Салық төлеушінің міндеттері

Салықтық міндеттемелер

Салықтық құқық ғылымының (практикасының да) өзект мәселесіне айналуына орай көптеген жылдар бойы зерттелген салықтық міндеттеме институты бүгінде осы сала бойынша жасалынған ғылыми қорытындылар мен тұжырымдамалардың нәтижесінде Салық кодексінің жалпы бөлімінде орын алып отыр. Бұл салық салу аясы мен қоғам үшін маңызды деп айтуға болады.
Осы орайда айта кететін жәйт, міндеттеме ұғымы қалыптасқан дәстүр бойынша тек азаматтық-құқықтық ұғым, яғни цивилистикалық заңы-техникалық құрал, сондай-ақ азаматтық-құқықтық міндеттеме ретінде белгілі бір келісімге келудің және шарт жасасудың нәтижесі болып табылады. Ал салықтық міндеттеме қазіргі қоғам қажеттілігіне сай келетін салық салу жүйесін құру ісіне ат салысуы арқылы салықтық қатынастарға қаысушылардың құқықтары мен міндетерін қатаң айқындауға қол жеткізетін және ұлттық табысты қайта бөлуге қатысты экономикалық мән-жайлары мен өктем билік тұрғысынан ерекшеленетін құқықтық құрал ретінде танылады.
Салықтық міндеттеменің мән-жайын заң шығарушы былайша айқындаған:
1) тиісті салық заңдарына сәйкес салық төлеушінің мемлекет алдында туындаған міндеттемесі салықтық міндеттеме болып танылады;
2) салықтық міндеттеме талаптарына сай салық төлеуші: салық органында тіркеу есебіне тұруға; салық салу объектісі мен салық салуға байланысты объектіні айқындауға; салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді есептеп шығаруға, салық есептілігін жасауға, оны белгіленген мерзімде табыс етуге және салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді төлеуге міндетті;
3) мемлекет өзінің салық органдары арқылы салық төлеушіден оған тиесілі салықтық міндеттемелерді толық көлемде орындауын талап етуге құқылы;
4) салықтық міндеттемелер орындалмаған немесе тиісінше орындалмаған жағдайда мемлекет салық кодксінің тиісті баптарында көзделген тәртіп негізінде салықтық міндеттемелердің орындалуын қамтамасыз ету тәсілдерін және мәжбүрлеп орындату шараларын қолдануға құқылы.
Бұл ретте түсінікті болуы үшін:
-салықтық міндеттеме салық төлеушінің мемлекет алдындағы біржақты міндеттемесі, яғни түпкілікті нәтижесі өзіне тиесілі салықтық төлемнің соммасын мемлекет кірісіне аудару, енгізу (төлеу) жөніндегі міндеттемесі;
-салықтық міндеттеме негізінде салықтық төлемнің соммасын өзінің пайдасына төлеуді салық төлеушіден талап ету жөніндегі мемлекеттің құқығы деп тұжырымдауға болады.
Міне, салық төлеушінің өзіне (тиісті салық заңына сәйкес ) жүктелген салық төлеу жөніндегі біржақты міндеттемені саналы түрде, сондай-ақ салықтық-құқықтық мәдениеттілік пен белсенділік таныта отырып, белгіленген тәртіп негізінде уақытылы және толығымен орындауы, мемлекеттің салық төлеушілерден белгіленген салықтарды өзіне төлеуін талап ету құқығымен ұштаса отырып салықтық құқықтық қатынастардың басты материалдық мәніне айналады.
Өзінің экономикалық және құқықтық табиғатына сай салықтық міндеттеме:
-тек мемлекеттің еркіне және әмірлі талабына сай туындайды;
-әрдайым мерзімді сипатта болады;
-өзінің сипаты бойынша мемлекеттік (қоғамдық)-құқықтық тұрғыдан ерекшеленеді;
-салықтық төлемдердің сомасына байланысты көбінесе ақшалай көрініс табады;
-өзінің мән-жайына қарай біржақты міндеттеме болып табылады;
-оның айтарлықтай дәрежеде (тиісінше) орындалуы мемлекеттің мәжбүрлеу күшімен қамтамасыз етіледі;
-міндеттеме бойынша салықтық төлемдердің ақша қара
-жаттарын мемлекет кірісіне аударуға байланысты салық төлеуші тұлғаның белсенді іс-қимылдарымен сипатталады;
-құрылымына салықтың заңы құрамының мұқият белгіленген элементтерінің болуы оның тиісінше орындалуының негізі болып табылады;
-әрбір жекелеген салықтарға тән салық салу объектілерімен, салық салуға байланысты объектілермен, салық базасымен, салық ставкасымен және салық кезеңділігімен мазмұндалады.
