Психологиялық қызметтің міндеттері

Тақырыбы: Психологиялық қызметтің мақсаты, міндеттері, теориялық негіздері





1. Психологиялық қызметтің анықтамасы
2. Психологиялық қызметтің теориялық негізі
3. Білім берудегі психологиялық қызмет тәжірбиесінің психолшогиялық мониторингі
4. Психологиялық консультация жайлы ортақ түсінік және психологиялық қызметтегі орны
5. Білім беру мекемелерінде психокоррекцияның маңызы
6. Психологиялық қызметтің міндеттері
7. Психологиялық қызметтің мақсаты
Білім берудегі психологиялық қызметтің анықтамасы
     Білім  берудегі психологиялық   қызмет – елдегі тұтас білім беру жүйесінің маңызды компоненттерінің бірі.
Мектепке дейінгі және мектеп жасындағы балалар жайлы ғылыми білімде практикалық білім берудегі қажеттіліктерінің және бұл қажеттіліктерді қанағаттандыру мен тереңдетуде ғылымның дайындылығымен, бір болуын ғана әр баланың толық психикалық және тұлғалық дамуының міндеттерін шешудің негізгі шарты ретінде қарастыруға болады.Білім  берудегі психологиялық   қызмет – интегралды құбылыс, өзімен оны  құрайтын төрттіктің бірігуі немесе аспектілері – ғылыми, қолданбалы, практикалық және ұйымдастырушылықты көрсетеді. Аспектілердің әрқайсысында өзінің міндеттері бар, бұл міндеттерді шешу орындаушылардан арнайы кәсіби дайындықты талап етеді.Ғылыми аспект білім берудегі практикалық психологияның теориясы және методологиясының мәселелері бойынша ғылыми зерттеуді өткізуді болжайды – жастық заңдылықтарды жеке дара айқындалуын, психикалық дамуын зерттейтін тұлғаның қалыптасуы және психикалық денсаулықтың мектепке дейінгі және мектеп жасындағы жеке даралықтың шарты. Мұндағы міндеттердің бірі – психодиагностиканы, психокоррекцияны, психопрофилактиканы және дамытушы ойындарды ғылыми негіздеу және операционалды өңдеу, қазіргі білім берудегі нақты шарттауда психологиялық білімді кәсіби қолданудың тәсілдері, әдістері және әдістемелері. Бұл зерттеулердің айырмашылығы академиялықтан, олардың бұл не басқа психологиялық механизмдер немесе заңдылықтарында ғана емес, сонымен қатар бұл механизмдердің дамуының психологиялық шартын және нақты баланың тұтастық контекст заңдылықтарында тұлғаның қалыптасуын анықтайды. Ғылыми қызметкер бұл зерттеулерді орындаушы, практик психологке өзінің негізгі тапсырыс берушісіне сияқты бағыт-бағдар алады. Қолданбалы аспекті білім қызметкерлерімен психологиялық білімдердің қолдануын болжайды. Мына бағыттардың негізгі қатысушы кейіпкерлері дербес немесе психологтармен ынтымақтастықта тәрбиешілер, әдістемешілер, дидактылар білім бағдарламалары мен жоспарын құрастыруда, оқулықтарды жасауда, дидактикалық және методикалық материалдарды өңдеуде, оқыту бағдарламасымен тәрбиелеуді құруда жаңа психологиялық мәліметтерді қолданады және ассимиляциялайды.Қызметтің практикалық аспектісін бала бақшаның, мектеп және басқа да білім беру мекемелерінің практик психологтері қамтамасыз етеді, бұлардың міндеттері – балалармен, топтармен және сыныптармен, тәрбие берушілермен, мұғалімдермен, ата-аналармен осы немесе басқа нақты мәселелерді шешу үшін жұмыс істеу. Олардың міндеттеріне жаңа әдістерді құру, психологиялық заңдылықтарды және мәселелерді зерттеу кірмейді. Бірақ олар қазіргі күнде ғылымда не барының бәрін кәсіби ұқыпты қолдануға міндетті. Ұйымды аспект өзіне қызметтің   мазмұны және ұйымды сұрақтарының барлық буындарының өзара әрекеттесуі мен кәсіби іс-әрекетті бақылаау және практик психологтердің кәсіби квалификациясын жоғарылатуды қамтамасыз етуші білімнің психологиялық қызметінің құрылыс әсерлісін құрушыны қосады. Бұл буындар, иерархиялық жүйелігінде сапқа тұрған, келесідегідей көрсетіледі: бір немесе топ білім мекемелерінің практик психологтері; психологиялық қызметтің ғылыми-әдістемелік бөлімшелері (орталықтар, кабинеттер және т.б.) аудандарда, қалалық, облыстық және өлкелік білім басқаруларында; психологиялық қызметтің бөлімдері – білім берудің республикалық және федералды министрлігінде. Тек мамандармен жабдықталған жеткілікті өңделген құрылым буындары ғана білм жүйесін толыққанды психологиялық қызмет етумен қамтамасыз ете алады, балаларға, ата-аналарға, әдістемешілерге, сонымен қатар білім беру мекемелері мен барлық тұтастай білім беру жүйесіне әсерлі көмек көрсете алады. Қазіргіде оқу жәрдемінде негізгі назар  тікелей білім беру мекемелерінде жұмыс істейтін психологтардың іс-әрекетіне аударылады. Қолданбалы, практикалық және ұйымдық аспектілердің білім берудегі психологиялық қызметте дамуда тұтастай және толықтай оның ғылыми аспектісінің дамуына тәуелді, бұл негізгі теоретикалық базаны анықтайды және психологиялық қызметтің табиғатын қалыптастырады. Дәл осы базаға негізделе психологиялық қызметтің концепциясы құрылады және практикалық психологияның мәселелері шешіледі. Психологиялық қызметтің негізделуі мен практикалық ұйымдастырудың тәсілдеріне қатысты сұрақтарды зерттеу, әр елде бұлар өзінше шешілетіні анықталды. Психологиялық қызметтің дамуы, бір жағынан, осы ортада ғылыми психологиялық концепциялармен, екінші жағынан басқа немесе осы елдердің саясатымен, экономикасымен және басқа да ерекшеліктеріне тәуелді болып келетін халықтың білім берудің қажеттіліктері мен міндеттері тұлғаны тәрбиелеу мен қалыптастыруымен анықталады.Сондықтан, басқа  елдерде практикалық психология аймағында жасалған және апробацияланған барлық бағалы және пайдалыларды ескере отырып, психологиялық қызметтен өзінің ғылыми және ұйымдастырушылық принциптерді отандық психологиялық теориялаарға және мәдениетті дәстүрге сүйенетін бағытты өңдеу және негіздеуді табу қажетті.   Ең алдымен, білім  берудегі психологиялық  қызмет ұғымын анықтау  керек. Көптеген түрлі   анықтамалар  бар, бірақ   бір, бәріне ортағы жоқ. Бұл   психологиялық  қызметтің пайда болуының өзі қиын екендігін көрсетеді және өзінің тарихына қарамастан, соңғы уақытта әлі де жас және қарқынды дамып келе жатқан психология ғылымының практикалық бұтағы болып келеді.
