Бақылау әдістері

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ
БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

ШӘКӘРІМ атындағы СЕМЕЙ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ

Инженерлік-технологиялық факультет

Ет, сүт және тамақ өнімдерінің технологиясы кафедрасының
050728 - Өңдеу өндірісінің технологиясы мамандығына
Өңдеу өндірісінің техно-химиялық бақылауы
пәнінен арналған зертханалық жұмыстарға

ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ

Семей-2011

Алғысөз

1. ӘЗІРЛЕНДІ
Әзірлеушілер: Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университетінің Ет, сүт және тамақ өнімдерінің технологиясы кафедрасының т.ғ.к., аға оқытушысы Нұрымхан Гүлнұр Несіптайқызы_____________________
Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университетінің Ет, сүт және тамақ өнімдерінің технологиясы кафедрасының т.ғ.к., аға оқытушысы қасымов Самат Қайратұлы_____________________
1.09.2011 ж.

2. ТАЛҚЫЛАНДЫ
2.1. Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университетінің Ет, сүт және тамақ өнімдерінің технологиясы кафедрасының мәжілісінде
Хаттама 01.09. 2011ж., №1.

Кафедра менгерушісі ___________ Қ.Ж. Әмірханов

2.2. Инженерлік-Технологиялық факультеттың оқу-әдістемелік кеңесінің мәжілісінде
Хаттама 19.09. 2011 ж., № 1.

Төрайымы ______________ С.С. Төлеубекова

Зертханалық сабақ жоспары

№
Зертханалық сабақ тақырыбы
Сағат саны
1.
Құлау санын анықтау
2
2.
Бидайға қойылатын мемлекеттік стандарт
2
3.
ДӘН. Бидайдың дәні маңызының саны мен сапасын анықтау әдістері
2
4.
Сынаманы пісіру әдісі арқылы ұнның сапалылығын бағалау.
2
5.
Бидай және бидай өнімдерінің күлділігін анықтау
2
6.
Астық түйірлердің сапалық көрсеткіштерін анықтау
2
7.
Бүлдіргіштермен зақымданғандығын және бүлінгендігін анықтау
3

Барлығы:
15

Зертханалық сабақтар
1 тақырып. Құлау санын анықтау
Қолдану
Бұл стандарт дәнді дақылдар үшін құлау санын анықтау тәсілін, олардың альфа амилазаның активтігін сипаттау үшін қолданады.
1 Қолдану ауданы
Тәсіл бидай, дәнді дақылдар үшін әсіресе қарабидай мен бидай және олардың әртүрлі өлшемдегі бөлшектерінің 7.5 сәйкес тартылған өнімдер де қолданылады.
Бұл тәсіл сырақайнату кәсібінде қолданылмайды.
2 Сілтеме.
13586-83* ГОСТ Дән. Қабылдау ережелері және сынаманы алу тәсілі.
27668-88 ГОСТ Ұн және кебек. Қабылдау және сынама алу тәсілі.
29143-91 ГОСТ(ИСО 712-85) Бидай және бидай өнімдері ылғалдылығын анықтау (жұмысты қадағалау тәсілі)
3 Анықтау
Құлау саны жалпы уақыты секундта болады, вискозиметриялық пробирканы қайнап жатқан суға батырған мезгілден басталады, суспензияны вискозиметра араластырғышымен араластыру үшін қажет және бұл суспензияның судан және ұнның тұтастай тартылған дән құлауы үшін керек.
4 Тәсілдің маңызы.
Ұнның сулы суспензиясының тез клейстеризация немесе тұтастай тартылған дәннің сулы моншада және келесі крахмалдың альфа амилазасының жану деңгейін сынама құрамында анықтайды.
5 Реактив
Дистелденген су немесе эквивалентті таза су.
6 Аппаратура
Аппаратура түсіндірмеге сай немесе кез келген басқа эквивалентті аппаратура.
Жабдықтар келесі бөлшектерден тұрады.
Сулы монша биіктігі 20 см және диаметрі 15 см , вискозиметр пробиркасы үшін тығын мен ұстағыш, қысқышпен,кондисатормен бу беруді төмендетеді.
Электрикалық қуаттылығы 600 Вт ысытқыш диаметрі сулы монша диаметрінен аспауы керек.
Вискозиметр араластырғышы металды өзімен ол екі шектегішпен шектелген стержень және төменгі бөлігінде дөңгелектері бар. Араластырғыш эбониттітөлкеде жатық қозғалады және оның массасы төлкесіз (25,00±0,05)г құруы керек.
* Стандартизация бойынша халықаралық ұйым өз келесі факторларға өз назарын аударады, яғни осы аппаратураға патент Falling Number AB-дікі, Норрландстан 16, Стокгольм (Швеция), бұл патент барлық талаптарға сай болса да 7.1ге ауыстырылған. Стандартизация бойынша халықаралық ұйым оның құндылығы мен қолдану ауданын айталмайды.
Патентті ұстайтын адам қабылдауға тиімді шарттарда мүддескен жақтарға лицензияларды беруге дайын екендігін айтты.
Вискозиметр араластырғыщы және дөңгелектермен бірге олардың өлшемдері 1,2 суретте схеме түрінде көрсетілген.
Вискозиметриялық прецизионды,цилиндриялық пробиркалар әдійі жасалған шынылар келесі өлшемдері ішкі диаметрі (21,00±0,02) мм сыртқы диаметр (23,80±0,25)мм, ішкі бөліктің биіктігі (220,0±0,3)мм
Вискозиметриялық пробиркалар үшін резиналық пробиркалар
Сыйымдылығы (250±0,2) см³ пипетка
Автоматикалық сигналмен есепші және дұрыс араластыру ырғағын қамтамасыз ететін секундомер.
Таразы
Ылғалдылығы 30% аспайтын тартылған өнім үшін балғалы диірмен .
Диірменді 1 кестеде көрсетілгендей тартылған бидайды келесі талаптарға сай етіп басқару қажет.
1 кесте- бөлшектер өлшемдеріне талаптар
Сита тесігінің өлшемі ,мкм
Сито арқылы өту, %
0,8
100
0,5
95 тен 100 включ
210-200
80 дейін включ
Тесіктері 800 мкм өлшемдегі сито.
Бұл мақсаттар үшін Kamas Slago 200А және Falling number тип КТ 120 балғалы диірмен келеді.

7 Сынама алу
8.1 13596.3* немесе 27-668 ГОСТ сәйкес.
8 Әдістеме.
Сынаманы анықтауға дайындау.
Бидай сынамасы
Орташа сынаманы шаңнан, арамшөп қосындыларынан және 300г аз емес бидайды таңдайды.
Бақылаулы анықтауда 200г бидайды таңдау жіберіледі, бұл жағдайда ұдайы өндіру қорытындысы төмен.
Сынаманы диірменде (7.5 сәйкес) ұсақтайды, қызу немесе тиеуді жібермейді.
Сынаманың соңғы үлесін диірменге құюдан кейін тарту әлі 30-40с жалғасады. Ситодағы кебек бөліктерінің қалдығын 1% мөлшерде келіп түсетін ұсақталған дән есепке қабылданбайды.
Тартылған өнімді мұқият араластырады.
Ұн сынамасы
Сынаманы сито арқылы (7.5 сәйкес) түйірлерді бөлу үшін илейді.
9.2 Сынамада ылғалдылықты анықтайды.
Өлшемді таңдау алдында ұндағы немесе тартылған өнімді әдістеме бойынша ылғалдылығын анықтау үшін жазылған 29143 ГОСТ бойынша жасайды.
9.3 Талдау үшін сынама (өлшем)
9.3.1Талдау үшін өлшем массасы таңдалады және 0,05г дейін дәлдікпен 2 кестеге сәйкес араластырады.
Өлшем сынама ылғалдығына тәуелді есептеледі.,яғни 25 см³ суды қосқанда құрғақ зат сәйкес жалпы су үнемі ылғалдылығы 15% (масса бойынша) жалпы өлшем массасы 7,00г құрайды.
9.3.2 Өте жоғары активті альфа - амилаза үшін өлшем алу керек. 15% ылғалдылықта 9,0г номиналды массаға сәйкес келуі керек. (2 кесте)
9.4 Анықтау
Сулы моншада деңгейге дейін дистелденген су құяды, ыдыстың жоғары жағынан 2-3 см орналасады. Суды қайнауға дейін жеткізеді және оны барлық талдау уақыты бойы қатты қайнау қалпында сақтайды.
Сынаманы талдау үшін вискозиметрдің (7.1.4) пробиркасына орналастырады және температурасы (20±5) °С пипетка көлемі арқылы 25 м³ су қосады. Пробирканы резиналы тығынмен жабады
(7.1.5) және 20 рет немесе одан да көп біртекті суспензия алғанға дейін араластырады.
Тығынды алып вискозиметр араластырғышының дөңгелектерімен пробирка қабырғасына жабысқан ұн бөлшектерінің немесе тартылған өнімді жалпы масса суспензияда алып тастайды.
Вискозиметриялық пробирканы оған орнатылған араластырғышпен бірге қайнап жатқан сулы моншаға пробирка ұстағышының тесіктері арқылы орналастырады.
Пробиркасулы моншаның жалған түбіне тигенде автоматты түрде есептегіш қосылады. Пробирканы және эбонитті төлкені айналып тұрған қысқышпен қадайды.
Вискозиметриялық пробирканың төмен түсіруінен 5с кейін қолмен суспензияны секундта екі араластыру қозғалысының бір қозғалысы төмен және бір қозғалысы жоғары құралады (11.1)
Әрбір араластыру қозғалысында төменгі және жоғары араластырғыш шектегіштері А эбониттті төлке және В төмендеу түбінің төлкенің жоғары бөлігін тиюі қажет, яғни араластыру қозғалысының амплитудасын шектейді.
59 с кейін араластырғышты жоғары тұрғыда тоқтады , яғни төменгі шектегіш эбонитті төлкемен жаналады, ол айналмалы қыстырғышпен қатайтқан. Автоматты есептегішті қосқан кеін тура 60с кейін араластырғышты жібереді (11.2)
Есептегіш дәл сол мезетте автоматты түрде тоқтайды , төменгі жақтың жоғары шектегіш араластырғышы өзінің салмағы әсерінен төмен түсіп эбонитті төлкенің С деңгейіне жетеді.
Жалпы уақыт секундта автоматты есептегіш көрсеткішіне тура
9.5 анықтау саны
9.5.1 Сол бір сынама үшін 2 анықтаулар жүргізіледі.
10 Қорытындыны өңдеу
10.1 Есептеу әдістемесі.
10.1.1 құлау саны
Жалпы уақыт секундта, вискозиметриялық пробирканың сулы моншаға төмен түсірілгеннен мезеттен және дейін бастап араластырғыш щектегіші эбонитті төлкенің жоғары бөлігінің С деңгейіне жеткенде құлау саны етіп алынады.
Араластыру уақыты құлау санын қосады.
Талдаудың соңғы қорытындысы орта арифметикалық қорытындысының 2 анықтамасын егер жинақтылық талаптары орындалғанда қабылданды. Алайда 2 жаңа анықтау орындайды.

10.1.2 Жану саны
Ұнды қоспалар құлау санының талаптарынына сай жасау болады, егер құлау
санын жану санына ЧР формула бойынша ауыстырса

ЧР=6000

Мұнда 6000-тұрақты саны, ал 50 саны уақыт тең, яғни ұндағы крахмал қажетті желатинденіп энзим әсері үшін жеткілікті.
10.2 Жинақтылық.
Маңыздылар арасна ерекшелігі 2 анықтаулар алынған кейін орта маңызы 10 % аспауы керек.
11. Әдістемеге ескертулер
11.1 Араластыру құлау санын анықтауда бастапқы сатыларының бірі болып келеді. Араластырудың дұрыс ырғағын мұқият бақылап отыру қажет практикада әркелкі ырғақ маңызды кемшіліктері қорытындысында себеп болады.
Мұндай түрде алынған қателіктерді азайтуға болады, есептегіш сигналдарын қолданадыяғни дыбыстар арқылы немесе автоматты қондырғыларды қолдану ұсынылады.
11.2 Автоматты есептегіштің қосылу алдында секундта 2 сигнал араластыру ырғағын санауын жеңілдету үшін араластырғыш қасында уақытты өлшеу үшін микроқосқыш орнатылады.
11.3 Хронометрді қолданғанда оны қосып, араластырғыш өзінің масса әсеріне түскен де және араластырғыштың жоғары шектеуінің төменгі беткейі эбонитті төлкенің жоғары беткейіне жетеді.
12. Тәжірибе протоколы.
Протоколда қолданылған тәсіл мен алынған қорытынды көрсетеді. Жұмыстың барлық бөлшектерін көрсету қажет. Қарастырылмаған нағыз стандарт және қажетті емес болып қарастырылатын,ал кез келген жағдай қорытындыға әсерін тигізеді. Тәжірибе протоколы мәліметтерден сынама толық идентификациясы үшін тұруы қажет.