Салықтық міндеттеменің объектісіне міндетті тұлға салық төлеушінің салықтық төлемінің сомасын мемлекетке тапсыру кезіндегі іс-қимылдары жатады. Ал салықтық міндеттеменің нысаны мемлекет (мемлекеттің салық органдары) пен салық төлеушілер - заңды және жеке тұлғалардың арасындағы байланыстың сыртқы көрінісі болып табылады.
Салықтық міндеттеменің құрамы:
-салықтық міндеттеменің субъектісінен;
-салықтық міндеттеменің объектісінен;
-салықтық міндеттеменің мән-жайынан тұрады.
Осы орайда айта кететін бір жәйт: салық төлеуші; салық салу объектісі; салықтың заты; салықтың масштабы; салық базасын есепке алу әдісі; салық кезеңі; салық салу бірлігі; салық ставкасы; салықты есептеу тәртібі; есепті кезең; салықты төлеу мерзімі; салықты төлеу тәсілі мен тәртібі сияқты элементтер Қазақстан Республикасының салық заңдарындағы бастаушы ережелер болып табылады, сондай-ақ оларсыз ешбір салықты есептеп шығарудың, төлеудің және олардың төленуін тала етудің мүмкіндігі болмайды.
Салықтың заңы құрамының элементін, яғни салық элементін белгілеу салықтық міндеттеменің туындауына септігін тигізеді немесе оны орындау тәсілінің негізі болып табылады.
Салық кодексінде салықтық міндеттеменің субъектілік құрамында салық төлеуші және мемлекет көрсетілген.
Салық салу объектілері мен салық салуға байланысты объектілер ретінде мүліктер және іс-әрекеттер белгігенген. Осы мүліктер мен іс-әрекеттердің болуы салық төлеушіге қатысты салықтық міндеттеменің туындауына негіз болады. Салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің әрбір түрі бойынша салық салу объектілері мен салық салуға байланысты объектілер Салық кодексінің ерекше бөлімінің тиісті баптарында жан
-жақты айқындалған.
Салық базасы салық салу объектісі мен салық салуға байланысты объектінің құнының, физикалық жай-күйінің немесе өзге де мән-жайларының сипаттамаларын білдіреді. Олар салық салу затын саны жағынан көрсете отырып, салықтың негізі ретінде бюджетке төленуге тиіс салықтар мен басқа да міндетті төлемдер сомасын айқындайды. Демек, салықтық төлемдер сомасы салық базасына белгіленген салық ставкасын қолдану арқылы есептелінеді
Салық ставкасы салық базасының өлшем бірлігіне деген салық есептеулерінің шамасын білдіреді. Былайша айтқанда салық салу нормасы, яғни салықтың заң жүзінде белгілеген шамасы болып табылады. Салықтық салық төлеушіге түсіретін салмағын бағалау үшін жеңілдіктерді есепке ала отырып толық салық базасына қатысты есептелген салық сомасы ретінде салықтың нақты ставкасы қарастырылады.
Салық ставкасы салық базасының өлшем бірлігінде процентпен немесе абсолютті сомамен белгіленеді.
Салық кезеңі жекелеген салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерге қатысты белгіленген уақыт кезеңі бодып табылады , сондай-ақ ол аяқталған кезде салық базасы айқындалып, бюджетке төленуге тиіс салықтар мен басқа да міндетті төлемдердің сомасы есептелінеді.
Осыған байланысты салық кезеңі деп тиісті заңдарға сәйкес салық төлеушіге арналып, оның салықтарды есептеуіне және төленуіне, сондай-ақ салық есебін жүргізуіне, салықтық бақылауда жүзеге асыруына қажетті есептеулер мен декларацияларды тапсыру үшін белгіленген уақыт бөлігін айтамыз.
Демек, салық кезеңіне салық базасын қалыптастыру процесін аяқтау және салықтық міндеттеменің мөлшерін түпкілікті айқындау үшін белгіленген мерзімді жатқызуға болады.
Салықтық міндеттемені орындау осы міндеттеменің әрбір субъектісінің міндеттерін құрвйтын белгілі бір іс-қимылдарды тиісінше (ойдағыдай) жүзеге асыру болып саналады.
Бұл жерде бірден айта кететін жәіт, салықтық міндеттеме мемлекет ойынан шығатындай, тиісінше және айтарлықтай деңгейден орындалуға тиіс.
