµрсеткіші мына формуламен аныќталады:
S  (0,5N – 2,8n)  120
М±нда, S – зейінніњ ‰лестірілу жєне ауысу кµрсеткіші;
N – екі минут ішіндегі ќаралѓан жєне сєйкесінше тиісті белгілермен белгіленген геометриялыќ фигуралар саны;
n – тапсырманы орындау кезінде жіберілген ќателіктер саны. Ќателіктер болып ќате белгіленген немесе ±мытылып кеткен белгілер, яѓни тиісті белгілермен белгіленбеген геометриялыќ фигуралар саналады.

Нєтижені баѓалау
10 ±пай – S кµрсеткіші 1,00 баллдан жоѓары.
8-9 ±пай – S кµрсеткіші 0,75 жєне 1,00 баллдар арасында орналасќан.
4.5 ±пай – S кµрсеткіші 0,50-0,75 балл аралыѓында орналасќан.
4-5 ±пай – S кµрсеткіші 0,25-0,50 балл арасында орналасќан.
0-3±пай – S кµрсеткіші 0,00-0,25 балл шегінде орналасќан.

Даму дењгейі туралы ќорытынды
10 ±пай – µте жоѓары
8-9 ±пай – жоѓары
4-7 ±пай – орташа
2-3 ±пай – тµмен
0-1 ±пай –µте тµмен

Єдістеме №7. Есіне саќтап, н‰ктелерді ќой
Б±л методика кµмегімен бала зейінініњ кµлемі аныќталады. Ол ‰шін 10-шы суретте бейнеленген ынталандырушы материал ќолданылады. Н‰ктелері бар ќаѓаз алдын-ала кішірек 8 шаршыѓа бµлінеді, б±л шаршылар бірініњ ‰стіне бірі жиналады, жєне жиналѓанда ‰стінде екі н‰ктесі бар шаршы, ал астында тоѓыз н‰ктелі шаршы ќалуы керек (ќалѓандары жоѓарыдан тµмен ќарай н‰ктелердіњ кему реті бойынша ќойылады).
Зерттеу басталмас б±рын балаѓа мынадай н±сќау айтылады:
Ќазір екеуміз зейінге байланысты ойын ойнаймыз. Мен саѓан кезек-кезек н‰ктелер салынѓан карточкаларды кµрсетіп отырамын, ал кейін сен µзін кµрген н‰ктелерінді басќа карточкадаѓы бос ±яшыќтарѓа саласын.
Кейін балаѓа 1-2 секундќа н‰ктелері бар сегіз карточкалардыњ єрќайсысы тµменнен жоѓары ќарай ретімен кµрсетіледі, жєне єрбір карточканы кµрсеткен соњ кµргендерін бос карточкаларѓа 15 cекунд ішінде салу ±сынылады. Б±л уаќыт балаѓа кµрген н‰ктелерініњ орнын есіне т‰сіріп, бос карточкаѓа салуѓа беріледі.
Нєтижені баѓалау
Баланыњ зейін кµлемі кез-келген карточкаѓа т‰сіре алѓан н‰ктелердіњ ењ кµп саны болып саналады. Зерттеудіњ нєтижесі ±пайлармен келесі єдіспен баѓаланады:
10 ±пай – бала берілген уаќыт ішінде карточкаѓа 6-дан артыќ н‰кте салды.
8-9 ±пай – бала карточкаѓа ќатесіз 4-5 н‰кте т‰сірді.
6.7 ±пай – бала ес бойынша 3-4 н‰ктені д±рыс салды.
4-5 ±пай – бала 2-3 д±рыс н‰кте салды.
0-3±пай– бала бір карточкаѓа біреуден артыќ н‰кте сала алмады.

Даму дењгейі туралы ќорытынды
10 ±пай – µте жоѓары
8-9 ±пай – жоѓары
4-7 ±пай – орташа
2-3 ±пай – тµмен
0.1 ±пай –µте тµмен
Єдістеме №8. Єњгіме ќ±растыр
Балаѓа єњгімені бір минут ішінде біреу немесе бірдене туралы ќ±растыруѓа тапсырма беріледі жєне оны 2-минутта айтып беріу керек. Б±л єњгіме емес, мысалы, ќандай да бір оќиѓа немесе ертегі болуы м‰мкін.
Нєтижені баѓалау
Осы єдістемеде баланыњ ќиялы мына белгілер бойынша баѓаланады:
1. єњгімені ќ±растыру жылдамдыѓы;
2. єњгіме сюжетініњ ерекшелігі туралы н±сќалыѓы;
3. єњгімеде ќолданылѓан образдардыњ єрт‰рлілігі;
4. єњгімені бейнелеудіњ жаќсы ойластырылуы жєне бµлінуі;
5. єњгімедегі бейнелеулердіњ єсерлілігі мен эмоционалдыѓы.
Аталѓан белгілер бойынша єњгіме – 0-2 ±пай ала алады, жєне ол онда ќаншалыќты аталѓан белгілердіњ болѓандыѓына байланысты. Б±л жайлы ќорытынды шыѓару ‰шін мына критерийлер ќолданылады:
1-ші белгі бойынша ,егер бала 30 секунд ішінде берген єњгімені ќ±растыра алса , оѓан 2 ±пай беріледі. 30 секунд пен 1 минут аралыѓында єњгімені ќ±растырып бітірсе, оѓан 1 ±пай беріледі. Егер берілген уаќыт ішінде бала ешќандай мєнді єњгіме ќ±растыра алмаса, ол 0 ±пайѓа ие болады.
2-ші белгі бойынша, егер де бала µзініњ кµргенін, не естігенін єњгімедей етіп, жаттанды т‰рде айтып берсе, онда ол 0- ±пай алады. Егер де ол µзініњ кµргенін не естігенін єњгімелеген уаќытта оѓан жања сµздер ќосса, онда оѓан 1 ±пай беріледі. Бала єњгімелеудіњ сюжетін толыѓымен µзі ќ±растырса 2 ±пайѓа ие болады.
Егер, єњгімеде басынан бастап аяѓына дейін бір нєрсені ќайталай берсе, 3-ші белгі бойынша 0 ±пай алады. Єњгімеде ќолданылѓан бейнелеулердіњ єрт‰рлі болуына байланысты жєне єњгімеде 2-3 єрт‰рлі кейіпкер болса , оѓан 1 ±пай беріледі. Єњгімеде баланыњ µзі єрт‰рлі етіп сипаттаѓан 4 жєне одан да кµп кейіпкер болса, онда єњгімеге 2 ±пай беріледі.
4-ші белгі бойынша, егер єњгімедегі кейіпкер, заттар немесе оќиѓаларды тек бала деп атаса, оѓан ешќандай ќосымша сипаттама бермесе, оѓан 0 ±пай беріледі. Егер атауынан басќа 2 белгі кµрсетілсе 1 ±пай беріледі. Егер єњгіме 3 немесе одан да кµп белгілермен суреттелсе, 2 ±пай алынады.
5- белгі бойынша былай: єњгіменіњ бейнесі тыњдаушыѓа ешќандай єсер етпесе, єњгімелеушіде ешќандай эмоция болмаса, онда єњгіме 0 ±паймен баѓаланады. Егер аздаѓан эмоциялармен, тыњдаушыныњ ќызыѓушылыѓын оятса 1 ±пай, тіптен эмоциалды т‰рде жеткізсе 2 ±пай беріледі.
Даму дењгейі туралы ќорытынды
10 ±пай – µте жоѓары
8-9 ±пай – жоѓары
4-7 ±пай – орташа
2-3 ±пай – тµмен
0-1 ±пай –µте тµмен
Єдістеме №9. Бір нєрсеніњ суретін сал
Балаѓа бір бет ќаѓаз, фломастер наборы беріледі жєне ерекше бір нєрсе ойлап, оныњ суретін салу ±сынылады. Тапсырманы орындауѓа 4 минут уаќыт беріледі. Содан кейні тµменде берілген критерийлер бойнша суреттердіњ сапасы баѓаланады жєне осындай баѓалау негізінде бала ќиялыныњ ерекшеліктері туралы ќорытынды жасалады.
Нєтижелерді баѓалау
Балалардыњ суретін баллмен баѓалау келесі критерийлер бойыныша ж‰реді:
10 ±пай – бала берілген уаќытта ќандай да бір µзіндік ерекше сурет салса, оныњ єдеттен тыс фантазиясыныњ, ќиялыныњ байлыѓын кµрсетеді. Сурет кµрерменге ‰лкен єсер береді, оныњ бейнелері жєне бµлшектері аныќ, м±ќият ќарастырылѓан.
8-9 ±пай – бала фантазиясымен эмоционалды жєне кµркем етіп µзіндік нєрсе ойлап салѓан, біраќ дегенмен бейне м‰лде жања емес.
5-7 ±пай – баланыњ ойлап салѓаны сондай жања бейне емес, дегенмен шыѓармашылыќ фантазия элементтері бар жєне кµрерменге белгілі бір эмоционалдыќ єсер туѓызды. Суреттіњ бейнесі мен бµлшектері орташа ойластырылѓан.
3-4 ±пай – бала µте ќарапайым , µзіндік емес нєрсе салѓан жєне суретте баланыњ фантазиясы нашар кµрінеді, бµлшектері онша жаќсы ойластырылмаѓан.
0-2 ±пай – берілген уаќытта бала ешќандай сурет ойлап тауып сала алмаѓан, тек ќана штрихтар мен сызыќтар ќана бейнеленген.