№2 Тақырып. БИДАЙҒА ҚОЙЫЛАТЫН МЕМЛЕКЕТТІК СТАНДАРТ

1 Қазақстан бидай және оның өңделген өнімдерін ғылыми-зерттеу институты
(ҚазБОӨӨҒЗИ) Республикалық мемлекеттік қазыналық кәсіпорын ӘЗІРЛЕП ЕНГІЗДІ
2 Қазақстан Республикасы Экономика және сауда министрлігінің Стандарттау, метрология және сертификаттау жөніндегі комитетінің 20.12.2001 ж. № 456 бұйрығымен БЕКІТІЛІП КҮШІНЕ ЕНГІЗІЛДІ
3 БІРІНШІ ТЕКСЕРУДІҢ МЕРЗІМІ 2006 жыл
ТЕКСЕРУДІҢ ДҮРКІНДІЛІГІ 5 жыл
4 АЛҒАШ РЕТ ЕНГІЗІЛДІ
Осы стандартты Қазақстан Республикасы Экономика және сауда министрілігінің Стандарттау, метрология және сертификаттау жөніндегі комитетінің рұқсатынсыз ресми басылым ретінде толық немесе жартылай қайталауға, көбейтуге және таратуға болмайды.
БИДАЙ
1 Қолданылу саласы
Осы стандарт меншіктің барлық нысанындағы субъектілерімен сатылынып алынатын, тағамдық, тағамдық емес мақсаттар үшін өткізілетін және халықаралық сауданың объектісі болып табылатын бидай дәніне тартылады.
Осы стандарт бидай түрлерін, жалпы техникалық талаптарды, халықтың, жануарлардың өмірі мен денсаулығына және қоршаған ортаның қауіпсіздігіне талаптарды, сондай-ақ қабылдаудың, бақылау әдістерін, бидайды тасымалдау мен сақтаудың ережелерін бекітеді.
Стандарт бидайдың сапасын міндетті талаптар 4,5,6,7,8 бөлімдерінде берілген.
2 Нормативтік сілтемелер
Осы стандартта келесі стандарттарға сілтемелер қолданылған:
МСТ 9353-90 Бидай. Дайындау мен жеткізуге талаптар.
МСТ 10840-64 Дән. Табиғи болмысын анықтау әдістері.
МСТ 10940-64 Дән. Түрлік құрамын анықтау әдістері.
МСТ 10967-90 Дән. Иісі мен түсін анықтау әдістері.
МСТ 10987-76 Дән. Жылтырлығын анықтау әдістері.
МСТ 12430-66 Ауыл шаруашылық өнімдері. Карантиндік қарау мен сараптауда сынамаларды сұрыптау әдістері.
МСТ 134967.11-74 Дән. Қаракүйе саңырауқұлақтарының қастауыштарының болуын анықтау әдісі.
МСТ 13496.20-87 Жинақталған тағамдар, жинақталған тағамдарға шикізат. пестицидтердің қалқынды сандарын анықтау әдісі.
МСТ 13586.1-68 Дән Бидайдағы дән маңызының саны мен сапасын анықтау әдістері.
МСТ 13586.3-83 Дән. Қабылдау ережелері және сынамаларды сұрыптау әдістері.
МСТ 13586.4-83 Дән Зиянкестермен зақымдану мен бұзылуын анықтау әдістері.
МСТ 13586.5-93 Дән Ылғалдылығын анықтау әдістері.
МСТ 26927-86 Шикізат және тағамдық өнімдер. Сынапты анықтау әдісі.
МСТ 26930-86 Шикізат және тағамдық өнімдер. Күшәнді анықтау әдісі.
МСТ 26931-86 Шикізат және тағамдық өнімдер. Мысты анықтау әдістері.
МСТ 26932-86 Шикізат және тағамдық өнімдер. Қорғасынды анықтау әдістері.
МСТ 26933-86 Шикізат және тағамдық өнімдер. Кадмийді анықтау әдістері.
МСТ 26934-86 Шикізат және тағамдық өнімдер. Мырыштыі анықтау әдістері.
МСТ 27186-86 Дайындалатын және жеткізілетін дән. Терминдер мен анықтамалар.
МСТ 27676-88 Дән және оны өңделген өнімдері. Құлау санын анықтау әдісі.
МСТ 28666.1-90 Дәнділер және бұршақтылар. Жәндіктермен жасырын зақымдануын анықтау. 1 бөлім. Жалпы ережелер.
МСТ 28666.2-90 Дәнділер және бұршақтылар. Жәндіктермен жасырын зақымдануын анықтау. 2 бөлім. Сынамаларды сұрыптау.
МСТ 28666.3-90 Дәнділер және бұршақтылар. Жәндіктермен жасырын зақымдануын анықтау. 3 бөлім. Бақылау әдісі.
МСТ 28666.4-90 Дәнділер және бұршақтылар. Жәндіктермен жасырын зақымдануын анықтау. 4 бөлім. Жеделдетілген өнімдері.
МСТ 29143-91 Дән және дәнді дақылдар. Ылғалдылығын анықтау (жұмысшы бақылау әдісі).
МСТ 29144-91 Дән және дәнді дақылдар. Ылғалдылығын анықтау (негізгі бақылау әдісі).
МСТ 30483-97 Дән. Армашөптік және дәнді қоспалардың жалпы және фракциялық болуын, ұсақ дәндер мен ірілердің болуын, тасбақандаламен зақымданған бидай дәндерінің болуын, металломагнитті қосындылардың болуын анықтау әдістері.
МСТ 30498-97 Дәнді дақылдар. Құлау санын анықтау.
МСТ Р 51301-99 Тағамдық өнімдер мен азық-түліктік шикізаттар (улы элементтерді (кадмийді, қорғасынды, мысты, мырышты) анықтаудың инверсионды-вольтамперметрикалық әдістері).
3 Анықтамалар
Осы стандартта МСТ 27186 сәйкес терминдер мен анықтамалар қолданылған.
Оларға қосымша осы стандартта келесі терминдер мен анықтамалар бекітілген:
3.1 Араласпалар: Бидайдың толық дәні болып табылмайтын дән сынамасының барлық элементтері.
3.2 Соғылған дәндер: Жатынсперма бөліктері жалаңаштанып бөлшектелген дәндер, бұған ұрығы соғылған дәндер де жатады.
3.3 Семген дәндер: Даму мен пісудің қолайсыз жағдайларының салдарынан толмаған, әжімденген, жеңіл салмақты, нысаны бұзылған дәндер.
3.4. Қысылған дәндер: Механикалық салдар нәтижесінде нысаны бұзылған, жалпайған дәндер.
3.5. Көктеген дәндер: Жай көзбен қарағанда сыртқа шыққан тамырлары мен өскіндер, немесе өскіндердің жұлынып қалғандығы, нысаны өзгергені, өсе бастаудың салдарынан
қабыршақтың түсінің айқын өзгеруі көрінетін дәндер. Көктеген болып қалыптағы жағдайынан ерекшелінетін өскіндегі айқын өзгерістер көрінетін дәндер болып табылады. Бұдан басқа көктеген дәндер көңілге өздері ғана қабылданбайды, ал бірақ төмендетілген сандар (өту саны) түрінде көрінетін а- амилазаның белсенділігіне байланысты қабылданады.
3.6 Аяз соққан дәндер: Пісу кезінде суықпен зақымданған, бүріскен (нысаны өзгертілген), бозғылданған (нысаны өзгерген), қатты қарайған, жасыл дәндер.
3.7 Зақымданған дәндер: Қызуы, кептіру, ауруларға шалдығу нәтижесінде сыртқы қабығы мен жатынспермасының ашық сары түстен ашық-қоңыр түске ауысқан дәндер.
3.8 Көк (піспеген) дәндер: Толық піспеген, түсінің жасылдау реңкі бар, жаңа жинап қысқан кезде нысаны өзгеретін дәндер.
3.9 Зиянкестермен зақымданған: Зақымдану деңгейіне қарамастан жәндіктермен немесе қандаламен желінген немесе сорылған дәндер.
3.10 Басқа дақылдардың дәндері: Бұзылу сипаттамасы жөнінен арамшөптік араласпаларға жатқызылмаған, жұмсақ және қатты бидайдан басқа, бұзылмаған, сондай-ақ зақымданған басқа дәнді-дақылдардың дәндері.
3.11 Қаракүйе түскен дәндер: Қаракүйе спораларымен қылтанағы немесе сыртқы бөлігі зақымданған (кірлеген немесе көгерген дәндер) – табиғи боялған болып есептелінетін дәндер.
3.12 Минералды араласпа: Минералдан жасалған араласпалар (құм, жер түйіршіктері, қиыршық тастар, қож, руда және т.б.).
3.13 Органикалық араласпа: өсімдіктерден аралспа (сабақ, жапырақ бөліктері, сабандар, қабыршақтар), өлген зиянкестер қалдықтары, сондай-ақ сақтау кезінде дәнді бұзбайтын тірі дала зиянкестері.
3.14 Арамшөптердің тұқымдары: Улы емес өсімдіктердің тұқымдары.
3.15 Зиянды араласпалар: Адам және жануарлар денсаулығына зиянды өсімдік араласпалары (қаракүйе, спорлар, укекіре, түрлі-түсті шегіршін, түлкіқұйрықты, қыдық, қандауырлы термопсис, үйбидайық жемісі түскен күнсүйгіш, триходесма және нематодамен залалданған дәндер).
3.16 Фузариозды дәндер: Фузариум текті саңырауқұлақтармен залалданған, ағарған, кейде сарғыш-қызғылт түсті таңбалармен, жеңіл салмақты, солғын, тіршілікке қабілетсіз дәндер.
3.17 Бұзылған дәндер: Қоңыр түстен қара түске дейін жатынспермасы анық бұзылған дәндер.
3.18 Құлау саны: Дәннің және оның қайта өңделген өнімдерінің альфа-амилазды белсенділігін сипаттайтын су-үн жабысқақталған сусеркінтүсуге қажетті секундтағы уақыт.
3.19 Бидай : Араласпалармен қоса жалпы салмақтың 85% кем емес жұмсақ (Triticum aestivum) немесе қатты ( Triticum Durum) бидайдың барлық дәндерінен тұратын дәнді өнім.
4 Сыныптау, негізгі көлемдер
Бидайды ботаникалық , биологиялық белгілері , түс реңктері және жылтырлығы жөнінен 1 кестеде көрсетілген жеті түрге бөледі.
1 кесте
Түрлері
Түс реңктері
Дәннің
жалпы
жылтыр-
лығы, %
Басқа түрдегі бидайлар, %, артық емес

Барлығы
Сонымен бірге

1
2
3
4
5

I – жаздық қызыл
дәнді
жұмсақ

II – Жаздық қатты
Қоңыр қызыл, қызыл, ашық-қызыл, сарғыш-қызыл. Негізгі реңкті бұзбайтын санда сары, бүйірі сарғайғанға, түссізденген және қарайған дәндердің болуы рұқсат етіледі.
Қоңыр-сарғыш, ашық-сары. Негізгі реңкті бұзбайтын санда ағарған, түсі солғынданған, түссізденген, бозарған дәндердің болуы рұқсат етіледі.

40 кем емес

40 кем емес

10

10

5-қатты

5- ақ дәнді

III – Жаздық жұмсақ ақ дәнді

-
40 кем емес
10
Есепке алын-байды

1
2
3
4
5

IV –
Қыстық
жұмсақ
қызыл
дәнді

Қоңыр қызыл, қызыл, ашық-қызыл, сарғыш-қызыл. Негізгі реңкті бұзбайтын санда сары, бүйірі сарғайған, түссіздеген және қарайған дәндердің болуы рұқсат етіледі.

40 кем емес

10

5-қатты

V –
Қыстық
жұмсақ
ақ
дәнді
-

Шектелмейді

10

-
VI–
Қыстық
қатты
-

Шектелмейді

10

-
VII –
Сыныптал-маған
Жоғарыда санамаланған критерийлердің еш қайсысына жауап бермейтін бидай (түрлер жиынтығы)

Ескерту – Түрлерді сипаттайтын ботаникалық сорттардың мүмкін тізілімі А қосымшасында келтірілген

5 Жалпы техникалық талаптар

5.1 Жұмсақ және қатты бидайлар үшін реттік сыныптары және сыныптар көрсеткіштері 2 кестеде және 3 кестеде берілген.