Салықтық міндеттемені орындау мақсатында салық төлеуші мынадай іс-әрекеттерді міндетті түрде жүзеге асырады:
-салық органында тіркеу есебіне тұрады;
-салық салу объектілері мен салық салуға байланысты объектілердің есебін жүргізеді;
-салық салу объектілері мен салық салуға байланысты объектілерді, салық базалары мен салық ставкаларын негізге ала отырып, бюджетке төленуге тиісті салықтармен басқа да міндетті төлемдердің сомаларын есептеп шығарады;
-салық есебін жасайды және оны белгіленген тәртіп пен мерзімдерде салық органдарына табыс етеді;
-салықтық заңдарда белгіленген тәртіп негізінде және қатаң айқындалған мерзімдерде салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің есептен шығарылған және есептелінген сомаларын, сондай-ақ салықтық міндеттемені орындамаған жағдайда айыппұл мен өсімпұлдарды төлейді.
Салықтық міндеттемелердің орындалатын уақыты, орын, тәртібін және тәсілдері күні бұрын әрі нақты белгіленетінін білуіміз қажет.
Салықтық міндеттемені орындау уақытына жекелеген салықтар мен басқа да міндетті төлемдерге қатысты, яғни олардың салық салу объектілерін айқындау, тиісті бюджетке аударылатын салық сомасын есептеп шығару және салық сомасын төлеу үшін салық заңында белгіленген уақыт кезеңі немесе шекті мерзім жатады.
Салықтық міндеттемені орындау уақыты қатаң айқындалған уақыт ауқымы болып табылады.
Салықтық міндеттемені орындау орны салық төлеушінің салық төлемінің тиесілі сомасын мемлекетке тапсырған (берген, өткізген) жері болып табылады.
Әдетте, салықты төлеу орны ретінде салық төлеушіге немесе салық агенттеріне олардан алынған ақша қаражаттарын төлемдік құжаттар негізінде тиісті бюджетке аудару жөнінде қызметт көрсететін банк мекемелері көрініс табады.
Салық төлеушінің тиісті соманы бюджетке аудару жөніндегі төлемдік тапсырманы банк мекемесіне тапсырған күні салықтық міндеттемені орындау күні болып есептелінеді.
Салықтық міндеттемені орындау тәртібі салық төлеушінің мемлеке т алдындағы өзінің салықтық міндеттемесін орындауға бағытталған, белгілі бір тәртіппен механизмдері мен кезектіліктерді ұстана отырып жүзеге асыратын іс-қимылдары болып саналады.
Салық төлеушінің қолма-қол ақшасын төлеу нысанында орындалатын салықтық міндеттемесі банктен немесе банктің операциялардың жекелеген түрлері жүзеге асыратын ұйымның салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер сомасына төлемдік тапсырма акцептін алғаш күннен бастап, ал қолма-қол ақша нысанында – салық төлеуші аталған сомаларды банкке немесе уәкілетті органға төлеген кезден (сәттен) бастап орындалды деп есептелінеді.
Салық төлеушінің салық (фискальдыұ) агенті атқаратын салық төлеу жөніндегі салықтық міндеттемесі сол салық төлемінің сомасын ұстап қалған күннен бастап орындалған болып табылады.
Салық төлеушінің салықтарды төлеу жөніндегі салықтық міндеттемесі бюджетпен кезекте есеп айырысу кезінде салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің артық төленген сомаларын есепке жатқызу жолымен орындалуы мүмкін.
Салықтық міндеттемені орындау тәсілдеріне салық заңдарында белгіленген, салықтарды төлеуге және мәжбүрлеп төлетуге байланысты жолдар мен әдістер жатады.
Осы тәсілдердің заң жүзінде қатаң көрініс табуы тиісті салықтық төлем сомаларының мемлекет кірісіне уақытылы және толығымен түсуін ерікті түрде немесе мәжбүрлеу арқылы қамтамасыз етуге негіз болып табылады әрі кепілдендіреді.
Сонымен, салықтарды саналы түрде, салықтық-құқықтық мәдениеттерін көрсете отырып, дербес және өз еркімен төлеу салықтық міндеттемені орындаудың бір тәсілі болса, отанына, егемен еліне деген патриоттық сезімі мүлдем оянбаған және салықтық мәдениеті қалыптаспаған салық төлеуден жалтарушыларға, уақытылы және толық мөлшерде төлемейтіндерге мәжбүрлеп шараларын қолдану жолымен, олардан салықтарды, салық берешектерін, заңды негізде белгіленген айыппұлдар мен өсімпұлдарды еселеп алу салықтық міндеттемелрді мәжбүрлеп орындату тәсілі болып табылады.
Салықтық міндеттемелерді тиісінше, өз бетімен және ерікті орындау мынадай тәсілдер арқылы жүзеге асырлады:
1) салықтарды декларация (оңайлатылған декларация) негізінде төлеу;
2) салықты патент алу жолымен төлеу;
3) салықты біржолға талон негізінде төлеу;
4) салықтық төлемнің сомасын бюджетке енгізу жолымен төлеу.