Психологиялық қызметтің теориялық негізі
     Психологиялық қызмет концепциясының ғылыми негізі даму және адам психикасының әлеуметтік табиғаты жайлы отандық психологияда өңделетін фундаментальді теоретикалық жай болады: адам психикасы (филогенетикалық сияқты, онтогенетикалық қатынаста да) дамудың нәтижесі болып келеді; психикалық даму адамдармен жинақталған (Л.И.Божович, Л.С.Выготский, А.В.Запорожец, А.Н.Леонтьев, А.В.Петровский, С.Л.Рубинштейн, Д.Б.Эльконин және т.б.) әлеуметтік тәжірибені иелену процесінде жүреді.   Бұл теоретикалық ұсыныстарға сәйкес тұлға тұтастай психологиялық құрылым, қоғамдықтардың сана формасын және жүріс-тұрысты меңгеруіне негізделген адам өмірінің процесінде қалыптасушы. Тұлғаның қалыптасуы өмірдің бірінші минутынан басталады және баланың психикалық дамуымен бірге жүреді. Психиканың дамуын, С.Л.Рубинштейн белгілеген, өсу шегі ретінде ғана қарастырмай, сонымен қатар өзгеріс, процесс ретінде сандық күрделендірулер және өзгерістер сапалыққа, тамырлыққа, маңыздылыққа өтеді және секірмелі көрсетілетін жаңа түрлерге әкеледі.Баланың психикалық дамуының негізгі шарты оның өзіндік іс-әрекеті болып келеді. А.Н.Леонтьев астын сызды, ... негізгі процесс баланың психикалық дамуының мінездемесін беретін адамдардың алдыңғы ұрпағының жетістіктерін меңгеру және иемденудің спецификалық процесі болып келеді.   Бұл процесс адамзат жетістіктері іске асырылған бала іс-әрекетінің пәнге және қоршаған орта құбылыстарына қатысты жүзеге асады. Баланың өзінің дәл осы белсенді мотивацияланған іс-әрекетінде оның тұлғалық қалыптасуы жүреді. Сонымен қатар бұл қалыптасу дәл қазір онтогенез кезеңінде бастауыш болып келетін, бала тұлғасының психикалық процесстері   мен психологиялық ерекшеліктерінің негізгі өзгеруін шарттайтын іс-әрекеттің қарамағында болады. Бастауыш іс-әрекеттің  негізгі   мағынасын  белгілеу оның өсіп келе жатқан адамның психикалық дамуына әсер етуінің мәнін түсінуде болады. Осыған байланысты, балалар оқу мекемелерінде әлі де сөздік тәрбиелеу және оқыту әдістері өте үлкен орын алуда. Әрине,   сана арқылы тәрбиелеу - бұл керекті, бірақ та жалғыз әдіс емес. Тәрбиелеуде сөздік әдісті қайта бағалау өнегелі формализмге, оқытуда - білімді формальді меңгеруге әкеледі.Баланы кез келген іс-әрекетпен меңгерту тек үлкендермен қарым-қатынасқа түскеннен ғана болады, олармен өзара әрекеттесуден және олардың ылғи басқаруынан. Сондықтан үлкендермен қарым-қатынас - әр баланың психикалық және тұлғалық дамуының маңызды және қажетті шарты. Үлкендермен  қарым-қатынас   тұлғаны  қалыптастыру процессінің   әр кезеңінде  спецификалық функцияларды орындайды. Функцияның, түрдің және үлкендермен қарым-қатынас мазмұнының   жастық дамуының алғашқы сатыларында тікелей баланың пәндік әлемді меңгеруіне байланысты. Үлкендермен қарым-қатынастан басқалармен қарым-қатынасқа түсу қажеттілігі қалыптасады, оларға эмоционалды қатынас, психикалық процесстер, пәндік-манипулятивті іс-әрекет дамиды, тек 6-7 жаста ғана балада өзіндік коммуникативті іс-әрекет анықталады. Бастауыш сынып  жасындағылардың бойында үлкендермен  қарым-қатынас баланың  тұлғалық дамуының бастаушы факторының бірі болып   қалады, бірақ  бұл кезеңнің аяғында құрбыларымен қарым-қатынасы маңызды рольді алады (Л.И.Божович, В.В.Давыдов, И.В.Дубровина, Д.Б.Эльконин және т.б.).Жас өспірімдік шақта  бірінші   орынға құрбыларымен қарым-қатынас   шығады, бұның  негізгі   функциясы  әр түрлі міндет пен талаптарға сәйкес қоршағандармен қарым-қатынасты құру қабілетіне байланысты, жеке ерекшеліктері мен адамдық қасиеттерге бағытталуы, ұжымда қабылдаған қалыпты саналы қабылдау немесе қабылдамауды қалыптастыру (Т.В.Драгунов, А.В.Захарова, А.В.Петровский, Д.Б.Эльконин және т.