Даму дењгейі туралы ќорытынды
10 ±пай – µте жоѓары
8-9 ±пай – жоѓары
4-7 ±пай – орташа
2-3 ±пай – тµмен
0.1 ±пай –µте тµмен

Єдістеме №10. Ойын ойлап тап
Бала 5 минут ішінде ќандай да бір ойын ойлап тауып жєне экспериментатордыњ келесі с±раќтарына тыњѓылыќты жауап беруі керек:
1. Ойын ќалай аталады?
2. Оныњ мазм±ны ќандай?
3. Ойынѓа ќанша адам ќажет?
4. Ойынѓа ќатысушылар ќандай рольдер алады?
5. Ойын ќалай µтеді?
6. Ойын ережелері ќандай?
7. Ойын немен аяќталуы ќажет?
8. Жеке ќатысушылардыњ жетістіктрі жєне ойын нєтижелері ќалай баѓаланады?
Нєтижелерді баѓалау
Бала жауабыныњ сµз мєнері емес, ойластырылѓан ойын мазм±ны баѓаланады. Осыѓан байланысты балаѓа кµмек беретін, ‰немі жетелегіш с±раќтар ќойылуы ќажет, біраќ, алайда жауабын айтпау керек.
Берілген єдістемедегі баланыњ ойлап тапќан ойынын баѓалау критерийлері тµмендегідей:
1. Т‰п н±сќалыќ жєне жањалыќ
2. Шарттардыњ ойластырылѓаны
3. Ойында оныњ єрт‰рлі рольдерініњ болуы.
4. Ойында белгілі ережесініњ болуы
5. Ойын µткізгішініњ жетістігін баѓалаудыњ критерийлерініњ наќтылыѓы.
Бала ойлап тапќан (осы критерийлері) ойынныњ осы критерийлерініњ
єрќайсысы 0 ден 2 баллѓа дейін баѓаланады.
0 баллмен баѓалау жоѓарыда айтылѓан бес критерийдіњ ойында біреуініњ де болмауынан (олардыњ єрбіреуі ойында жекелей баѓаланады) 1 балл ойында берілген белгілер бар, біраќ олар нашар кµрінсе, 2 балл ойында сєйкес белгілердіњ наќтылы болу жєне кµрінуі. Бала ойластырѓан ойын ќосындысы, осы критерийлер жєне белгілер бойынша 0 ден 10 ѓа дейін болуы м‰мкін. Алынѓан ±пайыныњ жалпы саныныњ негізінде фантазияныњ даму дењгейі туралы ќорытындв жасалады.

Даму дењгейі туралы ќорытынды
10 ±пай – µте жоѓары
8-9 ±пай – жоѓары
4-7 ±пай – орташа
2-3 ±пай – тµмен
0-1 ±пай –µте тµмен

Єдістеме № 11.Кескіндерді таны.
Б±л єдістеме- тануѓа арналѓан. Берілген ес т‰рі баланыњ онтогенезінде 1-ші болып кµрінеді жєне дамиды. Дамыѓан осы естіњ т‰рінен басќа да ес т‰рлері ќ±ралады, сонымен ќатар еске саќтау, саќтау жєне ќайта жањѓырту. Єдістемеде балаларѓа суреттер ±сынылып келесі интрукция т‰сіндіріледі.
Сендердіњ алдарында ќатармен орналасќан 5 сурет Сол жаќтаѓы сурет оњ жаќтаѓы 4 суреттіњ біріне ±ќсайды. Осы оњ жаќтаѓы ±ќсайтын картинаны сендер тез тауып кµрсетулеріњ керек.
Бірінші дайындыќ ретінде осы с±раќтыњ 0 деген нµмірлі ќатары балаѓа ±сынылып тапќызылып кµреді, содан кейін бала бєрін д±рыс т‰сінгеніне кµзі жеткеннен кейін экспериментатор 1 ден 10 ѓа дейінгі суреттерді орындау тапсырмасын береді.
Эксперимент бала 10 тапсырманыњ барлыѓын шеше алмасќа да уаќыт 1,5 млн-нан аспауы тиіс.
Нєтижелерді баѓалау:
10 ±пай - бала барлыќ тапсырманы 45 сек-тан аз уаќытта орындады.
8-9 ±пай – бала барлыќ тапсырманы 45-50 сек.аралыѓында тапты.
6-7 ±пай – бала ±сынылѓан барлыќ тапсырманы 50-60 секунд аралыѓында орындады.
4-5 ±пай – бала барлыќ тапсырманы 60-70 секундта орындады.
2-3 ±пай – бала барлыќ тапсырманы 70-80 секундта орындады.
0.1 ±пай – бала барлыќ тапсырманы 80 секундтан артыќ уаќыт ішінде орындай алмады.

Даму дењгейі туралы ќорытынды
10 ±пай – µте жоѓары
8-9 ±пай – жоѓары
4-7 ±пай – орташа
2-3 ±пай – тµмен
0.1 ±пай –µте тµмен
Єдістеме №12. Суреттерді есіње саќта
Берілген єдістеме ќысќа мерзімді кµру есініњ кµлемін аныќтауѓа арналѓан. Балалар стимул ретінде А- суреттер алады. Оларѓа келесі инструкция беріледі:
Мына суретте дєст‰рлі кескіндер кµрсетілген. Есте саќтауѓа жєне мен ќазір кµрсететін басќа Б- суреттен тануѓа тырыс. Онда жањаѓы 9 кескіннен басќа сен кµрмеген 6 кескін бар. Бірінші суреттен кµрген кескіндерінді екінші суреттен танып жєне кµрсетуге тырыс.
А-суретті кµрсетуге 30 секунд уаќыт бµлінеді. Б±дан кейін баланыњ алдынан кµрсетілген суретті алып тастап, келесі Б- сурет кµрсетіледі. Эксперимент бала барлыќ кескінді таныѓанша жалѓаса береді, біраќ уаќыт 1,5 минуттан аспауы керек.

Нєтижені баѓалау
10 ±пай – бала 45 секундтан аз уаќытта Б суреттен А суреттегі 9 кескінді таба алды.
8-9 ±пай - бала 45-55 секунд аралыѓында Б суретінен 7-8 бейнені таныды.
6-7 ±пай – бала 55-65 секунд арасында 5-6 бейнені тапты.
4-5 ±пай – бала 65-75 секундта 3-4 бейнені таныды.
2-3 ±пай – бала 75-85 секундта 1-2 бейнені таныды.
0.1 ±пай – бала 90 секунд жєне одан кµп уаќытта ешќандай бейнелерді таба алмады.
Даму дењгейі туралы ќорытынды
10 ±пай – µте жоѓары
8-9 ±пай – жоѓары
4-7 ±пай – орташа
2-3 ±пай – тµмен
0.1 ±пай –µте тµмен
Єдістеме №13. Сандарды есінде саќта
Б±л єдістеме баланыњ ќысќа мерзімді есту есініњ кµлемін аныќтауѓа арналѓан.Тапсырмада бала келесі мазм±нды инструкция алады. Ќазір мен сандарды айтамын,мен,ќайталадеп айтќаннан кейін ќайталап отыр.
Содан кейін экспириминатор А суретіндегі сандарды жоѓарѓыдан тµмен ќарай сандар ќатарын санайды,сандар арасындаѓы ‰зіліс 1 сек тењ.Єрбір ќатарды тыњдаѓаннан кейін,бала оны экспириментатордыњ соњыан ќайталау керек.Б±л бала ќате жібергенше ќайталана береді.Егер ќате жіберілсе экспирименатор б±л ќатарѓа кµрші оњ жаѓындаѓы ќатар сандарын ќайталайды.Жиыны тура осы сандар сияќты.Ќайтадан 2 рет ќате жіберілсе,онда психодиагностикалыќ экспиремент аяќталады.Бір рет болсын ќатесіз толыќ айтылады,±зындарыныњ ќатары µлшенеді жєне келесі ќарама –ќарсы сандарѓа кµшеді.
Нєтижелерді баѓалау:
10 ±пай - бала 9 санды д±рыс айтты.
8-9 ±пай - бала 7-8 санды тура айтты.
6-7 ±пай - бала 5-6 санды айтты
4-5 ±пай - бала 4 санды д±рыс айтты.
2-3 ±пай - бала 3 санды айтты.
0.1 ¦пай - бала 0-ден 2-ге дейінгі санды айтты.
Даму дењгейі жайлы ќорытынды:
10 ±пай-µте жоѓары
8-9 ±пай-жоѓары
4-7 ±пай-орташа
2-3 ±пай-тµмен
0.1 ±пай –µте тµмен

