Несиелік қабілетті бағалау критерийлері

Қазіргі несиелеу жүйесі қарыз алушының несиелік қабілеті анықтау әдістерене де негізделеді. Айта кету керек, қарыз алушының несиелік қабілеті- бұл коммерциялық банк балансының өтімділігін қолдау әдісі болып табылады.
Несиелеу процесі белгіленген мерзімде сауданың қайтарылмай қалуға себепкер болатын көптеген тәуекел факторлардың іс әрекетімен байланысты болып келеді. Сондықтанда, банк несиесінің берілуі алдын ала ықпал ететін факторларды оқып-үйтену ақылы несиелік қәбілетті оқып үйренуге жагдай жасайды.
Қарыз алушының несиелік қәбілеті - бұл қарыз алушының өзінің қарыздық міндеттемелері бойынша толық және уақтылы есеп айрысу қәбілеті.Қарыз алушының несиелік қабілетінің оның төлем қабілетінің бір айырмашылығы онда өткен кезеңдегі немесе қандыйда бір күндегі төлемсіздікті есепке алмайды,ал жақын перспективадағы қарызды өтеу қабілетін болжайды.Өткен уақыттардағы қарыз алушының төлем қабілетсіздігінің дәрежесі кленттің несиелік қабілетін бағалау барысында иек тартатын ең бір формальді көсеткіш болып табылады. Егерде қарыз алушының мерзімі өткен қарызы болып, ал балансы өтімді және меншікті капиталдың мөлшері жеткілікті болса,онда банкке уақыттағы төлемдерді бір рет кешіктірілуі,клиеттің несиелік қабілеттсіздігі туралы қортынды үшін негіз болып табылмайды.Несиелік қабілеті бар клиенттер банкке, жабдықтаушыларға бюджетке ұзақ төлемсіздіктің болуын жібермейді.
Клиенттің несиелік қабілетінің деңгейі, банктің нақты қарыз алушыға беретін нақты несиемен байланысты қарапайым тәуекелдерінің дәрежесін көрсетеді.
Қарыз алушының қаржылық тұрақтылығын объективті бағалау және несиелік опетацияларға байланысты мүмкін болар тәуекелдерді есепке алу банкке несиелік ресурстарды тиімді басқаруға және пайда табуға мүмкіндік береді.
Әлемдік және отандық бантік тәжітибе қарыз аушының несиелік қабілетінің мынадай критерйлерін бөліп қарайды; қарыз алушының міндеттемесі, қаражатты қарызғы алу міндеттемесі, ағымдағы қызметі барысыда қарызды өтеу үшін қажетті қаражаты табу қабілеті, капиталы, несиенің қамтамассыз етілуі, несиелік мәмле жасалатын жағдай, бақлау.
Қарыз алушының міндеттемесі деп оның заңды тұлғағ ретіндегі беделі және менеджерлердің беделі, қарызды қайтаруға жауапкершілігі және несиенің мақсатының банктік несиелік саясатына сай келуі түсіндіріледі.
Қарыз длушының заңды тұлғағ ретіндегі беделі оның сол аяда ұзақ уақыт қызмет етуінен, эканомикалық көрсеткіштерінің орташа салалық көрсеткішткеге сай келуінен, оның несиелік тарихынан, оның серіктестерінің іскерлік әлеміндігі беделіне тұрады.Менеджерлердің беделі олардың кәсіби жарамдылығына , моральдық сапасына, жеке қаржылық және отбасылық жағдайына,оның басқаратын құрлымымен банк арасындағы қарым-қатнастар нәтижесіне байланысты негізделеді.
Қаражатты қарызға алу қабілеті қарыз алушының несиеге өтініш беруге, несиелік келісім шартқа қол қоюға немесе келіссөздер жүргізуге құқының болуын, яғни кәсіпорынның немесе фирманың өкілдерінде белгілі бір өкілеттіктерінің болуын білдіреді.
Қарыз алушының несиелік қабілетінің ең негізгі критерийлерінің бірі - оның қарыз өтеу үшін ағымдағы қызметінің жүргізілуі барысында қаражат табу қабілеті болып табылады.
Қарыз алушының капиталы оның несиелік қабілктінің біршама маңызды критерийі болып саналады. Оны бағалауда мынадай екі шарттың маңыжзы зор.
1. оның жеткіліктілігі, яғни Орталық банктің тарапынан жарғылыұ қордың еі төменгі мөлшеріне қойылатын талабы және қаржы левераж коэффиценті негізінде талданады.
2. несиеленетін операциялврға меншікті капиталды жұмсау дәрежесі, яғни ол банкпен қарыз алушының арасында тәуекелдің бөлінуін куәландырады. Қаншалықты меншікті капитал жұмсалымы көбірек болса ,соғырлым қарыз алушының несиелік тәуекелдігіне ықпал ететін ыакторларды қадағалап отыруға мүмкіндік туады.
Несиелік қамтамасыз етілуі -қарыз алушының актифиерінің құны және несиелік келісімшартқа көрсетіліетін қарызды өтеуде екінші қосымша көздердің болуы. Мұндағы қосымша көздер қосымша көздер қарыз алушының басына қаржылық қиындықтар туу барысында, олардың банк алдындағы міндеттемелерін уақытылы орындауға кепілдік береді, кепілдемпеші мен сақтандырушының тұрақты болуы, қарыз алушының ақшалай қаражаттарын жеткіліксіздігі жағдайында аса маңызды.
Несиелік операциялар жасалатын жағдайларға елдегі, аймақтағы, салалардағы ағымдық немесе бролжанған экономикалық жағдай, сая си факторларжатады. Бұл жағдай банктің сыртқы тәуекел дәрежесән саңықтайды.
Соңғы критерий -бақылау., бұл мынандай сұрақтарды ескерелді: қарыз алушының қызмет етуі және несиелік шарттардың жүзеге асырылуы үшін заңды және нормативтік негіз бар ма? Заңдардағы кутілетін өзгерісттер қарыз алушының қызметінің нәтижесіне қалай әсер етеді? Несиелік өтінішке көрсетілген қарыз алушы және несие туралы мәліметтер, банктің несиелік саясаты туралы құжаттар белгіленген банктің станлдартына, сол сияқты несиелердің сапалылын бақылап отыратын банктік қадағалау ұйымдарының стандартына қаншалықты сәйкес келеді?
Аталып өткен банк клиентінің несиелік қаблетін бағалау критерийін несиелік қаблеттті бағалау тәсілдерін мазмұнын аңықтайды. Ондай тәсілдер қатарына жататындаир:
-іскерлік тәуекелді бағалау;
-менеджментті бағалау;
-қарыз алушының қаржылық тұрақтылығын бағалау;
-қаржылық коэфициентттерді бағалау;
-қарыз алушы туралы ақпараттар жинақтау;
-орналасқан жеріне бару арқылы қарыз алушының жұмысын қадағалап отыру.
Отандық банктік тәжірибиеде қарыз алушының несиелік қаблетін бағалаудағы басты реформа оның қаржылық жағдайы көрсеткіш ретінде қызмет ете отырып , меншікті және заемдық қаражатттарды орналастыру және пайдалану құрылымдарымен, сондай-ақ пайданы алу,бөлу. және тиімді пайдалануымен сипатталады.