б.). Нақ мектепке дейінгі және мектептегі балалық шақта қарым-қатынастың өзара байланысы мен баланың сана-сезім жақтарының   дамуы, яғни өзін-өзі тану, өзін-өзі бағалау, өзін-өзі жөнге келтіруі нақты бақыланып отырады. Үлкен  сыныптағы  жаста   ересектермен қарым-қатынас жастық шақта пайда болған перспективті өмірдегі өз тағдырын өзі шешудің проблемаларына байланысты мәнді мағынаға ие болады. Осыған байланысты, қарым-қатынастағы қажеттілік - адамның негізгі әлеуметтік қажеттіліктерінің бірі, ол ерте пайда болып, баяу дамиды. Дегенмен, тәрбиелеу тәжірбиесінің көрсетуі бойынша, баланың қажеттілігі жиі өзінің қанағаттануын алмайды, яғни ары қарай даму реалды білім беру процесіндегі қажетті шарттардың жоқ болу күшінде. Көптеген балалармен оқушыларда ересектермен формалдықсыз тұлғалық қарым-қатынас қажеттілігінен терең қанағаттанбаушылық туады, бұл адекватты емес және тұрақты емес өзін-өзі бағалауға, тұлғалық дамудағы қиындықтарға, әлеуметтік-психологиялық бейімделуге байланысты жоғары үрейлілікті дамытады, өз-өзіне сенбеушілікке әкеледі.Тәжірибелік  психологияға принциптерді дұрыс  түсіну және кәсіби сауатты қолдану, барлық жастық кезеңдерде баланың психикалық дамуында бастаушы роль оқыту екендігін   бекітеді (П.П.Блонский, Л.С.Выготский, В.В.Давыдов, Л.В.Занков, А.А.Смирнов, С.Л.Рубинштейн, Д.Б.Эльконин және т.б.). Даму процесстері, - Л.С.Выготский жазған, - оқыту процесіне сәйкес келмейді... даму процесстері оқыту процесстерінің артынан жүреді, жақындағы даму аймағын құрушы.Басқа  сөзбен айтса, оқыту   актуальді даму аймағына бағытталмауы керек, яғни қалыптасып қойған және құрайтын, Л.С.Выготскийдің ойынша, кешегі күн емес, жақындағы даму аймағы - ертеңгі күнге.Жақындағы даму аймағы   бала әлі  де өзі  орындай   алмайтын міндеттер  мазмұнымен анықталады, бірақ та   ересектердің көмегімен шешеді. Бұл бала дайын болған, оның дамуындағы келесі қадамы, және ол қадам жасалу үшін үлкен емес түрткі қажет. Баланы жаңа бірдеңеге үйрете, ересек оған сол тапсырманы шешуге көмектеседі, ол түсінуге және меңгеруге дайын болған, бірақ әлі өз бетімен орындай алмайды. Л.С.Выготский айтқан, егер бала ересектің көмегімен тапсырманы орындай алмаса, онда ол жақындағы даму аймағы шегінен тыс тұр және ешқандай дамытушы әсері болмайды; жақсы жағдайда баланы ұқсас тапсырмалар мен іс-әрекеттерді орындауға тасуға болады. Жақындағы даму аймағы сыртқы бақылауға көрінбейтін психикалық процестің есею деңгейін көрсете, актуальді даму аймағы, бала орындай алатынды ғана көрсететінге қарағанда, болжау мен оқытуда көбірек мағынаға ие. Бала жастық   дамуының әр кезеңінде өзіне ерекше қарауды талап етеді. Білім мекемелері, сонымен бірге білім берудің тәжірибелік психологиясы мектепке дейінгі балалық шақты (3 – 67 жас), мектептегі балалық шақ, немесе бастауыш сыныптағы балалық шақ (6 – 9 жас), жас өспірімдік шақ, немесе ересектік (10 – 14 жас), және үлкен мектептегі, немесе ерте жастық шақтағы шақ (15 – 17 жас)Балалық шақтағы дамудың дағдарыстық   периодының теориясына сәйкес әр өтпелі, немесе дағдарыстық, период – дамудағы әлеуметтік жағдайдағы   қайта құрудың нәтижесі, бұның негізінде жатыр, бір жағынан, оған қоғамдық қатынастардың қолайлы жүйесінде баланың объективті жағдайының өзгеруі, ал екінші жағынан - оның ішкі позициясының өзгеруі. Барлық өтпелі периодтар ұқсас симптоматика мен мазмұндары бар, ортақ заңдылықтармен ағады. Бір периодтан басқаға өткенде өзіндік даму дағдарыстары анықталады, бұлардың мазмұны тұрақты дамудағы ерекшеліктерге қарағанда біршама өзгешеленеді.Өтпелі периодтар жастық дамудағы өте жауапты кезең. Оны жоғары жастық баспалдаққа өтуге дайындайтын және бұл уақытқа дейін балада алдыңғы периодтағы барлық негізгі психологиялық жаңарулар қалыптасуы керек,Бұл  периодтардың өзіндік   ерекшеліктерін ең анық және мазмұнды   суреттегендер  П.П.Блонский және Л.С.Выготский. Және де П.П.Блонский өзінің зейінін өтіп жатқан өзгерістердің шапшандығына бөлді. Л.С.Выготский айтқан, өтпелі период - бұл жас, ескінің жойылуымен мінезделеді, бала бұрыннан алғанның көбін жоғалтады. Көрсетілген пеиодтың жеткіліксіз теориялық және эксперементалды өңделуі терминологияның нақты еместігінде байқалады, балалық шақтағы дамудың периодизация жүйесінде және зерттеулерде қолданылатын. Келесідегідей ұғымдар бар: дағдарыс, дағдарыстық кезең, дағдарыстық период, сыну кезеңі, өтпелі кезең. Біршама оңашаланған ұғым болып тұрған сензитивті жас. Бұл термин жас ерекшелік психология жұмыстарында жиі емес қолданылады, бірақ әр жастық периодының психикалық және тұлғалық дамуында сензитивті мүмкіншіліктерді анықтау оқу-тәрбиелеуші міндеттерді табысты шешуде шешуде төтенше қажетті (А.