Сыныптар концентрі
2 Мәңгілік Ел патриоттық актісінің негізінде Қазақстан Республикасы білім ұйымдарында білім беру процесін ұйымдастыру
2.1 Мәңгілік Ел жалпыұлттық идеясын оқу және пән бойынша сыныптан тыс іс-әрекеттің өзектілігін арттыру
Патриотизмге тәрбиелеу – ұлттық қауіпсіздік жүйесімен шектесетін ең өзекті мәселелердің бірі. Еліміздің Президенті Н.Ә. Назарбаев біздің еліміздің ұзақ мерзімді даму әлеуеті шеңберінде абзал міндеттерінің бірі ретінде қазақстандық патриотизмді қалыптастырудың міндеттерін айқындап берді. Елбасы жыл сайынғы өзінің жолдауында жастардың патриоттық тәрбиесіне баса назар аударады. Елбасының тапсырмасымен Мәңгілік Ел патриоттық актісі әзірленді. Бұл құжаттың мемлекеттік маңыздылығы Қазақстан білім ұйымдарының басшыларын, мұғалім-практиктерді патриоттық тәрбиенің жеті қағидаты формасындағы Мәңгілік Ел жалпыұлттық идеясын түсіндіру жұмыстарын жүргізуге белсенді кірісуге міндеттейді. Тәрбие іс-әрекетінде, сыныптан тыс оқытуда, аталған бағыттар бойынша жұмысты күшейтудің қажеттігі оны жандандырады. (Жандандыру [лат. aсtualis - әрекетшіл]- тұрмысты өзгертеді ұғымын білдіреді: тұрмыстың мүмкіндік жағдайынан шындығына қарай ауысу. Жалпы түсінік бойынша жандандыруды өмірде жүзеге асыру болып есептеледі. Философиялық сөздік).
Орта білім беру мазмұнын жаңарту жағдайында Назарбаев зияткерлік мектептерінің тәжірибесін республика мектептеріне тарату, Мәңгілік Ел идеясының маңыздылығын сабақта және сабақтан тыс уақытта білім беру саласындағы оқу пәндерінің үлгілік оқу жоспарларын кіріктіру арқылы ашып көрсету қажет:
бастауыш мектеп (4)
- Тіл және Әдебиет,
- Математика және Дүниетану,
- Өнер және Технология,
- Өзін-өзі тану және Дене тәрбиесі;
негізгі мектеп (3)
- Тіл және Әдебиет. Адам және қоғам,
- Математика және информатика. Жаратылыстану,
- Өнер және Дене тәрбиесі;
Орта мектеп (6)
- Қазақ тілі және Қазақ әдебиеті,
- Орыс тілі және орыс әдебиеті,
- Тарих және География,
- Физика және Математика,
- Химия және Биология,
- Технология және Дене тәрбиесі.
Мәңгілік Ел жалпыұлттық идеясының құндылығын пән салалары бойынша қалай меңгеруге болады? Оның бір нұсқасы жылдық тақырыптық- күнтізбелік жоспарды әзірлеу барысында пән бойынша оқылатын материалдарды сәйкестендіру. Егер, материалдың көлемі мен қайталанып келуін ескерсек, пән бойынша оқушыны жүктеу олардың сапалы меңгеруіне мүмкіндік бермейді, ал кіріктіріп оқыту және пәнаралық байланысты орнату оқу мүмкіндіктерін кеңейтеді. Мысалы, 1-сыныптағы Математика және Дүниетану.
1-кесте - Мәңгілік Ел құндылықтарын іске асыруда 1-сыныпта тақырыптық- күнтізбелік жоспарлауды әзірлеу
Мәңгілік Ел құндылықтары
Математика
Дүниетану
1- Мәңгілік Ел - бұл- Тәуелсіздік және Астана.
Тақырыбы: Кеңістік және уақыт туралы түсінік.
Мақсаты: Кеңістік және уақыт туралы түсінігін қалыптастыру
Міндеттері:
-бір-біріне қарағанда денелердің жазықтықта және кеңістікте орналасуын анықтауды меңгерту;
- оқиғаларды рет-ретімен қою дағдыларын дамыту;
- шығармашылық ойлауын дамыту, назары, қиялы.
- Туған Астана қаласына деген сүйіспеншілікке тәрбиелеу .
Тақырып: Күз табиғаты
Мақсаты: Күз сипатының белгілері туралы түсінігін қалыптастыру; тірі табиғаттағы уақыт өзгеруінің байланысын көру (жаз-күз салыстыру);
Сабақтың міндеттері:
1. Күздегі жануарлар мен өсімдік тіршілігіндегі өзгерістерге түсінік беру.
2. Осы өзгерісті өлі табиғатпен байланыстырып көрсету.
3. Өзінің өмірлік тәжірибесін, алған білімін қолданып, логикалық қорытындылар құрады және жинақтайды.
4. Астана қаласының табиғатына ұқыпты қарауға тәрбиелейді.
Түсінік беру.
Патриоттық сезім табиғатында сан қырлы, ол жеке тұлғаның барлық қырларын біріктіреді: адамгершілік, еңбек, ойлау, эстетикалық, сонымен қатар, физикалық дамуын және бірыңғай нәтиже алу үшін әрбір қырынан әсер етуді ұсынады. Мәңгілік Ел - бұл - Тәуелсіздік және Астана құндылықтарға баулудың негізгі нәтижесі сабақ арқылы балалардың туған қаласына, оның әдемі көшелеріне, даңғылдарына, қаланың сәулеті көрікті жерлеріне деген мақтаныш сезімі болуы қажет. Экскурсия барысында олар қаланың өзеннің үстінде және оның бір бөлігі оң жағалауда, бір бөлігі сол жағалауда орналасқанын біледі. Айнала қоршаған күзгі тірі табиғатты – саябақты, бақты , гүлзарларларды бақылау арқылы олардың өзгергенін байқайды. Төменгі сынып оқушылары біздің елімізде басты қала – Астана болып табылатынын білуі қажет. Бұл қала олар үшін басты қала себебі, онда олардың үйі, мектебі, достары бар.
Сабақ түрі: сабақ – экскурсия
Технологиялар: дидактикалық ойындар, сыни ойлау, зерттеу тәсілі
Технологияларды таңдауда кіріктірілген сабақтарға тоқталамыз. Материалдарды осылайша беру арқылы оқушылардың біліктілігін қалыптастыруда ойын технологиялары қамтамасыз етіледі:
• дидактикалық ойындар ;
• ақпараттық-коммуникативтік технологиялар;
• рөлдік ойындар;
• зияткерлік сайыс ойындар;
• дамыту технологиясы (шығармашылық) ойын және т.б.
