Нарық қорлары

Қазақстан Республикасының білім және ғылым Министрлігі

С.Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті

Колледж

Айдарбаева Ғ.Б.

“Қаржы” мамандығы бойынша оқитын оқушыларға арналған кәсіби қазақ тілінен
ОҚУ ҚҰРАЛЫ

Павлодар

УДК 338 (07)
ББК 81.2Каз-922
С 23

С.Торайғыров атындағы ПМУ ғылыми кеңесімен ұсынылған

Пікір жазған:
Зейнуллина А.Ф. – С.Торайғыров атындағы ПМУ ф.ғ.к., доцент


С 23 Айдарбаева Ғ.Б.
“Қаржы” мамандығы бойынша оқитын оқушыларға арналған кәсіби қазақ тілінен мәтіндер жинағы. Оқу құралы. – Павлодар, 2007 - 86 б.


Оқу құралы экономика бөлімінде оқитын студенттерге арналған. Бұл басылымда қаржы саласында кездесетін лексика негізінен берілген. Ол осы салада өзінің білім-біліктілігін жетілдіруші көпшілікке де арналған.
Қарапайым экономикалық мәтіндер негізінде жазылған әр сабақ грамматикалық, лексикалық, коммуникативтік тапсырмалардан тұрады. Сондай-ақ оқу құралының соңында 8 нұсқадан тұратын тестер қоса берілген.



Кіріспе

Соңғы онжылдықта қазақ тілін басқа ұлт өкілдеріне оқытуға саяси-әлеуметтік талап өзгерді. Қазіргі жағдайда тілді үйренушілердің кәсіби біліктілігіне қатысты оқыту әдістерін игеру қажеттігі байқалып отыр. Мамандық тіліне бейімдеп оқытуда жаңа жаңғыртып оқыту әдістемесінің әдіс-тәсілдерін ұтымды пайдалануға болады. Мамандыққа бейімдеп оқытуда басты талаптар мыналар: - үйренушілерді мамандығына, атқаратын қызметіне, кәсіби қарай топтастыру; - лексикалық минимумды анықтау; - кәсіби терминологияны қамту;-кәсіби мазмұндағы адаптацияланған және адаптацияланбаған мәтіндерді жинақтау, жасау.
Қазіргі кезде орыс бөлімдерінде оқып жүрген студенттер мектептен қазақ тілінен әр түрлі тақырыпта лексиканы меңгеріп келеді.
Арнаулы орта білім беретін оқу орындарында кәсіби қазақ тілі пәнінен өз мақсаты, міндеттері бар. Бүгінгі студент, ертеңгі маман, қызметкер. Ол өз мамандығы бойынша мемлекеттік тілде сөйлесе алуы, жаза білуі қажет. Осы себеппен бұл оқу құралы құрастырылды.
Лексикалық тақырыптар баспадан шыққан негізгі оқушыларға қосымша ретінде берілген. Олар тіл үйренушілердің мамандығына, қажеттіліктеріне, сұраныстарына қарай іріктелеп құрастырылған.
Мәтін – негізгі құрал. Мәтінге бейімделіп сұрақтар, грамматикалық тақырыптар да берілген. Ең соңында қорытындылау мақсатымен мамандық бойынша тестер берілген. Оқушылар Қаржы мамандығына арналған терминдерді тест сұрақтарына жауап беру барысында бекітуге мүмкіндік алады. Осы материалдар оқушыларға өз көмегін тигізеді деп ойлаймын.

1 мәтін Қазақстан 2030

1997 (бір мың тоғыз жүз тоқсан жетінші ) жылы елбасының республика халқына арнаған “Қазақстан 2030” Жолдауы жарияланды.
Бұл бағдарламаның негізгі мақсаты мен міндеті – Қазақстан халқының тұрмысын өркендету, гүлдендіру және тыныштығын қорғау.
Онда еліміз дамудың қайсы кезеңінде тұрғаны көрсетілген, Қазақстанның міндетті ісі белгіленіп, ұзақ мерзімді нақты мақсаттары айқындалып, оларға жан-жақты талдаулар жасалған.
Ұзақ сапарға аттанған кемеге компас қандай қажет болса, бұл бағдарлама біздің халқымыз үшін де сондай маңызды.
Бағдарламада белгіленген міндеттердің бәріне бірдей қол жете қоймас, әйтсе де, біздерге – қазақстандықтарға оны жүзеге асыруға сенімді бет алыс керек, өйткені бәрі өз қолымызда, халық қолында.

Сөздік

Жолдау – послание
Елбасы – глава государства
Жарияланды – было опубликовано
Бағдарлама – программа
Гүлдендіру – процветание
Тыныштығын қорғау – оберегать покой
Ұзақ мерзімді – долгосрочный
Нақта мақсаттар – конкретные цели
Міндет – цели
Жан-жақты – всесторонний
Талдау – анализ

Сұрақтар

1 “Қазақстан 2030” жолдауы қашан жарияланды?
2 Бағдарламаның мақсаты мен міндеті қандай?
3 Онда не туралы айтылған?

Мәтінге берілген тапсырмалар:
1) Мәтінді оқып, орыс тіліне аударыңыз;
2) Сұрақтарға жауап беріңіз;
3) Зат есімдердің септік жалғауларын анықтаңыз.
Кесте 1 - Септік жалғаулары (падежные окончания)

Септік-тер
Сұрақтар
Дауысты және үнді м,н,ң, дыбыстардан соң
Қатаң және ұяң б,в,г,д, дыбыстардан соң
Ұяң және үнді з,ж,р,л,и,ү, дыбыстардан соң
Атау
Кім? Не?
Кімдер?
Нелер?

Ілік
Кімнің?
Ненің?
-ның,-нан-ніњ,-нің; кесе-нің
-тың;завод-тың
-тің;сүт-тің
-дың;қой-дың
-дің;жер-дің
Барыс
Кімге? Неге? Қайда?
-га, ана-ѓа
-ге, сән-ге
-қа;кітап-қа
-ке;бетке, клуб-қа
-ѓа;қыз-ѓа
тау-га
-ге; үй-ге, ел-ге
Табыс
Кімді? Нені?
-ны,ды; шам-ды, нан-ды;
-ні,ді; ешкі-ні, әке-ні
-ты;лақ-ты, геолог-ты
-ті;бет-ті
-ды; экипаж-ды
-ді; гүл-ді,тау-ды
Жатыс
Кімде?
неде? қайда?
-да; Айжан-да
-де; білім-де
-та; кітап-та, завод-та
-те;ет-те, коллектив-те

Шығыс
Кімнен? Неден? Қайдан?
-нан;-дан;ұн-нан,
-нен;-ден;әке-ден,ән-нен, астана-дан
-тан;геолог-тан, ет-тен;
-тен;ірімшік-тен, завод-тан
-дан;қатар-дан,
-ден;шөл-ден, көмір-ден,ел-ден
Көмек-тес
Кіммен? Немен?
-мен; жұбайы-мен, әкем-мен,сән-мен, шаң-мен
-пен;кұрт-пен, биолог-пен, педагог-пен
-бен(мен); аспаз-бен
-мен; гүл-мен, қол-мен, май-мен, жер-мен

2 Қазақстан экономикасы

Қазақстан өзінің табиғи қазбаларымен және адам ресурстарымен дүние жүзіндегі бай елдердің бірі болып есептеледі. Тәуелсіздік алуына байланысты Қазақстан экономикасында демократиялық қоғам жағдайында, нарық еркіндігін жасау межеленіп отыр. 1992 жылдан бастап елімізде мемлекеттік мекемелерге жекешелендіру жүргізілді.
Нарық жағдайындағы Қазақстанның жекеменшік секторы еліміздің болашақ экономикалық тұрақтылық базасын қалыптастыруға орасан зор биіктіктерге көтерілу үстінде. Қазақстан экономикасы үшін шет ел инвестициясына жол ашық.
Өтпелі кезенің қиындығына қарамастан елбасының Қазақстан 2030 бағдарламасы елімізді өркендеген елдердің бірі ететін, экономикасы дамыған демократиялық қоғамға айналдыруға кепілдік береді.

Сөздік

Табиғи қазбалар - природные ископаемые.
Нарық еркіндігі - сводный регион
Межеленіп отыр - ориентирована
Жекешелендіру - приватизация
Жекеменшік секторы - частный сектор
Экономикалық тұрақтылық - экономическая стабильность
Өтпелі кезең - переходной
Қоғам - общество
Кепілдік - гарантия

Сұрақтар

1 Қазақстан экономикасында тәүелсіздік алуға байланысты не жасау межеленіп отыр?
2 Қай жылдан бастап елімізге жекешелендіру жүргізілген?
3 Жекеменшік секторы туралы не білесіз?
4 Елбасы неге кепілдік береді?

Мәтінге берілген тапсырмалар:
1) Мәтінді оқып, орыс тіліне аударыңыз;
2) Сұрақтарға жауап берініз;
3) Мәтінді мәнерлеп оқыңыз, орыс тіліне аударыңыз, сингармонизм заңына назар аударыңыз.

Закон сингармонизма (Үндестік заңы)
Обратите внимание! В казахском языке образованием слов и словоизменением управляет ЗАКОН СИНГАРМОНИЗМА- закон созвучия (гармонии) звуков основного слова и аффиксов, так, если последний слог основы содержит твердые гласные: а, о, ұ, ы, то и в составляющих его аффиксах должны быть именно твердые гласные- қарындаш+ тар, бас+ шы. Если последний слог слова имеет мягкие гласные: ә, ө, е, ү, і, то и в аффиксах появляются мягкие гласные: сөздік+ тер, күзет+ ші и т.д.
Если конечный звук основы (корня) глухой согласный (п, т, к, қ, с, ф, ш), то и первый звук аффикса тоже должен быть глухим: дос- тар, бөбек- тер.
Если в конце основы стоит гласный звук, звонкий (б, в, г, ғ, д,ж, з) или сонорный согласный (м, н, ң, п, р, й), то и аффиксы начинаются со звонкого или сонорного звука: бөлме+ лер, қаз+ дар.
Закон сингармонизма в первую очередь изучите на примере образования в казахском языке множественного числа.

Грамматические пояснения
К основе слова прибавляются окончания:
1) –лар, -лер, если конечный звук основы гласный или р, й, у.
Например: оқушы-лар, үй-лер.
2) –дар, -дер, если конечный звук основы м, н, ң, л, з.
Например: ауыл-дар, сөз-дер.
3) –тар, -тер, если конечный звук основы глухой согласный или звонкий б, в, г, д.
Например: мектеп-тер, завод-тар, педагог-тар.

3 Қаржы жүйесі және қаржы нарығын ұйымдастыру

Қаржы дегеніміз - экономикалық категория. Ол ұлттық табиғатты, қоғамдық өнімді бөлу кезінде пайда болған орталықтандырылған ақшалай қорлардың қалыптасуы және оларды өндіріске қолдану, қоғам қажеттілігін қанағаттандыруды айтамыз. Оның обьектісі - қаржы ресурстары болып табылады, ал субьектісі - мемлекет, емес ұйымы болып табылады.
Тұнғыш рет ақша қатынасы XV-XVII ғасырларда пайда болған. Ол ең алғаш Италияда қолданылды. Қаржы атауы дегеніміз ҚАә барлық табыс деген сөз. Демек, барлық табыс қаражат қорларын жасау мен пайдалану процесіндегі экономикалық қатынастарды бейнелеп көрсететін экономикалық категория. Қаржы есеп жүйесімен тығыз байланысты, өйткені олардың қызметі шаруашылық жүргізудің жеке обьектілірді арасында өзара есеп айрысуға арналған.Қаржының материалдық мазмұны құрамына көптеген ақша қорлары енеді.
Мысалы: мемлекеттік бюджет, әлеуметтік қамсыздандыру және сақтандыру, тұтыну қоры және тағы басқалар. Бұл ақша қорлары сан қилы деңгейде құрылып пайдаланылады, кейбіреулері үнемі жұмсалса, кейбіреулері сақталады, ал енді біреулері жинақталды. Қаржы қатынастарды формаларымен ақшалай қаржы қорлары басқарылатын материалдық обьект құрайды

Сөздік

орталықтандырылған -централизованный
қолдану - применять
үнемі - постоянно
қаржы жүйесі -финансовая система
әлеуметтік қамсыздандыру - социальное обеспечение
сақтандыру - страхование
тұтыну қоры - потребительский фонд

Сұрақтар

1 Қаржы дегеніміз не?
2 Ақша қатынасы тұңғыш рет қашан пайда болды?
3 Қаржы қандай жүйемен тағы байланысты?

Мәтінге берілген тапсырмалар:
1) Мәтінді орыс тіліне аударыныз;
2) Сұрақтарға жауап берініз;
3) Мәтіннен тәуелдік жалғауы бар сөздерді табыңыз (кесте 2).

Кесте 2 - Аффиксы принадлежности (тәуелдік жалғау)

Лицо
Конечный звук слова
Аффиксы
Примеры

Ед.число
Мн.число

І
После гласных
После согласных
м
ым
ім
мыз
ымыз
іміз
Бала+м бала+мыз
Қол+ым қол+ымыз
Қөз+ім қөз+іміз
ІІ
Пр
После гласных
После согласных
ң
ың
ің
ларың
лерің
тарың
терің
Бала+ң бала+ларың
Шеше+ң шеше+лерің
Бас+ың бас+тарың
Бет+ің бет+терің

ІІ
В
После гласных
После согласных
ңыз
ыңыз
іңіз
ларыңыз
дарыңыз
деріңіз
Бала+ңыз бала+ларыңыз
Қо+ыңыз қол+дарыңыз
Қөз+іңіз қөз+деріңіз
ІІІ

После гласных
После согласных
сы
сі
ы
і

лары
лері
тары
тері

Қала+сы қала+лары
Көше+сі көше+лері
Бас+ы бас+тары
Тіс+і тіс+тері

4 Нарық

Нарық дегеніміз не? Нарық бұрын-соңды біздің елде терең зерттелмеген, сондықтан оның мәнін қате түсіну қазіргі әдебиеттерде жиі кездеседі. Себебі, нұсқау-бөлу әдістеріне негізделген басқару жүйесі жағдайында нарық проблемалары тиісті ғылыми-зерттеу пәні бола алмады. Осыған байланысты нарықтың бірнеше анықтамасын келтірейік.
Нарық – бұл өндіріс факторларын немесе оның нәтижелері мен шарттарын айырбастауға байланысты болатын өндірістік қатынастардың белгілі бір бөлігі немесе жүйесі.
Нарық – бұл сатушылар мен сатып алушылар арасындағы тауар және қызмет көрсету процесіне байланысты қалыптасатын экономикалық қатынастардың жиынтығы. Бұл анықтамаларға ортақ нәрсе – ол нарықты өндірістің емес, айырбастың категориясы, нарықтық қатынастардың субъектісі - өндірушілер мен тұтынушылар емес, сатушылар мен сатып алушылар деп көрсетілу. Шын мәнінде тауар-ақша, нарықтық байланыстыр сату-сатып алумен шектелмейді. Бұл жерде басымдылық айырбас пен айналыс саласындағы қатынастарға емес, өндірісте болатын қатынастарға тиісті болуы керек, себебі тек осы жерде ғана өнім жасалады және оның тауарға айналуын сипаттайды.