Салықты табыс төлеу кезінде ұстап қалу, халықтық міндеттемені орындау жөніндегі салық хабарламасы негізінде салықты төлету, салық төлеуден жалтарушы тұлғалардан салықты (оның берешектерін) мәжбүрлеп алу салықтық міндеттемені мәжбүрлеп орындату тәсілдеріне жатады.
Салық органының салықтық міндеттеменің орындау қажеттілігі жөнінде салық төлеушіге жіберген жазбаша хабары салық хабарламасы деп аталады.
Салық хабарламасында салық төлеушінің аты-жөні немесе толық аталуы; салық төлеушінің тіркеу нөмірі; салықтық міндеттеменің сомасы; салықтық міедеттемені орындау жөніндегі талап; хабарламаны жіберуге орай негіздеме; шығымдану тәртібі көрсетіледі. Салық хабарламасының нысанын уәклетті мемлекеттік орган белгілейді.
Салық хабарламасы салық салу аясындағы мән-жайларға байланысты әр түрлі көрініс табады және салық төлеушіге мынадай мерзімдерде:
-салық заңдарын бұзушылықты жою туралы – оларды (бұзылу фактісін) анықтаған күннен бастап бес жұмыс күнінен кешіктірмей;
-дебиторлардың банктік шоттарындағы ақшаларынан (салық берешегін) өндіріп алу жөнінде өндіріп алғанға дейінгі бес жұмыс күнінен кешіктірмей;
-салық берешегін мәжбүрлеп өндіріп алу шараларын қолдану туралы – мәжбүрлеп өндіріп алу шаралары қолданылғанға дейінгі бес жұмыс күнінен кешіктірмей;
-камеральдық бақылау нәтижелері бойынша анықталған құқық бұзушлық жою жөнінде салық есептілігіндегі (тәртіпті, ережені) бұзушылықтар анықталған күннен бастап екі жұмыс күнінен кешіктірмей;
-салықтық тексеру нәтижелері бойынша Салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің, өсіпұлдардың және айыппұлдардың есептелінген сомасы туралы – салықтық тексеру актісі бойынша шешім қабылданған күннен бастап бес жұмыс күнінен кешіктірмей;
-мерзімді орындалмаған салықтық міндеттеменің орындалуын қамтамасыз ету жөнінде қолданылатын шаралар туралы – салық кодексінің тиісті баптарында көзделген мерзімдер аяқталғанға дейін;
-салық төлеушінің ша ғымын қарау нәтижелері салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің, өсімпұлдар мен айыппұлдардың есептелінген сомалары туралы шағымды қарау бойынша шешім қабылданғен күннен бастап бес жұмыс күннен кешіктірмей;
-өздеріне заң жүзінде жүктелген міндет бойынша салық органы есептеп шығарған салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің сомалары туралы - есептеп шығарылған күннен бастап үш жұмыс күнінен кешіктірмей жіберледі.
Салық төлеушінің бюджет алдындағы тиісті салықтары бойынша берешектерін өтеу кезектілігі:
-салықтардың бересі сомасын төлеу;
-есептелген өсіппұлдарды төлеу;
-есептелген айыппұлдарды төлеу тәртібі негізінде жүзеге асырлады.
Ал Салық кодексінің 33-бабында белгіленген салық төлеушінің өзіне қатысты салық берешектерін өтеу тәртібі мынадай:
-есептелген өсімпұлдарды төлеу;
-есептелген айыппұлдарды төлеу;
-салықтың бересі сомасын төлеу кезектілігін сақтай отырып жүргізіледі.

Салық міндеттемесі туралы түсінік және салық міндеттемесінің орындалуы

Салық төлеушінің салық заңдарына сәйкес мемлекет алдында туындаған міндеттемесі салық міндеттемесі деп танылады, оған сәйкес салық төлеуші салық органына тіркеу есебіне тұруға, салық салу объектілері мен салық салуға байланысты объектілерді айқындауға, салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді есептеуге, салық есептілігін жасауға, оны белгіленген мерзімде табыс етуге, салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді төлеуге міндетті.
Салық төлеуші салық міндеттемесін орындау үшін мынадай іс-әрекеттер жасайды:
1. Салық органына тіркеу есебіне тұрады.
2. Салық салу объектілері мен салық салуға байланысты объектілердің есебін жүргізеді.
3. Салық салу объектілері мен салық салуға байланысты объектілерді, салық базалары мен салық мөлшерлемелерін негізге ала отырып, бюджетке төленуге тиісті салық және басқа да міндетті төлемдер сомасын есептейді.
4. Салық есептілігін жасайды және оны белгіленген тәртіппен және мерзімдерде салық қызметі органдарына табыс етеді.