Аталған технологияларды ғалымдар және педагог-практиктер инновациялық факторлардың қатарына жатқызады.
Білім берудегі инновациялық технологиялар – бұл білім беру процесін ұйымдастыру, сапалы қағидаттарға, құралдарға, әдістерге, құрылған технологияларға және білім беру нәтижесіне жетуге мүмкіндік береді. Олар төмендегіше сипатталады:
- ауқымды білім көлемін меңгеру;
- ауқымды шығармашылық белсенділік;
- кең көлемдегі практикалық дағдылар мен біліктердің шоғыры.
Инновациялық ойындар технологияларының бастауыш мектептің әртүрлі жалпы білім беретін оқу пәндерінің үлгілік білім беру бағдарламаларына еркін еніп кетуі, ақпараттық-түсіндіре оқытудан ақпараттық-іс – әрекетке ауысуы, жеке тұлғаның дамуына бағытталған үлкен жетістік болып табылады.
Осылайша, оқыту – қоғамдық-тарихи тәжірибеден берілетін мақсатты процесс; білім, білік және дағдыны қалыптастыруды ұйымдастыру (Психологиялық сөздік, М.:1990), дидактикалық ойын – білім, білік және дағдыны қалыптастыруға бағытталған жеке тұлғаның қызықты шартты іс-әрекеті.
Бастауыш мектептегі ойын технологиялары:
- балалар еңбегінің қызықты және өнімді болуы;
- дидактикалық (ой-өрісін кеңейту, еңбек дағдыларын дамыту);
- тәрбиелеуші (ұжымдық, ынтымақтастық);
- дамыту (ес, назар);
- әлеуметтендіру (қоғамдық құндылықтар талаптарымен танысу) болып табылады.
Патриоттық тәрбие берудің ең күшті құралының бірі өлкетану болып табылады – табиғатты тану, туған өлкенің шаруашылығы мен тұрғындары, жергілікті қауымдастықтың өмірін жақсарту мақсатындағы олардың өткені мен қазіргісі. Бұл бағыт өзінің бейнесін білім берудің өңірлік қағидаттарынан, оқушылардың туған өлке туралы толық, терең мазмұнды білімі мен туған өлке табиғаты мен туған жерге деген махаббат сезімінен, өз халқының салт-дәстүріне арналған құрметінен табады.
Ұлттық-өңірлік компонентте таңдалған педагогикалық, географиялық материалдар:
- тұрғылықты мекеннің тарихи, мәдени, ұлттық, географиялық табиғи-экологиялық, өзіндік ерекшелігін;
- аймақтық даму ерекшелігін ашумен түсіндіріледі;
Өңірлік-өлкетану компонентін іске асырудың рөлі Мәңгілік Ел құндылықтары Тарих және География саласындағы кіріктірілген сыныптан тыс іс-әрекет бойынша өсе түседі. .
Туған өлке ұғымы пәнаралық болып саналады, мұнда биология, экология бойынша білім қажет.
Бұл іс-әрекеттің құрамына география, тарих, биология пәнінің мұғалімдері, мектеп оқушылары, ата-аналар кіретін шығармашылық топтағы зерттеу жобаларының түрі ерекше қызықты және өнімді. Мектеп базасында Менің Отаным-Қазақстан атты ізденушілік-зерттеу тобы құрылуы мүмкін, оның қатысушылары 11-16 жастағы балалар.
Мәңгілік Ел құндылықтарын оқып-үйрену объектісі үшін – туған өлке табиғаты мен оның қазба байлықтары, еліміздің табиғи байлықтарын:
- жергілікті рельеф;
-ауа райының ерекшелігі;
- жер үсті сулары;
- су ресурстары;
- өсімдіктер дүниесі және жануарлар дүниесін ұқыппен қолданып жүрген еңбек адамдары алынады.
2-кесте– Мәңгілік Ел құндылықтарын өңірлік компонентте жүзеге асыру
Мәңгілік Ел құндылықтары
Сабақтан тыс жұмыстың мазмұны
Тарих ( өлкетану тарихы)
География (географиялық өлкетану)
4- Мәңгілік Ел –инновация негізіндегі тұрақты экономикалық даму
Зерттеу жобасы Экспо-2017 Астана бағдарламасын іске асыру аспектісіндегі тарихи және әлеуметтік-экономикалық өңірлік дамудың талдамасы Болашақ энергиясы жол сілтемесінің әзірлемесінің дайындалуын қарастырады.
Жол сілтемесінің әр бетіне тарихи анықтама тіркеледі және нәтижелелері көрсетіледі және энергия көзін қолдану саласындағы өңірдің перспективалары мен экологиялық тазалықтары, пайдаланудың төмен бағасы мен қоршаған ортаға зиянсыздық артықшылықтары.
Шығармашылық жоба – табиғи кешендерді зерттеу арқылы фотосуреттерді сипаттай отырып, Менің өңірімнің ерекшелігі атты альбом жасап, келешекте география сабақтарында қолдану.
Экономика саласындағы инновациялардың талдамасы: ғалымдардың үлесі сұхбат, кездесулер, ғалымдардың қатысуымен мектепшілік Одиссеяны ұйымдастыру және жобаның қорытындысы бойынша зерттеу жұмыстарының жинағын шығару.
Түсініктеме.
Мәңгілік Ел - бұл инновация негізіндегі тұрақты экономикалық өсім құндылығына баулу арқылы күтілетін нәтиже:
- зерттеу қызметінің әдістеме негізін меңгеру. Оқу жылының басы мен аяғында шығармашылық ойлауға тест өткізу арқылы зерттеу қызметінің беріктігі тексеріледі.
- тұрғындардың мәдениеті, дәстүрлері, тарихи тұрмысының ерекшелігі мен өңірдің экономикалық дамуының байланысын терең ұғыну. Байланысты сезіну деңгейі сұхбаттасу, тестілеу, ролдік ойын, тарихи және географиялық өлкетану саласындағы зерттеу қызметі бойынша талдаудың қорытындысын жасау негізінде бағаланады.
- шығармашылқ ойлаудың дамуы. Жұмыс болжамын ұсыну мен дәлелдеу негізінде шығармашылық белсенділікті арттыру арқылы зерттеу барысында қойылған міндеттерді шешу үшін стандартты емес тәсілдерді қолдану сапалы көрсеткіштің белгісі болып табылады. Шығармашылық ойлаудың дамуы педагогикалық бақылау негізінде бағаланады, тәрбиеленушінің зерттеу қызметі кезіндегі жаңа зерттеу тақырыптарын ұсыну негізгі көрсеткіш болып саналады.