Сөздік

нарық – рынок
зерттеу – исследовать
нәтиже – результат
жиынтық – совокупность
шектелу – ограничеваться
басымдылық – преимущество
өнім – продукт
өндірістік қатынастар – производственные отношения
өндірушілер – производители
тұтынушылар – потребители
айырбас – обмен
айналыс – оборот

Сұрақтар

1 Нарық дегеніміз не?
2 Аталған анықтамаларға ортақ нәрсе не?

Мәтінге берілген тапсырмалар:
1) Мәтінді оқып, орыс тіліне аударыныз;
2) Сұрақтарға жауап беріңіз;
3) Жіктік жалғауы жалғанған сөйлемдер құрастырыңыз.

Кесте 3 - Личные окончания именных частей речи (жіктік жалғау)

Лицо
Конечный звук слова
Личные окончания

Ед.число
Мн.число
1
Гласный или сонорный
(р, й, л, у, м, н, ң)
-мын
-мін
-мыз(-быз, біз)
-міз(после конечных н,ң,м)

Звонкие согласные з,ж
-бын
-бін
-быз
-біз

Глухой согласный
-пын
-пін
-пыз
-піз
2
Независимо от конечного звука слова

-сың(-сыз)

-сің(-сіз)
-сыңдар
(-сыздар)
-сіңдер
(-сіздер)
3
Не имеет окончаний

Только окончания мн.ч.

5 Қаржылық бақылау

Қаржылық бақылау – мемлекеттік қаржылар аясындағы заңдылықты қамтамасыз ету, бухгалтерлік есеп пен есеп беруді жетілдіру, қаржыға деген мұқтаждық пен қолда бар қаржылық ресурстардың араларын теңдестіру, мемлекеттік ұйымдар мен мекемелердегі және кәсіпорындардағы ақша қаражаттары мен материалдық құндылықтарды үнемі пайдалану режимін нығайту құралы болып табылады.
Қаржылық бақылаудың элементтері:
қаржылық бақылау объектісі (кімді тексереді),
қаржылық бақылау субъектісі (кім тексереді),
қаржылық бақылаудың мақсаты (не үшін тексереді),
қаржылық бақылаудың әдістері (қалай тексереді),
қаржылық бақылау пәні (не тексеріледі).
Қаржылық бақылаудың негізгі әдістері – қаржылық жоспарлардың есептеулерін тексеру, алғашқы қаржылық құжаттарды тексеру; бухгалтерлік есеп регистрларындағы жазбаларды тексеру; статистикалық және бухгалтерлік есептеулерді тексеру; тауарлық материалдық құндылықтарды, негізгі қорларды және қолма-қол ақшаларды жартылай немесе жаппай түгендеуді жүзеге асыру; несиелік-қаржылық мекемелердегі ақша құжаттарының шынайлығын тексеру; өндірістегі материалдық шығындар мен басқа да мән-жайлардың негіздемелеріне сараптамалық баға беру; құқық қорғау органдары мен соттардан түсетін ақпараттарды талдау және қорытынды беру; қаржылық операцияларды жүргізуге қатысы бар лауазымды тұлғалар мен азаматтардан ауызша және жазбаша түсініктеме алу; банкке және басқа несиелік мекемелерге ресми сұраныс жасау; ревизия.

Сөздік

Қаржылық бақылау – финансовый контроль
Бухгалтерлік есеп – бухгалтерский учет
Қаржылық мұқтаждық – финансовая потребность
Материалдық құндылықтар – материальные ценности
Қолма-қол ақшалар – наличные деньги
Несиелік – кредитный
Шығындар – затраты
Сараптама – экспертиза
Талдау – анализировать
Лауазымды тұлғалар – уполномоченные
Түсініктеме – объяснительная
Сұраныс жасау – сделать запрос

Сұрақтар

1 Қаржылық бақылау дегеніміз не?
2 Оның элементтері қандай?
3 Қаржылық бақылаудың негізгі әдістері қандай?

Мәтінге берілген тапсырмалар:
1) Мәтінді оқып, орыс тіліне аударыңыз;
2) Сұрақтарға жауап беріңіз;
3) Мәтіннен көптік жалғаулы сөздерді тауып алып, жасалу жолдарын түсіндіріңіз.

Көптік жалғау

1 Если основа слова оканчивается на гласные звуки и р, й, у, то пишется ларлер (балалар, дәптерлер).
2 Если основа слова оканчивается на м, н, ң, л, з, то пишется дардер (көлдер, қаламдар, өзендер).
3 Если основа слова оканчивается на глухой согласный звук или на б, в, г, д, то пишется тартер (кітаптар).

6 Нарықтың мәні, құрылымы

Нарық – бұл өндіріс факторларын немесе оның нәтижелері мен шарттарын айырбастауға байланысты өндірістік қатынастардың белгілі бір бөлігі немесе жүйесі.
Нарық – бұл сатушылар мен сатып алушылар арасындағы экономикалық қатынастардың белгілі бір жүйесімен сипатталатын тауар айырбасының саласы.
Нарық – тауарларды сатып алу, сатумен байланысты орын алатын экономикалық қатынастар жиынтығы. Осы тұрғыдан алғанда, нарықты әр түрлі тауар өндірушілер мен тұтынушылардың арасында болатын экономикалық байланыстар мен қатынастар жүйесі деп сипаттауға болады.
Сонымен бірге нарық механизмі мынадай қызметтер атқарады – бәсеке күресінің жәрдемімен қоғамдық өндірісті тиімсіз шаруашылық бірліктерінен тазартады, керісінше, олардың даму болашағы барларына тиімді жағдай жасайды.
Дүниежүзілік нарық – сатушылар мен сатып алушылар арасындағы тауарлар мен қызметтерді айырбастау жүйесі түрінде көрінетін бүкіләлемдік шаруашылықтың құрамдас бөлігі. Ол халықаралық еңбек бөлінісінің, валюталық несие және қаржы қатынастарының негізінде құрылып, орнықты. Дүниежүзілік нарық өндірістік кооперация және интеграция, сыртқы сауда, тауарайырбас операциялары арқылы ішкі нарықпен байланыста болады.
Ұлттық нарық – бір елдің мемлекеттік шекарасының аумағымен шектелген жалпы ішкі нарық. Ұлттық нарықта белгілі бір дәрежеде өндірістің нәтижелері мен шарттарына байланысты экономикалық қатынастар дамиды. Бұл қатынастар, нарық қызметінің шарты – ақша және тауар айналысының болуын анықтайтын тауар – ақша форма түрінде көрінеді.

Сөздік

анықтау – определить
бәсеке – конкуренция
жиынтық – совокупность
айырбастау – обменять
қатынас – отношение
қызмет – служба
нәтиже – результат
шарт – условие
өндіріс факторлары – производственные факторы
өндірушілер – производители
сатушылар мен сатып алушылар – продавцы и покупатели
тауар айналысы – товаро-оборот
тұтынушылар – потребители
тиімсіз – неэффективные

Сұрақтар

1 Нарық дегеніміз не?
2 Нарық механизмі қандай қызметтер атқарады?
3 Дүниежүзілік нарық дегеніміз не?
4 Ұлттық нарық дегеніміз не?

Мәтінге берілген тапсырмалар:
1) Мәтінді оқып, орыс тіліне аударыныз;
2) Сұрақтарға жауап беріңіз;
3) Мәтіннен табыс септігінде тұрған сөздерді табыңыз (кесте 4).

Кесте 4- Табыс септік (винительный падеж)

Соңғы дыбыс
(конечный звук)
Дауысты
(гласные)
Үнді, ұяң з,ж
(Сонорные звонкие з,ж)
Қатаң, ұяң б, в, г, д
(Глухие звонкие б,в,г, д)
ІІІ жақ тәуелдік жалғауы (ІІІ лицо притяжательной формы)
Буын (слог)

Жуан (твердый)
-ны
-ды
-ты
-н
Жіңішке(мягкий)
-ні
-ді
-ті
-н

7 Нарықтық экономика

Нарықтық экономика адамдарды жаппай кәсіпкерлікке үйретуде. Ол жұрттың психологиясын өзгертіп, олардың сана-сезімін табыс табуға, пайда түсіруге, ақшаның әрбір тиынын бағалай білуге бұрып отыр. Олардың арасынан кәсіпкерлер де көптеп шығуда. Бір қуанарлығы, өндірісте, сауда-саттықта, экономиканың басқа салаларында кәсіпкерлікпен айналысып жүргендердің арасында қазақ жастары да аз емес. Мұның өзі ұлтымыздың өміршеңдігі мен икемділігінің жақсы бір нышаны, келелі көрсеткіші сияқты. Нарық экономикасы арқылы ғана жұрттың бүкіл күш-жігерін, ой-санасын, бар болмысын еңбекке бағыттауға болады.
Республикамызда кәсіпкерлікті дамытуға үлкен ықпал жасап келе жатқан ірі банктер бар. Реформаның табысты іске асуы ақша саясатына байланысты. Осы саясатты дұрыс жүргізіп, кәсіпкерлікке нақты да тиміді қолдау көрсетіп келе жатқан Қазақстанның Ұлттық банкі, Республиканың ұлттық қарыз беру банкі және т.б. Қазіргі қазақ кәсіпкерлерінің арасында республикамыздан тыс жерлерге іскерлігімен аты шығып жүргендер де бар.

Сөздік

нарықтық экономика – рыночная экономика
кәсіпкерлік – предпринимательство
табыс табу – приносить доход
пайда түсіру – приносить прибыль
өндіріс – производство
сауда-саттық – торговля
экономиканың салалары – отрасли экономики
ақша саясаты – денежная политика
тиімді қолдау көрсету – оказывать эффективную поддержку
қарыз беру – давать в долг

Сұрақтар

1 Нарықтық экономика неге үйретеді?
2 Кәсіпкерлікпен айналысып жүргендердің ішінде біздің ұлттың өкілдер бар ма?
3 Кәсіпкерлікті дамытуға тиімді қолдау көрсетуші кімдер?

Мәтінге берілген тапсырмалар:
1) Мәтінді оқып, орыс тіліне аударыңыз;
2) Сұрақтарға жауап беріңіз;
3) Мәтіннен сын есімдерді тауып, түрлерін анықтаңыз.

8 Нарық қатынасына көшуге байланысты республикада туындаған проблемалар

Нарық қатынастарының сан алуан, тәуелсіз және тең құқықты субъектілерінің болуы – нарық жасау мен оның тиімді жұмыс істеуінің қажетті шарты. Бұл мемлекет меншігіндегі кәсіпорындардың негізгі бөлігін мемлекеттік басқару органдарына тікелей бағынудан құтқарып, оларды акционерлік, арендалық, ұжымдық кәсіпорындарға, кооперативтерге, еңбек шаруашылықтарына, сондай-ақ жеке меншік кәсіпорындарға айналдыру деген сөз.
Мемлекеттік меншіктің монополиялық жағдайын меншіктің көптеген басқа түрлеріне көшуде төмендегі негізгі бағыттарды жүзеге асыру көзделіп отыр: кәсіпорындар мен басқа да мемлекеттік мүлікті еңбек ұжымдарына, акционерлік қоғамдарға, кооперативтерге, жекелеген отбасылар мен азаматтарға, сондай-ақ шетелдің заңды тұлғаларына жалға беру, кәсіпорындар мен өндірістерді, ең алдымен шағын кәсіпорындарды еңбек ұжымдарына сату және осының негізінде ұжымдық кәсіпорындар мен өндіріс орындарын еңбек ұжымдарына ақысыз беру.

Сөздік

Нарықтық қатынастар – рыночные отношения
Меншік- собственность
Кәсіпорын – предприятие
Басқару органдары – органы управления
Ұжымдық – коллективный
Еңбек ұжымдары – трудовые коллективы
Заңды тұлғалар – юридические лица
Жалға беру – сдавать в аренду
Шағын кәсіпорындар – малые предприятия
Тозған кәсіпорындар – устаревшие предприятия
Ақысыз беру – отдавать бесплатно

Сұрақтар

1 Нарық қатынастырының сан-алуан, тәуелсіз болуы дегеніміз не?
2 Мемлекеттік меншіктің монополиялық жағдайына меншіктің басқа түрлеріне көшуде қандай бағыттарды жүзеге асыру көзделіп отыр?

Мәтінге берілген тапсырмалар:
1) Мәтінді оқып, орыс тіліне аударыңыз;
2) Сұрақтарға жауап беріңіз;
3) Мәтіннен есімдіктерді табыңыздар.

9 Жекешелендіру

Жекешелендірудің аса манызды бір бағыты - ауыл шаруашылық обьектілерін жекешелендіру. Мұнда мынадай жағдайларды атап өткен жөн: біздің ата - бабаларымыз қазіргі ұрпаққа ұшы - қиыры жоқ орасан зор кең даланы және ондағы жер қойнауында жатқан мол байлықты мұраға қалдырды. Бізде жер сатылмайды және жекешелендірілмейді. Міне, осыған орай мынадай сұрақ тууы мүмкін: Жекешелендірілген жер болмайынша, ауыл шаруашылығы қалай жұмыс істей алады?. Бұл сұрақтың жауабы оңай: жер сатылмайды, ол ұзақ мерзімге жалға беріледі.
Жерді меншіктің бір түрі ретінде тиімді пайдалану мәселесі - ауыл шаруашылығы еңбеккерлерінің төл міндеті.
Ауыл шаруашылығындағы мемлекеттік обьектілерді жекешелендіру кеңшарлардың мүлектеріне иелік ету құқықтарынын жеке адамдарға беру жолымен жүргізіледі. Ауылдағы тұрғындар жерге пай төлеу арқылы иелік етеді. Селодағы әрбір тұрғынның бұдан кейінгі еркі өзінде: егер фермер болғасы келсе, фермер бола алады, фермер болғасы келмесе, ауыл шаруашылық кооперативін ұйымдастыра алады, түрлі қоғамдарға, серіктестіктерге мүше болып кіре алады.

Сөздік
Жекешелендіру - приватизация
Жер қойнауында - в недрах земли
Мұраға қалдыру - оставлять в наследствие
Ұзақ мерзімге - на длительный срок
Жалға беру - сдавать в аренду
Тиімді пайдалану - эффективно использовать
Қоғамдар - общество
Серіктестіктер - обьединения

Сұрақтар
1 Жекешелендіру деген не?
2 Ауыл тұрғындары қалай жерге иелік етеді?