Єдістеме №14.Сµздерді жатта
Б±л єдістеме кµмегімен жаттау процесініњ динамикасы аныќталады.Бала 12 сµзден т±ратын сµз ќатарын бірнеше єрекет жасап жаттап жєне ќатесіз еске т‰сіру тапсырмасын аладды: аѓаш,кукла,аша,г‰л,телефон,стаќан,ќ±с,пальто,лампочка,сурет,адам,кітап.
Есте саќтау былай ж‰ргізіледі.Єр айтылѓандарды тыњдаѓанан кейін бала барлыќ ќатарды еске т‰сіруге тырысады.Экспирименатор баланыњ берілген єрекетте д±рыс еске т‰сіріп,айтќан сµздер жиынын белгілейді,жєне ќайтадан осы ќатырды санайды.Еске т‰сіру нєтижесі алынѓанша 6 рет ќатар –ќатар ќайталанады.
Сµздік ќатарды жаттаудыњ нєтижесі графикте кµрсетілген.Онда колдененінен баланыњ ќатарды еске т‰сірген ж‰йелієрекетін тігінен –єр єрекетте д±рс еске т‰сірілген сµздер жиыны кµрсетілген.
Нєтижені баѓалау
10 ±пай-бала 6 жєне одан аз єрекет жасап барлыќ 12 сµзді ќатесіз есінде саќтап,айтып берді.
8-9 ±пай-бала 6 рет єрекет жасап 10-11 сµзді ќатесіз есінде саќтап,айтып берді.
6-7 ±пай- бала 6 рет єрекет жасап 8-9 сµзді есінде саќтап ќатесіз айтып берді.
4-5 ±пай- бала 6 рет єрекет жасап,6-7 сµзді есінде саќтап ќатеіз айтып берді.
2.3 ±пай-бала 6 єрекетпен 4-5 сµзді есінде саќтап,ќатесіз айтты.
0-1±пай-бала 6 єрекетпен 3 сµзден кµп емес сµзді есінде саќтап,ќатесіз айтты.
Даму дењгейі жайлы ќорытынды:
10 ±пай-µте жоѓары
8-9 ±пай-жоѓары
4-7 ±пай-орташа
2-3 ±пай-тµмен
0-1 ±пай –µте тµмен

Єдістеме №15 .Шытырман
Б±л єдістеменіњ кµмегімен баланыњ элементарлы образды кµріністер ќоршаѓан ортада логикалыќ байланыста жєне ќарым-ќатынаста баѓалы.Б±л осы єлемніњ оюьектілері арасында байланысы:жануарлар,олардыњ µмірлік бейнесі,табиѓаты.Єдістеменіњ ж‰ру барысы:1-ші суретте кµрсетілген .Онда жануардардыњ бірнеше шытырман жаѓдайы берілген.
Балаларѓа мына н±сќау ±сынылады. Суретке д±рыстап ќара.М±ндаѓы суреттер д±рыс салынѓан ба жєне бєрі орынды ма?Егер д±рыс салынбаса µз орнында болмаса,неге екенін т‰сіндір.Ары ќарай сен б±л суреттер шындыѓында ќалай болу керектігін айтасыњ
Ескерту:Инструкцияныњ екі бµлігінде бірінен соњ бірі толтыру керек.Басында бала шытырманды суреттен кµрсетіп айтып беруі керек,сосын шындыѓында ќалай орналасуы керектігін айтады.Суреттеу экспозициясы жєне орындату уаќыты 3 минут.Осы уаќытта бала шытырманды кµріп неге д±рыс еместігін т‰сіндіру керек.
Нєтижені баќылау:
10 ±пай-9 минутта барлыќ 7 шытырманды кµріп білсе ќанаѓаттанарлыќтай т‰сіндіріп жеткізсе,шынында ќалай болу керектігін білсе.
8-9 ±пай-бала шытырманѓа мєне берсе,белгілесе,бірден 3-ке дейінгілерін аяѓына дейін т‰сіндіре алмаса.
6-7 ±пай-бала шытырманѓа мєн берсе,белгілесе,біраќ 3-4-еуін аяѓына дейінт‰сіндіре алмаса.
4-5 ±пай-5-7-еуін айта алмаса.
2-3 ±пай-берілген уаќытта 7 шытырманныњ1-4 –еуін таба алмаса.
0-1±пай- 4 –тен азын ѓана ‰лгерсе.
Ескерту .Бала тапсырмада 4 жєне жоѓарѓы ±пайды мына жаѓдайда,егер берілген уаќытта топсыз 1-ші бµліген толыќ орындаса.инструкцияны аныќтаса яѓни,б±л барлыќ 7 шытырманды суретте кµрсетілгенді тапса біраќ оларды аауѓа уаќыты жетпесе.ол шындыѓында ќалай болу керектігін
Даму дењгейі жайлы ќорытынды:
10 ±пай-µте жоѓары
8-9 ±пай-жоѓары
4-7 ±пай-орташа
2-3 ±пай-тµмен
0.1 ±пай –µте тµмен
Єдістеме №16. ЖЫЛ МЕЗГІЛДЕРІ
Б±л єдістеме 3-4 жасар балаларѓа арналѓан. Балаѓа 18 сурет кµрсетіледі жєне суретке м±ќият ќарап, єрбір бµлігінде ќай жыл мезгілі бейнелегенін айту с±ралады. Тапсырманы орындау уаќыты2 мин-бала жыл мезгілін атап ќана ќоймай, ол туралы µз ойын айту керек, яѓни суреттіњ берілген бµлігінде оныњ ойы бойынша жыл мезгілдерініњ, ќандай белгісіне ќарап тапќаны аныќталады.
Нєтижелерді баѓалау.
10 ±пай- берілген уаќытта бала барлыќ картинаны д±рыс атады жєне байланыстырады, картинада наќты сол жыл мезгілі бейнелерініњ 2 белгісін атады. (барлыќ картинадаѓы белгі -8)
8-9 ±пай- бала барлыќ картинадаѓы жыл мезгілдерінд±рыс атады жєне байланыстырды 5-7 белгіні барлыќ картинадан тапты.
6-7 ±пай- бала барлыќ картиналардаѓы жыл мезгілдерін д±рыс аныќтады, біраќ 3-4 белгіні ѓана тапты.
4-5 ±пай- бала 4 картинада 1-2 жыл мезгілін д±рыс аныќтады жєне ½ белгіні ѓана кµрсеттњ
0-3 ±пай- бала бірде-бір жыл мезгілдерін аныќтай алмады жіне бір белгіні де наќты атаѓан жоќ па, соѓан байланысты ќойылады.
Даму дењгейі туралы ќорытынды
10 ±пай – µте жоѓары
8-9 ±пай – жоѓары
4-7 ±пай – орташа
2.3 ±пай – тµмен
0-1 ±пай –µте тµмен

Єдістеме №17. Мына суретте не артыќ?
Б±л єдістеме 4-5 жас аралыѓындаѓы балаларѓа арналѓан.Б±л баланыњ образы логикалыќ ойлау операциясына талдау жасауѓа арналѓан.Єдістеме балаѓа єрт‰рлі заттар бейнеленген.(19 сурет).Суреттер сериясы ±сынылады,ол келесі н±сќаулармен бірге ж‰реді.
“Єрбір суреттегі бейнеленген 4заттыњ 1-еуі артыќ.Суретке дейін сала отырып ќай зат артыќ екендігін айтып бер” Б±л тапсырманы орындауѓа 3 мин берілді.
Нєтижені баѓалау:
10 ±пай - 1 мин аз уаќыт аралыѓында бала тапсырманы д±рыс орындай отырып,артыќ екендігін т‰сіндері алса ќойылады.
8-9 ±пай – бала тапсырманы 1-1,5 мин аралыѓында орындаса.
4-5 ±пай - 2-2,5 мин орындаса .
2-3 ±пай - 2,5-3 мин орыдаса .
0.1 ±пай - 3 мин ішінде орындай алмады.
Даму дењгейін ќорытындылау
10 ±пай – µте жоѓары
8-9 ±пай – жоѓары
4-7 ±пай – орташа
2-3 ±пай – тµмен
0-1 ±пай – µте тµмен