- туған өлкені сүю, табиғатты аялау. Аталған нәтиже сұхбаттасу, табиғаттағы оқушының тәртібін педагогикалық бақылау арқылы бағаланады. Өзінің өңірінде қоршаған ортану жақсарту негізінде тәрбиеленушілердің табиғатты қорғау әрекетіне дайын болуы маңызды көрсеткіш болып табылады.
- Үйренушілердің мінезінің жағымды қаситтерін арттыру ( өз халқының тарихи тамырына құрметпен қарау, жақындары мен өзіне назар аудару, табиғи тәртіп).
Өлкетану модулі сабақ барысында Мәңгілік Ел құндылықтарын ашуда негізгі рөл атқарады.
Мысалы, 6-сыныптағы физикалық география курсында өзінің өлкесін табиғи зертхана ретінде танып білу үшін өлкетану модуліне енгізіледі және кейбір сабақтарда оқытылады. Оқушылар бақылауды, бақылау күнделігін жүргізуді және ландшафтқа сипаттама беруді үйренеді, осы түсініктермен қолдау оқушыларда географиялық жергілікті, өңірлік және жаһандану деңгейінде білім негізін, сонымен қатар, кеңістікте дұрыс бағыт алуын қалыптастырады.
3-кесте - Мәңгілік Ел құндылықтарын өлкетану модулінде жүзеге асыру
№рн
Бөлімнің атауы
Өлкетану модулі
1
Кіріспе
1) Географиялық өлкетану нені зерттейді (өңірлік табиғатты қолдану бойынша географтардың алдында тұрған міндеттер).
2
Жер – Күн жүйесінің планетасы
1) Табиғатқа экскурсия. Өңірді күз кезінде бақылау.
3
Жоспар және карта
1) Сіздің өңіріңіз Қазақстанның географиялық картасында (практикум-сабақтарда Глобус, карталарда географиялық координат нүктелерін анықтау)
2) Тұратын жергілікті орынды сипаттау.
3) Жергілікті жерге бағдар алу.
4) Азимут бойынша жүру.
5) Төңіректің жоспарын құру.
4
Литосфера
1) Өлкенің таулы жынысы (Жер қабатын құрайтын тау жынысы тақырыбы құрамында).
2) Төңіректің рельефін сипаттау (Таулар. Биіктігі бойынша таулардың түрі, Жазықтар. Жазықтардың өзгеруі мен пайда болуы).
5
Атмосфера
1) Ауа райын бақылауды ұйымдастыру (практикум сабақ).
2) Ауа райының күнтізбесімен жұмыс (үй тапсырмасы – ауа райының күнтізбелігін жүргізу).
3) Тәулік бойы қысымдықтың, ылғалдықтың, температураның өзгеру себептері мен теңіз деңгейінен жоғары биіктіктің өзгеруі.
4) Бұлт пен бұлттылықты бақылау (Тұман мен бұлт тақырыбы құрамында).
5) Төңіректің климатын сипаттау ( Жердің климаттық белдеуі тақырыбы құрамында).
6) Ауа райының өзгеру себептері.
7) Атмосфераны қорғау (Климат тақырыбын өткенде).
6
Гидросфера
1) Гидросфера саласының бірегей объектілері. (тәжірибелік жұмыс)
2) Облыстың ішкі суларының маңызы. Оларды сақтау шаралары.
7
Биосфера
1) Облыстың өсімдік және жануарлар әлемі. (тәжірибелік жұмыс, кестелер құру).
2) Төңіректің жер қыртысын оқу (Тірі организмдердің Жер қыртысына әсері тақырыбы құрамында).
8
Географикиялық қабық
1) Өлкетанудың табиғи кешенінің сипаттамасын құру (Тәжірибелік жұмыс).
2) Табиғаттың бөлшектері арасында байланыс орнату.
3) Практикум сабақ Табиғатта болу ережесі.
4) Адамның шаруашылық қызметі (Табиғи кешендерді қорғау тақырыбы құрамында).
2.2 Мәңгілік Ел құндылық жүйесіндегі тәрбие кеңістіктігін модельдеу
Мәңгілік Ел Патриоттық актісін іске асыру бойынша
негізгі шаралар
Педагогтер блогы
1. Жалпы ұйымдастыру- басқарушылық ісшаралар:
- Мәңгілік Ел Патриоттық актісінің жаңа нормативтік құжаттарын зерделеу бойынша әдістемелік семинарды дайындау және ұйымдастыру;
- Жаңа оқу жылында тәрбиелік жоспарларды және бағдарламаларды сынып деңгейінде жаңа талаптарға сәйкес әзірлеу және түсіндіру, сынып жетекшілеріне көмек беру үшін бастамашыл шығармашылық топтарды анықтау;
- тәрбие жұмысының мектепішілік жоспарын алқада талқылау, жоспарлауды аяқтау және өзгерістер енгізу.
2. Сынып жетекшісі атты үнемі өткізілетін семинар.
Іскерлік ойын мен тәжірибелік сабақтардың бағдарламасы.
№
Сыныптар концентрі
Тәжірибелік жұмыстардың атауы
1
1-4
Іскерлік ойынМәңгілік Ел құндылықтары (дебат түрінде).
2
5-9
Қазақстан білім беру ұйымдарындағы тәрбие бойынша тұжырымдамалық мәселелер негізіндегі пікірталастар
3
9-11
Мәңгілік Ел жалпыұлттық идеясын іске асырудың инновациялық тәрбиелік технологияларының талдамасы тәжірибелік сабақ.
4
1-4
Тәрбие мәселесі бойынша бағдарламалық құжаттардың талдамасытәжірибелік сабақ.
5
9-11
Құндылық – мағына тәсілі негізінде тәрбиелік кеңістікті жобалау практикумы.
6
5-9
Мәңгілік Ел құндылығы презентация, іскерлік ойын.
7
9-11
Мәңгілік Ел жалпыұлттық идеясы негізінде тәрбие жұмысын жоспарлау техникасы мен әдістемесі практикумы
8
9-11
Мәңгілік Ел құндылықтары арқылы мектепішілік өзін-өзі басқаруды дамыту зертханалық-тәжірибелік сабақ.