Мәтінге берілген тапсырмалар:
1) Мәтінді оқып, орыс тіліне аударыңыз;
2) Сұрақтарға жауап беріңіз;
3) Мәтіннен етістіктің түрлі формалары бар сөйлемдерді табыңыз.
Глагол
Глагол имеет три времени и несколько форм. В отличие от русского языка, основой глагола является форма 2-го лица ед.ч., соответствующая повелительному наклонению.
Мысалы:
Ал- бери, айт- скажи, кел- приди, бер- дай, бар- иди, тыңда- слушай.
От основы глагола образуются все другие формы глагола.
1.Неопределенная форма- при помощи суффикса –у.
Мысалы:
Ал-у- брать, кел- у- приходить, бар-у- идти, бер-у- давать, тыңда- у- слушать.
2.Деепричастная форма-көсемше
1. При помощи суффиксов- іп,- ып,- п (с личными окончаниями выражает действия прошедшего времени).
Мысалы:
Ал-ып-взяв; ал-ып-ты-взял;
Кел-іп-придя, кел-іп-ті- пришел;
Сұра-п-спросив, сұра-п-ты-спросил;
көсемше 2. –при помощи суффиксов-а,-е,-й (с личными окончаниями выражает действие настоящее- будущего времени).
Мысалы:
Бар-а- идя, бар-а-ды- пойдет;
Кел-е- придя, кел-е-ді- придет;
Тыңда-й- слушая;тыңда-й-ды- услышыт, слушает.
3.Причастная форма- есімше- имеет суффиксы –ғанген, -қан-кен, -тын-тін и выступает в качестве определения и сказуемого.
Мысалы:
Сынған ыдыс- битая посуда
Оқыған адам- образованный человек
Сөнген өрт- затушенный пожар

Ол барған- она ходила
Ол келген- он приходил
Ол сұрайын- он спрашивал

10 Салық реформасы

Қазақстан Республикасындағы салық жүйесі туралы Қазақстан Республикасының Заңының орны ерекше. Бұл заңда, біздің пікірімізше, салық ұғымының аясы белгіленіп, салық салу объектілері анықталады. Мұнда салық жөнінде қандай жеңілдіктер болуы мүмкін екендігін, оларды кімдер беретіндігі, салық органдарының құқықтары мен міндеттері, салық органдарының шешіміне шағым беру қалай екендігі белгіленді.
Пайдаға салынатын салық - жаңа салық жүйесіндегі аса маңызды заңдардың бірі. Салыққа байланысты соңғы кездегі жаңалық – Кәсіпорындардан, бірлестіктер мен ұйымдардан алынатын салық туралы Заңда ескерілген, яғни өндіріс өсімін ынталандыруға бағытталған жеңілдіктер көзделген. Атап айтқанда, егер азық-түлік өндіретін, халық тұтанатын, балаларға арналған тауарлар шығаратын, дәрі-дәрмек шығаратын кәсіпорындар өткен жылдың осы кезеңімен салыстырғанда мол пайда тапса, сол қосымша түскен пайдаға салық салынбайды.
Бүгінгі таңда пайдаға салынатын салықтың мөлшері 35 проценттен 25 процентке дейін, коммерциялық және кооперативтік банкілер, жинақ банкілері мен сақтандыру ұйымдарында 55 проценттен 45 процентке дейін төмендетіледі. Қазақстан Республикасының Президенті өз жарлығымен Мемлекеттік Бас салық инспекциясы мен Республикасының комитеттерін және оларға бағынатын инспекциялар мен органдарды Қаржы министрлігінің құрылымына енгізді.
Мемлекеттік салық инспекциясы меншік түрлеріне қарамастан кез келген кәсіпорынның, кооперативтің, фирманың ішкі қызметтері туралы мәліметтер жинап, тексеріс жүргізе алады.
Салық – экономикамызды дамытудағы реттеуші күш. Салықтың нарықтық экономика кезіндегі ролі мен мәні зор.

Сөздік

Салық жүйесі – налоговая система
Ерекше – особый
Жеңілдік – привилегия
Бағытталған – направленный
Пайдаға салынытын салық – налог на прибыль
Кәсіпорындар – предприятия
Бірлестіктер – объединения
Тұтыну – потреблять
Қосымша түскен пайда – добавочная прибыль
Реттеуші күш – регулирующая сила

Сұрақтар

1 Қазақстан Республикасындағы салық жүйесі туралы заңда не жайлы айтылған?
2 Пайдаға салынатын салық заңында не туралы айтылған?
3 Қаржы министрлігінің құрылымына қандай органдар кіреді?
4 Экономикамызды дамытудағы реттеуші күш не?

Мәтінге берілген тапсырмалар:
1) Мәтінді оқып орыс тіліне аударыңыз;
2) Сұрақтарға жауап беріңіз;
3) Мәтіннің соңғы 2 сөйлеміне морфологиялық талдау жасаңыз.

11 Салықтың түрлері

Тура – салық төлеушінің табысы мен мүлігімен тығыз байланысты.
Жанама – керісінше, табыс пен мүлікке байланысты емес, бұл баға мен тарифке қосымша салынған салық түрі.
Табиғи – шарт бойынша анықталып, өндірілетін өнім көлемінін үлесіне салынатын салық.
Ақшалай – ақшалай түрінде төленетін салық.
Заңды тұлғалардан алынатын салық – бұл корпоративтік салық, бұл салық түрінің субъектісі заңды тұлғалар болып саналады, сонымен қатар резиденттер, резидент еместер және тұрақты мекемелер де объектілер ретінде бола алады.
Жеке тұлғалардан алынатын салық – бұл жеке тұлғалармен төленетін салық.
Жалпы мемлекеттік – бұл мемлекеттің табысынан алынатын салық түрі
Жергілікті – жерілікті бюджеттің табыс көзі болып саналатын салық, оған әкімшілік-аймақтық жағдайлар қатты әсер етеді.
Жалпы салықтар – бұл белгілі аймақтың ақшалай қорынан бюджетке түсетін салық.
Мақсатты салықтар – бюджеттік емес қорларға түседі
Бекітілген – заңға сәйкес белгілі бір бюджетке берілетін салық, ол оның табыс көзі болып есептелінеді
Реттеуші – теңестіру мақсатымен жоғары тұрған бюджеттен төмен тұрған бюджетке жылда берілетін салық түрі
Табыс салығы - әр салық төлеушіден алынатын салық түрі
Бөлу салығы – белгілі бір көлемде салынатын салық, содан соң ол жеке аймаққа, кейін жеке адамдарға бөлінетін салық түрі.

Салықтың белгілері:
Мемлекет пен субъектінің арасындағы қарым-қатынасқа байланысты
Төлеу формаларына байланысты
Субъектілеріне байланысты
Аймақтық деңгейіне байланысты
Пайдалануға байланысты
Бюджеттік реттеудің құралдары ретінде
Салық салу әдістері бойынша
Есептік-экономикалық мақсатпен:
- айналым шығындарымен байланысты салықтар;
- өнімнің сату бағасын қосатын салық (көрсететін қызмет жұмысы)
- қаржылық нәтижелерге байланысты салық (пайдаға салынатын салыққа дейінгі)
- төлеушінің қолында қалатын табыс арқылы төленетін табыс салығы

Сөздік

Тура – прямой
Жанама – косвенный
Табиғи – натуральный
Заңды тұлғалар – юридические лица
Жеке тұлғалар – физические тұлғалар
Жалпы мемлекеттік – общегосударственные
Жергілікті – местные
Мақсатты – целевые
Реттеуші – регулирующие
Табыс салығы – подоходный налог

Сұрақтар

1 Тура салық дегеніміз не?
2 Жанама салық дегеніміз не?
3 Мемлекеттік салықтарға нелер жатады?
4 Жергілікті салық дегеніміз не?
5 Табыс салығы кімнен алынады?

Мәтінге берілген тапсырмалар:
1) Мәтінді оқып орыс тіліне аударыңыз;
2) Сұрақтарға жауап беріңіз;
3) Мәтіннен етістіктерді тауып, олардың шақтарын ажыратыңыз.

Кесте 5 - Настоящее время

Жекеше түрі
Единственное число
Көпше түрі
Множественное число

Личные местоимения
причастие
Вспом. глагол
Личные окочания
Личные местоимения
причастие
Вспом. глагол
Личные окочания
Окон.множ.числа
мен
сен
сіз
ол
Жазып
Жазып
Жазып
жазып
Отыр
Отыр
Отыр
отыр
Мың
Сың
Сыз
-
Біз
Сендер
Сіздер
олар
Жазып
Жазып
Жазып
жазып
Отыр
Отыр
Отыр
отыр
Мың
Сың
Сыз
-
-
дар
дар
-

Вспомогательные глаголы: отыр, тұр, жүр, жатыр

Будущее время
1.Ауыспалы келер шақ (переходно- будущее время)

Суффиксы а, е, й

Мен ал-а-мын
Сен ал-а-сың
Сіз ал-а-сыз
Ол ал-ады
Біз ал-а-мыз
Сендер ал-а-сың-дар
Сіздер ал-а-сыз-дар
Олар ал-а-ды
Я возьму и т.д

Будущее предположительное время

2.Болжалдық келер шақ

Суффиксы ар, ер

Мен бар-ар-мын
Сен бар-ар-сың
Сіз бар-ар-сыз
Ол бар-ар
Біз бар-ар-мыз
... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ...
Возможно, я пойду и т.д

Будущее время намерения и цели
3.Мақсатты келер шақ

Суффиксы мақ-меқ
Бак-бек пақ-пен

Мен сөйле-мек-пін
Сен сөйле-мек-сің
Сіз сөйле-мек-сіз
Ол сөйле-мек
Біз сөйле-мек-піз
... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ...
Я предполагаю выступить

Прошедшее время

Жекеше түрі
Единственное число
Көпше түрі
Множественное число

Личные местоимения
Основа глагола
Суфф.пр.времени
Личные окочания
Личные местоимения
Основа глагола
Суфф.пр.времени
Личные окочания
Окон.множ.числа
мен
Бар
Ды
М
Біз
Бар
Ды
қ
-
сен
сіз
Бар
Бар
Ды
Ды
ң
ңыз
Сендер
сіздер
Бар
Бар
Ды
Ды
Ң
ңыз
дар
дар
ол
бар
ды
-
Олар
бар
ды
-
-

12 Салық механизмінің элементтері

Салық салу Салықты болжамдау
қағидалары мен жоспарлау
Салықтар
түрлерінің
Салық жиынтығы Салық - құқығы
элементтері мен заңдылығы

Салық
Ақпараттық механизмі Салықтарды
қамтамасыз ету басқару жүйесі

Салықтарды Салықтық
алуды әдістері бақылау Салықтардың есеп
құралдары

Салық элементтері мен олардың жіктелуі

Салық көздері Салық субъектісі Салық ставкасы
- еңбек табысы - жеке тұлға - айналым бірліктері-
- кәсіпкерлік табыс - заңды тұлға нің % қатынасы
- капитал - тұрақты көлемде
- табыс
- мүлік Салық төлеушілер
- жалдамалы
Салық объектісі жұмыскерлер, Алу жолдары
- мүлік табыс ету фермерлер, қызмет- - баға жүйесі
- айналымдар керлер, кәсіпкерлер арқылы
- жер - тек қана табыс
арқылы
Салық салу бірліктері
- ақша бірлігі
- тауар бірлігі

Сөздік

Салық көздері – источник налога
Еңбек табысы – заработная плата
Кәсіпкерлік – предпринимательство
Мүлік – имущество
Айналым – оборот
Бірлік – единица
Тұрақты – устойчивый
Жалдамалы – наемный
Қағида – норма, положение, правила
Ақпарат – информация
Жиынтық – совокупность
Басқару жүйесі – система управления

Мәтінге берілген тапсырмалар:
1) Берілген кестелерді орыс тіліне аударыңыз;
2) Берілген экономикалық терминдермен сөйлемдер құрастырыңыз;
3) Мәтін құрастырыңыз.

13 Салық мөлшерлемелері

Салық мөлшерлемелері – процент түрінде белгіленеді. Салық мөлшерлемелерінің үш түрі бар.
Бірінші түрі – прогрессивтік салық мөлшерлемесі. Бұл түрімен көпшілік таныс. Табысыңыз көбейген сайын, салық та көбейеді. Мысал үшін Қазақстан Республикасы азаматтары үшін салынатын табыс салығын алайық, қазірше жоғары мөлшерлеме 40 %.
Екінші түрі – пропорционалды салық мөлшерлемесі. Бұл түрімен де біздің халқымыз жақсы таныс. Пропорционалды салық мөлшерлемесінің мөлшері табыспен өлшенбейді және оған тәуелді емес. Мысалы, коммерциялық фирма немесе банкілерге салынған 55 % пропорционалды салық мөлшері фирмалардың табысының азды-көптігіне байланысты емес.
Салық мөлшерлемесінің үшінші түрі – регрессивтік түрі. Салық мөлшерлемесінің бұл түрі біздің елдің салық заңдарында қолданылмайды. Өте бай мемлекеттерде салықтың бұл мөлшерлемесі қолданылады.

Сөздік

Мөлшерлеме – ставка
Табыс салығы – подоходный налог
Көбею – увеличить
Жоғары – высшая
Тәуелді емес – независимый
Салық заңдары – налоговый закон
Қолданылады – используется
Өлшенеді – измеряется

Сұрақтар

1 Салық мөлшерлемелерінің неше түрі бар?
2 Прогрессивті салық мөлшерлемесі дегеніміз не?
3 Пропорционалды салық мөлшерлемесі неге байланысты салынады?
4 Регрессивті салық мөлшерлемесі қандай мемлекеттерде қолданылады?

Мәтінге берілген тапсырма:
1) Мәтінді оқып, орыс тіліне аударыңыз;
2) Сұрақтарға жауап беріңіз;
3) Мәтіннің қысқаша мазмұнын айтыңыз.

14 Салық кодексі

Қазақстан Республикасының Салық кодексі қысқа мерзімде, үш жылға жетпейтін уақытта әзірленді, онда басқа дамушы елдердің тәжірибесі, нарыққа көшу ерекшеліктері, республиканың саяси, экономикалық, демографиялық ерекшеліктері ескерілді.
Кодексті әзірлеу жұмысына Қазақстанның аса білікті кәсіпқой ғалымдары мен тәжірибелі мамандары, шетелдің көрнекті кеңесшілері мен сарапшылары қатысты.
Қазіргі нарықтық экономикада салық мақсатты болу керек: қай жерге өте қажет, салықтан жиналған қаржыны сол жерге жұмсау керек.
Салықтар заңды ережелер негізінде салынады және жалпы мақсаттағы әлеуметтік қажеттіліктерді (қарулы күштерді, үкімет ведомстволарын, соттарды, т.б.) қаржыландыру үшін пайдаланылады.

Сөздік

қысқа мерзімде – за короткий срок
әзірленді – было подготовлено
тәжірибе – опыт
нарыққа көшу – переход на рынок
ерекшеліктері – особенности
саяси – политический
білікті – квалифицированный
кәсіпқой – профессиональный
мамандар – специалисты
кеңесшілер – советник
сарапшылар – эксперттік

Сұрақтар

1 Қазақстан Республикасының Салық кодексі қандай мерзімде әзірленді?
2 Оны әзірлеу барысында нелер ескерілді?
3 Кодексті әзірлеуге кімдер қатысты?

Мәтінге берілген тапсырмалар:
1) Мәтінді оқып, орыс тіліне аударыңыз;
2)Сұрақтарға жауап беріңіз;
3) ҚР Салық кодексін тереңдетіп айтып беріңіз.