5. Салық заңдарында белгіленген тәртіппен және мерзімдерде салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің есептеп шығарылған және есептелген сомаларын, сондай-ақ салық міндеттемесі орындалмаған жағдайларда, салық өсімпұлдары мен айыппұлдарын төлейді.
Салық төлеуші салық міндеттемесін орындауды белгіленген мерзімде дербес жүзеге асырады және мерзімінен бұрын орындауға құқылы.
Төлем көзінен ұсталатын салық сомаларын есептеуді салық агенті жүзеге асырады.
Мысалы: жеке тұлға Әсем ЖШС-де жұмыс істеп, еңбекақы алады. Әсем ЖШС-нің бухгалтериясында қызметкердің нысандағы табысынан (есептелген еңбекақысынан) жеке табыс салығы ұсталынады. Жеке тұлғаға салық шегерімдері сомасына азайтылған еңбекақысы төленеді. Демек, бұл ретте Әсем ЖШС-гі жеке тұлғаның салық міндеттемесін орындады және салық шегерімдері сомасының дұрыс есептелуі мен уақтылы бюджетке аударылуына жауапты, яғни салық агенті болып табылады. Салық төлеушінің салық агенті орындайтын салық төлеу жөніндегі салық міндеттемесі оны ұстап қалған күннен бастап орындалды деп есептеледі.
Бірқатар жағдайларда салық міндеттемесін орындау салық комитетінің жіберген жазбаша Хабарламасы арқылы жүзеге асырылады - Хабарлама негізінде төленетін салық мерзімі хабарлама түріне байланысты.

Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы хабарлама жіберген жағдайда, салық міндеттемесі салық төлеушіге хабарлама тапсырылған күннен кейінгі он жұмыс күні ішінде орындалуы тиіс. Салық төлеушінің өтініші бойынша салық міндеттемесін орындау мерзімі 60 жұмыс күніне ұзартылуы мүмкін. Бұл ретте, көрсетілген өсімпұл есептеле отырып, осы кезеңнің әрбір 15 жұмыс күні сайын тең үлеспен бюджетке төленуі тиіс.
Салық берешегі туған жағдайда оны өтеу мынадай тәртіппен жүргізіледі:
1. Бересі сомасы.
2. Есептелген өсімпұлдар.
3. Есептелген айыппұлдар.
Салық берешегін өтеу тәртібі бюджетке төленген төлемдердің есеп-қисабына байланысты өзгеруі мүмкін.
Таратылатын заңды тұлға салық берешегін өтеуі тиіс. Бұл ретте заңды тұлғаның филиалдары мен құрылымдық бөлімшелерінің салық берешегі де өтеледі. Осы мақсатпен тарату декларациясы құрылады және салық міндеттемесі аталған заңды тұлғаның ақшасы, соның ішінде оның мүлкін сатудан алынған ақша есебінен өтеледі. Егер таратылатын заңды тұлғаның мүлкі салық берешегін толық өтеу үшін жеткіліксіз болса, салық берешегінің қалған бөлігін таратылатын заңды тұлғаның құрылтайшылары (қатысушылары) өтейді.
Қайта ұйымдастырылған заңды тұлғаның салық міндеттемесін орындау оның құқықтың мирасқорына (құқық мирасқорларына) жүктеледі. Заңды тұлғаның қайта ұйымдастырылуы деп заңды тұлғалардың қосылуын немесе керісінше, бір заңды тұлғаның бөлінуі нәтижесінде екі жаңа заңды тұлғаның құрылуын айтамыз.
Заңды тұлғаның қайта ұйымдастырылуы оның салық міндеттемесін орындау мерзімі мен сомасының өзгеруіне негіз болып табылмайды, қайта ұйымдастырылатын заңды тұлғаның бюджетке артық төлеген төлемдер сомасы оның құқықтық мирасқорына қайтарылуы тиіс.
Қайтыс болған жеке тұлғаның ол қайтыс болған күнінде жиналып қалған салық берешегін оның мұрагері (мұрагерлері) мұраға қалдырылған мүлік құны шегінде және мұраны алған күнгі ондағы үлесіне барабар өтейді.
Жеке тұлғаның мұрагері болмаған жағдайда, ол қайтыс болған күнінде жиналып қалған салық берешегі өтелді деп есептеледі.
Жеке тұлғаны сот хабар-ошарсыз кетті деп таныған жағдайда, мұндай жеке тұлғаға қатысты салық міндеттемесі шешім шығарылған күннен бастап тоқтатылады. Бұл жағдайда салық берешегін хабар-ошарсыз кеткен адамның мүлкін басқаруға қорғаншы орган уәкілеттік берген адам өтейді.
Егер хабар-ошарсыз кетті деп танылған адамның мүлкі салық берешегін өтеу үшін жеткіліксіз болса, онда салық берешегінің өтелмеген бөлігін салық органы есептен шығарады.