2 кесте – Жұмсақ бидай үшін техникалық талаптар
Негізгі сыныпты анықтағыштар
Жұмсақ бидай үшін сыныптар сипаттамасы және
сыныптар жөнінен нормалар

1
2
3
4
5
Түрлік құрам
I, III, IV, V

Бидайдың жақсы
сорттары
Бидайдың
Жақсы және бағалы сорттары
VII түрлі рұқсат етіледі

2 кестенің жалғасы
Негізгі сынып-
ты анықтағыш-
тар
Жұмсақ бидай үшін сыныптар сипаттамасы және
сыныптар жөнінен нормалар

1
2
3
4
5
Тегі, гл, кем
емес

750

740

700

Шектелмейді
Жылтырлығы
%, кем емес

50

50

Шектелмейді
Дән маңызының
Салмақтық үлесі,
%, кем емес

32,0

28,0

23,0

18,0

Сондай
Дән маңызының
сапасы, тобы,
кем емес

I

I

II

II

Құлау саны,-дан
200
астам
200
астам
150
астам
90
кем емес

Араласпалар:
Дәндік араласпалар, %, артық емес
Сондай-ақ
өскін дәндер,
артық емес
Арамшөптік
араласпа %, артық емес,
Сондай-ақ:
-алынбайтын
араласпа
(қарасұлы, татар
қарамығы);
бұзылған
дәндер;
-фузариозды
дәндер;
-қиыршық тастар

5,0

5,0

15,0

15,0

15,0

1,0

1,0

3,0

4,0
Дәндік
араласпа
шегінде

5,0

5,0

5,0

5,0

5,0

2,0

2,0

5,0

5,0

Шектел-
мейді

1,0

1,0

1,0

1,0

1,0

1,0

1,0

1,0

1,0

1,0

1,0
1,0
1,0
1,0
1,0
Зиянды аралас-
палар, артық
емес

0,5

0,5

0,5

0,5

0,5

ҚР СТ 1046-2001
2 кестенің соңы

Негізгі сынып-
ты анықтағыш-
тар
Жұмсақ бидай үшін сыныптар сипаттамасы және
сыныптар жөнінен нормалар

1
2
3
4
5
Сондай-ақ:
-спорлар:
-укекіре, түлкі
құйрықты
0,05
0,05
0,05
0,05
0,05
қыдық, ланцетті
термопсис
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
-түрлі-түрлі
шегіршін

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1
-жеміс түскен
күн сүйгіш

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1
Кәрі триходесма
Рұқсат етілмейді
Дән қарақүйесі
(кірленген,
көгерген), артық
емес

10,0

10,0

10,0

10,0

10,0

Ескерту –Жұмсақ бидайдың сыныбын белгілегенде қосылған көрсеткіштердің біреуін анықтайды: немесе өскін дәндер, ал аспап болған жағдайда құлау санын.

3-кесте – Қатты бидай үшін техникалық талаптар
Негізгі сыныпты анықтағыштар
Қатты бидай үшін сыныптар сипаттамасы және
сыныптар жөнінен нормалар

1
2
3
4
5
Түрлік құрам
II және VI
VII түр рұқсат
Етіледі
Басқа түрлі бидайдың
дәндері, %, артық
емес
Сондай-ақ:
Ақ бидай

10

10

10

10

Шектелмейді

2

2

3

5

Сондай
Түрі, гл, кем емес
760
750
730
700

Жылтырлығы, %, кем
емес

70

60

50

3 кестенің соңы
Негізгі сыныпты анықтағыштар
Қатты бидай үшін сыныптар сипаттамасы және
сыныптар жөнінен нормалар

1
2
3
4
5
Дән маңызының салмақтық үлесі, %, кем емес

28,0

25,0

22,0

18,0

Араласпалар:
Астықтық араласпа,
%, артық емес
Сондай-ақ:
Қара бидай, ешмен
Және өскін
Сондай-ақ:
Өскін дәндер

5,0

5,0

15,0

15,0

15,0
Астықтық аралас-
па шегінде

2,0

2,0

4,0

5,0

1,0

1,0

3,0

4,0

Сондай
Арамшөптік аралас-
па, %, артық емес 5,0 5,0 5,0 5,0 5,0

Сондай-ақ:
Бұзылған дәндер
Фузариозды дәндер
Қиыршық тастар
Зиянды араласпалар,
%, артық емес
Сондай-ақ:
Спорлар
укекіре, түлкі
құйрықты қыдық,
ланцетті термопсис
Түрлі түсті шегіршін
Жемісі түскен күн
сүйгіш

1,0

1,0

1,0

1,0

1,0

1,0

1,0

1,0

1,0

1,0

1,0
1,0
1,0
1,0
1,0

1,0
1,0
1,0
1,0
1,0

0,5

0,5

0,5

0,5

0,5

0,05

0,05

0,05

0,05

0,05

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1
0,1
0,1
0,1
0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

Кәрі триходесма
Рұқсат етілмейді

Қаракүйелі дәндер
(кірлеген,көгерген),
%, артық емес

10,0

10,0

10,0

10,0

10,0

Ескерту –Салмақтық үлесі мен дән маңызының сапасынан басқа, барлық көрсеткіштер жөнінен 4-сынып талаптарына сәйкесетін қатты бидайды жармалық сөзін қосып 4 сынып бойынша бағалайды.

5.2 Барлық сыныптағы бидай:
- өздігінен қызу белгісінсіз жақсы күйде;
- жақсы бидайға тиісті иіске ие болуы (мия, тұрып қалған, көгерген, жусан, қаракүйе және басқа да бөтен иіссіз);
- берілген түрге тиіс жақсы дәнге тиіс түсті болуы керек;
- II деңгейден жоғары емес кенемен залалданғаннан басқа зиянкестермен залалдану рұқсат етілмейді.
5.3 Өзіне қатыссыз иісті, 1-5 сыныптардағы, қызып жатқан бидайды, немесе өскін бидайлармен 15% артық араласпасы бар бидайды сыныптық емес-ке жатқызу керек.
5.4 Пісу, жинау немесе сақтаудың қолайсыз жағдайларының салдарынан өзінің табиғи түсі мен жылтырлығын жоғалтқан бидайды, қарайған дақтардың болуы жағдайында
ҚР СТ 1046-2001
қарайған ретінде, немесе түссізден-ген ретінде анықтайды және түссіздену деңгейін көрсетеді.
5.5 Бидай сыныптарында дән түсі жөнінен рұқсат етілетін ауытқулар
4 кестеде келтірілген.
4 кесте
Дән түссізденуінің деңгейі және
Оның сипаттамалары
Бидай сыныптары

Жұмсақ
Қатты
1-деңгей-дәннің арқа жағында
жылтырлығының бастапқы
жоғалуы және түсізденуі

1-5

1-5
2-деңгей-дәннің арқа жағы мен жандарында жылтырлықтың
жоғалуы, түссізденуі

3-5

3
3-деңгей-дәннің өне бойының
Толықтай түссізденуі

3-5

4-5
Қарайған
4-5
5
5.6 Жоғары сыныптағы бидайды төменгі сыныпқа ауыстыру сыныптарды анықтаулардың бірінен сапа нормасына сәйкеспейтіні жағдайында жүзеге асырылады (2,3 және 4 кестелер).
5.7 5 сыныптағы жұмсақ және қатты бидайларды тағамдық емес мақсаттарға пайдаланады.
5.8 Сыныптарда арамшөптік және дәнді араласпалардың болуы жөнінен ең үлкен нормалар жалпы нұсқаулықтар түрінде берілген және бұндай дәнді сақталуын қамтамасыз етіп шекке жеткізу мүмкіндігі жағдайында әзірлеуші ұйым мен жеткізушінің қарауына қарай үлкейтіле немесе кемітіле алады.
5.9 Экспортқа шығарылатын бидайдың сапасына талаптар жеткізуші мен шетелдік сатып алушы арасындағы шартта (келісімшартта) бекітіледі.
5.10 Дайындалып жатқан бидай дәнін есептеу үшін келесі базистік нормалар қолданылады:
негізі – 750 гл; ылғалдылығы – 14,5 %, арамшөптік араласпа – 1,0%, астықтық араласпа – 3,0% (қыстық жұмсақта), және 2,0% (жаздық жұмсақта, жаздық және қыстық қаттыда).
5.11 Негізгі дәннің, астықтық және арамшөптік араласпаның құрамы
5.11.1 Негізгі дәнге:
- толық және бұзылу сипаттамасына қарай астықтық және арамшөптік араласпаларға жатқызылмаған бидайдың бұзылған дәндері;
- 1-4 сыныптарды – бидай дәндерінің бұзылуының сипаттамасы мен көлеміне қарамастан, олардың зиянкестермен бұзылған және соғылғандардың 50%;
- 5 сыныпта – астықтық және арамшөптік араласпаларға осы дақылдарға стандарттарға сәйкес олардың залалдану сипаттамасы жөнінен жатқызылмаған басқа да дәнді және дәндібұршақты дақылдардың дәндері мен тұқымдары, сондай-ақ залалдануының сипаттамасы мен көлеміне қарамастан соғылған және зиянкестермен залалдандырылған бидай дәндері жатқызылады.
5.11.2 Астықты араласпаларға:
- бидай дәндері:
1) 1-4 сыныптарды – залалданудың сипаттамасы мен көлеміне қарамастан соғылған және зиянкестермен залалданған дәндердің 50% (бұдан дәндердің қалған 50% негізгі дәнге жатқызылады);
2) қысылған, солған, өскін, суыққа шалдыққан, залалданған, көк;
- 1-4 сыныптағы бидайда – залалдану сипаттамасы жөнінен арамшөптік араласпаларға жатқызылмаған толық немесе бұзылған қара бидай, ешмен дәндері және жабайы бидайлар;
- 5 сыныптағы бидайда – залалдану сипаттамасы жөнінен осы дақылдарға стандарттарға сәйкес астықтық араласпаларға жатқызылған астықтық, астықты бұршақтық және майлы дақылдардың дәндері мен тұқымдары жатқызылады.
5.11.3 Арамшөптік араласпаларға:
- тесіктерінің диаметрі 1,0 мм елеуіш арқылы өткендер;
- тесіктерінің диаметрі 1 мм елеуіште қалғандарда: минералды, органикалық және зиянды араласпалар, улы емес арам шөп өсімдіктердің тұқымдары, бидайдың, қара бидайдың, ешменнің, жабайы бидайдың залалданған дәндері;
- фузариозды дәндер;
- 1-4 сыныптағы бидайда – бұзылмаған қара бидай, ешмен және жабайы бидайдың дәндерінен басқа да астықты, астықты бұршақты және майлы дақылдардың дәндері мен тұқымдары;
- 5 сыныптағы бидайда – залалдану сипаттамасы жөнінен осы дақылдарға стандарттарға сәйкес арамшөптік араласпаларға жатқызылған басқа да астықты, астықты бұршақыт және майлы дақылдардың тұқымдары мен дәндері жатқызылады.
6 Қауіпсіздік талаптары
6.1 Бидайда улы элементтердің, микотоксиндердің, пестицидтердің және радионуклидтердің болуы (1) бекітілген рұқсат етілген деңгейлерден аспауы керек.
7 Қабылдау ережелері
7.1 Қабылдау ережелері – МСТ 13586.3 бойынша.
7.2 Қабылдау кезінде бидай дәнінің әрбір партиясындағы сапа көрсеткіштерін сыныптау талаптарына сәйкес анықтайды, экспорттың партиялардағы құлау санын келісімшарт шарттарына сәйкес анықтайды.
7.3 Араласпалармен бірге салмақтың 15 % артық басқа астықты дәндерінің және астықты бұршақ дақылдарының тұқымдарынан араласпалардан тұратын бидайды, процентте құрамы көрсетіліп басқа дақылдармен бидай қосындысы ретінде қабылдайды.
7.4 Құрамында басқа түрлердің 10% артық бидай дәні бар 2-4 сыныптағы қатты бидайды, 4 сыныптағы жұмсақ бидай ретінде қабылдайды.
7.5 Үлы элементтердің, микотоксиндердің, пестицидтердің және радионуклидтердің болуына бақылауды бекітілген тәртіпте жүргізеді.
8 Бақылау әдістері
8.1 Сынамаларды сұрыптау – МСТ 13586.3, МСТ 28666.2 бойынша.
8.2 Иісін, түсін, түссізденуін анықтау – МСТ 10967 бойынша.
8.3 Зиянкестермен зақымдануын анықтау – МСТ 13586.4, МСТ 28666.1, МСТ 28666.3, МСТ 28666.4 бойынша.
8.4 Ылғалдылығын анықтау – МСТ 13586.5, МСТ 29143, МСТ 29144 бойынша.
8.5 Негізін анықтау – МСТ 10840 бойынша.
8.6 Арамшөптік және астықтық араласпалардың жалпы және фракционды болуын, кішкентай дәндер мен ірілердің болуын, бидай дәндерінің болуын, кішкентай дәндер мен ірілердің болуын, кенемен бұзылғандарды, металломагнитті араласпаларды анықтау әдісі – МСТ 30483 бойынша.
8.7. Жылтырлығын анықтау – МСТ 10987 бойынша.
8.8 Түрлік құрамын анықтау – МСТ 10940 бойынша.
8.9 Дән маңызының (тобы және ИДК көрсеткіші) саны мен сапасын анықтау – МСТ 13586.1 бойынша.
8.10 Құлау санын анықтау – МСТ 7676, МСТ 30498 бойынша.
8.11 Фузариозды дәндерді анықтау – (2) бойынша.
8.12 Қаракүйе саңырауқұлақтарының спорларын анықтау – МСТ 13496.11 бойынша.
8.13 Улы элементтердің, микотоксиндердің, пестицидтердің және радионуклидтердің болуын Қазақстан Республикасының Денсаулық министрлігімен бекітілген әдістер бойынша анықтайды.
9 Тасымалдау және сақтау
9.1 Бидайды таза, құрғақ, бөтен иісі жоқ, зиянкестермен зақымданбаған тасымалдау көліктерінде және астық қоймаларында, берілген көлік түріне қолданыстағы тасымалдау ережелеріне, қалыптасқан тәртіпте бекітілген санитарлық ережелерге және сақтау шарттарына сәйкес орналастырады, тасымалдайды және сақтайды.
9.2 Орналастыруда, тасымалдауда және сақтауда бидай дәнінің ылғалдылығы мен тазалығын есепке алады (нормалар Б қосымшасында көрсетілген).