15 Биржа

Биржа – нарықтың ұйымдасқан формасы. Мұнда сұраныс пен ұсыныс негізінде тауармен (тауар биржасы), бағалы қағаздармен (қор биржасы), валютамен (валюталық биржа) сауда жасайды немесе қызметкерлерді жалдаумен (еңбек биржасы) айналысады.
Қор биржасы – жеке кәсіпкерлік принципінде жұмыс істейді. Бұлар Лондон, Нью-Иорк биржалары немесе оларды мемлекет ұйымдастырады. Олар Францияда, Италияда бар. АҚШ-та 10-нан астам қор биржасы бар. Олардың ең ірісі Нью-Иорк биржасы. Сонымен қатар қор биржалары Батыс Германияның 8 қаласында бар.
Еңбек биржасы – еңбек рыногында делдалдық операцияларын іске асыратын мемлекеттік мекеме.
Тауар биржасы – тауар нарығының бір түрі, жаппай өндіріс тауарларын сату және сатып алу.

Сөздік

Сұраныс – спрос
Ұсыныс – предложения
Қор биржасы – фондовая биржа
Валюталық биржа – валютная биржа
Жалдау – нанимать
Еңбек биржасы – биржа труда
Делдалдық операциялар – посреднические операции
Сату – продовать
Сатып алу – покупать

Сұрақтар

1 Биржа деген не?
2 Онда немен айналысады?
3 Қор биржасы және тауар биржасы дегеніміз не?
4 Еңбек биржасы қандай мекеме?

Мәтінге берілген тапсырмалар:
1) Мәтінді оқып, орыс тіліне аударыныз;
2) Сұрақтарға жауап беріңіз;
3) Мәтіннен зат есімдерді тауып, септік жалғауларын анықтаңыз.

\16 Аукцион

Аукционды сауда дегеніміз нарықтық сауданың түрі, мұнда сатушы барынша пайда табу мақсатында аукционға қатысқан бірнеше немесе көптеген сатып алушылардың тікелей бәсекесін пайдаланады.
Аукцион – тауар сатудың әдісі, көпшілікке сатып алушы өз бағасын жариялайды. Аукциондар инфляция деңгейін төмендету мақсатымен тауарлардың дефицит (тапшылық) түрлерін таратуға пайдаланылады. Қазіргі аукциондарда ғимарттар, тұрғын үйлер, мекемелер сатылып жүр.

Сөздік

сауда – торговля
нарықтық сауда – рыночная торговля
сатушы – продавец
пайда табу – получить прибыль
сатып алушылар – покупатели
бәсеке – конкуренция
деңгей – уровень
ғимарттар – здания
әдіс – метод, способ
көпшілік - публика
жариялау – объявлять
тарату – реализовать
төмендету – снижать

Сұрақтар

1 Аукционды сауда дегеніміз не?
2 Аукцион дегеніміз не?
3 Аукциондарда нелер сатылады?

Мәтінге берілген тапсырмалар:
1) Мәтінді оқып, орыс тіліне аударыныз;
2) Сұрақтарға жауап беріңіз;
3) Мәтін бойынша диалог құрастырыныз.

17 Бухгалтерлік есеп

Ұлттық экономика нарықтық жолдармен қалыптасып, өз ақшамыз өмірге еніп, саяси-экономикалық үрдістер өтпелі кезеңде тұрған шақта бухгалтерлік есеп пен есеп-қисап жұмыстарының атқаратын міндеттері өте зор. Экономикамыздың дұрыс бағытпен дамуына қаржы, несие, айналым қаражаттары, тағы басқа материалдық ресурстардың тиімді жұмсалып, пайда келтіруіне, ұрлық-қарлық тағы басқа экономикалық кеселдермен күресуде де бухгалтерлік есептің атқаратын міндеті қомақты. Бухгалтерлік есеп дегеніміз – кәсіпорынның қаржы және шаруашылық қызметтерінің нәтижелерін есепке алу жүйесі. Бас бухгалтер шаруашылықты жүргізу жөнінде көптеген нұсқаулардың сақталуын қадағалайтын мемлекеттік бақылаушы болады. Нарықтық қатынасқа көшу кезінде кәсіпорындығы бухгалтерлік есепті ұйымдастыруға және оның жайына кәсіпорынның меншік иесі немесе басшысы жауапты болады. Ол меншік иелері алдында мүлік пен міндеттеме үшін, кәсіпорынның пайдалылығы үшін жауап береді. Олар бухгалтерлік есепті өздері жүргізеді немесе бухгалтер жалдайды, не бухгалтерлік фирмамен шартқа отырады.

Сөздік

ұлттық экономика – национальная экономика
саяси-экономикалық үрдістер – политико-экономический процесс
өтпелі кезең – переходный период
несие – кредит
айналым қаражаттары – средства оборота
тиімді жұмсалып – эффективно использовать
пайда келтіру – приносить прибль
ұрлық-қарлық – воровство
экономикалық кеселдер – экономические преступления
мемлекеттік бақылаушы – государственный наблюдатель (контролер)
шартқа отыру – заключать договор

Сұрақтар

1 Бухгалтерлік есептің атқаратын міндеттері қандай?
2 Бухгалтерлік есеп деген не?
3 Бас бухгалтердің атқаратын қызметі қандай?

Мәтінге берілген тапсырмалар:
1) Мәтінді оқып, орыс тіліне аударыныз;
2) Сұрақтарға жауап беріңіз;
3) Мәтіннен есімдіктерді теріп жазыңыз, олардың түрлерін анықтаңыз.

Кесте 6 – Есімдік – местоимение

Түрлері разряды
Склонение
местоимен.
Личные (жіктеу есімдігі)
Меня, тысен,сізвы,олон,она,оно
Бізмы, біздер,высіздер, сендер, оларони
Атау с. Меня
Барыс с. Мағанмне
Жатыс с. Мендеу меня
Ілік с.меніңмой
Табыс с.меніменя
Шығыс с.мененот меня
Көмектес с.
меніменсо мною
Указательные (сілтеу есімдігі)
Бұл, осы, мына, мынау, осынау, ана, анау, сол, міне, әне (это, этот, такое, то, самый, тот самый)
Атау бұл
Барыс бұған
Жатыс бұны
Ілік бұнын
Табыс бұны
Шығыс бұдан
Көмектес бұнымен
Вопросительное (сұрау есімдікі)
Кімкто? Нечто? Қаншасколько? Неше, қандайкакой? Қайдагде? Қашанкогда?

Возвратные (өздік есімдігі)
өзөзім, өзіңіз, өзі, өзіміз, өздерін, өздерініз, өздері я сам, ты сам, вы сами и т.п
Атау өзім
Барыс өзіме
Жатыс өзімде
Ілік өзімнің
Табыс өзімді
Шығыс өзімнен
Көмектес өзімнен
Определительные (жалпылау есімдігі)
Бері, бүкіл, барлық, күллі, бүтін, бар, барша, түгелвесь, все, целиком, всякий, каждый
Атау бәрі
Барыс бәріне
Жатыс бәрінде
Ілік бәрінің
Табыс бәрін
Шығыс бәрінен
Көмектес бәрімен
Неопределенные местоимения (белгісіздік)
Біраукто-то,кейбіреунекоторые, бірденечто-то,әркімкаждый, әрненечто, кімде-кімкто-либо, әлденечто-либо, бірнекий, кейбір,қайсыбірнекоторый, әр, әрбір каждый, бірнеше, әлденеше,біраз несколько,әрқалай, әлдеқалайкакой-либо, как-то, әлдеқайдан откуда-либо, әлдеқашандавным-давно
Атау біреу
Барыс біреуге
Жатыс біреуде
Ілік біреудің
Табыс біреуді
Шығыс біреуден
Көмектес біреумен
Отрицательные (болымсыздық)
Ешкім никто, ешнерсе ничто, ештеме ничего, ешқандай никакой, ешқашан никогда, ешқайда никуда, ешқайдан ниоткуда, ешқалайникак, дәнеңеничего
Атау ешкім
Барыс ешкімге
Жатыс ешкімде
Ілік ешкімнің
Табыс ешкімді
Шығыс ешкімнен
Көмектес ешкіммен

18 Бухгалтерлік есептің есеп шотын жіктеу

Есеп шоттар

Синтетикалық шоттар Аналитикалық шоттар және субшоттар

Баланстан тыс шоттар Операциялық шоттар
реттеуші шоттар - таратушы
қосымша - бюджеттік таратушы
контрарлық - калькуляциялық
-контрактивтік - теңестіруші
- контрпассивтік - бюджеттік
- табыс шоттары
- шығын шоттары

Активті Транзиттік шоттар
негізгі шоттар - бір элементті инвентарлық транзиттік шоттар
қаржылық салымдар шоттары - қаржылық және
ақшалай басқарушы
несиелік бухгалтерияны
жеке капитал шоттары байланыстыратын
есеп айырысу шоттары транзиттік шоттар
- есеп айырысушы активті
- есеп айырысушы пассивті

Сөздік

Баланстан тыс шоттар – внебалансовые счета
Реттеуші шоттар – регулирующие счета
Қосымша – дополнительные
Негізгі шоттар – основные счета
Қаржылық салымдар шоты – счета финансовых вкладов
Есеп айырысу шоты- расчетный счет
Таратушы – распределительные
Теңестіруші – уравнивающий
Табыс шоттары – счета доходов
Шығын шоттары – счета расходов
Мәтінге берілген тапсырмалар:
1) Кестені орыс тіліне аударыныз;
2) Кесте бойынша мәтін құрастырыңыз.

19 Ұлттық теңге

Қазіргі таңдағы көп өзгерістердің бірі – тәуелсіз елдердің өз ұлттық валюталарын айналымға енгізу.
Төл теңгеміз тұңғыш рет енгізіліп отырғандықтан әуелі кезекте оның әншейін қағаз күйінде қалмауы, қорғанысы мықты болуы қарастырылды. Теңгенің 12 түрлі көзден таса қорғанысы бар. Қағазы да ерекше, Әлемге аты әйгілі бірнеше фирманың жұмысымен таныса келе, ағылшынның Хариссон фирмасы таңдап алынды. Ол фирма төл валютамыздың массасын 4 ай мерзімі ішінде әзірлеп берді. Қазақстан Республикамыздың аумағында 1993 жылдың 15 қарашасынан бастап ұлттық валюта – теңге айналысқа енді. Теңге – Қазақстан Республикасындағы бірден-бір заңды төлем құралы. Ол жүз тиыннан тұрады. Теңге – тәуелсіз елдің тұтқасы, даму көзі, теңелудің алғашқы факторларының бірі.
Сөздік

айналым- оборот
ұлттық – национальный
қорғаныс- оборона
төлем – плата
әлем – мир
әйгілі – известный
кезек – очередь
ұлттық валюта – национальная валюта
айналымға енгізу – ввести в оборот
даму көзі – источник развития

Сұрақтар

1 Ұлттық валюта қай жылы айналымға енгізілді?
2 Ең алғаш ұлттық валюта қай формада басылып шықты?

Мәтінге берілген тапсырмалар:

1) Мәтінді оқып, орыс тіліне аударыныз;
2) Сұрақтарға жауап беріңіз;
3) Ұлттық валюта туралы қосымша деректерді дайындаңыз.

20 Маржа

Маржа – сатушы мен сатып алушының валюта бағамының арасындағы өзгешелік, банктің шығындарын жабуға пайдаланылады және пайда әкеледі. Әрбір нақты валюталық келісім үшін оның жасалатын уақыты мен орнының маңызы бар. Маржаның көлеміне нарықтың айналымы да әсер етеді. Ол неғұрлым төмен болған сайын сатушы мен сатып алушының бағамдары арасындағы өзгешелік те жоғары болады. Маржа пайдасы дегеніміз - өткізілген өнім немесе капитал мөлшеріндегі пайданың пайыздық көрсеткіші.

Сөздік

өзгешелік – разница
жабуға пайдаланылады – используется для покрытия
шығын – издержки
нақты валюта – конкретная валюта
әсер – влияние
өткізілген өнім – реализованная продукция
көрсеткіш – показатель
валюталық келісім – договор валюты
бағам – курс
көлем – объем

Сұрақтар

1 Маржа дегеніміз не?
2 Маржа пайдасы дегеніміз не?

Мәтінге берілген тапсырмалар:
1) Мәтінді оқып, орыс тіліне аударыныз;
2) Сұрақтарға жауап беріңіз;
3) Мәтіннен үстеулерді табыңыз (кесте 7).

Кесте 7 - Наречие - үстеу

Семантические разряды наречий
Сұрақтары
Вопросы
Үстеулер
наречия
Времени
мезгіл
Қашан?(когда?)
Қашаннан? (с каких пор?)
Бұрын (раньше),
ерте(рано), ендігәрі (в следующий раз), әнеугүні (тогда), жуырда (недавно), әуелде (в начале), ежелден (с давних пор), оқтын- оқтын (временами), ертеңгісін (утром), бүгін, кеше.
Мекен
места
Қайда?(где?куда?)
Қайдан?(откуда?)
Алыс(далеко), жақын (близко), әрі(туда, дальше), бері(сюда), алда(впереди), алға(вперед), артта (позади), тұс-түстан (со всех сторон), кейін (после), үстінде (наверху), астында (снизу).
Сын-бейне
Образа действия
Қалай?(как?)
Қалайша? (каким образом?)
Қайтсе?(каким способом?)
Зорға, әрең, әзер,(еле), дереу, шапшаң, тез, жылдам(быстро), дәл(точно), әншейін (просто), бірге(вместе), бекер (напрасно), кезекпен(по очереди), бетпе- бет(лицом к лицу), қапыда (врасплох)
Мақсат
цели
Не үшін? (зачем? Для чего?)
Не мақсатпен? (с какой целью?)
Єдейі (нарочно), қасақана (назло)
Себеп- салар
причины
Неге? (почему?)
Неліктен? (от чего?)
Не себептен? (по какой причине?)
Босқа, бекерге (зря, понапрасну), амалсыздан, лажсыздан (безвыходно)
Мөлшер
Количества меры и степени
Қанша? (сколько?)
Қаншама?(как много? До какой степени?)
Талай рет (много раз), әдеуір (несколько), біраз (несколько), көп (много), аз (мало)

21 Инфляция

Құн заңы әрекетімен анықталатын тауар-ақша қатынастарының болуы инфляциялық процестерді тудырады. Инфляцияның басты ерекшелігі қоғамдық ұдайы өндірістің барлық факторларына қатысты сан алуан себептерден туады. Инфляцияның өз тарихы бар. 1775-1783 жылдары Солтүстік Америкада тәуелсіздік үшін болған соғыс доллардың құнсыздануына әкеліп соқты. Францияда 1784-1794 жылдары революция кезінде өндірілген қағаз ассигнаттар бір жылда 883 есе құнсыздынды.
Еркін бәсеке кезіндегі капитализм жағдайына инфляцияны соғыс, дағдарыстар, стихиялық апаттар кезінде болатын несие ақшаларының алтында айырбасталуының тоқтауы кезінде пайда болды.
Инфляция латын сөзі (infillito – қампию), қағаз ақшаның құнсыздануына байланысты болатын әлеуметтік-экономикалық құбылыс жиынтығы. Айналыстағы ақша өлшемдері мөлшерінің бағалардың қосылуынан артып кетіп, осының нәтижесінде тауарлармен қамтамасыз етілмеген ақшалардың пайда болуы инфляцияны білдіреді.
Инфляциядан өндіріс көп зардап шегеді, еңбекке деген ынта да бұзылады. Инфляция тауар тапшылығының басты себебі болып тұрып, тауар мен аз тепе-теңдікті белгіленген норма бойынша бөлуге мәжбүр етеді.