Єдістеме №18. Кімге не жетіспейді ?
Б±л єдістеме 3-4 жас аралыѓындаѓы балалардыњ психодиагностикалыќ ойлауына арналѓан.Тапсырманы орындар алдында балаѓа,оѓан сурет кµрсетілетіндегі т‰сіндіріледі.Онда сол жаќта балалар бейнеленген,олардыњ єрќайсысына 1 нєрсе жетіспейді.Оларѓа жетіспейтін зат сол суреттердіњ оњ жаѓында жеке бейнеленген.Балаларѓа берілген тапсырманыњ маќсаты тез арада кімге не жетіспейтінін айтып,ќай балаѓа ќай зат жетіспейтінін кµрсету керек.
Ќорытынды баѓасы
10 ±пай - тапсырманы орындауѓа жіберген уаќыт 30 сек-тан аз болу керек.
8-9 ±пай –тапсырманы орындау уаќыты 31-43 сек ішінде болуы керек .
6-7 ±пай - тапсырманы орындау уаќыты 50 секунттан 69 секунт ќ±рды .
4-5 ±пай –тапсырманы орындау уаќыты 70 секунтан 89 секунтты алады.
2-3 ±пай – тапсырманы орындау уаќыты 90 секунтан 109 сек ішінде болады.
0.1 ±пай-тапсырманы орындау 110 сек жєне одан жоѓары болады.

Даму дењгейі туралы ќорытынды
10 ±пай – µте жоѓары
8-9 ±пай – жоѓары
4-7 ±пай – орташа
2-3 ±пай – тµмен
0.1 ±пай –µте тµмен

Єдістеме №19. Топтарѓа бµл
Б±л єдістеме ойлаудыњ сапасын зерттеуге арналѓан жане де 4-5 жастаѓы балаларѓа негізделген.Єдістеменіњ алѓа ќойѓан маќсаты –балалардыњ µз логикалыќ ойлауыныњ баѓасы.Оѓан 21 суреттегі бейнелеген суретті кµрсетеді бейнеленген суретті кµрсетеді жане келесі тапсырманы ±сынады. “Суретті жаќсылап ќарап,ондаѓы фигураларды ќалай да кµп ќатарларѓа бµлуге тырыс.Осындай єрбір ќатарѓа бєріне біраќ белгісі бар кіруі керек. Бµлінген єр ќатарѓа кірген фигураларды ата,жане оларды бµлетін белгісін ата ” Барлыќ тапсырманы орындауѓа 3 мин уаќыт кетеді.

Ќорытынды баѓысы :
10 ±пай - бала фигураныњ барлыќ топтарын 2 мин жеткізбей бµліп щыќты. Б±л топтаѓы фигуралар мыналар:±шб±рыш,домалаќ,квадрат,ромб,( ќызыл фигуралар) сары фигуралар (клеткалы ), кµк фигуралар (сызыќпен сызылѓан),‰лкен, кіші фигуралар.
8-9 ±пай - барлыќ топтаѓы фигураны бала 2,0-ден 2,5 мин ішінде бµліп шыќты.
6-7 ±пай – бала барлыќ топтаѓы фигураны 2,5-нан 30 мин уаќыт ішінде орындады.
2-3 ±пай - бала 3 мин ішінде тек 2-ден 3 ке дейінгі фигура тобын бµліп кµрсете алады.
4-5 ±пай – бала 3 мин уаќыт ішінде 5-тен 7-ге дейінгі фигура тобын атай алды.
0.1 ±пай - бала 3 мин уаќыт ішінде 1 ѓана топтыњ фигураларын бµлді.
Даму дењгейі туралы ќорытынды
10 ±пай – µте жоѓары
8-9 ±пай – жоѓары
4-7 ±пай – орташа
2-3 ±пай – тµмен
0.1 ±пай – µте тµмен

Єдістеме №20. Контурды ж‰ргіз
Балаѓа суретті кµрсете отырып ќарындаш пен ќаламныњ кµмегімен ќњ жаќ жартысында берілген контурды оныњ сол жаќ жартысында берілген контурды оныњ сол жаќжартысында берілген контур сияќты жылдам жєне фигураны д±рыс ж‰ргізіп шыѓу керек екендігін т‰сіндіру керек.
Барлыќ сызыќтар тік жєне фигураныњ б±рыштары д±рыс ќосылѓан болуы ќажет.Тапсырманы орындаудыњ соњында орындау ±ќыптылыѓын,д±рыстыѓы,орындалу жылдамдыѓы баѓаланады.
Нєтижені баѓалау.
Баѓалар тапсырманы орындау жылдамдыѓы мен сапасына байланысты ±паймен есептеледі.
10 ±пай - бала барлыќ тапсырманы орындауѓа 90 сек кем уаќыт жіберсе жєне барлыќ сызыќтар тік болса фигураныњ б±рыштары д±рыс ќосылса,барлыќ сызыќтар берілген контур бойынша ж‰ргізілген жаѓдайда.
8-9 ±пай - тапсырманы орындауѓа 90-109 сек кетсе,мына жетіспеушіліктердіњ біреуі болѓан жаѓдайда 1 немесе 2 сызыќ толыќ тік емес,2-3 жаѓдайда сызылѓан контурдыњ шетіне шыѓып 4-5 б±рыш ќосылмаса
6-7 ±пай - тапсырманы орындауѓа 105-120 сек кетсе,3-4 сызыќ тік сызылмаса,5-6 сызыќ контур шетінен шыќса ,6-7 б±рыш наќты ќосылмаса.
4-5 ±пай - тапсырманы орындауѓа 135-155 сек кетсе 7-10 сызыѓы д±рыс емес,11-20 б±рышы д±рысы ќосылмаѓан ,9-18 сызыќ контур шетінен шыѓып,14-17 б±рышы ќосылмаѓан жаѓдайда.
2-3 ±пай – тапсырманы орындауѓа 135-155 мекундт кетсе, 7-10 сызыѓы д±рыс емес, 11-20 б±рышы д±рыс ќосылмаѓан, 9-18 сызыќ контур шетінен шыѓып, 11-17 б±рышы ќосылмаѓан жаѓдайда.
0-1±пай - тапсырманы орындауѓа 150 сек артыќ уаќыт кетсе 1-2 нен басќа барлыќ сызыќтар т‰зу емес,1-2 б±рыштан басќа б±рыштардыњ барлыѓы ќосылмаѓан болса.

Даму дењгейін ќорытындалу
10 ±пай-µте жоѓары.
8-9 ±пай-жоѓары.
4-7 ±пай –орташа .
2-3 ±пай-тµмен.
0.1 ±пай –µте тµмен.
Єдістеме №21. Лабиринт арќылы µт
Б±л тапсырмада балаларѓа 24-сурет кµрсетеді.Б±л суретте лабиринт бейнеленген.Кірді стрелкамен сол жаќта ‰стінде кµрсетілген,ал шыѓуы оњ жаќта ‰стінде стрелкамен кµрсетілген.Мынандай н±сќау беріліді:бір саусаѓымен суретті ж‰ргізу керек жєне ол калай да жылдам тура таяќшаны тигізіп алмай ќабырѓасына лабиринтті ж‰ргізіп µтуі керек.
Ќорытынды баѓасы:
10 ±пай - бала тапсырманы 45 сек-ќа жеткізбей орындады жєне бала лабиринттіњ ќабырѓасына саусаѓын бірде бір рет тигізген жоќ.
8-9 ±пай –тапсырманы бала 45-60 сек ішінде орындады.Лабиринтпен µтіп бара жатып 1-2 рет саусаѓын оњ ќабырѓасына тигізіп алады.
6-7 ±пай –тапсырманы бала 60-80 сек аралыѓында орындады.Лабиринтпен µтіп бара жатып саусаѓын оныњ жиегіне 3-4 рет тигізіп алады.
4-5 ±пай - бала тапсырманы 80 сек-100 сек аралыѓында орындады.Лабиринтті ж‰ріп µткенде,оныњ ќабырѓасын 5-6 рет ±стап ќойды.
2-3 ±пай - бала тапсырманы 100-120 сек ішінде орындады.Лабиринт ќабырѓасына ќолын 7-9 рет тигізіп алды.
0.1 ±пай - бала тапсырма,ны 120 секунттан уаќытты орындады немесе м‰лде орындаѓан жоќ.
Даму дењгейі туралы ќорытынды
10 ±пай – µте жоѓары
8-9 ±пай – жоѓары
4-7 ±пай – орташа
2-3 ±пай – тµмен
0.1 ±пай – µте тµмен