А.Бодалев, Б.Ф.Ломов, А.М.атюшкин).Бұл ұғымдар көбінесе синоним ретінде қолданылады. Қатардағы ұғымдар берілген құбылыстың бір мағыналықсыз екендігін жеткілікті нақты көрсетеді.   Дағдарыс іске қатысты, ұғым емес, көбінесе бейнелі айтылу, негативті ассоциацияларды шақыратын, ыдыраушылықты білдіреді, жүріс-тұрыс модельдерінің жоғалуы, басқарудың   мүмкін боларлық формасы, бірдеңеде өкпек тік сыну. Дағдарыстық кезең - ең нақты  емес ұғым. Бұны екі  сөзді  араластырумен   түсіндіруге  болады дағдарыстық: дағдарыс күйінде   болған және өте  қиын, қауіпті. Біз жиі қарама-қайшылықпен, белгілі айырмашылықпен, түрлі зертеушілермен дағдарыстық кезеңді талдаудың екіжақтылығымен соғылысамыз. Қазіргі  кезге  дейін   дағдарыстық кезең терминін жас  өспірімдік периодты айтқысы  келгенде қолданады (шамамен 10 – 11-ден 14 – 15 жасқа дейін), кейіннен жастық шақ дағдарысы келеді (16 – 17 жас). Осыған сәйкес, біз дерлік барлық мектептегі балалық шақтағы созылмалы дағдарыстық период немесе дағдарыстық кезең ретінде қарастырамыз. Біз  психикалық дамудың   өтпелі период терминімен қолдануды   ұсынамыз, себебі біздің көзқарасымыз бойынша, ол зерттелетін  құбылысқа сәйкес адекваттырақ: бала өз дамуының бір  баспалдағынан   екіншіге өтеді, ең жоғарғысына. Өтпелі периодта, екі кезеңнің қиылысуында, алдыңғы даму кезеңі мен келесінің бастапқысының аяқталуының ауыстырылуында дағдарыстар пайда болады.Өтпелі периодтарды  зерттеудің тәжірибелік  мәнділігі  балалармен бұл  кезеңдерде жұмыс істеу қиындықтарының педагогикалық тәжірибеде кең танымал фактісімен анықталады. Өтпелі периодтардың мәнін түсіну және мазмұнды мінездемесін білу әр түрлі кезеңдерде оқу-тәрбиелеуші процесстерін ұйымдастыруда балалардың   жастық психологиялық ерекшеліктерінің дұрыс есептелінуі үшін алғы шарттарды құрастыруға көмектеседі.Жас  өспірімдік және ерте жастық кезеңде  психикалық және тұлғалық дамудың ерекшеліктері мен қиындықтары көбінесе жыныстық жетілумен байланысты. Ұл және қыз балаларда бұл кезеңде ересектік сезім ғана емес, сонымен қатар белгілі жыныстағының   жеткілікті дифференциацияланған ересектігі - еркектің ішкі позициясы немесе   әйелдің ішкі позициясы. Жылдам физиологиялық өсу және жыныстық жетілу жас өспірімнің сыртқы және ішкі әлемінде көрінетін өзгерістерге әкеледі, өз-өзіне қызығушылық туады, сонымен қатар басқа жыныс өкіліне де. Оларда жаңа түйсік, сезімдер, ұайымдар көрінеді, өзін-өзі түсінуге қажеттілік қалыптасады, ересек еркек пен ересек әйелдің идеалдары пайда болады. Көбінесе ересектер - ата-ана, мұғалімдер, тәрбиелеушілер – бұл жайлы білмейді, содан жасөспірімнің бұл өзіндік санасының даму жақтарына жеткіліксіз зейінін бөлетіні анық.Мектепте оқу-тәрбие жұмысының   әдісі  мен  бағдарламасы жасөспірім өзін белгілі бір жыныс өкілі ретінде, ұл және қыз балаларға спецификалық қажеттіліктерді қосатын, түрткілер, құнды бағыт-бағдар, басқа жыныс өкілдеріне қатынас және бұл пайда болуларға сәйкес келетін жүріс-тұрыс түрлері жайлы балада елестетудің ерекше жүйесін құру қарастырылмаған. Баланың    жынысына сәйкестендіре тұлғалық дамуының міндеті - қалыптастыруды қосады, бір жағынан, психикалық жыныс, екінші жағынан - қарама-қайшы жыныстағы адамдардың қатынастық жүйесі. Дегенмен жас  қандай да бір  тұлғаның стандартты психикалық дамуын анықтамайды, өйткені жастық ерекшеліктер жеке даралық   ерекшеліктерімен бір  болып   келеді. Тұлғаның жеке дара ерекшеліктерін психологияда тұлғаны басқа тұлғалардан өзгешелейтін ерекшеліктер ретінде түсінеді. Оның қалыптасуына мәнді әсер ететін адамның табиғи қасиеттері, әлеуметтік орта, дамудың ортақ деңгейі, тұлғаның бағыттылығы, түрлі сапалар мен қасиеттердің өзара қатынас мінездемесі.