Сөздік

құн заңы – закон стоимости
тауар-ақша қатынастары – товаро-денежные отношения
доллардың құнсызданды – обесценивания доллара
еркін бәсеке – свободная конкуренция
дағдарыс – кризис
стихиялық апаттар – стихийное бедствие
әлеуметтік-экономикалық құбылыс – социально-экономическое явление
жиынтық – совокупность
тауар тапшылығы – дефицит товара
нәтиже – итог
өлшем – мера
Сұрақтар

1 Инфляция деген қандай сөз?
2 Инфляциялық процестерді тудырады?
3 Инфляцияның шығу тарихы қандай?
4 Инфляциядан не зардап шегеді?
5 Инфляция неге әкеліп соғады?

Мәтінге берілген тапсырмалар:
1) Мәтінді оқып, орыс тіліне аударыныз;
2)Сұрақтарға жауап беріңіз;
3) Мәтіннен сан есімдерді тауап, оның түрлерін анықтаңыз.

Кесте 8 - Сан есім (имя числительное)
Разряды
Семан
тика (что обозн)
Вопросы- сұрақ
Суф.- жұрнақ
Үлгісі- образец
Лексичес
кий материал
Есіптік сан есім
Количест. Числит.
Количест
во предметов
Қанша? Неше?
(сколько?)
70- жетпіс
10-он,
20- жиырма, 30- отыз,
40- қырық, 50-елу,
60- алпыс,
80- сексен, 90- тоқсан, 100- жүз, 1000- мың
Придумать словосочетания. Ответить на вопросы
Жасыңыз нешеде?
Реттік с.е
Порядко
вые числит.
Порядок предметов
При счете
Нешінші?
(который?)
қай? (какой?)
После конеч. Согл.
-ыншы, -інші. После гл.- ншы, -нші
Бір-інші, тоғыз-ыншы, жеті-інші, алт-ыншы
1974-ый год,
1994-ый год,
2 курс, 11-ый класс
Жинақтық с.е
Собират.числит
Совокупность или количест
во предме
тов, взятых как одно целое
Нешеу?
сколько?
-ау, -еу. Примеч. Если основа заканчивается на гл. Звук, то при прибав.суфф. гл. Корня выпадает. Жет+еу, жеті+еу
Біреу- один, екеу- двое, үшеү- трое, төртеу- четверо
В каз.яз начиная с 8 сегіз собирательных числит.нет жүрек беру, қол екеда
Болжалдық с.е
Приблизител. Числ.
Неопределен-ное количест
во предметов
Нешеге? Жуық? приблизительно сколько? қаншадай? какое количест
во?
-дай,-дей,-тай,-тей соотв. Русс. Предлогу “около”
Жүз-дей, около ста, алты+дай, около шести, қырық+ тай- около сорока, бестей- около пяти.
Институтта мыңдай студент оқиды, бес сауақ бірдей емес.
Топтау с.е
Распределитель числ.
Распределе-ние количест
ва предметов
Нешеден?
Қаншадан? по сколько?
-дан,-ден,-тан,-тен, -нан,-нен, шығыс с.исход.падеж
Бір-бірден,по одному алдындан үштен, мыңнан
Переведите:”по шестьдесят”, “по сто”, “по десять”
Бөлшектік с.е
Дробные
числительные
Одна из разн. Колич.числ. алым- числитель
Бөлім- знамена
тель
Бүтін-целая, целых половина- жпры, жарты
Бестен бір- одна
оннан бір-0,1, нөл
бес –0,005,
-два с пол. часа,
пятая, нөл бүтін
бүтін-мыңнан
екіжарым сағат
жарты сағат-
полчаса.
5,6- бес бүтін оннан алты, 10,57- он бүтін жүзден елу жеті, 15,2- он бес бүтін оннан екі

22 Кәсіпкер жауапкершілігінің жалпы шарттары

Кәсіпкер шаруашылық қызметін жүзеге асыру кезінде табиғат қорғау зандарын, мекемелердің, ұйымдардың, азаматтардың қорғау заңдарын, мекемелердің ұйымдардың, азаматтардың құқықтары мен мүдделерін бұзбауға тиіс. Кәсіпкер шаруашылық айналымына енгізетін бұйымдар мен қызмет түрлері, тауарлық белгісі немесе қызмет көрсету белгісі көрсетілініп, таңбалануға тиіс. Бөтен тауарлық және қызмет көрсету белгілерін иеленіп алу заң бойынша қудаланады.
Кәсіпкерге қолданылатын санкциялар:
- ақшалай айып;
- қадағалау, орнату;
- баға белгілеу жөніндегі шектеулер;
- қызметтің белгілі бір түрін лицензиядан айыру;
- соттың шешімімен орта мүліктің бір бөлігін немесе бәрін конфискелеу;
- кәсіпкердің қызметін тоқтату.

Сөздік

жүзеге асыру - осуществить
мекеме - учреждение
айып - штраф
шешім - решение
мүлік - имущество
айналым -оборот
заң бойынша қудаланады - преследуется по закону.
лицензиядан айыру - лишить лицензии

Сұрақтар

1 Кәсіпкер нені бұзбауға тиіс?
2 Бөтен тауарлық белгілерін иеленіп алуға бола ма?
3 Кәсіпкерге қандай санкциялар қолданалады?

Мәтінге берілген тапсырмалар:
1) Мәтінді оқып, орыс тіліне аударыңыз;
2) Сұрақтарға жауап беріңіз;
3) Мәтіннің мазмұның айтып беріңіз.
23 Негізгі қорлардың пайдаланылуын талдау

Құрылыс өндірісінің тиімділігін арттырудың маңызды факторы кұрылыс ұймдарының негізгі өндірістік қорларының пайдаланылуын жақсарту болып табылады.
Негізгі қорлардың пайдаланылуының тиімділігін талдаудың басты міндеттері мыналар: негізгі қорлардың көлемі мен құрамы бағалау; негізгі қорлардың динамикасын, техникалық жайын зерттеу; оларды пайдаланудың тиімділігін арттырудың резервтерін анықтау.
Талдауға бухгалтерлік және статистикалык есеп пен есеп берудің мәліметтері негіз болады.

Сөздік

тиімділік - эффективность рентабельность
арттыру - увеличить
негізгі қор - основной фонд
көлем - обьем
өндіріс - производство
талдау - анализировать
қор -фонд

Сұрақтар

1 Құрылыс өндірісінің тиімділігін арттырудың маңызды факторын атаңыз?
2 Негізгі қорлардың пайдаланылуының тиімділігін талдаудың басты міндеттері қандай?
3 Талдауға нелер негіз болды?

Мәтінге берілген тапсырмалар:
1) Мәтінді оқып, орыс тіліне аударыңыз;
2) Сұрақтарға жауап берініз;
3) Мәтіннің бірінші абзацын сөйлем мүшелеріне қарай талдаңыз.


24 Аудиторлық тексерудің түрлері

Аудит – бұл қаржылық бақылаудың формаларының түрі.
Ішкі аудит – штаттық аудитормен немесе ревизиондық комиссиямен кәсіпорынның ішінде жүргізілетін аудит. Мақсаты: қаржы – шаруашылық жұмыстарын жинақтауға ұйымның жұмысшысының көмегі және бухгалтерлік есеп беруді уақытында жүргізу.
Сыртқы аудит – тәуелсіз аудиторлармен немесе ревизиондық комиссиямен қаржылық есеп берудің жүргізілуі жайлы объективті ақпараттарды алу мақсатымен жүргізіледі.
Міндетті аудит – прокуратура, қаржылық министерствосы сияқты мемлекеттік органдардың нұсқауы бойынша жүргізіледі.
Тексеріске келесілер жатады:
- құқықтық ұйымдық форма;
- іс - әрекет түрі;
- жарғылық капиталдың құрылуының көздері;
- іс - әрекеттің қаржылық көрсеткіштері.
Бастамалық аудит – кәсіпорынның бастамасы бойынша жүргізіледі.

Сөздік

қаржылық бақылау – финансовый контроль
ішкі аудит – внутренний контроль
сыртқы аудит – внешний контроль
міндетті – обязательный
жарғылық – уставный
көздері – источник
көрсеткіштер – показатель
бастама – инициатива

Сұрақтар

1 Аудит деген не?
2 Аудиторлық тексерудің түрлері қандай?
3 Ішкі аудит деген не?
4 Сыртқы аудит деген не?
5 Міндетті аудит деген не?
6 Бастамалық аудит деген не?

Мәтінге берілген тапсырмалар:
1) Мәтінді орыс тіліне аударыңыз;
2) Сұрақтарға жауап беріңіз;
3) Барыс септігінде тұрған сөздерді табыңыз (кесте 9).

Кесте 9 - Барыс септік(дательно-направительный падеж)

Соңғы дыбыс
(конечный звук)

Дауысты,үнді, ұяң з,ж (гласные, сонорные, звонкие з,ж)
Қатаң, ұяң б,в,г,д
(глухие, звонкие б,в,г,д)
І,ІІ жақ
Тәуелдік жалғауы
(І,ІІ лица притяж.формы)
ІІІ жақ тәуелдік жалғауы
(ІІІ лицо притяж.формы)
Буын (слог)

Жуан(твердый)
-ға
-қа
-а
-на
Жіңішке(мягкий)
-ге
-ке
-е
-не

25 Еңбекақы

Еңбекақы – бұл жұмысшылармен еңбектің сапасы саны бойынша
бөлінетін ұлттық табыстың ақшалай формадағы бөлігі және оның
жеке тұтынуына түаеді.

Номиналды еңбекақы – бұл белгілі бір уақытқа еңбегі үшін жұмыс-шының алған еңбекақысы

Нақты еңбекақы – бұл номинал-ды еңбекақымен алуға болатын тауарлар мен қызмет көлемі; нақты еңбекақы – бұл номинал-ды еңбекақының сатып алушы-лық кұны

Ерекшеліктері

Келісімді еңбекақы формасы қолданылады, егер:
- нақты жұмысшыға байланысты көлемдік көрсеткіштер болғанда;
- орындалған жұмыстың көлемінің нақты есебі болғанда
- еңбекті нормалардың мүмкіндігі болғанда.
Келісімді еңбекақыны өнімнің және қызмет көрсетудің сапасын төменде-туге әкелсе, технологиялық режимнің бұзылуына, шикізат пен материалдардың шектен тыс шығысына әкелсе қолданбайды.
Еңбекақының негізгі тарифтік емес жүйесі еңбек ұжымының әрбір мүшесіне бекітілген және оның нақты еңбектік берілуін сипаттайтын біліктілік деңгейі.
Жұмысшының біліктілік деңгейі нақты еңбекақы, тарифті еңбекақы бойынша анықталуы мүмкін.
Кейбір кәсіпорындарда біліктілік коэффициенті жеке жұмысшының өткен кезеңдегі жұмысы үшін нақты еңбек ақысын кәсіпорында қалыптасқан минималды еңбекақы деңгейіне болумен анықталады.
Еңбекақы кәсіпорынның ұйымдық-құқықтық формасына, меншік формасына, еңбекті ұймдастыру принципіне және өндіріске, ұжымдағы әлеуметті-психологиялық климатқа және т.б. байланысты құралады.
Еңбекақыдан басқа ұйым ұсақ артықшылықтар деп аталатын қосымша жеңілдіктер ұсынады. Жеңілдіктер – төленген демалыс уақыты, науқастанған күндерді төлеу, денсаулық пен өмірді сақтандыру, зейнеткерлік қамтамасыз ету. Жеңілдіктердің басқа түрлері – төмендетілген пайыздық ставкамен колледжде оқу үшін несие беру және т.б.

Сөздік
еңбекақы – заработная плата
ұлттық табыс – национальный доход
тұтыну – потребить, потреблять
нақты еңбекақы – конкретная заработная плата
құн – стоимость
еңбек біліктілігі – трудовая компетентость
зиянды – вредный
ынталандыру – стимулирование
материалды жазалау – материальное наказание
орташа еңбекақы – среднее заработная плата
келісімді еңбекақ – договорная заработная плата
көрсеткіш –показатель
Сұрақтар

1 Еңбекақы деген не?
2 Номиналды еңбекақы деген не?
3 Қандай ерекшеліктері бар?
4 Қандай ескертулер бар?
5 Келісімді еңбекақы деген не?

Мәтінге берілген тапсырмалар:
1) Мәтінді оқып, орыс тіліне аударыңыз;
2)Сұрақтарға жауап беріңіз;
3) Кесте бойынша мәтін құрастырыңыз.