Єдістеме №22. Суреттерді ќайталай кµшір
Б±л єдістеме 3-4 жас аралыѓындаѓы балаларѓа арналѓан.Оныњ маќсаты арнаулы бос квадраттарѓа оњ жаќтаѓыны сол жаќта орналасќан фигураларды кµшіріп т‰сіру керек .Ол ‰шін балаѓа ќою т‰сті фламастер береді де,мына н±сќаулармен таныстырады. Оњ жаќтаѓы бос клетка тура сол жаќтаѓыдай фигура салу керек.М±ны ±ќыпты,т‰зу барлыќ ќара бµлігін штрихтап,бос жер ќалдырмай жєне берілген контурдыњ шегіне шыќпауы керек Тапсырманы орындауѓа 5 минут беріледі.
Ќорытындыныњ баѓасы:
10 ±пай - бала 5 минут тапсырманы орындады жєне бос матрицаларѓа барлыќ 6 фигураны да салады.Ешбір фигура бос ќалѓан жоќ,біраќ фигураныњ контуры берілген бейнеден 1мм шыып кетті.
8-9 ±пай - бала 5 минут тапсырманы орындады.Єрбір фигурада штрихталмаѓан 1-2 жер ќалды.Ал фигуралар орындалѓан контурлар 1 мм ауытќыѓан.
5-7 ±пай - бала тапсырманы 5 мин орындады.Біраќ онда кей ќателіктер болды.Єрбір фигурада 3-4 штрихталмаѓан жер бар.Контурдыњ кейбір фигуралары 1,5 мм ауытќыѓан.
4-6 ±пай - бала мин ішінде 4-5 фигураны шрихтап ‰лгереді жєне онда ќателіктер кездесті.5 бµліктіњ біреуі шрихталынбай ќалѓан.Контурдыњ кейбір фигуралары µзінді мµлшерден 2 мм –ге дейін бµлунеді.
2-3 ±пай - бала 5 минутта тек 2-3 фигураны штрихтап ‰лгереді.5-ші бµліктіњ біреуі штрихталмай ќалды.Кей фигураныњ контуры 2 мм ќисыќ.
0-1 ±пай – бала 5 минут ішінде 1-ден артыќ фигураны штрихтай алмады.
0-1 ±пай- бала 5 минут ішінде 1-ден артыќ фигураны штрихтай алмады.Фигура алањы 4-ніњ 1-уі де штрихталмаѓан.Контурдыњ кейбір фигуралары µзінді кµлеінен 3 мм –ге дейін бµлінеді.
Даму дењгейі туралы ќорытынды
10 ±пай – µте жоѓары
8-9 ±пай – жоѓары
4-7 ±пай – орташа
2-3 ±пай – тµмен
0.1 ±пай – µте тµмен

Єдістеме №23. Фигураларды ќи
Єдістеме 4-5 жас аралыѓындаѓы балалардыњ ойлауына арналѓан. Ол тапсырманыњ маќсаты тез жєне дєл ќаѓазда салынѓан фигураларды ќию. 26 суретте 6 квадратта єрт‰рлі фигуралар бейнеленіп бµлінген.
Тест ж‰ргізгенде де б±л сурет балаѓа толыќ берілмейді, жеке квадраттарда беріледі. Б±л ‰шін эксперимент ж‰ргізуші оны алдын ала 6 квадратты суретті кезек-кезек алады, ќайшыны алып фигураларды тез жєне тура ќию тапсырмасын алды.
Ќорытындыныњ баѓасы
10 ±пай – барлыќ фигураларды бала 3 минут орындады. Ќиылѓан фигуралардыњ контурында 1 мм ѓана айырмашылыѓы бар.
8-9 ±пай – барлыќ фигураларды бала 3-4 минут аралыѓында орындады. Контурда 1 мм, 2 мм-дей айырмашылыќ бар.
4.6 ±пай – фигураны 4-5 минутта ќиды, ол 2-3 мм µзгешелік байќалады.
2-3 ±пай – 6-7 минут ішінде бала фигураны ќиып, контур 4-5 мм ерекшеленеді.
0.1 ±пай – бала тапсырманы 7 м нут ішінде орындай алмады, жєне ќиылѓан фигуралар 5 мм ерекшеленеді.

Даму дењгейі туралы ќорытынды
10 ±пай – µте жоѓары
8-9 ±пай – жоѓары
4-7 ±пай – орташа
2-3 ±пай – тµмен
0.1 ±пай –µте тµмен

Єдістеме №24. Сµздерді ата
Б±л єдістеме балалардыњ белсенді т‰рде есте саќталѓан сµз ќорын аныќтайды. Ересек адам балаѓа тиісті топтай бірнеше сµздерді атайды жєне µз бетімен осы топќа кіретін басќа сµздерді атап шыѓуды с±райды. Єрбір топтаѓы сµздерді атау ‰шін 20 секунд бµліп алынады, ал толыќ тапсырманы орындау ‰шін 160 секунд уаќыт керек.
Ќажетті сµздер:
1. жануарлар
2. µсімдік
3. заттыњ т‰стер
4. заттыњ пішіндері
5. заттыњ т‰стен, пішінінен басќа белгілері
6. адамныњ єрекеті
7. адамныњ єрекетті орындау тєсілдері
8. адамныњ орындаѓан єрекетініњ сапасы

Егер бала ќажетті сµздерді атап шыѓуѓа ќиналса, ересек адам берілген топтаѓы бірінші сµзді бастап айтып балаѓа кµмектеседі. Баладан ары ќарай жалѓастыруын с±райды.
Нєтижені баѓалау
10 ±пай – барлыќ топтаѓы сµздерге ќатысты 40 адам жоѓары єрт‰рлі сµздерді атаса.
8-9 ±пай – єрт‰рлі топтаѓы 35-39 єрт‰рлі топпен байланысќан 30-34 сµзді атады.
4-5 ±пай – єрт‰рлі 25-29 сµзді атады.
2-3 ±пай – 20-24 сµзді атады.
0.1 ±пай – тек 19 сµзді атады.
Даму дењгейі туралы ќорытынды
10 ±пай – µте жоѓары
8-9 ±пай – жоѓары
4-7 ±пай – орташа
2-3 ±пай – тµмен
0.1 ±пай –µте тµмен

Єдістеме №25. Сурет бойынша єњгімеле
Б±л єдістеме баланыњ белсенді сµз ќорын аныќтауѓа арналѓан. Егер, оныњ жасы 3-4 жас арасында болса, онда балаѓа 27-28 сурет кµрсетіледі. Егер бала 4-5 жаста болса, онда 29-30 сурет кµрсетіледі. Одан кейін балаѓа 2 минут уаќыт беерміз, берілген суретке толыќ, асыќпай, зейінмен µарап алуы ‰шін
27-28 сурет 3-4 жас ‰шін
29-30 сурет 4-5 жас ‰шін
Суреттегі бейнелерге ќарау аяќталѓан соњ баладан не бейнеленгенін, не кµргені жайлы с±раймыз. Єрбір суреттегі бейнелерді атау ‰шін таѓы 2 м нут уаќыт береміз. Єдістемені ж‰ргізуші психолог шыќќан нєтижені 1-ші таблицада белгілеп, жазып отырады. 1-ші таблицада єрт‰рлі сµз топтарыныњ грамматикалыќ ќ±рылымы мен баланыњ ќолдану жиілігі белгіленеді.
Нєтижені баѓалау
10 ±пай – баланыњ сµзде берілген 10 сµз топтары кездесе беріледі.
8-9 ±пай - 8-9 сµз топтары.
6-7 ±пай – 6-7 сµз топтары.
4-5 ±пай – 4-5 сµз топтары.
2-3 ±пай – 2-3 топтары .
0.1 ±пай – таблицадаѓы сµз топтарыныњ біреуін ѓана ќолданды.