Білім берудегі психологиялық қызмет тәжірбиесінің психологиялық мониторингі
     Мониторинг деп  өзіндік   дамып  келе жатқан белгілі   бір  объект параметрін зерттейтін психодиагностиканың  түрін   атаймыз. Психологиялық  тәжірибеде мониторингтік зерттеулер арқылы балалардың және жасөспірімдердің дамуында олардың өзара байланысының нақты сапаларын, қасиеттерінің ортақ онтогенездік динамикасын және басқа да тұлғалық және психикалық дамуды бақылауға болады. Психолого-педагогикалық  мониторингтік   зерттеулерде ең қиыны  зерттелетін   құбылыстың жүйелік  сапалық   бағасын  шығаруда нәтижені интерпретациялау мәселесі болып   келеді. Мұндайда психологтердің зерттеу  пәні - тұлға - ққиын  объект болып келеді, оны құрайтын элементтің әр спецификасын сақтап,    олардың ортақ жүйеқұраушы қасиеттері    біруақытта көрсетілсе ғана суреттеуі дұрыс болады. Кейбір психологтер бұл мәселені басқаша шешпекші болған, мысалы тек математикалық әдіспен, мұндай әдіснамамен сәтсіздікке ұшырады. Соңғысының мәні келесі бекітулерді толық көрсетеді:
А) тұлғалық қасиеттер  жеңілден қиынға қарай  тәуелділіктің   тура пропорционалдылығымен   дамиды;
Б) тұлғалық қасиеттер, сапалар және ерекшеліктер бір-бірінен бөлектенген түрде зерттеліне алады;
В) бір  қасиеттің  дамуы, келесі бір  дамымаған  қасиетті компенсациялай алады, бірақ   диагностикада  бұл  есептелмейді.
Г) тұлғаның жеке қасиеттерінің, сапаларының және ерекшеліктерінің даму деңгейін бағалау репрезентативті выборканың ортақ статистикалық көрсеткішімен анықталады;
Д) психолого-педагогикалық  зерттеулерде акцент көбінесе коррекцияда   болатын  жағымсыз даму мәселесіне бастапқыдан  бағытталмаған даму деңгейінің констатациясына қойылады.
Психологиялық консультация жайлы ортақ түсінік және психологиялық қызметтегі орны
     Психологиялық  консультация - адамдармен тікелей  жұмыс, түрлі  психологиялық  мәселелерді   шешуге бағытталған тұлғааралық қатынастағы қиындықтармен байланысты, мұнда негізгі әрекет ету құрал ұйымдастырылған   кеңес болып келеді. Психологоиялық консультациялаудың мәні, психолог өзінің кәсіби ғылыми білімдерін пайдалана отырып, басқа адамға арналған шарттар жасайды, мұнда ол өзінің психологиялық міндеттерін шешуде жаңа мүмкіншіліктерін қайтадан ұайымдайды.
     Жас  ерекшелік  психологиялық   консуьтацияның негізгі  мақсаты   нормативтінормативті мазмұн мен   бұл  процестің периодизациясының көріністеріне негізделген баланың психикалық даму қадамдарын бақылау.
     Оның міндеттері психолого-педагогикалық   тағайындауда көрінеді:
1. Тәрбилеуде, баланың психикалық дамуының жастық жеке дара   ерекшелік мәселесіне қатысушы ата-ананың, мұғалімдердің және тағы басқалардың бағыт-бағдары.
2. Дер кезінде психикалық дамудың алғашқы түрлі ауытқулары мен бұзылулары бар балаларды анықтау, оларды маманға жіберу.
3. Әлсізденген соматикалық және нервті-психикалық денсаулығымен балаларды екінші қайталар психологиялық шиеленісулерді ескерту, психогигиена және психопрофилактика бойынша кепілдемелер.
4. оқыту, тәрбиелеу және ата-аналар мен мұғалімдердің қарым-қатынас қиындықтарына психолого-педагогикалық коррекцияға кепілдемелерді құру.
5. баланы отбасыда тәрбиелеу бойынша кепілдеме құру.
6. Арнайы балалар, ата-анадлар, мұғалімдер топтарында коррекциялық жұмыс. Халыққа психолого-педагогикалық білім беру.