Қаржы мамандығына арналған тестер
1 – нұсқа

1 Дефицит бюджета деген сөз тіркесінің дұрыс аудармасын тыбыңыз
A) Бюджет кірісі
B) Бюджет мерзімі
C) Бюджет жылы
D) Бюджет тапшылығы
E) Бюджет шығысы
2 “ Потребительский бюджет” деген сөз тіркесінің дұрыс аудармасын тыбыңыз
A) Бюджет шығысы
B) Бюджет мерзімі
C) Бюджет кірісі
D) тұтыну бюджеті
E) Бюджет жылы
3 “Подоходный налог” деген сөз тіркесінің дұрыс аудармасын тыбыңыз
A) Салық түрлері
B) Табыс салығы
C) Салық салу
D) Салық төлеуші
E) Жер салығы
4. “Рыночная экономика” деген сөз тіркесінің дұрыс аудармасын тыбыңыз
A) Нырық тепе – теңдігі
B) Нарық қорлары
C) Нарықтық ақпарат
D) Нарықтық экономика
E) Нарықтық қатынастар
5 “ Рыночная стоимость” деген сөз тіркесінің дұрыс аудармасын тыбыңыз
A) Нарық қорлары
B) Нарықтық құн
C) Нарық тепе – теңдігі
D) Нарықтық экономика
E) Нарықтық қатынастар
6 “Экономическая необходимость” деген сөз тіркесінің дұрыс аудармасын тыбыңыз
A) Экономикалық саясат
B) Экономикалық заңдар
C) Экономикалық қажеттілік
D) Экономикалық әдістер
E) Экономикалық категориялар
7“Реализация товаров” деген сөз тіркесінің дұрыс аудармасын тыбыңыз
A) Тауартану
B) тауар айнылысы
C) тауар өндірісі
D) тауарларды өткізу
E) Тауар саясаты
8“Товарооборот” деген сөзінің дұрыс аудармасын тыбыңыз
A) Тауар белгісі
B) Тауар қозғалысы
C) Тауар өндірісі
D) тауарларды өткізу
E) тауар айнылысы
9 “Оптовая цена” деген сөзінің дұрыс аудармасын тыбыңыз
A) тұтыну бағасы
B) Көтерме сауда бағасы
C) Өндіріс бағасы
D) Анықтамалық баға
E) Нарық бағасы
10 “Розничная цена” деген сөзінің дұрыс аудармасын тыбыңыз
A) тұтыну бағасы
B) бөлшек сауда бағасы
C) Анықтамалық баға
D) Өндіріс бағасы
E) Көтерме сауда бағасы
11 “Конкуренция” деген сөзінің дұрыс аудармасын тыбыңыз
A) Ақпарат
B) Алымдар
C) Бәсеке
D) Кіріс
E) Шығыс
12 “Сборы” деген сөзінің дұрыс аудармасын тыбыңыз
A) Алымдар
B) Шығыс
C) Бәсеке
D) Кіріс
E) Ақпарат
13 “Местный налог” деген сөз тіркесінің дұрыс аудармасын тыбыңыз
A) Нарық салығы
B) Жергілікті салық
C) Жер салығы
D) Салық салу
E) Табыс салығы
14 Ата заңы күні қашан
A) 25 желтоқсан
B) 30 тамыз
C) 22 қазан
D) 16 желтоқсан
E) 7 мамыр
15 Өздік есімдігін табыңыз
A) Біздер
B) Мынау
C) Қайсы
D) Өзіміз
E) Бүкіл
16 Сұрау есімдігін көрсетіңіз
A) Қандай
B) Бұл
C) Ешқашан
D) Оннан-бір
E) Мынау
17 Зат есімді көрсетіңіз
A) Сегіз
B) Оқушы
C) Әдемі
D) Ертең
E) Отыр
18 Жіктік жалғауының І -жағында тұрған есім сөзді табыңыз
A) Біздің мұғалім
B) Сен мұғалімсің
C) Ол мұғалім
D) Мен мұғаліммін
E) Сіз мұғалімсіз
19 Көптік жалғаулы сөзді көрсетіңіз
A) Балалар үйге қайтты
B) Мен Саматты көрдім
C) Ол сабаққа кешігіп келді
D) Мен киноға бардым
E) Бүгін демалыс күні
20 Сілтеу есімдігін көрсетіңіз
A) Мен, сен, ол
B) Анау, мынау
C) Ешкім, бірдеме
D) Қандай ? қалай ?
E) Өзім, бір
21 Ілік септігінің жалғауларын табыңыз
A) - ғары - гері - ға - ге - қа - ке
B) - лар - лер - дар - дер - тар - тер
C) - ның - нің - дың - дің - тың - тің
D) - да - де - та - те - нда - нде
E) - ды - ді - ны - ні - ты - ты - н
22 Жинақтау сан есімді көрсетіңіз
A) Үш-үштен
B) Жиырма бес
C) Оннан - бір
D) Ертең
E) Үшеу, екеу
23 Сын есімді көрсетіңіз
A) Әдемі
B) Бала
C) Отыз бір
D) Сегіз
E) Тұрма
24 Жіктеу есімдігін көрсетіңіз
A) Қандай ? қалай ?
B) Өзім, өзіне
C) Біреу, ешкім
D) Мен, сен
E) Бәрі, бүкіл
25 Көптік жалғауларын табыңыз
A) -лар - лер - дар - дер - тар - тер
B) - лар - лер - дар - бен - нің - да
C) - ның - нің - дың - дің - тың - тің
D) - да - де - та - те - нда – нде
E) - ды - ді - ны - ні - ты - ты - н
2 – нұсқа

1 “Бюджетный доход” деген сөз тіркесінің дұрыс аудармасын тыбыңыз
А)Бюджет кірісі
В)Бюджет шығысы
С)Тұтыну бюджеті
D)Бюджет мәселелері
E)Бюджет жылы
2 “Бюджетный расход” деген сөз тіркесінің дұрыс аудармасын тыбыңыз
A) Бюджет шығысы
B) Бюджет кірісі
C) Бюджет жылы
D) Тұтыну бюджеті
E) Мемлекеттіқ бюджет
3 “ Устойчивость стоимости” деген сөз тіркесінің дұрыс аудармасын тыбыңыз
A) Бағаның беріктілігі
B) Көтерме сауда
C) Бөлшек сауда бағасы
D) Фактуралық баға
E) Баға лидері
4 “ Твердость стоимости” деген сөз тіркесінің дұрыс аудармасын тыбыңыз
A) Бағаның тұрақтылығы
B) Баға лидері
C) Бағаның беріктілігі
D) Көтерме сауда бағасы
E) Бөлшек сауда бағасы
5 “Экономический кризис” деген сөз тіркесінің дұрыс аудармасын тыбыңыз
A) Экономикалық дағдарыс
B) Экономикалық интеграция
C) Экономикалық заңдар
D) Экономикалық санкция
E) Экономикалық анализ
6 “ Экономическое стимулирование” деген сөз тіркесінің дұрыс аудармасын тыбыңыз
A) Экономикалық ынталандыру
B) Экономикалық дағдарыс
C) Экономикалық заңдар
D) Экономикалық анализ
E) Экономикалық интеграция
7 “Экономическая политика” деген сөз тіркесінің дұрыс аудармасын тыбыңыз
A) Экономикалық саясат
B) Экономикалық укладтар
C) Экономикалық дағдарыс
D) Экономикалық санкция
E) Экономикалық заңдар
8 “Спрос” деген сөзінің дұрыс аудармасын тыбыңыз
A) Тұрмыс
B) Бөлісу
C) Сұраныс
D) Бағалау
E) Апат
9 “Юридическое лицо” деген сөз тіркесінің дұрыс аудармасын тыбыңыз
A) Заңгер
B) Заңды тұлға
C) Жеке тұлға
D) Жанама салық
E) Қосымша құн
10 “Частное лицо” деген сөз тіркесінің дұрыс аудармасын тыбыңыз
A) Заңды тұлға
B) Жеке тұлға
C) Қосымша құн
D) Заңгер
E) Жанама салық
11 “ Прямой налог” деген сөз тіркесінің дұрыс аудармасын тыбыңыз
A) Төте салық
B) Жанама салық
C) Табыс салығы
D) Жергілікті салық
E) Салық агентті
12 “Косвенный налог” деген сөз тіркесінің дұрыс аудармасын тыбыңыз
A) Жанама салық
B) Табыс салығы
C) Төте салық
D) Жергілікті салық
E) Табыс салығы
13 Сын-бейне үстеуін табыңыз
A) Бұрын
B) Жақын
C) Кеше
D) Әрең
E) Босқа
14 Сан есімді табыңыз
A) Жақсы
B) Отыз
C) Бүкіл
D) Әдейі
E) Мектеп
15 Қазақтың күйші, композиторын көрсетіңіз
A) Абай Құнанбаев
B) Құрманғазы Сағырбаев
C) Әл Фараби
D) Мағжан Жұмабаев
E) Қаныш Сәтбаев
16 Реттік сан есімді табыңыз
A) Бірінші, мыңыншы
B) Үш, төрт, жүз
C) Бестен екі, оныншы
D) Біреу, алпыстай
E) Бес, мың, бірінші
17 Қазақстан Республикасының гимнің сөзін жазған кімдер?
A) Ж. Нәжмиденов, Н.Назарбаев
B) Е.Брусиловский, А.Құнанбаев
C) Қ.Сәтбаев, Қ.Сағырбаев, Н.Назарбаев
D) Қорқыт ата, Әл Фараби
E) М.Әлімбаев, Қ.Мырзалиев, А.Құнанбаев
18 Жіктік жалғауының І-жағында тұрған сөзді табыңыз
A) Сіз ұшқышсыз
B) Сен ұшқышсың
C) Ол ұшқыш
D) Мен ұшқышпын
E) Сендер ұшқышсыңдар
19 Қ.И. Сәтбаевтың туған жерін көрсетіңіз?
A) Семей
B) Баянауыл
C) Алматы
D) Қарағанды
E) Теміртау
20 Ілік септігіндегі тұрған сөзді табыңыз
A) Мәдениетті
B) Маңайда
C) Ағаштың
D) Сөзге
E) Балаларға
21 Зат есімнің жалқы есім түрін табыңыз
A) Аспан әлемі
B) Қарағанды
C) Балалар келді
D) Жылқышы
E) Он екі
22 Табыс септігінің жалғауларын көрсетіңіз
A) - ғары - гері - ға - ге - қа - ке
B) - лар - лер - дар - дер - тар - тер
C) - ның - нің - ың - ің - да - де
D) - мен - бен - пен - та - те - нан
E) - ды - ді - ны - ні - ты - ты - н
23 Сілтеу есімдіктер қатарын табыңыз
A) Қайсы ? кім ? не?
B) Барлық, барша, күллі
C) Әркім, осы, ешкім
D) Әлдеқашан , мен, сонау
E) Мынау, сол, ана, осы
24 Болымсыз етістіктер қатарын көрсетіңіз
A) ки, көр, баста
B) қара, бер, сыйла
C) жазба, келме, төкпе
D) тоқтама, кет, көр
E) баста, жазба, отыр
25 Жалпылау есімдігі бар сөйлемді көрсетіңіз
A) Ол Біржан ауылынан шықты
B) Бәрі де менің тәрбиемді көрген
C) Құнанбай ештеңе айтпайды
D) Өзім де солай істеймін
E) Денелі жігіт
3 – нұсқа

1 “Источик бюджета” деген сөз тіркесінің дұрыс аудармасын тыбыңыз
A) Бюджет көзі
B) Бюджет мерзімі
C) Тұтыну бюджеті
D) Бюджеттік жоспарлау
E) Бюджет мәселелері
2 “Налогооблажение” деген сөзінің дұрыс аудармасын тыбыңыз
A) Салық түрлері
B) Салық салу
C) Табыс сылығы
D) Салық заңдары
E) Салық агентті
3 “Налог на землю” деген сөз тіркесінің дұрыс аудармасын тыбыңыз
A) Жер салығы
B) Салық принципі
C) Қосарларған салық
D) Салық заңдары
E) Жергілікті салық
4 “ Налог на дорогу” деген сөз тіркесінің дұрыс аудармасын тыбыңыз
A) Жол салығы
B) Жер салығы
C) Салық төлеуші
D) Салық түрлері
E) Табыс салығы
5 “ Налог на транспорт” деген сөз тіркесінің дұрыс аудармасын тыбыңыз
A) Салық заңдары
B) Көлік салығы
C) Салық төлеуші
D) Салық түрлері
E) Табыс салығы
6 “Справедливый налог” деген сөз тіркесінің дұрыс аудармасын тыбыңыз
A) әділетті салық
B) Салық түрлері
C) Көлік салығы
D) Жергілікті салық
E) Салық төлеуші
7 “Народное богатство” деген сөз тіркесінің дұрыс аудармасын тыбыңыз
A) Ұлттық байлық
B) Табиғат байлығы
C) Ұлттық мұра
D) Ата-бабалар мұрасы
E) Жер асты байлығы
8 “Народное наследие” деген сөз тіркесінің дұрыс аудармасын тыбыңыз
A) Ұлттық мұра
B) Ұлттық байлық
C) Табиғат байлығы
D) Жер асты байлығы
E) Ата-бабалар мұрасы
9 “ Экономическая сила” деген сөз тіркесінің дұрыс аудармасын тыбыңыз
A) Маңызды көрсіткіш
B) Экономиканың күш- қуаты
C) Ұлттық байлық
D) Ұлттық мұра
E) Жер асты байлығы
10 “Полезные ископаемые” деген сөз тіркесінің дұрыс аудармасын тыбыңыз
A) Қор
B) Құн
C) Мұра
D) Қазбалар
E) Ұғым
11 “ Литературное наследие” деген сөз тіркесінің дұрыс аудармасын тыбыңыз
A) Мәдени мұра
B) Әдеби мұра
C) Тарихи мұра
D) Ұлттық
E) Табиғи
12 “Предложение” деген сөздің қазақша аудармасы қандай
A) Тұрақты
B) Әлеуметтік
C) Ұсыныс
D) Реттегіш
E) Ықпал
13 Белгісіздік есімдігін көрсетіңіз
A) Біреуге
B) Қандай
C) Ешқашан
D) Оннан-бір
E) Мынау
14 Республика күні қашан
A) 16 желтоқсан
B) 25 қазан
C) 22 қазан
D) 30 тамыз
E) 7 мамыр
15 Тәуелдік жалғауының ІІІ-жағында тұрған сөзді табыңыз
A) Ауылдың адамы
B) Қалаға бару
C) Бүлдірген теру
D) Адамды құрметтеу
E) Жауап беру
16 Зат есімді көрсетіңіз
A) Сегіз
B) Оқушы
C) Әдемі
D) Ертең
E) Отыр
17 Сілтеу есімдіктер қатарын табыңыз
A) Қайсы ? кім ? не?
B) Барлық, барша, күллі
C) Әркім, осы, ешкім
D) Әлдеқашан , мен, сонау
E) Мынау, сол, ана, осы
18 Реттік сан есімді табыңыз
A) Бірінші, мыңыншы
B) Үш, төрт, жүз
C) Бестен екі, оныншы
D) Біреу, алпыстай
E) Бес, мың, бірінші
19 Жіктеу есімдігін көрсетіңіз
A) Қандай ? қалай ?
B) Өзім, өзіне
C) Біреу, ешкім
D) Мен, сен
E) Бәрі, бүкіл
20 Сан есімді табыңыз
A) Кезекші
B) Сексен бір
C) Мектеп
D) Мұғалім
E) Мөлдір
21 Көмектес септігіндегі сөзді табыңыз
A) Ол қалаға автобуспен кетті
B) Сара екінші курста оқиды
C) Дәптеріңді таза ұста
D) Биыл – М.Әуезов жылы
E) Әсем сабаққа барған жоқ
22 Табыс септігіндегі сөзді табыңыз
A) Балалар
B) Кітапті
C) Бару
D) Ауылға
E) Оқушының
23 Өздік есімдігін табыңыз
A) Біздер
B) Мынау
C) Қайсы
D) Өзіміз
E) Бүкіл
24 Зат есімнің жалқы есім түрін табыңыз
A) Аспан әлемі
B) Қарағанды
C) Балалар келді
D) Жылқышы
E) Он екі
25 Жинақтау сан есімді көрсетіңіз
A) Жиырма бір
B) Отыздай
C) Бір, үш
D) Оныңшы
E) Екеу