Салық міндеттемесі бойынша талап қою мерзімі бес жыл, яғни салың қызметі органы салықтардың және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің есептелген сомасын салық кезеңі аяқталғаннан кейін бес жыл ішінде есептей алады немесе қайта қарай алады. Осыған байланысты салық төлеушілер салық декларациясын құруға негіз болған құжаттарды салық кезеңі аяқталғаннан кейін бес жыл бойы сақтауға міндетті.
Салық төлеуші бюджетке төленетін төлемдердің артық төленген сомасын салық кезеңі аяқталғаннан кейін бес жыл ішінде есепке жатқызуды немесе қайтаруды талап етуге құқылы.
Бюджетке артық төленген салық сомасы :
1. Салықтың басқа түрлері бойынша өсімпұлдар мен айыппұлдарды өтеу есебіне.
2. Салықтың басқа түрлері бойынша бересіні өтеу есебіне.
3. Салықтың осы және басқа да түрлері бойынша алдағы төлемдер есебіне жатқызылуы тиіс.
Егер аталған берешектер болмаған жағдайда, тұлғаға артық төленген соманы қайтару өтініш берілген күннен бастап 15 жұмыс күні ішінде жүргізіледі.
Салықтарды (төлем көзінен ұсталатын салықтар мен акциздерден басңа) төлеудің мерзімін салық төлеушінің өтініші негізінде, неғұрлым кеш мерзімге, бірақ күнтізбелік жылдың он айынан асырмай ауыстыруға болады, бірақ бұл салық төлеушіні салықтар сомаларын дер кезінде төлемегені үшін өсімпұл төлеуден босатпайды.
Бюджетке төленетін төлемдерді орындау мерзімдерін өзгерту құқығын:
• республикалық бюджетке төленетін төлемдер бойынша салық органдары Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігінің келісімімен;
• жергілікті бюджетке төленетін төлемдер бойынша салық органдары жергілікті атқару органының келісімімен айқындайды.

Мерзімінде орындалмаған салық міндеттемесін орындауды қамтамасыз ету тәсілдері

Салық төлеушінің белгіленген мерзімде орындалмаған салық міндеттемесін орындауы:
1) төленбеген салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер сомасына өсімпұл есептеу;
2) банк шоттары бойынша шығыс операцияларын тоқтата тұру;
3) салық төлеушінің салық берешегі есебіне мүлікке билік етуін шектеу тәсілдерімен қамтамасыз етілуі мүмкін.
I. Өсімпұл есептеу.
Өсімпұл - мерзімі өткен салық міндеттемесінің сомасына есептелетін санкция (көрсеткіш).
Өсімпұл салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді төлеу мерзімі күнінен кейінгі күннен бастап, өткен әрбір күн үшін Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі белгілеген қайта қаржыландыру ресми мөлшерлемесінің (ставкасының) 2,5 еселенген мөлшерінде бюджетке төлеген күнді қоса алғанда, мерзімі өткен әрбір күн үшін есептеледі. Мысалы: заңды тұлға корпоративтік салықты төлеуші. Салықты төлеудің белгіленген мерзімі әр айдың 20-жұлдызы. Қаңтар айында төленуге тиіс 1000 теңге, нақты айдың 23-жұлдызында төленеді. Қайта қаржыландыру мөлшерлемесі (шартты) 7%.
Өсімпұл есептеу пайызы
Мерзімінен 3 күн өтті, яғни 21-нен 23-ін қоса алғанда, өсімпұл сомасы = 10000 х 0,05% х 3 = 15 теңге болады.
Егер төлемдердің мерзімінде төленбеуі банктің немесе банк операцияларын жүзеге асыратын басқа ұйымның кінәсінен болса, онда өсімпұл осы аталған ұйымдарға есептеледі.
Өсімпұл мынадай жағдайларда есептелмейді:
1) Салық төлеушіні банкрот деп таныған сот шешімі қабылданғанда;
2) Мәжбүрлеп таратылған банктердің несие берушілеріне (салық кодексінің 45-бабы);
3) Бересіні өтеу үшін сот шешімімен акциялардың қосымша эмиссиясы шығарылғанда;
4) Жеке тұлға сот шешімі бойынша хабар-ошарсыз кетті деп танылса, оның бересі сомасына.
II. Салық төлеушінің банк шоттары бойынша шығыс операцияларын тоқтата тұру.
Заңды тұлғаның және жеке кәсіпкердің банк шоттары (корреспонденциялың шоттарды қоспағанда) бойынша шығыс операцияларын тоқтата тұру - бұл салық міндеттемесін орындамағандарға қарсы қолданылатын өкім. Салық комитеті банкке салық төлеушінің есепшоттары бойынша жүргізілетін операцияларды тоқтата тұру туралы өкімін төмендегідей нысан бойынша жібереді.