9
5-9
Диагностика негізінде педагогикалық ұжымның әлеуметтік-психологиялық портретін құру іскерлік ойын
10
1-4
Мәңгілік Ел Патриоттық актіні енгізу арқылы тәрбие процесінің тиімді өлшемшарттарын әзірлеу және тәрбие процесінің тиімділігін зерделейтін әдістемені талдау атты тәжірибелік сабақ
Ата-аналар блогы
Тәрбиеленушілердің ата-анасымен (құқықты өкілдері) әрекеттесудің үш деңгейлі моделі.
1-деңгей – ақпараттық - аналитикалық.
Осы деңгей ата-аналар қоғамының Мәңгілік Ел Патриоттық акт құжаты туралы білуімен ғана сипатталмайды, сонымен қатар, оның түсінуі бойынша диагностикалық жұмыстарына жаңа құндылықтарға негізделген жалпы мектепішілік-отбасылық кеңістік жұмысын ұйымдастыруды көздейді.
2-деңгей – ұйымдастырушылық
Осы деңгей ата-аналар қоғамының Мәңгілік Ел құндылық жүйесі негізінде жұмысты жоспарлауға ата-аналардың қатысуын талап етеді және тәрбие жұмысының жоспары шеңберінде әртүрлі шаралар өткізуді ұйғарады.
Нәтиже – міндеттерді шешу үшін ата-аналар қоғамын және мектеп ресурстарын біріктіру.
3-деңгей – басқарушылық.
Бұл деңгей Мәңгілік Ел құндылық жүйесінде тәрбие кеңістігін модельдеу, мектепке арналған стратегиялық шешімдерді қабылдау үшін тәрбиеленушілердің және олардың ата-аналарының (құқықтық өкілдер) қатысуын көздейді.
Патриотиорттық акт Мәңгілік Ел.
Бірінші, екінші кезеңнің Мәңгілік Ел патриоттық актісі бойынша ата-аналар көзқарасының кәсіптік-қоғамдық пікір мониторингісі бойынша сауалнама.
№1 Сауалнама
Құрметті ата-аналар!
Сіздерден Мәңгілік Ел тәрбиелеудің жаңа құндылықтары туралы кәсіби-қоғамдық пікірге қатысты мониторингтің бірінші кезеңіне қатысып, келесі сұрақтарға жауап берулеріңізді сұраймыз:
1. Мәңгілік Ел патриоттық актісін енгізу мен жүзеге асыруда сіз үшін ақпараттың негізгі көздері болып табылады (үштен кем емес жауап нұсқаларын таңдаңыз):
а) сынып жетекшісі және (немесе) мектеп әкімшілігі;
б) сіздің балаларыңыз;
в) баспа бұқаралық ақпарат құралдары (газет, журнал және т.б.);
г) электронды бұқаралық ақпарат құралдары (теледидар, радио және т.б.);
д) мектептің интернет-сайты;
е) басқа (көрсетіңіз)
2. Сіз жалпыұлттық Мәңгілік Ел идеясы мен патриоттық тәрбиенің дәстүрлі құндылықтарының негізгі айырмашылықтарын тұжырымдай аласыз ба? Ол сіздің балаңыздың дамуы мен білім алу қабілеттінің нәтижесіне қалай әсер етеді?
а) иә; б) жоқ; в) жауап беруге қиналамын.
3. Сіздің балаңыздың Мәңгілік Ел құндылықтарын игеру кезінде сіз өзіңіздің рөліңізді сезінесіз бе?
а) иә; б) жоқ; в) жауап беруге қиналамын.
4. Сіз балаңыздың жеке басы дамуында қай саланы патриоттық деп есептейсіз: (бірнеше жауап таңдауыңызға болады)
а) спорттық-сауықтыру;
б) рухани-адамгершілік;
в) әлеуметтік;
г) жалпызияткерлік;
д) жалпымәдениеттілік;
е) жауап беруге қиналамын.
Ынтымақтастығыңызға рахмет!
№2 Сауалнама
Құрметті ата-аналар!
Сіздерден Мәңгілік Ел тәрбиелеудіңжаңа құндылықтарытуралы кәсіби-қоғамдық пікірге қатысты мониторингінің бірінші кезеңіне қатысып келесі сұрақтарға жауап берулеріңізді сұраймыз:
1. Мәңгілік Елпатриоттық актісін енгізу мен жүзеге асыруда сіз үшін ақпараттың негізгі көздері болып табылады (үштен кем емес жауап нұсқаларын таңдаңыз):
а) сынып жетекшісі және (немесе) мектеп әкімшілігі;
б) сіздің балаларыңыз;
в) баспа бұқаралық ақпарат құралдары (газет, журнал және т.б.);
г) электронды бұқаралық ақпарат құралдары (теледидар, радио және т.б.);
д) мектептің интернет-сайты;
е) басқа (көрсетіңіз)
2. Сіз жалпыұлттық Мәңгілік Ел идеясы мен патриоттық тәрбиенің дәстүрлі құндылықтарының негізгі айырмашылықтарын тұжырымдай аласыз ба? Ол сіздің балаңыздың дамуы мен білім алу қабілеттінің нәтижесіне қалай әсер етеді?
а) иә; б) жоқ; в) жауап беруге қиналамын.
3. Сіздің балаңыздың Мәңгілік Ел құндылықтарын игеру кезінде сіз өзіңіздің рөліңізді сезінесіз бе?
а) иә; б) жоқ; в) жауап беруге қиналамын.
4. Сіз балаңыздың жеке басы дамуында қай саланы патриоттық деп есептейсіз: (бірнеше жауап таңдауыңызға болады)
а) спорттық-сауықтыру;
б) рухани-адамгершілік;
в) әлеуметтік;
г) жалпызияткерлік;
д) жалпымәдениеттілік;
е) жауап беруге қиналамын.
Ынтымақтастығыңызға рахмет!
5. Мектепте және негізгі мектептің білім беру бағдарламаларын жалпы жобалау кезінде немесе сабақтан тыс қызметті ұйымдастыруда (үйірме, секция, клубтар, қоғамдық пайдалы тәжірибе, экскурсиялар және т. б.) сіздің пікіріңіз ескерілді ме?
а) иә; б) жоқ.