А қосымшасы
(анықтамалық)
Бидайдың түрін сипаттайтын негізгі сорттарының тізілімі

Бидай түрі
Бидай сорты

(I) жаздық жұмсақ қызыл дәнді
Саратовтық 29
Астықтық-24
Астықтық 3С
Астықтық-Мерейтойлық
Ақмола 2
Қазақстандық тез пісетін
Қарабалықтық 90
Эритроспермум 35
Қарағандылық 70
Омбылық 18
Омбылық 19
Қазақстандық 15

(II) Жаздық қатты

Безенчуктық 139
Дамсингілік 90
СИД – 88
Алмас
Омбылық ақық
Оренбургтық 10

(III) Жаздық жұмсақ ақ дәнді
Саратовтық 42
Саратовтық 55
Альбидум 28
Қазақстандық 4

(IV) Қыстық жұмсақ қызыл дәнді

Остсыз 1
Қызылсуарналық 210
Богарлық 56
Жылтыр 24
Интенсивті
Мироновтық 808
Лютесценс 72
Одессалық 120
Қазақстандық 10
(V) Қыстық жұмсақ ақ дәнді
Аудандырылған (тізілімге
енгізілген) сорттар
Қазақстанда жоқ
(VI) Қыстық қатты
Одессалық мұзтау
(VII) Сыныпталмаған
Сорт жиынтығы

Б қосымшасы
(міндетті)
Ылғалдылығы және таза еместігі жөнінен дән жағдайы

Бидай жағдайы
Бидай үшін нормалар, %

Жаздық
Қыстық
Ылғалдылығы жөнінен

Құрғақ
14,0 артық емес
14,0 артық емес
Орташа құрғақтықты
14,1-15,5
14,1-15,5
Ылғал
15,6-17,0
15,6-17,0
Сулы
17,1 және артық
17,1 және артық

Астықты араласпа жөнінен

Таза
1,0 артық емес
2,0 артық емес
Орташа тазалықты
1,1-5,0
2,1-7,0
Арамшөпті
5,0 артық
7,0 артық

Армашөптік араласпа жөнінен

Таза
1,0 артық емес
1,0 артық емес
Орташа тазалықты
1,1-3,0
1,1-3,0
Арамшөпті
3,0 артық
3,0 артық

В қосымшасы
(анықтамалық)

Библиография

(1) СанЕжН 2.3.2.560-964.01.047-97 Азық-түліктік шикізаттарға және тағамдық өнімдердің сапасы мен қауіпсіздігіне тазалық талаптары.
(2) 1987 жылғы 15 шілдедегі ӘҰ. Сабақтың фузариозын есептеу және бидай дәнінің фузариоздығын көзбен қарау арқылы анықтау жөнінен әдістемелік ұсыныстар.
(3) М 000024-01 Флориметрикалық детектор ретінде Флюорат-02 талдау сұйықтығын пайдаланып ФЭЖХ әдісімен колбаса бұйымдарының сынамаларында, ет және қақталған балықтарда, азық-түлік дәндерінде және олардың қайта өңделген өнімдерінде без(а)пиреннің салмақтық үлесін өлшеуді орындау әдістемесі.
(4) ДСТУ 3768-98 Бидай. Техникалық шарттар (Украинаның мемлекеттік стандарты).
(5) ISO 7970 Жұмсақ бидай. Техникалық шарттар.
(6) ISO 11051 Қатты бидай. Техникалық шарттар.
(7) Бидайға арналған АҚШ ресми ұлттық стандарты.
(8) EEC 8242000 Бидайдың тауарлық дәніне арналған Еуропалық бірлестіктің стандарты.

Түйінді сөздер: техникалық шарттар, сатылып алынатын және жеткізілетін бидай, талаптар, азық-түліктік, азық-түліктік емес, жұмсақ, қатты, сорт, түр, сынып, терминдер, анықтамалар, сипаттама, нормалар, сапаны талдау, қабылдау, тасымалдау, сақтау

№3 Тақырып. ДӘН. Бидайдың дәні маңызының саны мен сапасын анықтау әдістері
1 Қолдану саласы
Осы стандарт бидай дәніне тартаылады және механикаландырылған
құралдар көмегімен дән маңызының саны мен сапасын анықтаудың әдістерін бекітеді.
Әдістер тұтастай тартылған бидайдан алынған қара ұнға қолданылады.
2 Нормативтік сілтемелер
Осы стандартта келесі стандарттарға сілтемелер қолданыған:
ГОСТ 1770-71 Зертханалық өлшемді шыны ыдыс. Цилиндрлер, өлшектер, құтылар, сынауықтар. Техникалық шарттар
ГОСТ 2874-82 Ауыз су. Гигиеналық талаптар және сапасына бақылау.
ГОСТ 4403-91 Жібек және синтетика жіптерінен жасалған елеуіштерге арналған маталар. Жалпы техникалық талаптар
ГОСТ 9147-80 Зертханалық фарфор ыдыс және жабдықтар. Техникалық шарттар.
ГОСТ 13586.1-68 Дән. Бидайдың дән маңызының саны мен сапасын анықтау әдістері.
ГОСТ 13586.3-83 Дән Қабылдау ережелері және сынамаларды сұрыптау әдістері.
ГОСТ 25336-82 Зертханалық шыны ыдыс және жабдықтар. Түрлері, негізгі көлемдері және өлшемдері.
3 Анықтамалар
Осы стандарта ГОСТ 27186 сәйкес теримндер мен анықтамалар қолданылады. Оларға
қосымша осы стандартта келесі термин және оның анықтамасы бекітілген:
Бидай дәнінің шикі дән маңызы: Осы стандартпен қарастырылған әдіспен алынған глиадин мен глютениннен тұратын майысқақ – икемді зат.
4 Әдіс негізі
Әдіс негізі жұмыстарды жүргізуден тұрады:
тұтас тартылған бидайдан алынған қара ұн сұрыптамасынан және ауыз судан қамыр
дайындау.
Қамырды сумен жуып, кейінен жуатын судың артығын алып тастаумен және
қалдықты өлшеу арқылы шикі дән маңызын алу.
5 Бақылау жабдықтары және көмекші құрылғылар
Сынауларды жүргізуде келесі бақылау жабдықтары мен көмекші құрылғылар қолданылады:
дән маңызын жууға арналған құрылғы МОК-1 (МО-1М, МОК-2);
елеуіштер жиынтығымен бақыланып тартудың қажетті ірілігін қамтамасыз ететін
зертханалық диірмен;
қоса құрылған мөлшерлеу дәлдігі 2% су мөлшерлегіші бар зертханалық У1-ЕТК
қамыр илегіш (немесе бөлек ТЛ-1-75 қамыр илегіш және ДВЛ-3 су мөлшерлегіш);
өлшеу кінараттығы 0,01 г жалпы қолдануға арналған зертханалық таразы;
өлшеу кінараты құралдың + 2,5 бірлік шәкілі ИДК-1М; өлшеу кінараты құралдың + 1
бірлік шәкілі ИДК-2; өлшеу кінараты құралдың + 0,1 бірлік шәкілі дән маңызының нысанының өзгеруін өлшегіш;
температура ауқымы + 500 С-ден +1500 С дейін және температураны реттеу дәлдігі
+ 20 С, СЭШ-3 М түрлі құрғату шкафы;
ГОСТ 25336 бойынша ылғалсорғыш;
(1) бойынша өлшеу ауқымы 00С-тан + 500С дейінгі температураны өлшеуге арналған
термометр;
(2) бойынша сым тордан жасалған № 067 елеуіш;
ГОСТ 4403 бойынша жібек матадан жасалған № 38 немесе полиамидті матадан
жасалған № 4143 ПА елеуіш;
қоңыраулы сағат
сиымдылығы 1 дм3 шыны аяқ;
сүлгі;
ГОСТ 2874 бойынша ауыз суы (судың қаттылығы 2,0-7,0 мольсм3 );
диаметрі 10мм және жуандығы 3 мм резеңке дөңгелектер;
қыл қаламдар, қыл шөткелер;
қамырды жаюға арналған құрылғы.
Жоғары көрсетілген метрологиялық мінездемелерді қамтамасыз ететін басқа да өлшеу
құралдарын, жабдықтарын және аспаптарын пайдалану рұқсат етіледі.
Аспаптармен жұмыстарды, әрбір аспаптарға қоса берілетін пайдалану жөніндегі
нұсқаулықтарға сәйкес жүргізеді.
6. Бақылау жүргізуге әзірлік тәртібі
6.1 Сынамаларды сұрыптау ГОСТ 13586 бойынша.
6.2 Дәнді диірменде тартуды дәнді тұтастай тартқанда № 067 сымды тордан елеуіштен
қалқынды 1,0 % аспайтындай және № 38 жібек (немесе № 4143 ПА полиамидті) елеуіштен
өтуі 60-70 % шегінде болғандай жүргізеді.
Тұтастай тартылған дәнді елеуді елеуіштерді тазалау үшін 4-5 резеңке дөңгелектерді қолданумен 1 минуттан кем емес уақыт ішінде өткізу керек.
6.3 Ылғалдылығы 17% артық дәнді сынаған жағдайда және осындай дәнді тартатын
диірменнің болмауы жағдайында, оны далада немесе дәннің 50+10С артық емес қызуы температурасы жағдайында құрғату шкафы, термостат түрлі арнайы құрғату құрылғысында құрғатады.
6.4 Тартылған дәнді әбден араластырады және 25,00 г өлшендіні өлшейді.
6.5 Қамырды илеу және жатқызуға арналған, сондай-ақ дән маңызы дөңгелегін жуу
және жатқызуға арналған судың температурасы 18-200С деңгейінде болуы керек. Судың қажетті температурасы түрлі температурадағы суды араластыру жолымен ұсталады.
7 Бақылауды жүргізу тәртібі
7.1 Қамырды әзірлеу
Суды шақтауды және қамырды илеуді су мөлшерлегіші бар У1-ЕТК қамыр илегіш (ол болмаған жағдайда су мөлшерлегіш ДВЛ-3 және қамыр илегіш ТЛ-1-75, ГОСТ 13586.1-68 бойынша пайдаланады) көмегімен жүргізеді.
Мөлшерлегіштегі лимбты реттеу арқылы талап етілетін су мөлшерін бекітеді (1 кестеге сәйкес) және оны қамыр илегіш кеспекке шығарады. Содан кейін тұтастай тартылған дән өлшендісін кеспекке салады, оны қамыр илегіш басының корпусына қосады және Пуск батырмасын басады.
Илеу басының автоматты түрде тоқтатылғанынан кейін кеспекті босатып алады және цилиндр түрде қалыптасқан қамырды шығарады, штифте және кеспекте қалған қамыр кесектерін алып жалпы массаға қосады.
Қамырдың біркелкі иленбегені жағдайында, оны кеспектен шығармай тұрып, қайтадан илейді.
1 кесте-Қамырды илеуге қажет су мөлшері
Өлшенді салмағы, г
Су көлемі, см3
25
14,0
30
17,0
35
20,0
7.2 Дән маңызын жуу
7.2.1 Қамыр иленгенінен кейін, суланған арнайы құрылғымен 1,5-2 мм қалыңдықты
пластина қылып жаяды және 10 минутқа жатқызыла тұруға суы бар сиымдылыққа (1 дм3кем емес) салады.
7.2.2 Жатқызыла тұру аяқталғаннан кейін қамыр платинасын судан алып шығады,
біртекті қалыпқа түскенге дейін қолмен 2-3 рет қысып дөңгелектейді, содан кейін 5-6 бөліктерге қолмен үзіп бөледі және құрылғының (МОК-1, МОК-1М, МОК-2) төменгі декасының дөңгелек
ортаңғы бөлігіне алдын ала сумен ылғалданған жұмысшы камерасына салады.
7.2.3 Ақаулы (өздік қызған, кепкен, өскіндеген және т.б.), үгіттелмелі, дән маңызы
байланыспайтын бидай дәнінің дән маңызын анықтаған жағдайда жууды I вариант бойынша жүргізеді. Егер құрылғының тұтып алу елеуіштерінде дән маңызы өте көп қалса және процесс соңында жұмысшы камераны ашқан кезде дән маңызы үгітілген түрде (жгутқа қалыптаспаған) болуы байқалса, вариант жуу процесі кезінде бекітіледі.
7.2.4 Жуылған дән маңызын құрғақ алақандар арасында бір рет қысады және өлшейді.
7.2.5 Дән маңызын жуудың режимі мен көлемдері А қосымшасында берілген.
Құрылғыдағы жұмысты әзірлеуші-завод нұсқаулығына сәйкес жүргізеді.
Талданатын өлшендінің салмағы 30-35 г артық болған жағдайда 1 кезеңнің ұзақтығын 1 минутқа көбейтеді.
7.3 Тұтып алу елеуіштеріндегі кебектерге бақылау
Бұл операцияны дән маңызының негізгі массасын жуғаннан кейін жүргізеді. Бұл үшін, тұтып алу елеуіштерінде (жоғары және төменгі) жинақталған кебек бөліктерін құрылғының төменгі декасына салады, камераны жабады және кебектерде дән маңызының қалқындыларының болуын бақылауды нұсқаулыққа сәйкес жүргізеді (А қосымшасы).
Тұтып алу елеуіштеріндегі кебектерді бақылау дән маңызының түйіршіктерінің толық сұрыпталғанына дейін жүргізеді. Егер кезекті алуда кебектерден дән маңызының түйіршіктері алынбаған жағдайда, онда бақылау процесі тоқталады.
Кебектегі бөліктерден жуылған дән маңызының түйіршіктерін кемарадан алып шығады, құрғақ алақандар арасында бір рет сығады, өлшейді және дән маңызының негізі массасына қосады.
Ескерту: 1. Ақырғы рет жуылған сапасы жөнінен қанағаттандырылғысыз әлсіз дән маңызында кебек бөліктерінің болуы рұқсат етіледі.
2. Жоғарыда көрсетілген ұсыныстарды сақтай отырып құрылғыда жууға келмейтін дән маңызын жуылмаған ретінде есептейді.
7.4 Шикі дән маңызының сапасын анықтау
Дән маңызының қаттылық ерекшеліктерін ИДК түрлі аспаптарда анықтайды. Бұл үшін, әбден жуылған және өлшенген дән маңызынан 4 г өлшендіні алад, 3-4 рет саусақпен қысып илейді, дөңгелек нысанға түсіреді және 2 кестеге сәйкес ішіне су құйылған шыны аяққа жатқызылуға салады.
2 кесте
Дән маңызын жуу алдындағы қамырдың жатқызылу варианттары
Талдау алдында дән маңызы дөңгелегінің жатқызылу уақыты, мин
1
7
2
9
Егер жуылған дән маңызының негізгі салмағы 4 г кем болса, онда оның сапасын анықтау үшін жетіспейтін санды кебектерден алынған бөліктен қосады.
Егер дән маңызы үгітіліп жатса және жуғаннан кейін губка тәріздес, шашыраңқы түрде болса, және дөңгелектенбес, онда аспапта анықтамай-ақ сапасы жөнінен III топқа (қанағаттандырылғысыз қатты) жатқызады.
Егер жуылған дән маңызының салмағы 4г кем болса, онда тұтастай тартылған дән өлшендісін ұлғайту қажет (1 кестеге сәйкес) және дән маңызын қайтадан жуу керек.
Дән маңызының қаттылығын өлшеу нәтижесін ИДК түрлі аспаптың шартты белгілерімен көрсетеді және олардың беретін мәндеріне қарай дән маңызын 3 кесте талаптарына сәйкес сапа тобына жатқызады.
3 кесте
Шартты біліктердерді аспап көрсеткіштері
Сапа тобы
Дән маңызының сипсттамасы
0-ден 15-ке дейін
III
Қанағаттандырылғысыз қатты
20-дан 40-қа дейін
II
Қанағаттанарлық қатты
45-тен 75-ке дейін
I
Жақсы
80-нен 120-ға дейін
II
Қанағаттанарлық әлсіз
105-тен 120-ға дейін
III
Қанағаттандырылғысыз әлсіз
8 Бақылау нәтижелерін өлшеу ережелері
Бастапқы өнім салмағына пайыздық қарым-қатынаста көрінетін шикі дән маңызының
санының (X) дәндігі екінші ондық белгіге дейін төмендегі формула бойынша
анықталады: X= Мкх100 , мүнда
М3
Мк- шикі дән маңызының салмағы, г
М3- тұтастай тартылған дән өлнендісінің салмағы, г
9 Бақылау нәтижелерін ресімдеу ережелері