III. Салық төлеушінің салық берешегі есебіне мүлікке билік етуін шектеу туралы шешім шығару

Салық төлеушінің мүлкіне билік етуін шектеу туралы шешім меншік құқығындағы (қаржы лизингіне берілген мүліктен басқа) немесе шаруашылық жүргізу ңүңығындағы (мүлікті шаруашылық жүргізуге беру туралы шартта оны иеліктен айыруға тыйым салған жағдайлардан басқа) мүлікке салың төлеушінің жеке шотындағы салық берешегінің сомасы туралы деректердің негізінде қабылданады.
Мүлікке билік етуді шектеу туралы шешімнің негізінде салық төлеушіге мүлікті иелену, пайдалану және оған билік ету шарттарын бүзғаны үшін жауаптылың туралы ескертіле отырып, салық берешегі сомасына мүлік тізімдемесінің актісін жасау жүргізіледі.

Осы мүлік тізімдемесінің актісінде аталған барлық негізгі жабдықтар салық органы мен салық төлеушінің лауазымды тұлғаларының қатысуымен нақты тексеріліп, тізімдемеге енгізілді, осыған сәйкес түгендеуге қоятын ешқандай талабым жоқ. (?) менің (біздің).
Мүлік тізімдемесінің актісінде аталған негізгі жабдықтарды сақтау менің (біздің) жауапкершілігімде. Қазақстан Республикасының Қылмыстың кодексінің 357-бабына сәйкес талан-таражға салуға, иеліктен айыруға және пайдалануға қылмыстық жауаптылық болатыны туралы ескертілдім (ескертілдік).
Негізгі жабдықтардың сақталуына жауапты:

Ескерту: Тізімдемені жүргізуші және салық төлеушінің лауазымды тұлғасы тізімдеме актісінің әрбір парағына қол қояды. Билік ету шектелген мүлік тізімдемесі салық төлеушінің бухгалтерлік есебі деректерінің негізінде айқындалатын оның бағасы көрсетіле отырып, немесе Қазақстан Республикасындағы бағалау қызметі туралы заң актісіне сәйкес жүргізілетін тәуелсіз бағалау негізінде жүргізіледі және уәкілетті мемлекеттік орган белгілеген нысанда және тәртіппен екі дана етіп жасалатын актімен ресімделеді.
Салық органы мүлікке билік етуді шектеу кезінде салық төлеушіге мүлікке билік етуді шектеу туралы шешімді және мүлік тізімдемесінің актісінің 1 данасын тапсыруға міндетті.
Салық органы төлеуші салық берешегі сомаларын өтегеннен кейінгі 1 жұмыс күнінен кешіктірмей, мүлікке билік етуді шектеу туралы шешімнің күшін жояды.
Салық органдары салық төлеушіге мерзімінде орындалмаған салық міндеттемесін орындауды қамтамасыз ету тәсілдерін қолданғаннан кейін, мәжбүрлеп өндіріп алу шараларын қолдануға құқылы (тек салық тексерілуі актісі бойынша хабарламаға шағым жасау жағдайларын қоспағанда).
Мәжбүрлеп өндіріп алу шараларын қолдану Салық кодексінің 30-бабына сәйкес салық төлеушіге жіберілген хабарлама негізінде жүргізіледі.
Салық берешегін мәжбүрлеп өндіріп алу мынадай тәртіппен:
1) банк шоттарындағы ақшасының есебінен;
2) қолма-қол ақшасының есебінен;
3) дебиторлардың (банкілерінің) шоттарынан;
4) билік ету шектелген мүлкін өткізу есебінен;
5) акциялардың қосымша эмиссияларын мәжбүрлеп шығару арқылы жүргізіледі.
Салық төлеушінің декларациялар және есеп айырысулар бойынша, сондай-ақ салық тексеру нәтижелері бойынша есептелген салық берешегі сомалары төленбеген немесе толық төленбеген жағдайда, салық органы салық төлеушінің келісімінсіз салық берешегі сомасын заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлердің банк шоттарынан мәжбүрлеу тәртібімен өндіріп алуға құқылы. Салық берешегі сомасын салық төлеушінің банк шоттарынан өндіріп алу салық органының инкассалық өкімі негізінде жүргізіледі. Банк салық төлеушінің бір банктік шотынан салық берешегін өндіріп алу туралы салық органының инкассалық өкімін орындаған кезде, банк салық төлеушінің аталған банкте ашқан басқа банк шоттарына салық органы шығарған инкассалық өкімдерді, егер салық органы мұндай инкассалық өкімдерді сол сомаға, берешектің сол түрі бойынша, сол есепті кезең үшін ұсынса, салық органының инкассалың өкімдердің орындалғанын растайтын төлем құжатын қоса тіркеп, салың органына орындаусыз қайтарады.