6. Мектептің негізгі білім беру бағдарламаларында немесе сабақтан тыс қызметті жүзеге асыруға сіз қаншалықты атсалыстыңыз (бір жауап нұсқасын таңдау мүмкіндігі бар)
а ) іс-шараларға қатыстым;
б) іс-шараларды, үйірмелерді,секцияларды ұйымдастыруға және т.б. қатыстым;
в) Мәңгілік Ел құндылықтар жүйесінде жаңа тәрбие кеңістігін модельдеуді қамтамасыз етуге қатыстым;
г) қатыспадым;
д) басқа (көрсету )
7. Сіз өзіңізді мектепте қалай сезінесіз? Мектеп – ата-аналар қатынастар жүйесіндегі өзіндік жағдайыңыз? Сіз сипаттама бере аласыз ба? (бір ғана жауап нұсқасын таңдауыңыз керек):
а) біз ортақ мәселелерді біріге отырып шешеміз;
б) маған ештеңе байланысты емес;
в) мектеп бәсекеге қабілетті білім беру сапасымен қамтамасыз етуге міндетті, ал менің міндетім- оны бақылау.
Мәңгілік Елжалпыұлттық идеясын жүзеге асырудағы тәрбие жағдайындағы міндеттері:
Мәңгілік Ел жеке тұлғаны бағдарлаудың негізгі құндылығы;
ұлттық сана-сезімін, азаматтық, патриотизм, заңдылық пен құқық тәртібін құрметтеу, ішкі еркіндік және өз қадір-қасиеті сезімдерін қалыптастыру;
жалпы адамзаттық және ұлттық мәдениет құндылықтарын меңгеруге, эстетикалық құндылықтар мен талғамын қалыптастыру, рухани мәдениет құндылықтарын құруға және көбейтуге ұмтылу, қоғамның мәдени өміріне қатысуға жастардың қажеттілік тәрбиесі;
жастарды жалпыадамзаттық мораль нормаларына, ұлттық салт-дәстүрлерге, кәсіби ар-намыс кодексі және адамгершілік құндылықтарға, өзін-өзі ұстау, өз қызметінің нәтижелерін бағалауға тарту;
бірінші өмірлік қажеттілік секілді еңбекке қажеттілікке тәрбиелеу, ең жоғарғы өмірлік құндылықтар және өмірлік жетістіктерге жетудің басты тәсілі, тыныс-тіршілігінің барлық салаларында мақсаттылық пен іскерлік, бәсекеге қабілеттілікке баулу;
дене шынықтыру мен салауатты өмір салтына ұмтылыс қажеттілігіне тәрбиелеу, отбасын құру, ұрпақ жалғастыру, отбасын материалдық қамтамасыз ету мен тәрбие, жас ұрпақты гуманизм мен демократияға баулу болып табылады.
Мәңгілік Ел жалпыұлттық идеясы құндылықтары негізінде тәрбиелік орта құру:
білім алушылардың басқа мәдениет пен діндерді кері қабылдауын өзгерту;
қоғамдағы мәдениетаралық, конфессияаралық және этникааралық көптүрлілік контекстіндегі оқиғаларды бағалауға салмақты қарауға үйрету;
олардың тарихтағы Қазақстан халықтары мен шет елдердің орны мен рөлін объективті қабылдауына мүмкіндік беру;
өз қатарластарының, отбасы мен әлеуметтік ортаның арасындағы толеранттық қатынасты қалыптастыруда оқушылардың рөлін арттыру;
жастар ортасындағы қақтығыстардың алдын алуға мүмкіндік беру.
Мәңгілік Ел жалпыұлттық идеясы құндылықтары негізінде білім беру ұйымдарында көпмәдениеттілік ортаны құру:
бастауыш мектепте:
білім алушылардың ой-өрісін кеңейту;
мәдениет сабақтастығы өзара байланысты көру қабілетінің өнімділігі, әртүрлі халықтардың тарихи, ғылыми, мәдени дамуындағы ортақтығы мен айырмашылықтарын анықтау; этномәдениеттің өзіндік құндылықтарын түсіну;
жеке тұлғаны бейбітшілік рухында түрлі этноәлеумет өкілдері арасындағы өзара түсіністік пен өзара сыйластыққа тәрбиелеу;
негізгі мектепте:
әлеуметтік процестер мен құбылыстарды талдай және салыстыра білу көзқарастарын қалыптастыру;
өзара іс-қимыл және қарым-қатынастың сындарлы дағдыларын дамыту;
жеке тұлға құрылымында рухани-адамгершілік құндылықтарын қалыптастыру.
орта мектепте:
ұлттық салт-дәстүр, қазақстандық және әлемдік мәдениет құндылықтары негізінде этномәдени және азаматтық өзін-өзі анықтау және шығармашылық өзін-өзі дамытуға қабілетті үйлесімді дамыған тұлғаны қалыптастыру;
Қазақстанның әлеуметтік-саяси көптүрлілігі, көпұлтты Қазақстан халқының көпмәдениеттілігі мен полилингвалдығы жағдайында дамыған тұлғаның қазақстандық азаматтық бірегейлігін қалыптастыру;
қазіргі өркениет жағдайында мектеп түлектерінің әлеуметтік өсу, өмір сүру сапасын арттыруда өмірге тиімді дайындау, өзін-өзі жүзеге асыру мүмкіндіктерін кеңейту.
Тәрбиелік жұмыстар деңгейінде:
сынып сағаттары, сыныптың тәрбие істері, білім алушыларды тестілеу, үйірмелерге, клубтарға, секцияларға қатысуы арқылы азаматтық жауапкершілігін, құқықтық дербестігін, руханиятын қалыптастыру.
2.3 Мәңгілік Ел жалпыұлттық идеясының құндылықтары негізінде білім алушыларға патриоттық тәрбие берудің формалары
Қазақстанның білім беру ұйымдарында Мәңгілік Ел жалпыұлттық идеясының негізіндегі тәрбие процесінің мазмұны белгіленген формалар арқылы іске асырылады. Нақты процесте қарастырылатын тәрбие жұмысының түрі – Мәңгілік Ел жалпыұлттық идеясының негізінде тәрбие процесін ұйымдастыру тәсілдері, оқушылардың қызметін шығармашылық және жеке ұйымдастыру тәсілдері. Білім беру ұйымдарының жағдайында бұқаралық (тақырыптық кештер, спорттық жарыстар, аймақты жақсарту жөніндегі іс-шаралар), топтық (секциялар, үйірмелер, студиялар, клубтар), жеке (сұхбаттар, кеңестер, жеке тапсырмалар) жұмыстар қолданылады. Бұқаралық және топтық іс-шараларды дайындау және өткізу әдістемесі әдістемелік мәдениет деңгейімен және іс-шараны ұйымдастырушылардың қызығушылығымен анықталатын жеке сипатқа ие.