     Р.С.Немов  психолого-педагогикалық консультациялауды консультативті жұмыстың ерекше түрі ретінде анықтайды. Ол бұған жатқызады балаларды тәрбиелеу мен оқыту бойынша сұрақтарды клиентпен талқылау, ересек адамдарды, педагогикалық басқарушылықты бірдеңеге үйрету және педагогикалық мамандықты жоғарылату, балалар және ересек топтарды және ұжымды басқару, бағдарламаларды толық жетілдіру, оқытудың әдістері мен құралдары, педагогикалыық эксперименттерді және инновацияны психологиялық негіздеу және т.б. Бұл консультациялау түрінде нақты жағдайларда қандай педагогикалық технологиялар немесе олардың жеке құраушыларын қолдану керектігі және тұлғаның дамуына қандай ықпал тигізе алатыны жайлы айтылады.Психолого-педагогикалық консультациялау консультантта педагогикалық білімі мен оқытуда және тәрбиелеуде тәжірибесі бар болуын қалайды. Жақсы психолог-консультант ретінде психологиялық білім алған бұрынғы мұғалімдер бола алады.
Білім беру мекемелерінде психокоррекцияның маңызы
     Психокоррекция - органикалық   негізі жоқ  және тұрақты   сапаларды  көрсетпейтін, ерте балалық  шақта  пайда   болып  болашақта  өзгермейтін   психикалық дені сау  адамның   кемшіліктерін  түзетуде психолог қолданатын психологиялық қабылдаулар жиынтығы. Білім  беру мекемелерінде   психокоррекциялық  жұмыс   баланың  дамуында кемшіліктер   мен  ауытқушылықты  немесе түзету, немесе профилактика жүргізуге  психолого-педагогикалық   әрекет етудің жинағын  өзіне қосады.Коррекциямен айналысушы психолог, сызба  бойынша  жұмыс   істейді: не бар; не болу керек; не   істеу  керек, керекті  болу үшін. Бұл   сұрақтарға жауап  беру үшін психикалық дамудың  қалыптылығын анықтап, содан  соң  оның талдауын үш деңгейде жүргізу: нейрофизиологиялық, ортақ психологиялық, жастық-психологиялық.Психокоррекциялық  жұмыстың мазмұны  мен  әдістерін   таңдау объекттердің спецификалылығымен, оның күйімен, сонымен  қатар   коррекция  пәнімен  ескертілген, психологиялық практикада клиенттердің (балалар, ата-аналар, мұғалімдер) ауыр тілінде қалыптасушы Психокоррекция объектісі - өзгере алатын, тұлғаның жеке аймағы, оның пәні - психокоррекциялық   әрекет бағытталған  психикалық реалдылық. Мысалы, егер коррекцияның объектісі баланың тәртібінің бұзылуы болса, онда пәні, шағым локусына байланысты әртүрлі болуы мүмкін: Мен бейнесі, мұғалімге қатынас, оқу мотивациясы және т.б. Балалармен және жасөспірімдермен психокоррекциялық жұмыстың негізгі түрлері.
     Ойынтерапия. Көптеген уақыт бойы ойын баланың жұмыс бастылығы және оның энергиясының шығарылуы, немесе мәдениеттілік және діни тәжірибені жеткізу құралы ретінде қарастырылған. Тек шет елде ХІХ-ХХ ғғ. психология ойынның дамытушы, гармониялайтын және емдеуші мүмкіндіктерін ұға бастады. Бұлар баланың әлеуметтік рольдерді меңгеру және оның ішкі әлемінің ашылу құралы ретінде анықталды. Психотерапиялық құралдар қоймасына ойынды қосу М.Клейн және А.Фрейд жұмыстарымен байланысты, олар балалармен емдік-коррекциялық жұмыста ойын әдістерін қолдануды ұсынған.   Ойын іс-әрекетін аналитикалық зерттеу Ж.Пиаже және Э.Эриксон жұмыстарымен байланысты, мұнда ойын іс-әрекетінің негізгі белгілері:
ойын жағымды, яғни қатысушылармен жағымды қабылданады;
ол кенеттен жүреді және қатысушылардың ішкі мотивациясының болуын қадағалайды;
психикалық процесстің жоғарғы икемділігі   мен рольдік икемділікті талап етеді;
баланың физиологиялық және интеллектуалдық дамуының табиғи салдары болып келеді;
баланың басынан өткен психикалық жарақат жзәне интрапсихикалық қақтығыстың бар болуы ойында көрінеді және оның қалыпты қадамының бұзылуына әкелуі мүмкін.
     Терапиялық процессте    ойын диагностикалық, терапиялық және оқытушы функциясын атқарады.Диагностикалық функция  психопатологияны, мінез  ерекшеліктерін және баланың  қоршаған ортамен   өзара қатынасын анықтауға негізделген.Терапиялық эмоционалдылықты және моторлы  өзін-өзі  айтуды елестету, қысым, қорқыныш, фантазияның   жауап  беруінен тұрады. Оқытушы  қатынастың қайта   құрылуын, қарым-қатынас  және өмірлік көзқарастың диапазонын кеңейту, реадаптация және әлеуметтенуді болжайды.Ойынтерапияның мақсаты  баланың   тұлғалық құрылымында  теңдікті ұстауға  баланың  интропсихикалық   тепе-теңдігінің базалық  өзгеруіне   әрекет ету  сияқты анықталады. Тұрақтанған тепе-теңдіктің қорытындысы Эго, супер-Эго модификациясы және Мен бейнесінің жақсаруы болып табылады.Коррекциялық жұмыстың табысты   болуына  күшті  интегративті немесе дезинтегративті   факторы   бар  топ  құрамы үлкен   мәнге ие. Жүріс-тұрыстың альтернативті үлгісін идентификациялау мүмкіндігін қамтамасыз ететіндей топқа алуда толықтыру принципімен және түрлі синдромдарымен балаларды қосу керек. Әр балада топта ешбір мысқыл, сәтсіздік қорқытуларынсыз өзін-өзі көрсете алу мүмкіндігі болу керек. Топта бес баладан артық болмау керек, сонымен қатар терапиялық жағдайдан тыс контактіге түскен балалардың қатысуы қажет емес. Топ деликвентті тәртібі бар баланы бірден асырмау керек, тіпті болмаса бір нейтрализаторымен салмақсыз баланы да. Балар арасындағы жас (психологиялық жас) топта 12 айдан аспауы керек. Мектепке дейінгі және мектеп жасындағы балалар әртүрлі жынысты болуы керек - ұлдар мен қыздар. Ойындарды таңдау, ойынтерапияда қолдануда, құрылымды ойын материалдары мен сюжеті және құрылымды емес ойындарды қосады. Бірінші түрге жатады отбасыға (адамдар мен жануарлар) ойыны, агрессивті ойындар, марионеткалармен ойындар (қуыршақ театры), құрылыстық ойындар, конструктивті және деструктивті ойларымен анықталатын ойындар жатады. Құрылымды емес ойындарға қозғалмалы ойын-жаттығулары (секіру, өрмелеу), сумен, құммен, сазбалшықпен ойындар және терапиялық (саусақтармен, білезікпен, түрлі түсті қарандаштармен сурет салу).