9.1 Шикі дән маңызын анықтау нәтижелерін талдауға арналған карточкаларға екінші ондық санға дейінгі дәлдікпен, ал сапасы туралы құжаттарға -1,0% дейінгі дәлдікпен қояды.
9.2 Талдау нәтижесін келесі үлгіде дөңгелектейді: алынып тасталатын сандардың ең біріншісі 5 кем болса , онда соңғы сақталатын санды өзгертпейді, егер алынып тасталатын сандардың ең біріншісі 5 артық немесе тең болса, онда соңғы сақталатын санға 1 қосады.
9.3 ИДК түрлі аспап таблосынан көрсеткіштерді алуды берілген аспаптың 1 шартты бірлігіне дейінгі дәлдікпен жүзеге асырады.

10 Бақылаудың рұқсат етілетін кінәратының шегі
10.1 Бақылау жабдықтарын және көмекші құрылғыларды пайдалану жөніндегі барлық талаптар мен ұсыныстарды сақтаған жағдайда, бірдей дән сұрыптамасы мен бірдей аспаптарды пайдаланып, бір лаборантпен бір уақытта немесе бірінен кейін бірін жылдам өткізген жағдайда, екі даудың нәтижелері арасындағыайырмашылықта шикі дән маңызының саны 0,5% артық және ИДК түрлі аспаптың шартты бірлігінің 5 артық болмауы тиіс.
10.2 Анықтау нәтижелері жөнінен талас туындаған жағдайда, дән маңызы жуылған
әдіспен бақылау таңдауы жүргізіледі.
Бақылау және алғашқы талдаулар аласындағы рұқсат етілетін айырмашылықтар төмендегілердін аспауы керек:
шикі дән маңызының саны жөнінен + 1%
Дән маңызының сапасы жөнінен – ИДК түрлі аспаптың + шартты бірлігі.
10.3 Егер алғашқы талдаудың деректерін бақылау талдаулары нәтижелерімен
салыстырғанда рұқсат етілерін айырмашылықтардың бекітілген шектерінен шықпайтын болса, онда алғашқы талдаудың нәтижелері дұрыс болып есептеледі. Рұқсат етілетін айырмашылықтардан асып кеткен жағдайда дұрыс деп бақылау талдауының нәтижелерін есептейді.
Шикі дән маңызын анықтауда талдаудаулар арасындағы рұқсат етілетін
айырмашылықтарды шамаларға 1% дейін, дән маңызының сапасы жөнінен ИДК 5 шартты белгісіне дейін дөңгелектелетін шамаларға жатқызу керек.

№4 Тақырып. Сынаманы пісіру әдісі арқылы ұнның сапалылығын бағалау.

Жұмыстың мақсаты: Нан пісірудегі ұн спалылығымен пісіру үлгілерінің тәсілдерін бағалауды алу.
Құрал – жабдықтар, реактивтер: Үстелдік және техникалық таразылар, Л-101 немесе ЛТ-900 зертханалық қамыр илеу, қамыр қалпында болуына арналған термостат,ЛППЛ-53 айналатын зертханалық нан пісіру пеші, нанға пішін беретін пішінділер, (негізгі 10*15см, үстіңгі жағы 12*17, биіктігі 10см) , қамырға арналған ыдыс, ашытқы, тұз.
Жалпы жағдай: Нан пісіру жетістігі – ұнның сапалық көрсеткіштерінің негізі. Ұн құрама жем зауыттарында зертханалық пісіру МЕСТ-9404-60 тісілдерімен өндіру бағаланады.
Тәсілдік көрсеткіштер: Жұмысты 2-3 студенттер топқа бөлініп орындайды. Жұмыс уақытының созылуы 6 сағат.
Келесі операциялар МЕСТ 9404- 60 тәсілдерінің негізінде қарастырылады:
-шикізатты дайындау,
-қамыр қоспасын араластыру,
-қамыр иленуі және көтерілуі,
-қамырға пішін беру,
-қамыр тұрақтылығы,
-нанның пісуі,
-нанның сапалылығына баға беру;

Келесі қамыр бусыз тәсіліндегі рецептура: ұнның құрғақ затпен шешімінде - 960г, тұздары – 15г, престелген ашытқылар 30г. Фактілі ылғалдылықпен есептегенде ұнның мөлшері (тм, г) мына формулада:
тм = 960*100100-w, (1)
мұнда: 960 – ұнның құрғақ затындағы масса,г;
w – ұнның ылғалдылығы, % ;
Судың мөлшерін қамыр қоспасына к\кті мына формуламен есептейді:
тв=(960+тд.с+тс)*100\100-wт -(тм+тд+тс.ф) , (2)
мұнда: 960 – ұнның құрғақ массасы, г;
тд.с-құрғақ ашытқы массасы, г (престелген ашытқының ылғалдылығын 75%-пен қабылдайды).
тс-құрғақ тұздың массасы,г;
тм-фактілі ылғалдылық б\ша ұнның массасы, г;
тс.ф-фактілі ылғалдылықпен тұздың массасы, г;
тд-фактілі ылғалдылықпен ашытқының массасы, г;
wт-қамыр ылғалдылығы, % (жоғарғы сортта – 43,5; бірінші сортта – 44,5; екінші сортта – 45,5)
Ұн мен судың мөлшері қажетті пісіру үлгісіне сай анықталады (31 кесте)
31 кесте. Ұн және су мөлшері, бидай ұнынан жоғарғы, бірінші және екінші сорттарының ұн ылғалдылығына тәуелді қажетті нан пісіру үлгісі.
Ұн ылғалдылығы,%
Ұн мөлшері,г
Пісіруге арналған ұн сұрыптарына қажетті су мөлшері,г
Ұн ылғалдылығы, %
Ұн мөлшері,г
Пісіруге арналған ұн сұрыптарына қажетті су мөлшер,г
10,0
10,1
10,2
10,3
10,4
10,5
10,6
10,7
10,8
10,9
11,0
11,1
11,2
11,3
11,4
11,5
11,6
11,7
11,8
11,9
12,0
12,1
12,2
12,3
12,4
12,5
12,6
12,7
12,8
12,9
1066
1068
1070
1071
1072
1073
1074
1075
1076
1077
1079
1080
1081
1082
1083
1085
1086
1087
1088
1090
1091
1092
1093
1095
1096
1097
1098
1100
1101
1102
628 659 692
626 657 690
624 655 688
623 654 687
622 653 686
621 652 685
620 651 684
619 650 683
618 649 682
617 648 681
615 646 679
614 645 678
613 644 677
612 643 676
611 642 675
609 640 673
608 639 672
607 638 671
606 637 670
604 635 668
603 634 667
602 633 666
601 632 665
599 630 663
598 629 662
597 628 661
596 627 660
594 625 658
593 624 657
592 623 656
13,0
13,1
13,2
13,3
13,4
13,5
13,6
13,7
13,8
13,9
14,0
14,1
14,2
14,3
14,4
14,5
14,6
14,7
14,8
14,9
15,0
15,1
15,2
15,3
15,4
15,5
15,6
15,7
15,8
15,9
1103
1105
1106
1107
1108
1109
1111
1112
1114
1115
1116
1117
1119
1120
1121
1123
1124
1125
1127
1128
1130
1131
1132
1133
1135
1136
1137
1139
1140
1141
591 622 655
589 620 653
588 619 652
587 618 651
586 617 650
585 616 649
583 614 647
582 613 646
580 611 644
579 610 643
578 609 642
577 608 641
575 606 639
574 605 638
573 604 637
571 602 635
570 601 634
569 600 633
567 598 631
566 597 630
564 595 628
563 594 627
562 593 626
561 592 625
559 590 623
558 589 622
557 588 621
555 586 629
554 585 618
553 584 617

Ескертпе: Престелген ашытқымен пісірілген нанға есептелген.
Ашытқы және тұз техникалық таразыда дәлдігі 0,1г-ға дейін өлшенеді, ұнды дәлдігі 1г-да.Суды көлеммен өлшеу шешілген. Қамырды зертханалық қамырараластырғыш машинада біркелкі консистенциямен 2,5 – 3минут аралығында араластырады.
Қамырды көтерілу кезде 320С т-да ұстау керек.Бұдан бұрын қамыр иленуінен кейін термостатқа қояды. Температура термостатта 320С, ауаның қатысты ылғалдылығы 80-85%. Қамырдың көтерілу ұзақтығы:-170мин. Қамырды басу екі рет қайталанады: көтерілудің басталуынан 60 және 120 минуттан кейін. Қамыр көтерілгеннен кейін өлшеп және бірдей массадағы үш нанға бөледі: екі пішінді және бір жалпақ. Барлық үш нанды 320 С температурадағы термостатқа орналастырады және тұрақтылығы үшін 80-85% қатынасты ылғалдылық.
Органолептикалық тұрақты жалғасуы анықталады және 40-тан 70-80 минутқа дейін аралығында ұнның күштілігіне тәуелді пісіріледі.
Нан айналатын зертханалық пештің (ЛППЛ-53) ылғалды пісіру камерасында пісіріледі.
Пісіру температурасы 210-2300С. Нанның пісіру уақыты ұнның сортына және қандай наның пісірілуінде: пішінді не жалпақ.
(32 кесте) Нанның пісіру ұзақтығы,минут.