Жастарға патриоттық тәрбие беруді жүзеге асырудың мынадай формалары ұсынылады: экскурсия, саяхат, тақырыптық кештер, брейн-рингтер, дөңгелек үстел, қызықты, іскерлік, рөлдік ойындар, қабырға газеті, конференциялар, олимпиадалар, кездесулер, фестивалдар, викториналар, тренингтер, КТК, көрмелер, конкурстар.
Білім беру ұйымдарында, әсіресе жоғары сыныптарда оқушылар әртүрлі іс-шаралар мен қоғамдық-саяси, көркем, еңбек, спорттық, еріктілік, туристік, экологиялық және т.б. түрлі қызмет түрлеріне өздері ұйымдастырушылар болады. Әрбір қызмет түрінің өз мақсаты, міндеті, мазмұны болады. Оларды процесте іске асырушылар осы қызмет түріне қатысушылар болып табылады. Тәрбие жұмысын ұйымдастырушылар іс-шараның негізгі мақсатын ұсыну қажет.
Сынып сағаттарын өткізудің бірнеше түрлерін қарастырайық.
Патриоттық тәрбиедегі рөлдік ойын – патриоттық мақсаттардың практикалық тәжірибелері мен өмірлік құндылықтарын дамытатын тәрбие процесінің неғұрлым тиімді белсенді формаларының бірі. Рөлдік ойындар үшін тақырып таңдау сынып сағаттарын өткізудің осы формасына тән рөлдік және ойын деген екі негізгі сөзге байланысты алдын ала анықталады. Рөлдік сөзі барлық қатысушылар ерекшеленетін құрама бөліктерге бөлінеді дегенді білдіреді және өзгешеленіп және өз бетінше қолданыстағы бөлімдердің өзара іс-әрекетін білдіретін тұтас қандайда бір құрылымды құрайды. Ойынның мұндай түрінің өзара іс-әрекеті қоғамдық процестерге арналған. Сондықтанда рөлдік ойын қоғамдық проблемалар мен әрекеттерді тәрбиелеу тұрғысынан меңгеруге барынша қолайлы, ойынның рөлдерін бөлу формасы сыныпты нақты қоғамға немесе жекелеген қоғамдық процестерге сәйкестендіреді, оқу формасында қоғамды немесе оның жекелеген процестерін қайталауға, көшіруге, ұқсатуға болады.
Рөлдік ойындардың мынадай тақырыптары ұсынылады:
1.Мен Қазақстанның азаматы және патриотымын.
2.Азаматтық және патриотизм.
3.Мәңгілік Ел – бұл Тәуелсіздік және Астана.
4.Мәңгілік Ел – бұл Тарих, Мәдениет пен Тіл бірлігі.
5. Қазақстанның мәңгілік жері – Ұлы Дала Елі!
6. Мәңгілік Ел – бұл тіл мен мәдениет, тарихтағы ортақтық.
7. Біз - Үлкен Ел - Үлкен Отбасымыз.
8. Оқушының құқықтары мен міндеттері
9. Қазақстан Республикасы азаматтарының әлеуметтік-экономикалық құқықтары мен міндеттері.
10.Отан неден басталады?
11. Қазақстан Республикасы азаматтарының саяси құқықтары.
12. Зияткерлік меншік және оны қорғау.
Рөлдік ойындарды өткізу үшін қатысушылар шын мәнінде, мазмұны жағынан рөлдерді дайындап қана қоймай, нақты кейіпкерлерді, нақты түптұлғаларды және олардың өмірдегі рөлдерін (партия көшбасшысы, мектеп директоры, белгілі кәсіпорынның директоры және т.б.) ұсынуы қажет. Бұл эмоциялық ойын.
Іскерлік ойын – еркін меңгеру дағдыларын және жинақталған біліммен жедел құрамдастыруды, сондай-ақ, практикалық тәжірибені дамытатын тәрбие процесінің қарапайым және тиімді белсенді формасы; қойылатын міндеттерді анықтау қабілеті және оларды шешуде өз бетінше немесе командада жұмыс істеу; кәсіпқойлар командасында, яғни ұжымда жұмыс істеу қабілеті және тәсілі.
Іскерлік ойындар үшін тәрбие міндеттері түрінде баяндалған нақты немесе арнайы құрастырылған жағдаяттар келеді. Ойын ережесі осындай міндеттер нақты өмірде бар шектеулері мен мүмкіндіктерді қайталаудан тұрады.
Қатысушылар әртүрлі қоғамдық мүдделермен қоғамдық субъектілерді ұсынатын рөлдік ойындардан айырмашылығы, іскерлік ойында барлық қатысушылар бір қоғамдық мүддеде болады, немесе олардың қоғамдық мүдделерінің айырмашылықтарының мәні жоқ. Олардың мүддесі – жүктелген міндетті тиімді шешу. Іскерлік ойында кәсіпті ойнау керек, тақырып кәсіптік салаға қатысты болу керек.
Іскерлік ойындарға арналған үлгілік тақырыптар:
1.ХХІ ғасырдың көшбасшылары.
2. Еуразияшылдық және Қазақстан идеясы.
3. Мәңгілік Ел - бұл инновация негізінде тұрақты экономикалық өсім.
4.Мен Қазақстандықпын.
5.Отанымыздың белгілі ұлдары.
6. Менің ата тегімнің тарихы.
7. Қазақстанның Елтаңбасы, туы, әнұраны.
8.Менің көшемнің тарихы және т.б.
Тәрбие әдістері – тұлғаның рухани, этикалық, эстетикалық, және күш-қуат қасиеттерін мақсатты бағытталған қалыптастыруды жүзеге асыратын педагогикалық жұмыс тәсілдері. Тәрбие әдістері – тұлғаны қалыптастыру мақсатында тәрбиеленушіге қарым-қатынас жүйесі мен тәртіптері, бала мен педагог арасындағы өзара әрекеттестік тәсілдері.
Жоғарыдағы айтылғандардан тәрбие жүйесінің жалпы әдістерін ұсынамыз:
• тұлғаның санасын қалыптастыру әдістері;
• іс-әрекет түрлерін ұйымдастыру және тұлғаның қоғамдық тәртібі тәжірибесін қалыптастыру әдістері;
• тұлғаны әрекеті мен тәртібін ынталандыру және уәждеу әдістері;
• тәрбиедегі бақылау, өзін-өзі бақылау және өзін-өзі бағалау әдістері.