Инкассалық өкім Қазақстан Республикасының нормативтік-құқықтық актілерімен белгіленген нысан бойынша ұсынылады және онда салық төлеушінің немесе салық агентінің салық берешегі сомаларын өндіріп алу жүргізілетін банк шоты көрсетіледі.

Салық төлеушінің және салық агентінің құқықтары
мен міндеттері

Салық төлеушінің құқықтары
Салық төлеуші:
1) Қолданылып жүрген салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы салық заңдарындағы өзгерістер туралы салық қызметі органдарынан ақпарат алуға;
2) Салық қатынастары мәселелері бойынша өз мүдделерін жеке өзі не өз өкілі арқылы білдіруге;
3) Салық бақылауы нәтижелерін алуға;
4) Салық бақылауы нәтижелері бойынша салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді есептеу мен төлеу жөнінде салық қызметі органдарына түсіндірме беруге;
5) Жеке шотынан салық міндеттемелерінің орындалуы бойынша бюджет пен есеп айырысудың жай-күйі туралы көшірме алуға;
6) Салық кодексі мен Қазақстан Республикасының басқа да заң актілерінде белгіленген тәртіппен салықты тексеру актілері бойынша хабарламаға және салық қызметі органдары лауазымды адамдарының әрекетіне (әрекетсіздігіне) шағым жасауға;
7) Салық құпиясының сақталуын талап етуге;
8) Салық салуға қатысы жоқ ақпаратпен құжаттар табыс етпеуге құқылы.
Салық төлеушінің міндеттері 1. Салық төлеуші:
1) Салық міндеттемелерін дер кезінде және толық көлемінде орындауға;
2) Салың ңызметі органдары анықтаған салық заңдарын бұзушылықты жою туралы заң талаптарын орындауға, сондай-ақ олардың қызметтік міндеттерін анықтау кезіндегі заңды қызметіне кедергі жасамауға;
3) Нұсқама негізінде салық қызметі органдары лауазымды адамдарының салық салу объектісі және салық салумен байланысты объект болып табылатын мүлікті тексеруіне жол беруге;
4) Салық есептілігін табыс етуге;
5) Қолма қол ақшамен, төлемдік банк карточкаларымен, чектермен сауда операцияларын жасаған немесе қызметтер көрсеткен кезде тұтынушылармен ақшалай есеп айырысуды қазыналық жады бар бақылау-касса машиналарын міндетті түрде пайдаланып және тұтынушының қолына бақылау шегін бере отырып жүргізуге міндетті.
Салық агентінің құқықтары мен міндеттері. Салық агенті:
1) Салық кодексінің ерекше бөліміне сәйкес төлем көзінен ұсталатын салықтарды дұрыс және дер кезінде есептеуге;
2) Салық төлеушіден тиісті салықтарды ұстап қалуға және салық кодексінде көзделген тәртіппен және мерзімінде оларды бюджетке аударуға;
3) Салық төлеушілерге төленген табыстарды, сондай-ақ ұсталған және бюджетке аударылған салықтар сомасының есебін, соның ішінде әрбір салық төлеуші бойынша жеке-жеке жүргізуге;
4) Тіркеу есебінде тұрған жері бойынша салық органына кодекстің ерекше бөлімінде белгіленген тәртіппен салық есептілігін табыс етуге міндетті.
Салық төлеуші салық заңдарымен реттелетін қатынастарға заңды немесе уәкілетті өкілі арқылы қатысуға құқылы. Салық төлеушінің заңды өкілі болып заң негізінде оның атынан уәкілетті болатын тұлға танылады.
Салық қызметі органдарымен қатынастарда салық төлеушілерінің мүдделерін білдіруге уәкілетті болатын жеке немесе заңды тұлға салық төлеушінің уәкілетті өкілі болып танылады. Салық төлеушінің уәкілетті өкілі салық төлеуші беретін сенімхат (құрылтай құжаттары) негізінде әрекет етеді, сенімхатта оның өкілеттілігінің нақты тізбесі көрсетіледі.
Салық заңдарымен реттелетін қатынастарға салық төлеушінің өзінің қатысуы оны өкіл алу құқығынан айырмайды, сол сияқты өкілдің қатысуы салың төлеушіні аталған қатынастарға өзінің қатысуы құқығынан айырмайды.
Салық төлеуші өкілдерінің салық заңдарымен реттелетін қатынастарға байланысты жасаған әрекеттері (әрекетсіздігі) салық төлеушінің әрекеттері (әрекетсіздігі) болып танылады.