Ұн сұрыптары
Нан пісіру ұзақтығы, мин

пішінді
жалпақ
Жоғарғы
Бірінші
Екінші
30
32
35
28
30
32

Нан сапасы пісірілгеннен кейін 4 не 24 сағат ішінде бағаланады.Дайын нанды 1г дәлдікте өлшейді.
Пішінді наның көлемін арнайы приборда анықтайды(16 сурет). Жалпақ наның биіктігі Н және оның диаметрі сызығымен анықталады.
Органолептикалық бағалау пішінді нандардың келесі көрсеткіштерін береді.Нанның сыртқы көрінісі – пішіннің симметриялылығы және дұрыстығы; шетінің түсі (алтын-сары, қоңырқай және т.с.с);Жұмсақтығының түсі (ақ, ашық сұр, сұрқай, сары-түнекті).Нанның иісі (орташа,өзіндік нандық, бөтен); Дәмін және үлпілдектілігін жеу арқылы анықтайды;
Қабығының қалыңдығы және біркелкі бөлінгені, көтерілу деңгейі анықталады (ұсақ, орташа, ірі, біркелкі, әр түрлі, жіңішкелі, жуанды);
Жұмсақ эластикті саусақ батыру арқылы анықтайды, егер нан пішіні осыдан кейін қайтадан толық қалпына келсе, онда эластиктылығы жақсы деп саналады.
16 сурет. Нанның көлемін анықтайтын құрал

№5 Тақырып. Бидай және бидай өнімдерінің күлділігін анықтау

Жұмыстың мақсаты: Бидайды қабылдау барысындағы сапа көрсеткіштерін, оның ішіндеу күлділікті анықтау әдістерін меңгеру
Мақсаты, негізгі принциптері және негізгі реті осы мемлекетаралық стандарттау жұмысын іске асыру үшін МЕСТ 1.0-92 мемлекетаралық стандарттау жүйесі. Негізгі жағдайы және МЕСТ 1.2-97 Мемлекетаралық стандарттау жүйесі мемлекетаралық стандарттар, ережесі мемлекетаралық стандарттар бойынша үсынымдар. Өңдеу реті, түсінігін жаңаруы.
Стандарт туралы мағлұматтар.
1. Бүкіл Ресейлік ғылыми-зерттеу институты жетілдірілген.
Ол Ресей Федерациясының федералды метрология және техниканың реттеу агенттігімен құрылған.
2. Метрология сертификаттау, стандарттау бойынша Еуразиялық Кеңеспен қабылданған (протокол № 22-2002 6-шы қарашадан 2002 ж бастап).

Лек (ИСО 3166) 00497 бойынша мемлекеттің қысқаша атауы
Лек (ИСО 3166)00497 бойынша мемлекет коды
Халықтық станд. органдарының қысқаша атауы
Армения
FV
Миниторгэконом развития
Беларусь
BY
Госстандарт Республ.Беларусь
Қазақстан
KZ
Госстандарт Қазақстан Республкасының
Қырғызстан
KG
Қырғызстандарт
Молдова
MD
Молдова-стандарт
Ресей Федерациясы
RU
Ростехрегулирование

3. Нағыз стандарт халықаралық стандартқа қарағанда модифицирленген ИСО 2171:1993 Бидай және оның тартылған өнімі. Жалпы күл мөлшерін анықтау.
Сәйкестену дәрежесі – модифицирленген МОД.
Нағыз стандарт соған сәйкес МЕСТ Р 51411-99 (ИСО 2171-93). Бидай және оның өңдегендегі өнім. Күлділіген анықтау.
4. 21 мамыр 2008 ж бастап Қазақсьан Республикасының техникалық реттеу және өндіріс министрлігінің метрологиясы және сауда комитетімен іске қосылған, № 249-од 01 қаңтар 2009 ж бастап Қазақстан Республикасының стандарты болып табылады.
5. 1-ші енгізілген.
Бидай және оның өңдегенді өнімі.
1. Қолданылу облысы.
Сату мақсатындағы бидай және өңдегендегі өніміндегі күлділігін анықтау әдісін нағыз стандарт орнатады.
Ол әдіс крахмал, өндірістік крахмалға қолданылмайды, сонымен қоса бидай және оның өніміне, жемдік мақсатқа қолданылатын және егуге арналған бидайық және бұршақтық мәдениетке де. Нағыз стандарт бидай және оның өнімін экспорт. Импорттық мақсатта қолданылады.
2. Нормативтік сілтеме.
Нағыз стандартта келесі стандарттарға сілтеме қолданылады.
МЕСТ 450-77 Техникалы хлорлы Са. Техникалық шарты.
МЕСТ 3118-77. Тұзды қышқыл. Техникалық шарты.
МЕСТ 3956-76. Сишекагель техникасы. Техникалық шарты.
МЕСТ6613-86. Квадратты ұялы сым темірлі торы. Техникалық шарты.
МЕСТ 6709-72. Дистильденген су. Техникалық шарты.
МЕСТ 9147-80. Фарфорлы хертханалық ыдыс және құрылғын. Техникалық шарты.
МЕСТ 17299-78. Техникалық этил спирті. Техникалық шарты.
МЕСТ 19909-90. Тигель, чашка, колба, ворона, пробирка. Жалпы техникалы шарты.
МЕСТ 25336-82. Әйнекті лабораториялық ыдыс және құрылғы.
Түрі, негізгі параметр және өлшемі.
МЕСТ 29143-51 (ИСО 712-85) Бидай және бидай өнімі. Ылғалдылығын анықтау.
МЕСТ 31003-2002 (ИСО 950;1979) Бидайлық. Бидай үлесін алу.
МЕСТ ИСО 2170-97. Бидайық және бұршақтық. Ұсақталған өнімнен үлгі алу.
3. Терминдер және анықтаулар.
Нағыз стандартта келесі терминдер анықтаулармен қолданылады. Күлділік: өртенбеген қалдық, әдіс бойынша өртегеннен кейін алынған өлшенді, нағыз стандартта көрсетілген.
4. Әдістеу.
Әдіс херттелетін өлшендіні ауа қолданылуымен температурасы (900+100С) органикалық заттардың толық жануына негізделген.
5. Реактивтер.
5.1. Этил спирті МЕСТ 17299, 95% ерітінді.
5.2. Тұз қышқылы МЕСТ 3118.
5.3. Дистильденген су МЕСТ 6709.
5.4. Техникалық хлорлы кальций 450.
5.5. Техникалы силикагель МЕСТ 3956.
6. Құрылғылар.
6.1. Диірмен:
А) жеңіл тазаратын, өлі ауданның үлкен көлемімен;
Б) ірілігі бойынша біркелкі өнім алынады;
В) шрот алынады, бөлшектің ірілігі бойынша:
1,6 мм ... 0 %
1,0 мм ... 10%
0,5 мм ... 50%
6.2. Торлы сымтемір. № 1,6; 1; 0,5 МЕСТ 6613.
6.3. Тесуге арналған тигель МЕСТ 9147 немесе МЕСТ 19908 платина немесе басқа материалдан, оған анализ әсер етпеу керек, сыйымдылығы 20 см3, тұп ауданы 15 см3.
6.4. Муфильдік пен желдеткішімен.
6.5. Эксикатор МЕСТ 253 36. Ішкі диаметрі 18 см тубусты, фарфорлы немесе алюминий пластикасымен кептіру агентілген (хлорлы кальций МЕСТ 450, фарфорлы ангидрид немесе көк сишкагель МЕСТ 3956).
6.6. Зертханалық таразы.
6.7. Жылу тұрақты пластина.
7. Үлгі таңдау.
Үлгі таңдау – МЕСТ 31003 және МЕСТ ИСО 2170.
8. Үлгіні дайындау.
8.1. Бүтін бидай және ірі ұнтақ өнімі.
Үлгіні анализға дайындау үшін алдын-ала бірнеше грамм ұстақтап, алынған өнімді диерлиннегн алады. Сосын 25 г өнімді ұсақтайды.
8.2. Өте ұсақталған өнім.
МЕСТ 6613 № 1,6 ситодан өнім өтсе, оны ұсақталмайды. № 1 МЕСТ 6613 ситодаға қалдық 10% болуы керек, ондағы тесік № 05 МЕСТ 6613 50% өнімі болуы қажет.
9. Анализ өткізу.
9.1. Тигельді дайындау.
Тигельді қайнаған тұз қышқылында өңдеп, оны сумен жуады. Қолданбай тұрып тигельді муфильді пеште 9000С теседі. Сосын тигельді комната t0-да суытады. (1 сағатқа)
9.1. Ылғалдығын анықтау.
Ылғалдығын ұсақтаған соң МЕСТ 29413 бойынша анықтайды.
9.3. Өлшенде дайындау.
Үлгіден келесі өлшендіні алады:
А) 5-6 өнім, 1 % құрғақ заттағы күл;
Б) 2-3 өнім, 1% күлден көп құрғақ затқа.
Өлшенген өлшенліні тигельге салады.
9.4. Күлденуі.
Өлшенді біркелкі күленуі үшін алдын ала 1-2 см2 этил спиртімен ылғалдандырады.
Есігі ашық муфельді пешке тигельді орналастырады, өлшенді күйген соң, тигельді муфельді пег ішіне 9000С t0—ға орналастырады. Күлдену барлық өлшенді өртенгенде болады. Күлдену деп, өлшенді ақ болғанын айтады, ол 2 сағ созылады.
10. Қорытындыны өңдеу.
Күл мөлшері Х, % құрғақ затқа берілген
х = m1 * 100 m0 * 100 100 - H
m0 - өлшенді массасы, Г
m1 - қалдық массасы, г
H – үлгі ылғалдығы, %
11. Анализге есеп беру:
- үлгі таңдау әдісі;
- нағыз стандартқа сілтеме қолданылатын әдісі;
- алынған қорытынды;
Лаборатория зерттеу қорытындысы
Лабораториялық зерттеу Халықаралық білім және бидай тезнологиясы ассоциациясымен 1989 ж орындаған. Статикалы қорытынды, ИСО 5725 бағаланған.
Көрсеткіш
Бидай дәні
Бидай ұны І
Бидай ұны ІІ
Бидай арпа ұны
Сұлы кебегі
Лаборатория саны
14
13
7
12
12
Жалпы күл шығу орташа үлкендігі, %
1,817
0,725
0,516
0,946
2,530
Орташа квадратты шөгу, Sr %
0,0134
0,0104
0,0017
0,0071
0,0150
Шөгу өзгерісінің коэффициенті %
0,740
1,44
0,336
0,749
0,588
Шөгу 2,83 Sr, %
0,0376
0,0292
0,0049
0,0198
0,420
SR орташа квадратты өнімділігі, %
0,0283
0,0142
0,0118
0,0185
0,0210
Өнімділік өзгеру коэффициенті,%
1,56
1,95
2,28
1,95
0,837
Өнімділік 2,83SR, %
0,0790
0,0397
0,0330
0,0517
0,0590

ИСО 5725-86. Анализ әдісінің дәлдігі.

Бақылау сұрақтары:
1. Қандай құрылғылар қолданылады?
2. Анализді өткізу реттілігін айтыңыз?
3. Үлгіні таңдау әдісі?
4. Қорытындыны жасау жолдары?

Қолданылатын әдебиеттер:
1.А.И.Стародубцева, В.С.Сергунов. Практикум по хранению зерна, Москва ВО Агропромиздат 1987.143-144стр.
2. МЕСТ 28418-2002
3. Г.А.Егоров, З.Д.Гончарова, Т.П.Петренко Практикум по технохимическому контролю производства хлебопродуктов,-М.: Колос, 1980.-192с

№6. Тақырып.
Астық түйірлердің сапалық көрсеткіштерін анықтау
Бидайдың шынылығын анықтау әдістері

Жұмыстың мақсаты: Бидайдың шынылығын анықтау арқылы оның сапасына баға беруді және әдістеменің қалай жүргізу қажеттілігін меңгеру

Жабдықтар: Диафоноскоп ДСЗ-2 кассетасымен және ДСЗ-2с маркалы счетчигімен, зертханалық таразылар, шпатель, құрастырылатын тақта, бритва.