    Арттерапия. Бұл жұмыс істеу формасы ХХ ғ 30-жылдары психоанализдің негізінде пайда болды. Қазіргі кездегі шарты бойынша арттерапияны қолдануда клиенттерге түрлі көркем-қолданбалы түрдегі жұмыстар ұсынылады (ағашты ою, шекіме жабыстыру, күйдіру, сурет салу, мозайка жасау және т.б.).
     Өнер терапиясында іс-әрекеттің   бірнеше  бағыты бар:
- өнердің   барлық шығармашылығын   пациенттің өзі  талдауы;
- емделу құралы ретінде  өзіндік   шығармашылыққа пациентті  ояту;
- бірінші   және екінші нұсқада  арттерапияны біруақытта қолдану.
     Арттерапияның  негізгі  мақсаты   баланың  өзін-өзі  көрсетуі мен  өзін-өзі  тануын өнер арқылы дамыту; конструктивті әрекеттерге қабілеттілікті дамыту, қоршаған   әлемнің реалдылығын есептей отырып. Оның негізгі принципі баланың барлық шығармашылық іс-әрекетінің барлық   заттарын сөзсіз қабыл алу және мақұлдау, оның мазмұны, түрі мен сапасына тәуелсіз.Қазіргі  уақытта  балалармен және жасөспірімдермен жұмыс   істеу  арттерапия фондында бірталай жаңа түрлермен   толықтырылуда. Оған музыкалық   терапия, библиотерапия, билеу   терапиясы, проективті сурет, әңгіме құрастыру, ертегі терапия, құыршақ терапия.
Білім беруде психологиялық қызметтің мақсаты
     Кәсібилік  деңгейі  жоғары болған сайын, маман   иесі   мақсатын анығырақ және саналы ұғады, сонымен  қатар  өзінің іс-әрекет мағынасын. Мақсат жайлы сұрақ өте маңызды сұрақ деп айтқан танымал философ және педагог Г.Гурджиевпен келіспеуге болмайды. Адам өзіне өзінің мақсатын анықтамайынша, ол бірдеңені істеуді бастай да алмайды. Мақсатсыз бірдеңені істеу қалай болуы мүмкін? Істеу ең алдымен мақсатты білдіреді. Сондықтан  білім  беруде жас  отандық  тәжірибелік   психологияда оның іс-әрекетінің мақсатын парасатты іздестіру   жүргізілуде. Балалық  шақтағы  мәселелер   бойынша  отандық  және шетелдік әдебиеттерді меңгеруге негізделе, негізгі мәселелерді, қиындықтарды, табыс пен табыссыздық, сенбеушілік, тәжірибелік психологтердің көңілдері қайтуды талдау, бекітуге болады, психологиялық қызметтің мақсаты, сонымен қатар тәжірибелік психологтың де балалардың психикалық және психологиялық денсаулығы.Тәжірибелік  психолог қазіргі   кездегі  білім  беруді, кез келген оқу-тәрбие бағдарламасы   және балалар мен оқушылардың психикалық және психологиялық денсаулығын сақтауға және нығайтуға қажетті шарттарды қамтамасыз ету көзқарасы бойынша жүйені бағалайды. Осындай жағдайда ғана шынымен де ол дамып келе жатқан тұлға және индивид сияқты баланың қызығушылықтарын ұсынады және қорғайды. Әрине, баланың  денсаулығы көптеген факторларға  байланысты: дұрыс  тамақтану, күн тәртібі, таза ауада серуендеу, қозғалыс белсенділігі, шынықтырушы процедуралар, отбасыда және балалар білім беру мекемелерінде психологиялық комфорт және т.б. Сондықтан балалардың   денсаулық мәселесі - комплексті және көп аспектілі мәселе. Ол зерттеушілерді қызықтырған және қызықтырады ғылымның және тәжірбиенің: медиктер, философтар, әлеуметтанушылар, экологтер, педагогтар, психологтер, физиологтер және т.б. Бұл  мәселені   түсінуге және шешуге түрлі бағыттар бар. Тұтастай алсақ, барлығы мойындайды, адамның денсаулығы өмірлік күштің толық көрінуімен мінезделеді, өмірлік сезімнің қуаныштылығынан, әлеуметтік белсенділіктің жан-жақтылығы мен ұзақ өмір сүрушілігі және тұлға дамуының гармониясынан. Бірақ сондай денсаулыққа жету және оны сақтау – осы мәселе. Ересектер  жиі  емес ойланады, қандай құндылық үшін болашақта   бүгінгі бөбек, бала, жасөспірім, жас бала өмір сүреді, не арқылы табады немесе өзінің өмір сүруінің мәнін ендігі табады. Н.А.Бердяевтің айтқанына құлақ салу пайдалы, ол айтқан: өмірдің жоғарғы мақсаты экоеомикалық және әлеуметтік емес, рухани. Халықтың айбындылығы, оның адам тарихына қосқан үлесі мемлекеттің құдіреттілігі мен экономиканың дамымауынан анықталмайды, оның рухани мәдениетінен анықталады.