Мәңгілік Ел идеясы контекстінде тұлғаның патриоттық тәрбиесін қалптастыру әдістеріне жан-жақты тоқталамыз.
Кез келген іс-әрекет неғұрлым тиімді болады және сапалы нәтижелер береді, ол үшін белсенді әрекет етуге ықпал ететін барлық күш-жігерін жұмсауға дайын болатындай тұлғаның күшті, мықты, терең уәждері болуы керек, кейбір кездесетін қиыншылықтарды, қолайсыз жағдайларды және басқа да жағдайларды артқа тастап, жоспарланған мақсаттарды іске асыру үшін алға қарай ұмтылу қажет. Әрекет уәждемесі оның ынтасымен тығыз байланысты. Ынталандыру – ойлануға қозғау салуға, итермелеуші күшке, сезімге түрткі болу. Тұлғаға ықпал етуді күшейту және нығайту мақсатында патриоттық тәрбиелеу факторы ретінде ынталандырудың әртүрлі әдістері пайдаланылады, олардың арасында жарыстар, мадақтаулар, жазалау және т.б. барынша көп тараған түрлері болып табылады.
Мысалы, ынталандыру әдісін ұлы, танымал адамдардың үлгісінде тәрбиелеу кезінде пайдалануға болады.Ұлы тұлғалар – саяси не болмаса рухани қызметі қоғамның қажеттілігін толық көрсеткен және оның дамуына айрықша әсер еткен, қызметі мемлекеттен тыс жерлерге таныс және бүкіләлемдік маңыз бен танымалдылыққа ие болған адамдар. Сондықтан кез келген мемлекеттің тарихы неғұрлым жарқын және әсерлі көрініс беруі ұлы адамдардың істерімен байланысты болуы кездейсоқ емес. Заман ағымыныа қарай ұлы адамдардың өмірі мен қызметін зерделеу егер бұл адамдар тек тарихты қана жасап қоймай, мәдени құндылықтардың, адамгершілік принциптер мен аталған қоғамның салт-дәстүрлердің жетекшісі болып табылса айрықша мәнге ие болады.
Даңқты тарихқа ұлы бабаларымызды қосу адамда өз еліне, өзінің ұлы тарихына, ұлы адамдарына деген мақтаныш сезімін қалыптастырады. Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті студенттерінің алдында жасаған өз лекциясында Елбасы Н.Ә. Назарбаев біздің ата-бабаларымыз Қазақстанның ұлан байтақ жерін қорғап, оны ұрпаққа мұра ретінде, сондай-ақ, төл мәдениетін және өмірді қабылдау мен танудың ерекше рухын тастап кетті. Бұл бостандықты сүю және дала айбыны рухы тарихтың қатал бетбұрыстарына жол бермеді, оны кейінгі ұрпақ сақтап қалды. Сол себепті, Қазақстан тарихында ұлы тұлғалардың өмірлік іс-әрекет тарихы Жаңа қазақстандық патриотизмді қалыптастыру факторларының бірі болып табылады.
Мәңгілік Ел жалпыұлттық идеясы арқылы оқушыларды тәрбиелеудің маңызды шартына тәрбиелеу жағдайларының нақты соңғы нәтижесіне бағдарлау, білім беру процесінің сапасын арттыру; оқушылардың шығармашылық белсенділігіне тірек болу; тәрбие процесінде ынталандырудың, мадақтау мен жазалаудың үйлесімді жүйесін тиімді пайдалануды, жастардың әлеуметтік қамқорлығы туралы мәселелерді шешумен бірге тәрбиелік ықпал ету міндеттерінің байланысын; тәрбие жұмысында мектеп оқушыларымен жұмыс жасауда мұғалімдердің белсенді ұстанымын; тәрбие жұмысын оңтайлы жоспарлауды және т.б. жатқызуға болады.
Патриотизм – Отанымыздың бостандығы мен тәуелсіздігі жолында ғасырлар бойы қалыптасқан неғұрлым терең сезімдердің бірі, сондықтан сынып жетекшісі, педагог, мұғалім өзінің тәрбиеленушісіне аталған сезімдерді бере білуі қажет, сонда ғана біздің қоғамымыз ұйымшыл және толерантты болады. Мұғалімдердің өздерінің Отанға және оның құндылықтарына деген патриоттық қатынасы көп үлгі бола алады.
Ұсынылатын сабақ әзірлемелері
Мен өз Отанымның патриотымын
тақырыбы бойынша бірыңғай білім беру сабағы
1-4-сыныптар
Мақсаты:
- Оқушыларда тұлғаның азаматтық қасиеттерін қалыптастыру;
- Қоршаған ортаға деген төзімділігін тәрбиелеу.
Міндеттері:
оқушылардың Мәңгілік Ел патриоттық актісін жүзеге асырудағы белсенділігін қалыптастыру және арттыру;
Жаңа Қазақстандық Отаншылдықты нығайту;
білім алушылардың Қазақстан Республикасының Тәуелсіздік жылдарында жеткен жетістіктері мен табыстары туралы білімдерін тереңдету, ой-өрістерін кеңейту;
Құрал-жабдықтар:
Қазақстан-2050 Стратегиясы: бір халық – бір ел – бір тағдыр плакаттары;
Менің Отаным – Қазақстан, Мен – Қазақстан азаматымын, ҚР Конституциясы;
шарлар, гүлдер.
Сынып жетекшісі:
Қымбатты балалар, мен сендерді алғашқы оқу күнімен, Білім күнімен құттықтаймын. Сендерге жаңа жаңалықтар, жаңа білім, жаңа табыстар мен жетістіктер тілеймін. Көңіл-күйлерің көтеріңкі болсын! Сәт-сапар! Міне, жазғы демалыс та аяқталып, алғашқы қоңырау соғылды. Енді 9 ай бойы біз білім алып, оқып, сабақтарда және сабақтан тыс іс-шараларда бір-бірімізбен қарым-қатынаста болуға тура келеді. Бұл дегеніміз – 1085 оқу сағаты, 210 оқу күні. Бұл тізімді ары қарай жалғастыра беруге болады, бірақ біз мына сұраққа жауап беріп көрейік: Сендер осыншама уақыт бойы кіммен болғыларың келеді: мектептегі досыңмен бе, әлде ешқашан көмекке келмейтін, Қал-жағдайың қалай? деп сұрамайтын, сабақты айтып жібермейтін, үзіліс кезінде сенімен сөйлеспейтін адаммен бе?. Әрине, жауап анық – досыңмен.