Зерттеуге дайындау: бидайдың орташа үлгісінен 50 грамм мөлшерінде бидай немесе күрішті алып оны бөгде қоспалар мен бидай қоспаларынан тазартады.
17,0% ылғалылықтағы бидайды 500С артық емес температура кезінде ЛСА зертханалық шкафында немесе термостатта, кептіру шкафтарында кептіреді.
Тазартылған бидайдан 10 г өлшеп алады.
Зерттеуді жүргізу: Диафаноскоп кассетасына жүз бидайды салады да, кассетаны диафоноскоптағы өз орнына қояды. Диафоноскопты қосқанда кассетаның астынан жоғары вольтты жарық түсіру арқылы анықтайды. Жарық түскен кезде шынылықтың үш түрі бойынша ажыратуға болады.
1) Шынылықты
2) Жартылай шынылықты
3) Ұндық
Қолмен анықтаған кезде 100 бидайды бөліп алып, бритва көмегімен екіге жарады. Бір бөлігіне қарағанда мөлдір болып тұрса, шынылы, жартысы ұнды болған кезде жартылай шынылы, ал толығымен ақ болғанда ұнды деп ажыратады.
Бидайдың жалпы шынылығын пайыздық қатынаста формула бойынша табуға болады:

Мұндағы, Пс – толығымен шынылықтағы бидай саны, дана
Чс – жекеленген шынылықтағы бидай саны, дана

Бақылау сұрақтары:
1. Шынылықтың түрлерін атаңыз?
2. Диафаноскоппен жұмыс жүргізу реттілігі?
3. Бидайдың жалпы шынылығын қалай табуға болады?

1000 дәннің массасын анықтау әдісі
Жұмыстың мақсаты: Осы әдістің негізі бидай өлшендісін өлшеуге негізделген, толық дәнді бөліп алуға, қалдықты өлшеуге, толық дәнді санауға негізделген, сосын оның саны бойынша толық дән массасына бөледі, сосын 1000 дән бойынша әдіс қорытындысы шығарылады.
1.Таңдалынған үлгі алу әдісі.
Таңдау үлгісі- МЕСТ – 13586.3
2. Құрылғылары.
Бөлгіш.
Лабораториялық таразы жалпы қолданылу шегі ±10,00 мг жіберіледі.
Дәнді санауға арналған құрылғы ("Нумиграл" фотоэлектрлі есептегіш және басқа есептегіштер).
Бөлшектің тақташасы, штамб және пинцет.
3. Анықтауды өткізу МЕСТ 10842-89
3.1 Дәннің фактілі ылғалдылығы болғандағы 1000 дәннің массасын анықтау.
3.1.1. Орташа үлгіден дән өлшемдісін бөліп алады. Оның массасы зерттелетін мәдениеттің 500 дәнінің массасына жақын, және жіберілетін өлшеу шегі ±10,00 мг өлшемдіден толық, дәндерді теріп алады, ал қалдығын жіберілген шегі ± 10,00 мг өлшейді.
3.1.2. Өлшемді массасынан қалдық массасын алу әдісімен бітеу дән массасын анықтайды.
3.1.3. Өлшемдіден таңдап алынған бітеу дәндерді құрылғыға тесілі есептегіш көмегімен немесе қолмен есептейді. Әрбір анықталғанды екі параллель өлшемдімен жүргізеді.
3.2. Құрғақ затқа 1000 дәннің массасын анықтау.
Егерде құрғақ затқа 1000 дәннің массасын орнатқанда, орташа үлгіден бір уақытта 1000 дәннің массасын анықтауға алынған өлшемдімен қоса, екі өлшемді ылғалдылығын МЕСТ – 13586.5 бойынша алынады.
Ал қалған анықтау 3.1-дегідей жүргізіледі.
4. Қорытындыларды өңдеу.
4.1. 1000 дәннен массасын (мор) грамдалған дәннің фактілі ылғалдылығы бойынша мына формуламен анықтайды:
мор=m*1000N
мұндағы: m-бітеу дән массасы, г;
N-массадағы бітеу дән, шт.
4.3. Соңғы қорытынды үшін орташа арифметикалы екі 1000 дәннің массасы үшін қорытынды анықталады, егер айырмашылық пайыз бойынша жоғарыламаса:
10 – 1000 дәннің 25,0 г массасы болса,
6 – 1000 дәннің 26,0 г және одан көп массасы болғанда.
4.2. Грамдағы 1000 дәннің массасын (Mc) құрғақ зат үшін мыны формуламен анықтайды:
Mc=m(1000-ω)100
Мұндағы : ω- дән ылғалдылығы.
4.4 Егер айырмашылық жіберілетін нормадан жоғары болса, онда анықтауды қайталайды және соңғы қорытынды ретінде орташа арифметиканы қорытындының екіншісін алады. Егер олардың арасындағы айырмашылық жіберілетін нормадан аспаған жағдайда.
4.5 Алынған қорытындыны домалақтау келесідей болады: егер бірінші лақтырылатын санымыз 5-ке тең немесе үлкен болса, соңғы сақталатын санды бірге үлкейтеді. Егер 5-тен төмен болса, онда оны өзгеріссіз қалтырады.
4.6 1000 дән массасының соңғы қорытындысын былай көрсетеді:
- екіншісін ондық белгіге дейін – егер 1000 дән массасы 10 г-нан төмен болса;
- біріншісін ондық белгіге дейін – егер 1000 дән массасы 10 г-нан жоғары болса, бірақ та 100 г –нан жоғары емес;
- бітеу санға дейін - егер 1000 дән массасы 100 г-нан асса.

Өзгеріс №1 МЕСТ 10842-89 Бидай 1000 дән массасын анықтау әдісі.
Енгізілген күні: 1995.06.01.

Мемлекет атаулары.
Стандарт бойынша халықтық орган атаулары.
Әзірбайжан
Азпосстандарт
Армения
Армгосстандарт
Беларусь
Белстандарт
Грузия
Грузстандарт
Қазақстан
Қ.Р. мемлстандарт
Қырғызстан
Қырғызстандарт
Молдава
Молдовастандарт
Ресей
Госстандарт Ресейдің
өзбекстан
узгостандарт
Украина
Госстандарт украина

Стандарт атауларын жаңа редакцияда берілуі: Тұқымдық және егіндік дән және майлы мәдениет тұқымы. 1000 дән немесе 1000 тұқым массасын анықтау әдісі.
Кіріспе бөлімнің жаңа редакияға берілуі: Нағыз стандарт егіндік мәдениет және тұқымдық дәнге таралған, сонымен қатар майлы мәдениет тұқымы және 1000 дән немесе 1000 тұқым массасының анықтау әдісін орнатады.
1-ші бөлімді жаңа редакцияда берілуі.

1.Таңдаулы үлгі алу әдісі.
1.1. Таңдаулы бидай үлгісі – МЕСТ 13586.3 бойынша;
1.2. Майлы мәдениет дәнінің таңдаулы үлгісі – МЕСТ 10852 бойынша
2-ші бөлім. Екінші абзацты жаңа редакцияға беру. зертханалық таразы жалпы қолданылуы жіберілетін шегі ± 0.01 г.
3.1. 3.1.1 тараудың жаңа редакцияға берілуі: 3.1 1000 дән немесе 1000 тұқымның фактісіне ылғалдылығы бойынша майлы мәдениеттің массасын анықтау.
3.1.1. Дәннің орташа үлгісінен немесе майлылы тұқымынан екі өлшемдіні бөләп алады, әрбіреуінің массасы 500 дән немесе 500 тұқымға жақын, және оларды екінші ондық белгіге дейін зертханалық татазыда өлшейді.өлшемді массасы анализ үшін жоғарыда берілген.
Өлшемдіден бәтеу дән немесе тұқымды алады, ал қалды,ын екәншә ондық белгіге дейінгі дәлдікпен өлшейді.
Ал қалған бөлімдерді жоғарыда берілген.

Мәдениет атаулары
Анализ үшін өлшем массасы г
Мәдениет атауы

Бобты
250
Арпа
4,5
Қарақұмық
15
Рапс
2,5
Жүгері
150
Күріш
15
Қыша
2
Рожь
15
Клицевина
150
Рыжик
0,7
Ас бұршақ
150
Соя
85
Күнжіт
1,5
Сурепица
2,5
Майлы
4
Тритикале
20
Нут
150
Чичевина
25
Сұлы
20
Чина
100
Бидай
25
Ячмень
25
күнбағыс
30 кәдімгі 60 іріге
фасоль
200

Бақылау сұрақтары:
1.Анықтауды өткізу жолдары қалай жүреді?
2.Қолданылатын құрылғыларды атаңыз?
3.Таңдаулы үлгіні алу әдісін айтыңыз?

Клейковина сапасы бойынша бидай ұнының сапасына баға беру.

Жұмыс мақсаты. Клейковина сипаттамасының санымен сапасы бойынша ұн сапасын бақылау әдістемесін игеру.

Қондырғылар және құрылғылар. 1-ші класты дәлдіктегі техникалық таразы; ИД1-1 қондырғысыз 25 мл өлшейтін цилиндр; 00С-500С-қа дейін температураны өлшейтін термаметр. Фарфорлы келі-келсап қақпақты; қалақшаға немесе пестик; орамал.
Жалпы жағдайы. Клейковина – бұл гидротирленген гель, бидай ұнынан жасалған қамырды жуған кезде қолда қалып қояды. Клейковина негізінен ақуыздардан, аздаған крахмалдан, клетчаткадан, майлардан және минералды заттардан тұрады. Қара бидай ұны нан клейковинаны ерекше әдісті қолдану арқылы алуға болады.
Ұндағы клейковинаның құрамы созылмалылығы бидай ұнының нан пісіру қасиеттеріне тәуелді. Сондықтан ұндағы клейковинаның саны мен сапасына баға беру қажет.
Мекеменің ережелеріне сәйкес, диірмендегі технологиялық үрдісті жүргізу шарттарына байланысты, клейковина мөлшері төмендегідей: жоғарғы сорт ұнында – 28%ден төмен емес, 1-ші сорт - 30% аз емес, 2-ші сорт – 25 аз емес, обойлы - 20% аз емес болуы керек.
Сапасы бойынша клейковина ІІ-ші топтан төмен болмауы керек.
Әдістемелік нұсқаулар. Жұмысты әрбір студент өз бетінше орындайды. Ұзақтығы 2 сағат.
Ішкі клейковинаның саны мен сапасын анықтауда МЕСТ 9404-60 келтірілген әдістемені қолданады. Осы стандартқа сәйкес клейковина (желілеме) сапасы түсі бойынша сипатталады (ашық, сұрт, қою), созылмалығы (қысқа 10 см-ға дейін, орташа 10-20 см; ұзын – 20дан жоғары) және созылмалы (жақсы, қанағаттанарлықтай және қанағаттанарлықсыздай). Клейковина түсі жуғаннан кейін бірден анықтайды.
Клейковинаны созылмалыққа анықтау үшін жалпы массадан 4 г өлшенді алады, саусақтармен жыжиды, шарик жасайды да ыдысқа температурасы 18+-200С су құйып 15 мин салады. Бұдан кейін ол шарик созылады.
Созылмалығын бастапқы клейковина қалпына келу уақытына байланысты анықтайды.
Жақсы созылмалы клйековина өзінің бастапқы қалпына толығымен келеді. Қанағаттанарлықсыз мүлдем бастапқы қалпына келмейді, ал қанағаттанарлық осы екеуінің ортасында.
Созылмалығына байланысты 3 топқа бөлінеді: І – созылмалығы жақсы клейковина, созылуы бойынша – ұзын немесе орташа, ІІ – жақсы созылатын клейковина, созлуы бойынша – қысқа; ІІІ – аз созылмалы клейковина - созылуы аз, қысқа, созған кезде үзіліп кетуі мүмкін.
Сонымен қатар сапалы клейковина сипаттамасына зертханада ИДК-1 құрылғысын қолданады, бұл қондырғы нақтылы көрсеткіштер береді. Оны қолданған кезде жуылған клейковинадан 4 г өлшенді алып 18+-200С температурада 15 мин жатқызып қояды.
Осы уақыт біткенге дейін клейковина шаршы қондырғы үстеменің ортаныса орналасады, сол кезде Пуск кнопкасын басып 2-3 секунд ұстап тұрады. Осы кезде жүк клейковинаға жайлап түседі. 300С өткеннен кейін автоматты түрде ауысуы тоқтайды, Отчет жанады. Құрылғыдағы нұсқама шаманы көрсетеді, кей кездері клейковина қасиетін жақсартады. Клейковинаның градация топ бойынша сапасы 17 кестедегі көрсеткіштер бойынша жазылуы тиіс.
Сынақтан кейін клейковина шаригін үстелден алынып, үстелді құрғатып сүртеді. Сынақ алдында қондырғыны ток көзіне қосу керек, жұмыс бастамасытан 20 мин бұрын қосамыз, жұмыс барысында ол желіге қосылып тұру керек.