4 – нұсқа

1 “ Цена потребительская” деген сөз тіркесінің дұрыс аудармасын тыбыңыз
A) Еркін баға
B) Тұтыну бағасы
C) Бөлшеқ сауда бағасы
D) Көтерме сауда бағасы
E) Өндіріс бағасы
2 “Свободные деньги” деген сөз тіркесінің қазақша аудармасың табыңыз
A) Тұтыну бағасы
B) Бөлшеқ сауда бағасы
C) Көтерме сауда бағасы
D) Еркіп ақша
E) Өндіріс бағасы
3 “Ценная бумага” деген сөз тіркесінің қазақша аудармасын табыңыз
A) Құнды қағаз
B) Құнды хат
C) Еркін ақша
D) Тұтыну бағасы
E) Өндіріс бағасы
4 “ Дефицит” деген сөзі қазақша қалай болады?
A) Тұтыну
B) Тапшылық
C) Өндіру
D) Баға
E) Шектеу
5 “ Двойное налогооблажение” деген сөз теркесінің қазақша баламасың табыңыз
A) Табыс салығы
B) Қосарланға салық
C) Жер салығы
D) Жергілікті салық
E) көлік салығы
6 “ Мемлекеттік реттегіш” деген сөз тіркісінің орысша балымасын табыңыз
A) рыночная экономика
B) государственный регулятор
C) подоходный налог
D) досгосрочный
E) социальный
7 “ Цена стабильная” деген сөз тіркісінің орысша баламасын беріңіз
A) Төмен баға
B) Жоғары баға
C) Тұрақты баға
D) Тұтыну бағасы
E) Өндіріс бағасы
8 “Цена низкая” деген сөз тіркесінің орысша баламасын беріңіз
A) Тұрақты баға
B) Төмен баға
C) Өндіріс бағасы
D) Жоғары баға
E) Тұтыну бағасы
9 “Жоғары баға” деген сөз тіркесінің орысша баламасын беріңіз
A) Потребительская цена
B) Розничная цена
C) Оптовая цена
D) Цена высокая
E) Цена низкая
10 “Повышение цен” деген сөз терминінің қазақша баламасың беріңіз
A) Баға өсіп жатады
B) Бағаның өсуі
C) Бағаның самғауы
D) Бағаның қөтерілуі
E) Бағаның секіруі
11 “ Годовой доход” ” деген сөз терминінің қазақша баламасын беріңіз
A) Табыс салығы
B) Жылдық табыс
C) Ұлттық табыс
D) Валюталық табыс
E) Реалды табыс
12 “Кәсіпкер” деген сөздің орысша баламасын табыңыз
A) Рабочие
B) Ученые
C) Предприниматель
D) Трудяга
E) Изобретатель
13 “ Приватизация” деген сөздің қазақша баламасын табыңыз
A) Қағида
B) Жекешелендіру
C) Жігерлекті
D) Жүзеге асыру
E) Шегіну
14 Ілік септігіндегі тұрған сөзді табыңыз
A) Мәдениетті
B) Маңайда
C) Ағаштың
D) Сөзге
E) Балаларға
15 Жіктік жалғауының І-жағында тұрған сөзді табыңыз
A) Сіз ұшқышсыз
B) Сен ұшқышсың
C) Ол ұшқыш
D) Мен ұшқышпын
E) Сендер ұшқышсыңдар
16 Есептік сан есімді көрсетіңіз
A) Бірінші, үш, мың
B) Жүзінші, екеу, төрт
C) Үш, жүз, бес, мың
D) Он-оннан, бестен екі
E) Алпыстай, мыңдап
17 Реттік сан есім жасаушы жұрнақтарды көрсетіңіз
A) - ау - еу
B) - дан - ден
C) - інші - ыншы
D) - даған - деген
E) - еу - нші - ыншы
18 Сілтеу есімдіктер қатарын табыңыз
A) Қайсы ? кім ? не?
B) Барлық, барша, күллі
C) Әркім, осы, ешкім
D) Әлдеқашан , мен, сонау
E) Мынау, сол, ана, осы
19 Барыс жалғауында тұрған өздік есімдігін табыңыз
A) Өзінен
B) Өзінің
C) Өзіне
D) Өзін
E) Өзімен
20 Көсемшенің жұрнақтарын көрсетіңіз
A) - ған - ген - қан - кен - р - ар - ер
B) дейін, шейін, соң
C) қазір, ертең, соң
D) - ның - нің - дың - дің
E) - п - ып - іп - а - е - й
21 Есептік сан есімді көрсетіңіз
A) Бірінші, үш, мың
B) Жүзінші, екеу, төрт
C) Үш, жүз, бес, мың
D) Он-оннан, бестен екі
E) Алпыстай, мыңдап
22 Сын есімді табыңыз
A) Бұрын
B) У-шу
C) Жарық
D) Бесеу
E) Еш уақытта
23 Сын-бейне үстеулі тіркесті көрсетіңіз
A) Аттарынан түсті
B) Әйгерім жақсы біледі
C) Зорға сөйледі
D) Биыл күн жылы болды
E) Әдейі сабаққа келген жоқ
24 Жедел өткен шақтағы сөзді табыңыз
A) Жаздым
B) Айтпақ
C) Барамын
D) Ойнайсың
E) Келемін
25 Мөлшер үстеулер қатарын көрсетіңіз
A) Мұнда, әзер, қазір
B) Ерте, әбден, нағыз
C) Жоғары, аса, төмен
D) Мұнша, сонша, осынша
E) Қазір, төмен, сонша

5 – нұсқа

1 Купля – продажа деген қазақша не?
A) Құн төлеуші
B) Сатып алу мен сату
C) Ақша айналасы
D) Болжам
E) Көтеру
2 Ақша белгісі деген қазақша не?
A) Денежная единица
B) Денежные знаки
C) Денежная цена
D) Денежное обращение
E) Денежный агрегат
3 Құн өлшеуіші деген орысша не?
A) Движение
B) Измеритель стоимости
C) В среднем
D) Ограничение
E) Явление
4 Товарный оборот деген сөз тіркесінің қазақша баламасын беріңіз
A) Ақша айналымы
B) Тауар айналымы
C) Сауда айналымы
D) Жылдық айналым
E) Капитал айналымы
5 Денежный оборот деген сөз тіркесінің қазақша баламасын беріңіз
A) Ақша айналымы
B) Сауда айналымы
C) Жылдық айналымы
D) Тауар айналымы
E) Капитал айналымы
6 Годовой оборот деген сөз тіркесінің қазақша баламасын беріңіз
A) Жылдық айналым
B) Тауар айналымы
C) Капитал айналымы
D) Сауда айналымы
E) Ақша айналымы
7 Государственный банк деген сөз тіркесінің қазақша баламасын беріңіз
A) Коммерциялық банк
B) Мемлекеттік банк
C) Ұлттық банк
D) Халықаралық банк
E) Инвестициялық банк
8 Коммерческий банк деген қазақша қалай?
A) Коммерциялық банк
B) Мемлекеттік банк
C) Ұлттық банк
D) Халықаралық банк
E) Инвестициялық банк
9 Национальный банк деген қазақша қалай?
A) Ұлттық банк
B) Халықаралық банк
C) Коммерциялық банк
D) Мемлекеттік банк
E) Инвестициялық банк
10 Банк второго уровня деген сөз тіркесінің қазақша баламасын беріңіз
A) Екінші денгейлі
B) Бірінші денгейлі
C) ұлттық
D) орталық
E) шетел
11 Банки первого уровня деген сөз тіркесінің қазақша баламасын беріңіз
A) Бірінші денгейлі
B) Екінші денгейлі
C) Өнеркәсіп банкі
D) Құрылыс
E) Ауылшаруашылық
12 Банк жүйесі деген не?
A) Система банка
B) Банковская операция
C) Денежная операция
D) Денежная политика
E) Валютная операция
13 Зат есімді көрсетіңіз
A) Сегіз
B) Оқушы
C) Әдемі
D) Ертең
E) Отыр
14 Есептік сан есімді көрсетіңіз
A) Бірінші, үш, мың
B) Жүзінші, екеу, төрт
C) Үш, жүз, бес, мың
D) Он-оннан, бестен екі
E) Алпыстай, мыңдап
15 Сілтеу есімдіктер қатарын көрсетіңіз
A) Мен, ол, біз
B) Мынау, анау
C) Ешкім, ешқашан
D) Өзім, сол
E) Мынау, ешқашан
16 Ілік септігіндегі тұрған сөзді табыңыз
A) Ағаштың
B) Маңайда
C) Мәдениетті
D) Сөзге
E) Балаларға
17 Болымсыз етістіктер қатарын көрсетіңіз
A) ки, көр, баста
B) қара, бер, сыйла
C) жазба, келме, төкпе
D) тоқтама, кет, көр
E) баста, жазба, отыр
18 Ілік септігінің жалғауларын табыңыз
A) - ның - нің - дың - дің - тың - тің
B) - лар - лер - дар - дер - тар - тер
C) - ның - лы - ға - ке - тың - нда
D) - да - де - та - те - нда - нде
E) - ды - ді - ны - ні - ты - ты - н
19 Жинақтау сан есімді көрсетіңіз
A) Жиырма бір
B) Отыздай
C) Бір, үш
D) Оныңшы
E) Үшеу
20 Сын есімді көрсетіңіз
A) Жүз мың
B) Әдемі
C) Қыз
D) Бүгін
E) Дейін
21 Ілік жалғауында тұрған өздік есімдігін көрсетіңіз
A) Өзінен
B) Өзіне
C) Өзінің
D) Өзін
E) Өзімен
22 Жіктеу есімдігін көрсетіңіз
A) Қандай ? қалай ?
B) Өзім, өзіне
C) Біреу, ешкім
D) Мен, сен
E) Бәрі, бүкіл
23 Жіктік жалғауының І-жағында тұрған сөзді табыңыз
A) Сіз ұшқышсыз
B) Сен ұшқышсың
C) Ол ұшқыш
D) Мен ұшқышпын
E) Сендер ұшқышсыңдар
24 Табыс септігіндегі сөзді табыңыз
A) Балалар
B) Кітапті
C) Бару
D) Ауылға
E) Оқушының
25 Сан есімді көрсетіңіз
A) Жиырма бес
B) Аспан бұлтты
C) Балық
D) Бір күн
E) Жарық

6– нұсқа

1 Ақша коры деген не?
A) Банковский фонд
B) Денежный фонд
C) Кредитный фонд
D) Валютный фонд
E) Денежный доход
2 Фонд заработной платы деген не?
A) Жалақы қоры
B) Еңбеқақы қоры
C) Өндіріс қоры
D) Сақтандыру қоры
E) ынталандыру қоры
3 Кепілдеме деген сөздің орысша баламасын беріңіз
A) Поручительство
B) Кредит
C) Налог
D) Фонд
E) Сборы
4 Банк салымы деген не?
A) Банковские сборы
B) Банковский вклад
C) Подоходный налог
D) Налогообложение
E) Поручительство
5 Ұзақ мерзімді салым деген сөз тіркесінің орысша баламасын беріңіз
A) Краткосрочные сборы
B) Денежные сборы
C) Целевой вклад
D) Выигрышный вклад
E) Долгосрочный вклад
6 Қысқа мерзімді салым деген сөз тіркесінің орысша баламасын беріңіз
A) Краткосрочные вклады
B) Долгосрочный вклад
C) Выигрышный вклад
D) Целевой вклад
E) Банковский вклад
7 Уставной капитал деген сөз тіркесінің қазақша баламасын беріңіз
A) Тіркелген капитал
B) Жариялған капитал
C) Жарғылық капитал
D) Төленген капитал
E) Резервтік капитал
8 Открыть счет деген сөз тіркесінің қазақша баламасын беріңіз
A) Есеп айырысу
B) Есеп ашу
C) Салық салу
D) Тіркеу
E) Тексеру
9 Выгодный вклад деген сөз тіркесінің қазақша баламасын беріңіз
A) Тиімді салық
B) Есеп ашу
C) Тіркеу
D) Жариялау
E) Таңдау
10 Товарооборот деген сөзінің дұрыс аудармасын тыбыңыз
A) Тауар белгісі
B) Тауар қозғалысы
C) Тауар өндірісі
D) тауарларды откізу
E) тауар айнылымы
11 Собственность деген қазақша қалай?
A) Мешік
B) Бәсеке
C) Сұраныс
D) Тұтыну
E) Салым
12 Источник конкуренции деген сөз тіркесінің қазақша баламасын беріңіз
A) Бәсеке көзі
B) Табыс көзі
C) Сұраныс
D) Тұтыну
E) Әділетті
13 Конкурент деген қазақша қалай?
A) Бәсекелес
B) Сұраныс
C) Тұтыну
D) Әділетті
E) Жарнама
14 Республика күні қашан
A) 16 желтоқсан
B) 25 қазан
C) 22 қазан
D) 30 тамыз
E) 7 мамыр
15 Көптік жалғаулы сөзді көрсетіңіз
A) Сая – жай
B) Жоғары кеңес
C) Балаларыңызға айтыңыз.
D) Он екінші үй
E) Үлгілі бала
16 А.Құнанбаевтың туған жерін көрсетіңіз
A) Алматы
B) Павлодар
C) Астана
D) Семей
E) Шымкент
17 Барыс септігінің жалғауын көрсетіңіз
A) ға - ге - қа - ке
B) ның - нің - ға
C) - ды - ді -ты - н
D) - қа - ның - ды
E) - лар - лер - да
18 Қазақ ұлттық академиясының тұңғыш президенті, жерлесіміз
A) Әлкей Марғұлан
B) Шоқан Уәлиханов
C) Қаныш Сәтбаев
D) Жүсіпбек Аймауытов
E) С. Торайғыров
19 Дара сын есімді көрсетіңіз
A) Әдемі
B) Қызыл кітап
C) Жасыл орамал
D) Ойыншық
E) Алып кел
20 Зат есім қатарын көрсетіңіз
A) Бір, екі, бес, алты
B) Ақ, қара, көк, аспан
C) Күрек, бұлт, тас, кірпіш
D) Мен, сен, ол, біз
E) Кешке, түнде, бүгін
21 Табыс септігінің жасырын тұрған жалғауын табыңыз
A) Ауылдың маңы терең сай
B) Ол қалаға автобуспен кетті
C) Мен Павлодарда тұрамын
D) Биыл – М.Әуезов жылы
E) Мен қызық кітап оқыдым
22 Жатыс септігінің жалғауларын табыңыз
A) - ғары - гері - ға - ге - қа - ке
B) - лар - лер - дар - дер - тар - тер
C) - ның - нің - ың - ің - да - де
D) - да - де - та - те - нда - нде
E) - ды - ді - ны - ні - ты - ты - н
23 Сілтеу есімдіктер қатарын табыңыз
A) Мен, сен, ол, біз, сіз
B) Анау, мынау, сол, ана,
C) Ешқайда, ешқашан, ешкім
D) Қайда ? қашан ? кім ?
E) Өзім, барша, сол, бұл
24 Жіктік жалғауының екінші жағында тұрған есім сөзді табыңыз
A) Оның мұғалімі
B) Біздің мұғалім
C) Сен мұғалімсің
D) Менің мұғалімім
E) Мен мұғалім
25 Көмектес септігіндегі сөзді табыңыз
A) Ол қалаға автобуспен кетті
B) Сара екінші курста оқиды
C) Дәптеріңді таза ұста
D) Биыл – М.Әуезов жылы
E) Әсем сабаққа барған жоқ
7– нұсқа