1- кесте
СУРЕТКЕ ЌАРАП ЄЊГІМЕЛЕ атты єдістеменіњ протоколдыќ зерттеу нєтиженіњ схемасы

Зерттеу процесіндегі тіркелетін сµздіњ ‰зінділері
Ќолдану жиілігі
1
Зат есім

2
Етістік

3
Сын есім жай к‰йі

4
Сын есім салыстырмалы к‰йін

5
Сын есімніњ к‰шейтпелі к‰йі

6
‡стеу

7
Есімдік

8
Шылау

9
Ќ±рмалас сµйлемніњ ќ±рылымы

Даму дењгейі туралы ќорытынды
10 ±пай – µте жоѓары
8-9 ±пай – жоѓары
4-7 ±пай – орташа
2-3 ±пай – тµмен
0.1 ±пай –µте тµмен

Мектепке дейінгі жастаѓы балалардыњ т±лѓалыќ ќасиеттерініњ жєне т±лѓааралыќ ќатынастардыњ психодиагностикасы
Мектепке дейінгі бала т±лѓасын зерттеу ќиындау оныњ себебі кµптеген белгілі т±лѓаныњ тесттер ‰лкен адамдарѓа жєне баланыњ (µзін-µзі) µзіне баѓа беру ќолжетімсіздігіне арналѓан. Сонымен ќатар т±лѓаныњ кµптеген ќасиеттері психодиагностикаѓа жататын
Мектепке дейінгі жаста толыќ ќалыптаспаѓан жєне т±раќсыз. Сол себептен психодиагностикадаѓы ерекше адамдарѓа арналѓан. Тестті балаларѓа ќолдануѓа болмайды.
Бала психодиагностика кезінде арнайы бала н±сќасына арналѓан жобалыќ тесттер кезінде єдістер т‰рткі ‰шін жетістікке жету жєне мамандардыњ єдісі, маман ретінде мектеп жасына дейінгі балаѓа ќарым-ќатынасќа ересек адамдармен, баланыњ жеке бас мєліметтерін білу. Тек осы н±сќаѓа байланысты баланыњ жеке ќасиеттерін талдай аламыз, олар єлі даму процесінде.
Бірінші єдістеме балалардыњ жетістікке жету дєрежелерініњ даму мотивтерін баѓалау ‰шін арналѓан. Осындай єдістердењ баланыњ єрт‰рлі, ќызыќты ситуация т‰рлеріне белсенді ќатысуѓа тырысады, єсіресе оѓан ќызыќты жєне маѓыналы болуы, оѓан ќоса, єрт‰рлі жарыстарда салыстырылады.
Маќсатќа жету ‰шін бала ±мтылыс жасау ќажет: Функционалдыќ жєне генетикалыќ байланыстар жеке т±лѓаныњ сапасы, жєне де баѓа, µзіне-µзі сенімділік, жєне т.б байланыста.
Жетістікке жету ‰шін ќажет болып саналмайды, ол мектеп жасына дейін сєйкес келмейді, 5,6 жаста индивидуалдыќ ерекшелік балаларда ќалыптасады. Осы ерекшеліктерге байланысты балаларда єрт‰рлі сєтістіктерден аулаќ болуѓа ‰йретеді.

Єдістеме №26 .ЕСІНЕ САЌТА ЖЄНЕ СУРЕТТЕРДІ ЌАЙТАЛА.
Балаѓа кезекпен 2 сурет кµрсетеді, (31,32 суреттер). Єрќайсысы -1 мин.
Сол берілген уаќытта бала м±ќият суретті ќара, есте саќтау ќажет, содан кейін ол есте саќтаѓанын аќ параќќа т‰сіру керек (кµлемімен суреттер бірдей болу керек – 14см х 14см).
Баланыњ салынѓан суреттер ±пайлар арќылы анализденіп баѓаланады. Анализ ќорытындысысандыќ дєрежедегі баланыњ жетістігініњ кµрсеткіші. Б±л кµрсеткіш баланыњ 2 суреттен жиналѓан ±пай сандары.
БАЛАНЫЊ ОРЫНДАЃАН СУРЕТТЕРІНІЊ АНАЛИЗДІК САПАСЫ.
Рим жєне араб сандары жєне кіші єріптермен белгіленген. Олардыњ єрќайсысы мєтін т‰рінде сипатталады жєне мєтінді графикалыќ иллюстрациялар толыќтырып т±рады. Б±л уаќытта суреттегі бµлшегі ±паймен есептелетіні кµрсетіледі.
Графикалыќ иллюстрациядаѓы мысалдыњ оњ жаќ баѓыты, µздері баѓаланѓан суреттегі ±пай сандарын бµліп т±рады.
I Дискретті - суреттердіњ байланысќан сызыќтары.
1а. Єрбір бµлек басќа топ сызыќтарымен ќиылыспаѓан +1 ±пайымен баѓаланады.
1б. Єрбір бµлек топталѓан ќиылысулары -1 ±паймен баѓаланады.
2а. 3 немесе одан да кµп єр паралельдік сызыќтар +1 ±паймен баѓаланады.
2б. Бір бірімен ќосылѓан жєне ќиылысќан сызыќтар 3 немесе одан да кµп сызыќтар -1 ±паймен баѓаланады.
Ескерту. Жалѓыз аралас сызыќтарыныњ негізгі айырмашылыќтары мынада, біріншісінде бала єрбір сызыќты салу ‰шін ќарындаштыќаѓазынан ‰зуге мєжб‰р, ал екіншісінде, єдетте, ќарындашты ќаѓаздан ‰зби салынады. Сєйкесінше, біз дискретті немесе біріккен сызыќтармен ж±мыс істеп отырѓанымызды т‰суну ‰шін, бір-біріне сєйкестендірілген сызыќтарыныњ ќосылу, ќосылмаѓандыѓын тексеру керек.
3а. Єр зигзаг тєріздес жєне ирек сызыќтар, екі немесе одан да кµп зигзаг тєріздес немесе ирек сызыќтар шартты т‰рде ортаќ ±зындыѓы сондай сызыќтарыныњ ‰ш еседен кем биіктігінде шартты т‰рде зигзаг тєріздес жєне ирек сызыќтар бір-бірімен ќиылысса + 1 ±паймен баѓаланады.
3б. Єр зигзаг тєріздес жєне ирек сызыќтар, екі немесе одан да кµп шартты т‰рде оныњ ±зындыѓы тењ немесе тењ емес ‰ш есе биіктігін кµтереді, сонымен шартты т‰рде зигзаг тєріздес жєне ирек сызыќтар бір-бірімен ќиылысса +1 ±паймен баѓаланады.
4. Суреттегі єр геометриялыќ немесе геометриялыќ фигураны еске салатын сурет +1 ±паймен баѓаланады. Осыѓан мысалы: дµњгелектер, тіктµртб±рыш, ‰шб±рыш, спиральдар, ж±лдыздар , т±йыќ сызыќтар жєне де басќа ќиылысу сызыќтар бар.
5. ‡ш немесе одан да кµп геометриялыќ фигуралар т±ратын єр топ, бір біріме ќосылѓан суреттер +1 ±паймен баѓаланады.
6а. Саќина тєріздес жєне де орталарында бос орны ќалѓан єр топ +1 ±паймен баѓаланады.
6б. Саќина тєріздес жєне де орталарында бос орны ќалмаѓан єр топ -1 ±паймен баѓаланады.
Ескерту: б±л жаѓдайда 5-ші пунктен ажырата білу керек, концентреген фигуралар бір біріне ќатысы жоќ.
7а. Єрбір бµлек орналасќан н‰кте +1 ±паймен баѓаланады.
7б. Мµлшерінен ±лѓайтылѓан н‰кте -1 ±паймен баѓаланады.
8а. ‡ш немес одан да кµп н‰кте +1 ±паймен баѓаланады.
8б. Бір-бірімен ќосылѓан н‰ктелер -1 ±паймен баѓаланады.
II
Бала суретініњ тегістігі ќандай да бір графикалыќ суреттермен толтырылмаѓан. Суреттіњ тµменгі н‰ктесінен ќаѓаздыњ тµменгі шетіне дейінгі аралыќпен µлшенеді. Суреттіњ тµменгі шетінен ќаѓаздыњ тµменгі шетіне дейінгі см.кейін ±пайлармен алмастырылады + тањбасымен алынады
ІІІ
Диагональді конфигурациялар
Диагональді конфигурациялар деп бір-бірімен 15-75 градус б±рыш бойынша ќосылѓан, т‰зу сызыќтыњ ќиындыларынањ т±ратын сызыќты айтамыз. Зерттеу барысында єрбір диагональді конфигурация есепке алынады, ол басќа ±ќсас фигура мен ќосылѓан не ќосылмаѓанына байланысты емес.
Басќа толымды фигураныњ бµлігі болѓан диагональді сызыќ есепке алынбайды жєне диагональді конфигурация деп саналмайды. Осылай, мысалы, фигурада:
АВ жєне СД сызыќтары диагональді конфигурация ретінде саналмайды, себебі олар паралело грамм фигураныњ бµліктері болып саналады. Сол себеп бойынша АВ, ВС,СД жєне ДЕ сызыќтары келесі фигурада есепке алынбайды жєне жекелей баѓаланбайды.
Ескерту: Єрбір жеке диагональді сызыќ емес диагональді конфигурация ерекшеленіп жеке баѓаланады.
ІV S – тєріздес сызыќтар
Екі сыныќтан т±ратын барлыќ сызыќтар єрќайсысы сызыќтыњ жалѓасы ретінде ќарама-ќарсы баѓыт беру шартымен есепке алынып жекелей баѓа беріледі.
S-тєріздес сызыќ басќа фигураныњ бµлігі ретінде т±рѓан, ол жекелей баѓалауѓа жатпайды жєне 1-4 пунктаѓы критерияларѓа сай аныќталады.
Ескерту: диагональді конфигурациялыќ жаѓдаймен салыстырѓанда б±ндай типті сызыќтар жеке баѓаланады.
V. Кµптеген ирек тєріздес сызыќтар
2 немесе оданда кµп єр сызыќ типі, бір баѓытта таратылѓан сызыќ бµйлек баѓаланады, барлыќ сызыќтар +1 ±паймен баѓаланады.
Толќын тєріздес сызыќтар басќа фигураныњ бµлігі болып табылѓанда, ол 5-ші критерияѓа ќарамайды жєне олар осы н±сќау бойынша ќарастырылмайды, 1,4-ші бµлімдерде кµрсетілгендей.
Мысалы:
Ортаќ ескерту
1. Суреттегі пайда болѓан єрбір сызыќ бµйлек баѓаланады.
2. Барлыќ сызыќтар бµйлек немесе араласќан т‰рде баѓаланады. Суреттегі єрбір сызыќ диагональ т‰рінде, S тєрізді немесе ирек сызыќпен баѓалануы м‰мкін. Сонымен ќатар 1 немесе бірнеше сызыќтар бір уаќытта 2 категорияѓа немесе біреуімен баѓаланады. Біраќ бір сызыќ 2 категориядан артыќ категорияѓа ќатысты болмайды, 3,4 жєне бесінші критериялар бір бірімен байланысќан.
Балалардыњ анализ процесінде жинаѓан ортаќ ±пай саны баланыњ дамуыныњ кµрсеткішініњ саны болып табылады.
Егер осы алгебралыќ ќ±растырулар ±пай саны, оњ болып шыќса, онда балалардыњ жеткен жетістігіндегі ќажеттіліктері сєтсіздіктен ќашу ќажеттілігі болады жєне оњ ±паймен баѓаланады. Егер соњѓы сан ќате болып шыќса, б±дан шыѓатын ќорытынды баланыњ сєтсіздігінен ќашуѓа иелік етеді. Бірінші сєтсіздік жаѓдайында балада белсенділік артады, басќа адамдармен жарысќа ±мтылу, барлыќ жерде жетістікке ±мтылуѓа белсенділігі артады. Екінші жаѓдайда мінездіњ тенденциялыќ ќарама-ќарсылыќ баѓыты к‰тіледі: белсенділіктіњ тµмеЕкінші жаѓдайда мінездіњ тенденциялыќ ќарама-ќарсылыќ баѓыты к‰тіледі: белсенділіктіњ тµмедеуі сєтсіздік жаѓдайында немесе ќауіптіњ потенциалдыѓында басќа адаммен бєсекелесудіњ ќашќаќтауы жаѓдайлар экзаменмен ќатысты жєне ќабілетімен тексеру, кері кеті тенденцияларында баланыњ жетістікке жету маќсатында тµмендеуі сєйкес келеді.