17 кесте. ИД1-1 қондырғысын пайдаланған кезде клейковина сапасы:
Құрылғы көрсеткіші
Клейковина сапасының тобы
Клейковина сипаттамасы
45-н төмен
45-65
68-85
85-105
105-120
ІІІ
ІІ
І
ІІ
ІІІ
Өте мықты
Мықты
Орташа
Қанағаттанарлықтай, әлсіз
Қанағаттанарлықсыздай, әлсіз

Жұмысты орындау тәртібі. Әрбір студент ұнның сорты бойынша сынама алу керек. Осы сынамадан 25 г өлшенді алып фарфорлы ыдысқа салып 13 мл су қосады.
Біркелкі қамыр массасы алынғанша араластырады. Дайын болған қамырды домалақтап ыдыста 20 минутқа қояды да үстінен әйнекпен жауып қояды. Осыдан кейін ақырын ағып тұрған суда клейковинаны жуады.
Клейковинаны жуу оның қабықшалары толығымен жуылып болғанша жүргізіледі. Қосымша тексеру – көп сынама бойынша тамшылары арқылы сынау, клейковинадан сығу кезіндегі судың құрамында крахмалдың бар болуына бұл үшін клейковинадан қалған тамшыға KJ қосамыз. Көк түстің жоғалуы крахмалдың толығымен жоғалуының нәтидесі. Жуылған клейковинаны өлшеу арқылы анықтайды.
Клейковина құрамының күштілігін анықтау үшін массасы 4 г өлшенді алады, оны домалақтап біреуін ИДК-1 құрылғысынды сынайды, берілген әдістемеге сәйкесінше МЕСТ 9404-60 бойынша екіншісін сынайды. Нәтижелерді 18 кестеге еншізуге болады.
1-ші әдісі. Бидайдың клейковинасын анықтау.
50гр бидайды тазартып,оны лабораториялық мельницада тартып,ұн аламыз. Ұнның 25 гр электронды таразыда өлшеп алып,оған 14гр су құйып,тестомесилкамен илейді. Алынған тестаны 20 минут жатқызамыз (отлежка). Сосын иленген тестаны жылы сумен жуамыз. Алынған затымыз-клейковина. Клейковинаны өлшеп, 15 минут суға салып,оның ИДК номерін есептейміз. Ол 25 болуы керек.
2-ші әдісі. 50гр бидайда тазартып, оны лабораториялық мельницада тартамыз. Ұнның 10гр өлшеп алып,оған 4,5мл су немесе 2٪ NaCI қосамыз. Оны глютаматикке салып, сағыз сияқты күйге келгенше тосамыз. Алынған затты тазартып жуамыз. Оны центрифугалаймыз. Одан кейін өлшеп, клейковинасын анықтаймыз. Заттың 4гр өлшеп,15 минут суға саламыз,одан кейін ИДК-сы шығарылады.
10гр ұн +4,5% NaCI→2,495
15 минут,ИДК=52
40-75 группа 1,жақсы клейковина алынды.
18 кесте. Ұнның клейковинаның саны мен сапасының нәтижелік бағасы
Ұн сорты
Клейко-вина мөлшері
Түсі %
Сапалы баға

Созылма-лығы, см
Созылма-лығы
Стандарт бойынша топ
ИКК-1 құрылғысының бірлігі

Клейковин сапасын анықтағаннан кейін берілген сорт бойынша сапалық – сандық клейковина көрсеткіштері арқылы, ИД1-1 құрылғысы көмегімен стандарттық әдіспен алынған бағалармен салыстырады.

Бақылау сұрақтары:
1. Клейковина сапасына қойылатын жалпы шарттар қандай?
2. Жұмыстың орындалу тәртібі
3. Клейковина ұғымын қалай түсінесіз?

Қолданылатын әдебиеттер:
1.А.И.Стародубцева, В.С.Сергунов. Практикум по хранению зерна, Москва ВО Агропромиздат 1987.143-144стр.
2. МЕСТ 10842-1989
3. Г.А.Егоров, З.Д.Гончарова, Т.П.Петренко Практикум по технохимическому контролю производства хлебопродуктов,-М.: Колос, 1980.-192с

№7. Тақырып.
Бүлдіргіштермен зақымданғандығын және бүлінгендігін анықтау.

Жұмыстың мақсаты: Бүлдіргіштермен зақымданғандығын және бүлінгендігін анықтау әдістемесін меңгеру

Зақымдану бидайда ашық формада тірі жәндіктендің бидай аралық кеңістікте болуы мен түсіндіріледі.
Зақымдануы бидайдың жабық формада – тірі зақымдағыш шикі бөлек дәндерде болады.
Жәндіктермен зақымдалған деп, егер бидайдың іші немесе сыртындағы зородышты толық немесе жарты бөлігін кемірсе, қабатын, эндоспермнің бүлінуі болса, өлі немесе тірі зақымдағыш бидайда бар деп саналады.
1. Үлгі алу әдісі.
1.1. Үлгі алу немесе өлшемдіні таңдау МЕСТ 13586.3-83 бойынша жүргізіледі.
1.1.1. қоймада немесе алаңдарда нүктелі үлгілер алынады, сосын оның ішінен орташа үлгіні әрбір себінді қабаты бойынша бөлек сұрыптайды. Себінді бөліктерге 1,5 м төмен болса, екі қабаттан үстіңгі және астыңғы.
1.1.2. Элеваторларда силос толығымен тиелгенде, үлгілер әрбір силостан қойманы қысқыш көмегімен үстінгі және ортанғы қол жететін тереңдікте шешіле алады.
1.1.3. Сонымен қатар, үлгілерді зақымдағыштар жиналатын орындарда алады. Бидай себіндісін ең биік нүктесінде, өте ылғал жіне шаң орында, тез зақымданады.
1.1.4. Егер бидайды көл және өзендік көліктермен тасымалданса, бидай трюм және танктан МЕСТ 12430-66 бойынша алады.
2. Реактивтер және құрылғыштар.
2.1. Ластанған және зиянкестермен зақымданған ашық түрдегі қолданылады:
- зертханалық таразы МЕСТ 24104-80 жіберілетін өлшеуі 0.01 г;
- дәндік лупа МЕСТ 9461-74
- торлы матадан жасалған зертханалық сито комплекті МЕСТ 214-77 домалақ тесік диаметрі 1.5 және 2.5 мм және обечаек диамертрі 30 см.
- бидайды егеуші мехеникаландырылған құрылғы;
- анализ үшін тақташа;
- Құмды сағат МЕСТ 10576-74 1 немесе 2 мин;
- термометр;
- штапель
- сыпыртқы.
2.2. Жабық түрдегі бидайдың зақымдануын анықтау:
- бөлгіш;
- фильтрлеуші қағаз МЕСТ 12026-76;
- секундомер;
- сиымдылығы 500 см³ өлшеуіш колба;
- сиымдылыңы 200-500 см² стакан, чашка;
- йодталған калий МЕСТ 4232-74, 1% еріткіш;
- кристалды йод МЕСТ 545-76;
- калий марганецті қышқылы МЕСТ 5777-71.
3. Анализді өткізу.
3.1. Ашық түрде бидайдың жәндіктермен, биттермен ластануы.
3.1.1. Қабатты анализ алуда орташа үлгі бойынша әр қабаттан бөлек алынған және ластануын үлгі бойынша анықтайды, онда ең көп мөлшерде зақымдағыштар болады.
3.1.2. Сосын орташа үлгіні өлшемді, диаметрі 1.5 және 2.5 мм тесікті ситадан өткізеді. 2 мин. Аралығында 120 айнымалы қозғалыс минутына немесе механикалық әдіспен мазмұны бойынша құрылғыға беріледі.
Егер бидай температурасы 5ºC төмен болса, алынған қалдық және кірісті 25-30ºC 10-20 мин. Қыздырады, онда өліп қалған жәндіктер тірілуі үшін.
3.1.3. Диаметрі 2.5 мм сито тесігінің өткен шығын анализ тақтасына , өтінді сито тесік диаметірі 1,5мм қара әйнекке,жұқа қабатпен себеді, 1,5мм тесікті ситоны лупа арқылы қарайды. Осы себептен ұсақ зақымдағыштарды: күрішті ұсақшұрындыларды анықтайды.
3.1.4. Өлі зақымдағыштарды, сонымен қоса тірі егіндік зақымдағыштарды сақтау барысында зиян келтіргіштерді лас араласпа деп алып, зақымдануын анықтағанда есепке алмайды.
3.1.5. Қорытындыларды өңдеу.
Алынған тірі зақымдағыш санын есептеуді 1 кг бидайға. Битпен, ұзақшұрындылармен зақымданса, зақымдану дәрежесін орнатып, 1 кг бидайға есептейді.

Зақымдану дәрежесі
1 кг бидайдағы зақымдағыш саны

Ұсақшұрындылар биттер
І
1-5-ке дейін 1-20-ға дейін
ІІ
6-10-ға дейін 20 жинаушы мүмкін
ІІІ
10-нан жоғары биттер көптен жиналады

3.2. Жүгерінің пачкадағы зақымдануын анықтау.
3.2..1. Пачкадағы жүгерінің зақымдануын анықтауда әрбір оныншы початокты қысылған ұлгіні мұқият лупамен қарайды.
3.2.2. Початкадағы жүгіріні битпен ластанғанын анықтау үшін он початканы алады да, бір-біріне соғып, әйнекке тигізе отырып, әйнектегі битті лупа көмегімен қарайды. Жәндіктер мен биттер болса, олардың санын анықтайды.
3.3. Жабық түрдегі бидайдың зақымдануын анықтау.
3.3.1. Жабық түрдегі бидайдың зақымдануын анықтау тесіктерді бояу әдісімен іске асады.
3.3.2. Бидайды ұсақтау әдісімен зақымдануын анықтау өлшемді, 50 г массалы, орташа үлгіден алынады. өлшемдіден 50 бүтін бидай алынады, оны скальпи көмегімен соғып ұсақтайды. Ұсақталған бидайды лупамен қарап, ондағы тірі жәндіктерді санайды.
3.3.3. 50 гр массалы өлшемдердің тесіктерін бояу әдісі арқылы ластануын анықтау орташа үлгіден алынған. өлемдіден 250 бүтін бидайды алып торға салып 1 мин. Суға салады, оның температурасы 30 ºC. Бидай ісиді, сонымен бірге оның тесіктері де үлкейеді.
Сосын тордағы бидайды 20-30 ºC 1% марганец қышқыл калийға ауыстырады. Осыдан ол қара түске боялады.
Артық краскадан айыру үшін бидайды суық суға салады. Оны фильтірлегіш қағазға салып, ондағы зақымданған бидай санын есептейді.
3.3.4. Қорытынды есептеу.
Жабық түрдегі зақымдануын анықтау мына формула арқылы іске асады:
X3=n3*100n
N3- зақымданған бидай саны, шт
n-анализ үшін таңдалған бидай саны, шт.
4. Қорытынды өңдеу.
4.1. Алынған қорытындыны домалақтау келесі арқылы іске асады.
Егер бірінші қарастырылатын сан 5-тен аз болса онда аяққы сақталатын сан өзгеріледі, егер 5-ке тең немесе үлкен болса, онда 1-ге үлкейеді.
Анализ қорытындысын анықтауда карточкада салмағы, пайызы өзгеріссіз, домалақтанусыз қалады.
Қағаз жүзінде қорытындыны анықтау келесідей орындалады:
-бидайдағы битпен ұзақшұрындылар зақымдану діржесі;
- бидайда басқа да жәндіктер болса, 1 кг бидайдағы жәндік санын және зақымдағыш түрін анықтайды.

Бақылау сұрақтары:
1.Үлгіні алу әдісі?
2.Реактивтер мен құрылғыларды таңдау?
3.Анализді өткізу әдісін түсіндіріңіз?

Қолданылатын әдебиеттер тізімі

1.А.И.Стародубцева, В.С.Сергунов. Практикум по хранению зерна, Москва ВО Агропромиздат 1987.
2. Б.А. Карпов. Технология послеуборочной обработки и хранения зерна. Аргопромиздат; Москва – 1987. 276-278 стр
3. Г.А.Егоров, З.Д.Гончарова, Т.П.Петренко Практикум по технохимическому контролю производства хлебопродуктов,-М.: Колос, 1980.-192с
4. 50436-92 ГОСТ
5. Ә.І.Ізтаев, С.Т.Тастанбеков. Астық өнімдерінің технологиясы, Алматы, 2006.
6. Т.К.Копейкина, Е.М.Мельников. Практикум по мукомольно-крупяному и комбикормовому производству