1 Бағам деген сөздің орысша баламасын табыңыз
A) Система
B) Курс
C) Связь
D) Уровень
E) Отчет
2 Есеп ашу деген сөз тіркесінің орысша баламасын табыңыз
A) Открыть счет
B) Участие
C) Бесконечность
D) Отбирать
E) Предложение
3 Есеп айырысу деген сөз тіркесінің орысша баламасын табыңыз
A) Открыть счет
B) Рассчитаться
C) Регистрация
D) Вклад
E) Запрос
4 Салым деген сөздің орысша баламасын табыңыз
A) Резерв
B) Вклад
C) Запрос
D) Счет
E) Уровень
5 Жарнама деген сөздің орысша баламасын табыңыз
A) Предложение
B) Реклама
C) Спрос
D) Уровень
E) Система
6 Пайда деген сөздің орысша баламасын табыңыз
A) Курс
B) Реклама
C) Доход
D) Спрос
E) Уровень
7 Шегерме деген сөздің орысша баламасын табыңыз
A) Доход
B) Скидка
C) Реклама
D) Спрос
E) Уровень
8 Тұтынушы деген сөздің орысша баламасы қандай?
A) Предложение
B) Потребитель
C) Спрос
D) Реклама
E) Уровень
9 Фонд заработной платы деген сөз теркесінің қазақша аудармасың табыңыз
A) Өндіріс қоры
B) Өндірісті дамыту қоры
C) Жалақы қоры
D) Ынтыландыру қоры
E) Сақтандыру қоры
10 Страховой фонд деген сөз теркесінің қазақша аудармасын табыңыз
A) Өндіріс қоры
B) Жалақы қоры
C) Сақтандыру қоры
D) Ынталандыру қоры
E) Өндірісті дамыту қоры
11 Денежные средства деген сөз теркесінің қазақша аудармасың табыңыз
A) Төлем тәртібі
B) Ақша қаражаты
C) депозиттік салым
D) Ставка деңгейі
E) Өндіріс қоры
12 Депозитный вклад деген сөз теркесінің қазақша аудармасын табыңыз
A) депозиттік салым
B) Төлем тәртібі
C) Ақша қаражаты
D) Ставка деңгейі
E) Өндіріс қоры
13 Зат есімнің жалқы есім түрін табыңыз
A) Аспан әлемі
B) Қарағанды
C) Балалар келді
D) Жылқышы
E) Он екі
14 Сілтеу есімдіктер қатарын көрсетіңіз
A) Мен, ол, біз
B) Мынау, анау
C) Ешкім, ешқашан
D) Өзім, сол
E) Мынау, ешқашан
15 Жіктік жалғауының ІІ - жағында тұрған есім сөзді табыңыз
A) Оның мұғалімі
B) Біздің мұғалім
C) Сен мұғалімсің
D) Менің мұғалімім
E) Мен мұғалім
16 Көптік жалғаулы сөзді көрсетіңіз
A) Сая – жай
B) Жоғары кеңес
C) Балаларыңызға айтыңыз.
D) Он екінші үй
E) Үлгілі бала
17 Өздік есімдігін табыңыз
A) Біздер
B) Мынау
C) Қайсы
D) Өзіміз
E) Бүкіл
18 Тәуелдік жалғауының ІІІ-жағында тұрған сөзді табыңыз
A) Ауылдың адамы
B) Қалаға бару
C) Бүлдірген теру
D) Адамды құрметтеу
E) Жауап беру
19 Сан есімді табыңыз
A) Сексен үш
B) Қызыл кітап
C) Әдепті бала
D) Ойыншық
E) Мұғалім
20 Жіктік жалғауының І-жағында тұрған сөзді табыңыз
A) Сіз ұшқышсыз
B) Сен ұшқышсың
C) Ол ұшқыш
D) Мен ұшқышпын
E) Сендер ұшқышсыңдар
21 Дара сын есімді табыңыз
A) Оқушы бала
B) Көк ала
C) Жасыл
D) Әдепті оқушы
E) Үлгілі бала
22 Жинақтау сан есімді көрсетіңіз
A) Үш-үштен
B) Жиырма бес
C) Оннан - бір
D) Ертең
E) Үшеу, екеу.
23 Ілік септігінің жалғауларын табыңыз
A) - ның - нің - дың - дің - тың - тің
B) - лар - лер - дар - дер - тар - тер
C) - ның - лы - ға - ке - тың - нда
D) - да - де - та - те - нда – нде
E) - ды - ді - ны - ні - ты - ты - н
24 Тәуелдік жалғауының ІІ - жағында тұрған сөзді табыңыз
A) Балаң, балаңыз, балаларыңыз
B) Баласы, балалар, балаларымыз
C) Апам, анасы, аналар
D) Ағама, ағамыз, апам
E) Апасымын, апамдар, апаммен
25 Табыс септігінің жалғауларын көрсетіңіз
A) - ғары - гері - ға - ге - қа - ке
B) - лар - лер - дар - дер - тар - тер
C) - ның - нің - ың - ің - да - де
D) - мен - бен - пен - та - те - нан
E) - ды - ді - ны - ні - ты - ты - н

8– нұсқа

1 Порядок выплаты деген сөз тіркесінің қазақша баламасын табыңыз
A) Ставка деңгейіі
B) Төлем тәртібі
C) Ақша қаражаты
D) депозиттік салым
E) Өндіріс қоры
2 Уровень Ставок деген сөз тіркесінің қазақша баламасын табыңыз
A) депозиттік салым
B) Ставка деңгейі
C) Ақша қаражаты
D) Төлем тәртібі
E) Өндіріс қоры
3 Источник поощрения деген сөз тіркесінің қазақша баламасын табыңыз
A) Ынталандыру қозі
B) Ұтымды
C) Тиімді
D) Прогресс қөзі
E) Ынтыландыру
4 Посреднические услуги деген сөз тіркесінің қазақша аудармасын табыңыз
A) Жарнамалық қызмет көрсету
B) Делдалық қызмет көрсету
C) Ақылы қызмет көрсету
D) Ақысыз қызмет көрсету
E) Маркетингтік қызмет көрсету
5 Рекламные услуги деген сөз тіркесінің қазақша аудармасын табыңыз
A) Делдалық қызмет көрсету
B) Жарнамалық қызмет көрсету
C) Ақылы қызмет көрсету
D) Ақысыз қызмет көрсету
E) Маркетингтік қызмет көрсету
6 Платные услуги деген сөз тіркесінің қазақша аудармасын табыңыз
A) Ақысыз қызмет көрсету
B) Ақылы қызмет көрсету
C) Жарнамалық қызмет көрсету
D) Маркетингтік қызмет көрсету
E) Делдалық қызмет көрсету
7 Бесплатные услуги деген сөз тіркесінің қазақша аудармасын табыңыз
A) Ақылы қызмет көрсету
B) Ақысыз қызмет көрсету
C) Жарнамалық қызмет көрсету
D) Делдалық қызмет көрсету
E) Маркетингтік қызмет көрсету
8 Спонсор деген сөздің қазақша баламасын табыныз
A) Делдал
B) Демеуші
C) Жарнама
D) қызмет
E) Бағыт-бағдар
9 Тәуекелшілдік деген сөз тіркесінің орысша баламасын табыңыз
A) Риск
B) Скупой
C) Хозяин
D) Интерес
E) Понятие
10 Тратить деньги деген сөз тіркесінің қазақша аудармасын табыңыз
A) Ақша шашу
B) Ақша жұмсау
C) Ақша жинау
D) Ақша табу
E) Ақша іздеу
11 Копить деньги деген сөз тіркесінің қазақша аудармасын табыңыз
A) Ақша шашу
B) Ақша жинау
C) Ақша жұмсау
D) Ақша іздеу
E) Ақша табу
12 Доля деген сөздің қазақша баламасы қандай?
A) Түгел
B) Үлес
C) Мүдде
D) Сылтау
E) Ерік
13 Мүдде деген сөздің орысша баламасын табыңыз
A) Скрытый
B) Интерес
C) понятие
D) Доля
E) сила
14 “Косвенные затраты” деген сөз тіркесінің қазақша аудармасын табыңыз?
A) айқын шығындар
B) төте шығындар
C) өндіріс шығындары
D) жанама шығындар
E) үстеме шығындар
15 “Экономический анализ” деген сөз тіркесінің қазақша аудармасын табыңыз?
A) экономикалық саясат
B) экономикалық ақпарат
C) экономикалық пайда
D) экономикалық көрсеткіш
E) экономикалық талдау
16 Сұрау есімдігін көрсетіңіз
A) Қандай
B) Бұл
C) Ешқашан
D) Оннан-бір
E) Мынау
17 Жатыс септігінің жалғауларын көрсетіңіз
A) - мыз - міз - быз - біз - ымыз - іміз
B) - да - де - та - те - нда - нде
C) - ған - ген - да - де - та - те
D) - ар - ер - р - атын - етін - н
E) - ыз - із - нан - нен - ыс - іс
18 Бөлшектік сан есімі бар сөйлемді табыңыз
A) Асыл бұл романды екінші реет оқыды
B) Тапқанымның үштен бірін ініме беремін
C) Осы жерден ондаған табын жылқы өтті
D) Екеуі бір жолмен келді
E) Оның кеткенін өзім көрдім
19 Табыс септігінің жалғауларын көрсетіңіз
A) - ғары - гері - ға - ге - қа - ке
B) - лар - лер - дар - дер - тар - тер
C) - ның - нің - ың - ің - да - де
D) - мен - бен - пен - та - те - нан
E) - ды - ді - ны - ні - ты - ты - н
20 Жатыс септігінің жалғауларын көрсетіңіз
A) - мыз - міз - быз - біз - ымыз - іміз
B) - да - де - та - те - нда - нде
C) - ған - ген - да - де - та - те
D) - ар - ер - р - атын - етін - н
E) - ыз - із - нан - нен - ыс - іс
21 Күрделі сөз тіркесін табыңыз
A) Ас, көл, көгілдір, көкшіл
B) Сары, орташа, ақшыл, жасыл
C) Қыз бала, ортан жілік, бет орамал
D) Қызғалдақ, сарғалдақ, гүл, өмір
E) Тасбақа, әдемі қыз, апар, әкел
22 Біріккен сөзді табыңыз
A) Көл, сусын, бусан, жусан
B) Еңбеккүн, баспасөз, еңбекақы
C) Ауыл, жаз, қыс, күз
D) Жауын, қауын, сауын, шыбын
E) Әнші, күйші, биші, орындаушы
23 Туынды сөзді табыңыз
A) Жаз, көктем, қыс, күз
B) Мен, сен, ол, сіз, біз
C) Айлық, ойыншық, орманды, думанды
D) Сурет, гүл, шөп, су
E) Сегіз, тоғыз, он мың
24 Есім сөзден жасалған туынды зат есімді табыңыз
A) Ауыздық, домбырашы, малшылық, қызметкер
B) Ағын, тынным, байлам, өнім
C) Басқарма, кеспе, сықпа, шалғы
D) Көрсеткіш, басқыш, тасқын, ақылды
E) Бөлме, түсінбеушілік, кіріс, шығыс
25 Етістік тудырып тұрған жұрнақты табыңыз
A) Сана, міне, ұшқыш, сөйле
B) Шегеле, ұйықта, тұзда, ойла
C) Шымшы, дөңбекші, аңды
D) Ескер, құмарт, тыңда, бар
E) Қорғала, тепкіле, кескіле, үрле
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1. Законодательные и нормативные акты по экономике и финансам
2. З.Күзекова. Қазақ тілі экономика факультетіне арналған. А., 1995 ж, 120 б.
3. А.Мусинов. Қазақ тілі. А., 1991 ж. 101 б.
4. Бюджет и межбюджетные отношения. Каржы-Каражат № 3 2004–35-36.
5. Финансовая система РК. Саясат № 5 2004. –с.25-27.
6. Дробозина Л.А. Финансы: Денежное обращение. Кредит - М., 2000
7. Камаев В.Д., и др. Учебник по основам экономической теории. М., 2002.
8. Курс экономической теорииПод ред. М.Н.Чепурина, Е.А. Киселевой. Киров. 2001.
9. Мельников В.Д., Ильясов К.К. Финансы. Учебник для экономических специальностей вуза Алматы: Каржы-Каражат, 2001. –с.48-57.
10. Общая теория финансов: Учебник Л.А. Дробозина, Ю.Н. Костантинова, Л.П. Окунева и др.; Под ред. Л.А. Дробозиной. - М.: Банки и биржи, ЮНИТИ, 1995. –с. 56-58.
11. Политика и финансы РК. Финансы. № 5. 2004 г.
12. Теория финансов: Учебное пособие Н.Е. Заяц, М.К. Фисенко, Т.Е. Бондарь и др. - 2-е изд., стереотип. - Мн.: Выш.шк., 2002. –с.56-57.
13. Финансы: Учебное пособие для экономических вузов А.М. Ковалева, Н.П. Баранникова, В.Д. Богачева и др.; Под ред. А.М. Ковалевой. М.: Финансы и статистика, 2001. –с.46-49.
14. Финансы. Под ред. проф. Л.А.Дробозиной. М.: ЮНИТИ, 2000, 215с.
15. Финансы предприятий. Под ред. Н.В.Колчиной. М.: ЮНИТИ, 1998,187с.

Мазмұны

Кіріспе
3
1
мәтін Қазақстан 2030
4
2
Қазақстан экономикасы
6
3
Қаржы жүйесі және қаржы нарығын ұйымдастыру
8
4
Нарық
10
5
Қаржылық бақылау
12
6
Нарықтың мәні, құрылымы
14
7
Нарықтық экономика
16
8
Нарық қатынасына көшуге байланысты республикада туындаған проблемалар
18
9
Жекешелендіру
20
10
Салық реформасы
22
11
Салықтың түрлері
24
12
Салық механизмінің элементтері
28
13
Салық мөлшерлемелері
30
14
Салық кодексі
31
15
Биржа
34
16
Аукцион
35
17
Бухгалтерлік есеп
36
18
Бухгалтерлік есептің есеп шотын жіктеу
38
19
Ұлттық теңге
40
20
Маржа
41
21
Инфляция
43
22
Кәсіпкер жауапкершілігінің жалпы шарттары
46
23
Негізгі қорлардың пайдаланылуын талдау
47
24
Аудиторлық тексерудің түрлері
48
25
Еңбекақы
50

Тестер жинағы

1 нұсқа
53

2 нұсқа
57

3 нұсқа
61

4 нұсқа
65

5 нұсқа
69

6 нұсқа
73

7 нұсқа
77

8 нұсқа
81

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
85

Ұқсас жұмыстар

---

Шаруашылық жүргізуші субъектілер қаржысы

---

Қаржы рыногінің қалыптасуы: ахуалы,мүмкіндіктері, жағдайлары

---

Қаржы менеджментінің даму эволюциясы

---

Кәсіпорын қаржысы

---

Кәсіпорынның өндірістік қуаты

---

Қаржы нарығының теориялық негіздері

---

Қазақстандық бағалы қағаздардың және қаржы нарығының бүгінгі таңдағы жағдайы

---

Әлемдік мұнай мен газ нарықтары-ның қалыптасуын көрсету, оның негізгі қатысушыларын және де еліміздің осы нарықтағы орнын анықтау

---

Қазақстан Республикасындағы зейнетақы жүйесінің құрылым негіздері

---

Кәсіпорындар мен ұйымдардағы қаржы және валюта қоры

---

Аудиттің мәні және оның нарықтық экономика жағдайындағы ролі

---

Нарық жағдайында шағын кәсіпкерліктің дамуы

---

Фирманың баға саясаты және баға стратегиясы нарық құрылымының әсерін талдау

---

Валюталық нарықтың және валюталық операциялардың ерекшеліктері мен дамуы

---

ҚР -ғы нарықтық экономиканың қалыптасуы

---

Нарықтық экономиканы реттеу жүйесіндегі мемлекеттік бюджеттің маңызы

---

Нарықтық шаруашылық туралы

---

Нарықтық қатынастардың эканомикалық теориасы

---

ВАЛЮТАЛЫҚ НАРЫҚТАР

---

Сұраныс пен ұсыныстың нарықтың әр түрлі құрылымындағы тауар бағаларын анықтау факторы ретінде

---