Оқушы:
– Достық – әркімге, әр істе бізге көмекші. Барлығымызға жақсы, адал дос керек!
Ән. Берік достық.
Сынып жетекшісі:
Балалар, бүгінгі сабағымыздың тақырыбы: Мен өз Отанымның патриотымын. Неге біз бұлай айта аламыз? Себебі, бір халық, біртұтас ұлт - бұл барлығымызға ортақ ұлттық мүдделер. Бір халық – бұл біз бірге өткен қиындықтар мен жеңістер! Бұл біздің ортақ келешегіміз – игілікті және өсіп- өркендеген Қазақстан! Мұның барлығы – Стратегияны табысты жүзеге асыру үшін біртұтас қоғам керек деген сөз. Жиырма бес жылда Қазақстан жаңа тәуелсіз мемлекеттер үшін ұлттық жетістіктің үздік үлгісі бола алды. Бұл – барлық қазақстандықтардың еңбексүйгіштігі мен бірлігінің нәтижесі. Бұл – тек күшті халықтың ұлы қабілеті. Біз осындай халық, біртұтас ұлт бола алдық және осы биігімізде қалуымыз керек! Қазақстан – бұл біртұтас ұлт, біртұтас халық, бір мүдде. Алдымызда ұлы жоспарлар тұр. Оларды іске асыру жаһандық өзгерудің күрделі жағдайларында өтпек. Бұған бүгіннен бастап дайын болуымыз керек және бар күшімізбен халықтың біртұтастығын қамтамасыз етуіміз керек. Өйткені, бізде бір халық – бір ел – бір тағдыр! Қазақстан 140 ұлыс пен 17 конфессия өкілдері үшін ортақ үйіне айналды. Біздің Қазақстанның ұлттық, ұлыстық, мәдени және діни жағынан әртүрлілігіне қарамастан, елімізде бейбітшілік пен тұрақтылықты сақтап қалғанымызды мойындаймыз. Қзақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың саясаты көптеген ұлыстарды мәдениет пен діндерді біріктіреді. Біздің елімізді өркениеттер тоғысы деп атайды. Қазақстан ислам, христиан және буддизм сияқты ірі әлем діндерінің арасындағы көпір болып табылады. Ғасырлар бойы мұнда әртүрлі халықтар мен ұлт өкілдері бірге өмір сүріп, еңбек етті. Өзара баю мен өркендеуге ықпал ететін берік мәдени байланыстар орнады.
Әртүрлі діндер мен рухани дәстүрлері бар барлық Қазақстан халқы атынан біздің ортақ үйімізде бейбітшілік пен келісімді ары қарай сақтап қалуға ұмтылысымыз бен ұстанымымызды білдіреміз. Біз Отанмыздың басты байлығы – әлемдік үлгі ретінде әділетті түрде мойындалған азаматтық бейбітшілік пен конфессияаралық келісімді, біздің көпұлтты мемлекетіміздегі мәдениеттер мен діндердің ара қатынасын қолдауға әзірміз. Біз Отанды сүюге, қазақстандықтардың ұлттық салт-дәстүрлері мен үрдістерін құрметтеуге бар күш-жігерімізді саламыз. Біз ортақ үйіміз Қазақстанның көркеюі, өркендеуі, дамуы, әл-ауқаты мен жағдайының жақсаруы жолында, бейбітшілік жолында қолымыздан келгеннің барлығын жасаймыз.
Оқушылар Қазақстан туралы өлеңдер оқиды.
Сынып жетекшісі:
– Біздің барлығымызды, барлық ұлттың адамдарын маңызды ұғымдардың бірі біріктіреді: БІЗ – Қазақстан халқы. Біз біртұтас елміз және біздің күшіміз бен жетістігіміз осыда.
Балалар, енді Қазақстан туралы не білетінімізді тексерейік. Кішігірім сұрақ-жауап өткізіп, сендердің білімдеріңді тексерейік.
1. Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Рәміздері (Ту, Елтаңба, Әнұран)
2. Ұлттық валюта (Теңге)
3. Ақындар жарысы (Айтыс)
4. Қазақстан Республикасының тұңғыш ұшқыш-ғарышкері (Т.Әубәкіров)
5. Қазақ фольклоріндегі, халық ертегілеріндегі әзіл әңгімелер кейіпкері (Алдар көсе)
6. Қазақтардың ұлттық үйлері (Киіз үй)
7. Мұсылмандардың қасиетті кітабы (Құран)
8. Ұлттық сусын (Қымыз)
9. Қазақстан Республикасының тұңғыш Президенті (Н.Назарбаев)
10. Қазақстан Республикасының Конституция күні (30 тамыз)
11. Түйелер тізбегі (Керуен)
12. Қазақстан Республикасының Тәуелсіздік күні (16 желтоқсан)
13. Қазақстан халықтарының бірлігі күні (1 мамыр)
14. Шаңырақ ненің нышаны? (Шаңырақ – отбасы, жанұя)
15. Ғарышты зерттеу бойынша қала-орталық (Байқоңыр)
16. Қазақтың ұлттық аспаптары (Домбыра, сыбызғы, қобыз)
Сынып жетекшісі :
Біздің еліміздің көркеюі, өсіп-өркендеуі үшін мемлекет ішінде тұрақтылық, онда тұратын халықтар арасында достық пен келісім болуы қажет. Және де осы іс-шарамызды Қазақстан туралы мына өлең шумақтарымен аяқтағым келеді.
Оқушы:
Қазақ елі қашаннан да жыр елі,
Тарихында тұлғалар көп киелі.
Қазақстан аясында бұрыннан
Бірнеше ұлт бірге өмір сүреді.
Бір-бірімен тату-тәтті тұрады,
Бәрінің де Қазақстан тұрағы.
Бастауыш мектептің дамуында М.Дулатовтың педагогикалық көзқарастары мен ғылыми ізденістерінің алатын орны
Денсаулық қорғау
Қазақ тіліндегі тұңғыш математика оқулығы
Орта Азия ғалымдарының математикаға қосқан үлесі
Математикадан дидактикалық материалды дайындау әдістемесі
«Жалпы тіл кемістіктері бар балалармен жүргізілетін логопедиялық жұмыстың ерекшеліктері»
Сүт қышқылды өнімдер өндірісі технологиясы
Салу есептерін шығарудың негізгі кезеңдері
М.Дулатовтың ағартушылық мұрасына теориялық және әдіснамалық тұрғыда сипаттау
Қоршаған ортаға әсерді бағалауды жүргізу ережелері
Қатысатын сыныптар