Сондықтан  психологиялық   қызмет іс-әрекетінің мақсаты   әр баланың  рухани дамуын, психологиялық  денсаулық   негізінде  жатқан оның рухани комфорттылығын қамтамасыз етуші психолого-педагогикалық шарттарды құру болып табылады.Сонымен, баланың денсаулығына мектепте оның тек танымдық қажеттіліктерін ғана қанағаттандырмай,   сонымен қатар қарым-қатынаста әлеуметтік қажеттіліктер, өзінің адамгершілігіне сыйлаушылықтағы психологиялық қажеттіліктер, оның сезімдері және ұайымдары, қызығушылығы мен қабілеттері (оқу іс-әрекетінде ғана емес). Руханилық  өзінен өзі  тумайды. Психологиялық  денсаулықтағы қамқорлық өзіне баланың ішкі әлеміне зейінін, оның сезімдері мен ұайымдары, құмарлығы мен қызығушылығы, қабілеттері мен білімі, өзіне, құрбыларына, қоршаған әлемге қатынас, болып жатқан отбасылық және қоғамдық жағдайлар, осы өмірді қосады. Ересектерге  баланың  өзін-өзі   түсіну, өзін-өзі  қабылдау және    қоршаған адамдардың гуманистік өзара  контекстінде                    өзін-өзі дамыту   құралдарымен    және мәдениеттілік, әлеуметтік, экономикалық, қоршаған ортаның экологиялық реалдылығын меңгеруге көмек көрсетуі керек; осы өмірдің әдемілігі мен қиындығын көру; қандай да болсын өмірге қуануға үйрету; өзіне-өзі қожайын болу. А.Ф.Лосевті тыңдасақ, оның айтуынша: тұлға жалғыздық пен қайталанбастық болып келеді, бұл сана, ойлау, сезу және т.б. ұстаушысы ғана емес, сондай-ақ субъект болады, өзін өзі өзімен және өзінің қоршаған ортасымен сәйкестендіреді. Сонымен, білім  берудегі психологиялық   қызметтің негізгі мақсаты мектепке дейінгі және мектеп жасындағы баланың психологиялық денсаулығы болып келеді. Ол психикалық денсаулықты атайды, бұның негізін   баланың барлық онтогенез кезеңіндегі толыққанды психикалық дамуы құрайды.
Білім берудегі психологиялық қызметтің міндеттері
     Баланың  дамуына  бағыттылық білім  берудегі психологиялық   қызметтің  негізгі  міндеттерін   анықтайды: 1) балалармен жұмыс   істедегі реализациясы әр жастағы   дамудың  мүмкіншіліктері, резервтері; 2) баланың жеке дара ерекшеліктерінің дамуы - қызығушылығы, қабілеттілігі, бейімділігі, сезімі, қатынасы, құмарлығы, өмірлік жоспар және т.б.; 3) баланың дамуына қолайлы психологиялық климатты құру (бала бақшада, интернатта, мектепте және т.б.), бір жағынан, балалардың ересектермен және құрбыларымен продуктивті қарым-қатынас ұйымдастыруымен, екінші жағынан, оған тұлғалық маңызды болып келетін іс-әрекетте әр балаға онтогенездің барлық кезеңдерінде табыстылық жағдайын құрумен анықталады; 4) балаларға, сонымен қатар олардың ата-аналарына, тәрбиелеушілеріне, мұғалімдерге өз уақытында   психологиялық көмек көрсету.Білім  берудегі психологиялық қызметтің негізгі мақсатына жетудің ең басты құралы әр баланың толыққанды психикалық және тұлғалық дамуын қамтамасыз етуші психологиялық шарттарды құру және сақтау болып табылады. Бұл шарттарды бұзу баланың өз уақытындағы жастық және жеке дара мүмкіншіліктерінің реализациялануына кедергі жасайды, бұл олардың психологиялық денсаулығының нашарлауына әкеледі және олармен коррекциялық немесе арнайы дамытушы жұмыстардың қажеттілігін шақырады.
     Айтқанды қорытындыласақ.
     Білім  берудегі психологиялық қызмет - елдег білім беру жүйесінің толыққанды компоненттерінің бірі. Оның мақсаты мектепке дейінгі және мектеп жасындағы балалардың психологиялық десаулығы болып табылады; негізгі міндеті - мектепке дейінгі және мектептегі балалық шақтың барлық жастық баспалдақтарындағы баланың психикалық, психофизиологиялық, және тұлғалық дамуына көмектесу; ең басты құралы - жеке даралықта дамудың мүмкін болғанға сәйкес келетін онтогенез кезеңіндегі    кепілдікті реализациялау үшін, баланың әр жастық периодты дұрыс өтуге қолайлы психолого-педагогикалық шарттарды құру.

Қолданылған әдебиет:
1. Овчарова Р.В.
     Практичесғкая  психология образования: Учеб. Пособие для  студ. Психол. Фак. Университетов.-М.:Издательский центр Академия, 2003. – 448 с.
2. Практическая психолог