Серпімділік, пластикалық және морттық

Серпімділік, пластикалық және морттық

Кез келген адам болса кез келген заттың қасиеттерін білу қажет деп ойлаймың. Себебі күнде шаруашылыққа пайдаланып жүрген құралдарымыз неден жасалғаның білу өте дұрыс деп санаймын. Ал егер сол күндегі пайдаланып жүрген құралдарымыздың неден жасалғаның білмесек бұл адам өміріне өзінің зиянын келтіруі мүмкін. Мысалы: сабы ағаштан жасалған отвёрткамен тоқ көзін ұстап қалуымыз әбден мүмкін. Онда тоқ біз ұрмайды. Ал қазіргі уақыт тың техникасының дамуына байланысты құрал саймандар заманға сәкес нұсқа бойынша шығаылуда. Мен бүгінгі баяндамамды серпімділік және пластикалық морттық денелерге арнасамба деймін.

Серпімділік.
Кез келген материалдан жасалған денені алып қарайтың болсақ ол дене аз деформацяның өзінде серпімді дене сияқты болады.Мысалы: кез келген жүкті алатын болсақ деформацяның өзінде ол жүк өлшемдері пішіні қалпына келеді. Оған қарамастан кез келген заттын өзінде азды-көпті дәрежелі пластикалық деформация байқалады. Материалдық механикалық қасиеттері әр алуан болып келеді.мысалға:резенке немесе болат материалдар біршама үлкен кернеу мен деформацияларда серпімділік қасиеттері байқалады. Гук заңы болат үшін g=1%-ке жеткенге дейін, ал резенке үшін анағұрнлым үлкен мәніне-ондаған процент шамаларына дейін орындалады. Сондықтан мұндай материалдарды серпімді материалдар дейміз.

Пластикалық.
Су балшықта, пластилинде немесе қорғасында серпімді деформациялар аймағы аз. Шағын жүктің өзі пластикалық деформациялар тудыратын материалдарды пластикалық материалдар деп айтады.
Материалдардың серпімді және пластикалық болып бөлінуі белгілі бір дәрежеде шартты түрде алынады. Тек бір ғана материалдардың өзі, онда пайда болатын кернеулерге байланысты, әрі серпімділік, әрі пластикалық қасиет байқата алады. Мысалы, өте үлкен кернеулерде болатта пластикалық қасиеттер байқалады. Бұл орасан зор күшпен қысатын престер жәрдемімен болат бұйымдарды штамптағанда (қалып арқылы дайындап шығарғанда) кенінен қолданылады.
Салқын болатты немесе темірді балғамен соғып өндеу қиынға түседі.бірақ күшті қыздырғаннан кейін балғамен соғу арқылы оларды кез келген пішінге онай келтіруге болады. Егер бөлме температурасында пластикалық үйде болатын қорғасынды -100 С
–тан төмен температураға дейін салқындатсақ, онда ол анық байқалатын серпімділік қасиеттергеие болады.

Морттық.
Пластикада қатты денелердің морттық деп аталатын қасиеттерінің маңызы зор. Егер материал болмашы деформацияларда қирап бөлінетін болса, ол морт материал деп саналады. Шыны мен фарфордан жасалған бұйымдар морт болады: олар тіпті шамалы биіктіктен еденге құлап түскенінін өзінде быт-шыт болып сынады. Сондай-ақ, шойын, мәрмәр, янтарь да жоғары морттық қасиетке ие. Керсінше, болат, мыс, қорғасын тағы басқалар морт денелерге жатпайды.
Барлық морт материалдардлан деформацияның артуымен бірге кернеу өте тез өседі де, өте аз деформациялардың өзінде олар, бұзылып қирайды. Мысалы,шойын салыстырмалы ұзаруы 0,45% болғанда қирайды. 0,45% болғанда болатта серпімділік сақталады да, 15%-ке жеткенде ол қирауға ұшырайды.
Іс жүзінде морт материалдарда пластикалық қасиет байқалады.