Єдістеме №27.Керек бетті тањда
Б±л американдыќ психологтар Р.Темми, М.Дорни жєне В.Ашен жасаѓан єдіс балалардыњ аландаушылыѓын кµрсетеді, тапсырма баланы зерттеу жєне аландаушылыѓын баѓалау, єрт‰рлі µмірлік жаѓдайларды баѓалау. Жеке ќабілеті аз науылыќ сатысы бойынша айќындалады. Аландаушылыќ б±ныњ жеке ќасиеті ретінде ќарастырылады. Адамныњ психологиялыќ дењгейі осы функция ќамтамасыз етілуіне жєне кері єсерін алады. Олармен ќорытынды жекелей баланыњ белсенділігініњ тµмендеуі жетістікке жету деген маќсаты.
Баланыњ бет пішінісуретте бейнеленген. Осы ќосымша суреттіњ бірінде баланыњ к‰ліп т±рѓаны бейнеленеді, ал басќаларда жылаѓаны суретте кµрсетілген бейнелер µмірінен алынѓан мектеп жасына дейінгі балалар соќтыѓысады жєне олардыњ алањдаушылыѓын тудырады. Мысалѓа 33-сурет (ойын кішкентай балалардан), 37-сурет (ойын ‰лкен балалардан), 45-сурет (бала ата-анасымен). Эмоциялыќ жаѓымды бояу алады 40-сурет (шешім шыѓару), 42-сурет (агрессивті шабуылдау), 44-сурет (оќшаулау), жаѓымсыз кері эмоциялар бояу береді, 38-сурет (тµсекте жалѓыз жатќызу), 39-сурет (жуыну), 41-сурет (ќабылдамау), 43-сурет (ойыншыќтыњ жиынтыѓы), 46-сурет (жалѓыз тамаќтану) б±л эмоциялыќ маѓына береді. Жоспарланады баланыњ тањдауы осы немесе оныњ психологиялыќ жаѓдайѓа байланысты тестілеу кезінде болады. Екі маѓыналы суреттер єдістемеде басты жобалы салмаќ. Б±ндай маѓынаны бала осы суретте, эмоциялыќ к‰йіне ќарай к‰нделікті µмірдіњ жаѓдайларына байланысты кµрсетеді.
Психодиагностикада процесте баланыњ жалѓастырылуы бірінен соњ бірі кµрсетілген. Балаѓа суретті кµрсете отырып, єрќайсысына олардыњ н±сќаулыѓын кµрсетеді.
Аландаушылыќ єрт‰рлі жаѓдайѓа байланысты сынау кезінде болады.
Белгілі жаѓдайѓа байланысты сынаќ кезі адамныњ єрт‰рлі жаѓдайларына байланысты ќатынасы міндетті емес. Єрт‰рлі ќоѓамдаѓы жаѓдайларѓа байланысты аныќтау міндетті емес. Б±л оныњ эмоциялыќ теріс тєжірибесіне байланысты. Тек кері эмоциялыќ тєжірибеге кµтермелейді жєне туындайтын ќасиеті жєне аландаушы, мазасыздану баланыњ тєртібінде жоѓары аландаушыныњ жоѓары дењгейі баланыњ єрт‰рлі жаѓдайларѓа байланысты.
Бейімделуі аландатушылыќ тудырады психодиагностикаѓа аландаушылыѓы баланыњ ішкі баѓалауы белгілі ќоѓамдаѓы жаѓдайѓа байланысты. Пайдалы аќпарат ќарым-ќатынас кезінде мінез-ќ±лќы туралы аќпарат алады. Баланы ќоршаѓан адамдардын туындаѓан, отбасы жаѓдайындаѓы, балабаќшада. Психодиагностикалыќ материяныњ саралануы осы єдістемеде кµрсетілді. 85*11см суреттіњ сериясымен кµрсетеді. Єрбір сурет бейнелігін кµрсетіп к‰нделікті баланыњ µміріне негізделген. Єр суреттіњ бейнемен 2 н±сќасы берілген ±лдар ‰шін (суретте ±л бейнеленген) жєне ќыздар ‰шін (суретте ќыз бейнеленген). Тестілеу процесінде адинтификациялайды ќандай жыныста екендігін аныќтайды. Ол кім? Баланыњ беті толыќ салынбаѓан тек жалпы басыныњ контуры берілген. Єр сурет екі ќосымша суреттіњ басымен бейнеленген µлшемі наќты сєйкес келеді.
Єдістеме №28.Мен ќандаймын?
Б±л єдістеме мектепке дейінгі баланыњ µзін баѓалауына арналѓан. Экспериментаттар № 3 таблицасы, пратоколды ќолдана отрып, баладан µзін 10 єрт‰рлі жеке бас ќасиеттерінен , жаѓымды жаќтарын ќалай ќабылдайды жєне баѓалауын с±райды. Баланыњ µзін-µзі баѓалау баѓасын экспериментаттар пратоколдардыњ керекті ќатарына ќойып, содан кейін ±пайѓа айналдырады.
Нєтижелерді баѓалау
10 ±пай – µте жоѓары
8-9 ±пай – жоѓары.
4-7 ±пай – орташа
2.3 ±пай – тµмен
0.1 ±пай – µте тµмен.

Єдістеме №29 Ќоршаѓан ортамен ќарым-ќатынаста бала ќандай?
Б±л єдіс с±раќ ретінде ќарастырылады; мектеп жасына дейінгі баланыњ коммуникативтік ќабілетін баѓалау негізделеді. Т±лѓааралыќ ќатынас не функционалды байланысбаланыњ жеке ќасиеттеріндегі жаѓдайѓа кіші топтыњ ересектерге тєуелсіздігі, бала туралы зерттеуді жаќсы білу.
Б±л баланыњ ата-анасы тєрбиешілер жєне мектепке дейінгі балалардыњ педагогикалыќ білім берушілер мен ±жымы. М‰мкін болса, б±ндай бірт уаќытта балаѓа 2-3 адам баѓа береді, тек біреуі ѓана баланыњ ата-анасына, эмоцияныњ бірќалыптылыѓы жатады. Б±дан шыѓатын ќорытынды балаѓа мектеп жасына дейінгі мекемеде ѓана ќабылдайды, тек ата-анасы таѓы шындыѓында баѓалай алатын жаѓдайда емес.
Келесі сауал бойынша баѓалау баланыњ коммуникативті ќабілетін жєне баланыњ адамдармен ќатынас т‰рін аныќтайды.
1. Мейірімділік
2. Адамѓа деген м±ќияттылыѓы
3. Аќиќат, шындыќ
4. Сыпайылыќ
5. Ќарым-ќатынасќа тез т‰седі
6. Мєрттік
7. Ќолы ашыќ, кµмекутесуге єрдайым дайын
8. Єділетті
9. Ќ±штарлыќ
10. Жауапкершілік
Жеке коммуникативті с±рау ата-аналарѓа, тєрбиешілерге жєне баланыњ жаќындарына.
Єр иє деген жауапќа бала 1 ±пай алады. Єр жоќ деген жауапќа 0 ±пай жазылады. Єр жауапќа єрќалай немесе білмеймін деген 0,5 ±пай беріледі.
Ќорытынды шыѓарылып барлыќ ±пай саны, баланыњ барлыќ коммуникативті ќабілеті ескеріледі.
Б±л жаѓдайда, егер баланы осы сауал бойынша бірнеше балаѓа ж‰ргізсе ортаќ ±пайы шыѓады. Мысалы: егер екі бала тєрбиеші жаѓынан мынандай ±пайлар: 0,5 немесе 0,25, ал ата-аначсы бірге ќабылдаѓан жаѓдайда оныњ баѓасы – 1,0 ±пай, оныњ орташа жуыќ баѓасы – 0,7 ±пайѓа шыќќанда болады.
Ескерту: жеке баѓан индивидуалдыќ карта психологиялыќ дамудыњ ±пайы ќойылады. Баланыњ жекелей ќабілетініњ нєтижесі т±лѓааралыќ ќатынасќа баѓытын б±рады, баланыњ ќатынасыныњ дамуымен оныњ коммуникативтік ќабілетін аныќтауда баламен баланыњ жинаѓан ±пайымен жеке ќасиетін баѓалаймыз.
Даму дењгейі туралы ќорытынды
10 ±пай – µте жоѓары
8-9 ±пай – жоѓары
4-7 ±пай – орташа
2-3 ±пай – тµмен
0.1 ±пай –µте тµмен

Єдістеме №30 Тањдау іс-єрекетте
Іс-єрекет тањдауы єдістеменіњ маќсаты топтаѓы мектепке дейінгі балалардыњ кезењінде т±лѓааралыќ ќарым-ќатынасын баѓалау жєне тану.
Б±л єдіснама – балаларѓа арналѓан. Процессті µткізудіњ жолдары келесідей:
Єр топтаѓы балаѓа 3 тартымдылыѓы ќойылатын заты беріледі. Б±л болуы м‰мкін ойыншыќтар картинкалар, конфеттер жєне т.б. бала келесідей н±сќауларды ќолдана алады:
‡ш затты оныњ тартымдылыѓы бойынша баѓала, басќа балалар µзіне ќаншалыќты иеленгісі келеді. Бірінші орынѓа кµбірек тањдаѓан тартымды затты ќой, екінші орынѓа аздаѓан тартымдылыѓы бар затты, ‰шінші ќалѓаны. Енді топ бойынша 3 баланы тањдап ал, ќалаѓан затыњды сыйлыќќа бер, аттарын ата жєне оларѓа заттарды бер. Ењ кµрнекі затты сен ењ жаќсы кµретін адакмыња бер, орташа кµрнекі затты сендегі екінші орынѓа т±ратын адамѓа бер, ал соњѓысын – сен ‰шінші орынѓа кімді ќоясын соѓан бер.
Осыдан соњ, барлыќ балалар бар заттарын топтаѓы бірге балаларѓа тарат, эксперимент алушы кімді ќанша зат бар екендігін аныќтайды.
Тиісінше алынѓан заттардыњ жиынтыѓы топтаѓы баланыњ социаметриялыќ дєрежесі келесідей формуланыњ кµмегімен аныќталады: 
Б±ндаѓы с- топтаѓы баланыњ дєрежесі, µз ќатарластарыныњ арасындаѓы ќарым-ќатынасы. К – кµрнекілік заттардыњ саны, топтаѓы ќатарластарынан алѓан заттары.
П – тест алѓан балалардыњ жалпы саны.
Ќосымша мєліметтер кµрнекілігі жоѓары, орташа жєне тµмен заттар, баланыњ жинаѓан ±пайы, шыѓатын ќорытынды топтаѓы баланыњ ќатарластарымен ќандай жаќын дєрежесінде екендігін аныќтайды.
Неѓ±рлым кµбірек тартымды заттар алса, ол эксперимент процесінде, оныњ ќатарластарымен араласуы жаќын.
Басты ќорытынды баланыњ дєрежесі С – кµрсеткішімен баѓаланады. Мектеп жасына дейінгі балалардыњ диагностикалыќ зерттеулерініњ ќорытындысын шыѓару.
Психодиагностикалыќ мєліметтер, комплексті зерттеу кезінде баланыњ барлыќ жаѓынан суреттелуі осы бµлімдегі єдістермен арнайы индивидуалды психологиялыќ баланыњ дамуы осы картада кµрсетілген, ары ќарай (4- кесте) ‰лгі т‰рінде (жалѓасы келесі бетте). Б±л карта жеке нєтижелерді ќ±райды, жекелей психологиялыќ ќасиеттер жєне єдістердіњ кµмегімен алынѓан суреттемелер. Жалѓасымен осы нєтижелер картадаѓыдай бµлгіш бойынша мєтіндері ќ±ралады.
Баланыњ индивидуалды психологиялыќ дамуы таќырыптар бойынша жеке баѓандарында єдістердіњ аты мєтінді суреттеу, таѓыда психологиялыќ ќ±рылымы осы єдістер арќасында баѓаланды. Оњ жаќ бµлігіндегі басында баланыњ аты-жµні, жасы, тобы (егер бала оќыса немесе тєрбиеленсе балабаќшадаѓы топта, ќандай да болмасын оќу-тєрбиелік мекемеде).
Картаныњ баѓанында индивидуалдыќ психологиялыќ дамуы осы мєліметте шыѓады. Ќайталау осы бала б±нымен міндетті т‰рде келесі зерттеуге баѓыттайды.



Ұқсас жұмыстар

Семинар сабақтарда пәннің мазмұны бойынша проблемалық оқыту принципін іске асыру
Математика сабақтарында дарынды балалармен жүргізілетін жұмыстарды басқару және ұйымдастыру жүйесін анықтау
Дидактика принциптерінің жалпы сипаттамасы
Дамыта оқыту арқылы тіл дамыту
Педагогикалық эксперимент міндеттері
Әскери психология
ДИДАКТИКА ТУРАЛЫ ҰҒЫМ
3 жасқа аяқ басқан балалар қимылының даму ерекшеліктері
Бастауыш мектеп жасындағы оқушылардың көркемөнер шығармашылығына қызығуын қалыптастырудың негіздері
Мектепке дейінгі педагогиканың зерттеу әдістері мен методологиясы
Жоғары оқу орындарының экология бөлім студенттеріне қазақ тiлiн дамыта оқытудың әдiстемесі
Дыбыс үндестігі арқылы орыс бөлімі студенттерін қазақша сөйлеуге үйрету әдістемесі
Мектепте тарихты оқыту әдістемесі пәні
Бастауыш мектепте сөз тіркестерін оқытудың әдістемесі
Міне, үш ай жазғы демалыстан шығып, жаңа оқу жылына зейін қоямыз деп жүргенде, күздің суық та қоңыр күндерінің қалай өткендігін де байқамай қалыппыз
Интерактивті құралдармен сабақ өткізу әдістемесі
Шет тілін оқытудың әдістемесі 2011 жыл
Интерактивті оқыту әдістемесі
Қанның морфобиохимиялық көрсеткіштерін анықтаудың ветеринариялық пропедевтикалық әдістемесі
Қазақ тілін оқыту әдістемесі