Қазіргі қазақ тілі морфологиясын оқытудың әдістемелік негіздері

3. Қазіргі қазақ тілі морфологиясын оқытудың әдістемелік негіздері

Жоғары мектептегі оқыту үдерісі-оқытушы мен студенттің өзара мақсаты әрекетіне құрылған күрделі педагогикалық жүйе, ол-дидактикалық тұрғыдан білім, білік, дағды, кәсіби құзырлықты қалыптастыруға бағытталған танымдық әрекеттер жиынтығы. Ғылыми негіздерді оқытудың әдістемелік жүйесі-білім беру ісіндегі мақсат айқындылығының, әдіс-тәсілдердің, оқу-құралдары мен формаларының жиынтығы. Қазіргі білім беру ісінің әдістемелік жүйесі оның құрылымын қайта құру қажеттігімен сипатталады. Басқаша айтқанда, білім сапасын арттыруда ғылыми ақпаратты игерудегі педагогикалық жүйені технологиялық негізде құру. Қазақстан Республикасы Білім туралы Заңының 8-бабында: Қазіргі кезеңде білім берудегі негізгі мақсат-жан-жақты білімді, өмір сүруге икемді, іскер, өзіндік ой-толғамы бар, адамгершілігі жоғары, қабілетті жанды қалыптастыру. Республикадағы әлеуметтік-экономикалық құрылымның өзгеруі білім мазмұнында жаңалықтар енгізуді қажет етеді,-делінген {4.9}. Мұндай мақсатқажетудің жолы-оқу үдерісінің басты тұлғасы студенттің жеке тұлғалық қасиеттерін дамытуға, өз бетімен білім алу көздерін таба білу қабілетін арттыруға, кәсіби мамандығының қыр-сырын жетік меңгеруде шығармашылық,танымдық белсенділіктерін арттыруға бағытталуы. Осы тұрғыдан келгенде, дәстүрлі түсіндірмелі-иллюстративті оқыту жүйесінің мұндай мақсатқа жетуге мүмкіндік бермейтіні анықталды. Дәстүрлі оқыту жүйесі білімді репродуктивті, рецептивті деңгейде меңгерумен шектеледі, мұнда студент оқу үдерісінің объектісі деңгейінде қалып, өзінің шығармашылық әлеуетін (потенциал) жан-жақты пайдалана білмейді, білім, іскерлік дағдылар нәтижесін үздіксіз тексерудің механизмін жүзеге асыра алмайды. Жоғары білім мазмұнын құрайтын қазіргі қазақ тілі пәнінің күрделі салаларының бірі-морфология. Қазіргі қазақ тілі морфологиясы-негізгі нысаны, пәні, зерттеу әдістері, жүйесі айқындалып қалыптасқан жоғары мектептің филология факультетінің қазақ тілі мен әдебиеті мамандығында оқитын студенттер үшін оқылатын ғылыми арнаулы курс. Болашақ қазақ тілі мамандарының кәсіби әдістемелік даярлығын қалыптастыруда қазіргі қазақ тілі ғылыми курсын оқытудың маңызы зор. Аталған курсты оқытудың міндеттері:
ғылыми білім мазмұнын айқындау, жаңа теориялық жаңалықтармен, кейбір ғылыми ағымдармен толықтыру;
морфологиялық ұғымдарды белсенді оқыту жүйесінің мақсат-міндеттерін жаңа дидактикалық ұстанымдармен айқындау;
морфологиядан теориялық және практикалық білім, іскерлік, дағды, кәсіби біліктілік қалыптастыруға негіз болатын белсенді оқыту әдістері жүйесі мен оқытудың формалары лекция, семенар-зертханалық сабақтарды ұйымдастыру мен өткізудің әдістемелік негіздерін белгілеу, сапалы білім берудің ұтымды, оңтайлы жолдарын анықтау;
жеке тұлғаның жан-жақты дамуына бағытталған проблемалық-бағдарламалап оқыту технологиясымен, ақпараттық-мультимедиа-лық, педагогикалықынтымақтастық, оқытуды жекелей-дпрплпу, саралау технологиясын тиімді қолдану әдістемесін жасау.
Студенттердің морфологиядан орындайтын өздік, ғылыми зерттеу жұмыстарының мазмұнын айқындау;
Оқыту процесінің негізгі буыны студенттің морфологиядан білім, іскерлік дағдысын бақылау, тексеру, бағалау жолдарын жаңаша құру;
Оқытудың тиімді әдіс-тәсілдері, оқу формаларының бір-бірімен өзара әрекетте болуы, пәнаралық, пәншілік байланыстардың жүзеге асуы, оқытудың негізгі формалары лекциялық, семенар-зертханалық сабақтардың мазмұндық құндылығы болашақ маманның қоғам мұқтажы, сұраныс талаптарына лайық кәсіби білім, іскерлік дағды алуына мүмкіндік береді. Болашақ қазақ тілі маманы тіл заңдылықтарын теориялық тұрғыдан меңгеріп қана қоймай, оны оқыту әдістемесімен қатар қаруланады. Осымен байланысты Қазақстандағы жоғары білім беруге негізделген қазақ тілі маманын даярлау жүйесінің көздейтін мақсаты- жан-жақты дамыған, шығармашылық ойлау қабілеті жоғары, өз бетімен білімін жетілдіре алатын, ең бастысы, арнайы пәндерден қажетті білім, іскерлік, дағдылары, кәсіби біліктілігі қалыптасқан және оны жас ұрпақты оқытып-тәрбиелеуде қолданудың әдістемелік жүйесіне қойылатын талаптар:
болашақ қазақ тілі маманы игеретін білім мазмұнының ғылыми ұстанымдары негізінде құрылуы;
ғылыми- әдістемелік білім беруде бүкіл оқұ кешенінің дидактика заңдылықтарына сай құрылуы;
оқытудың жаңа әдістері негізінде білім сапасын арттыруды көздеу;
мектептін жаңа норматив құжаттары мен жаңа буын оқулықтары туралы білімінің болуы және олармен жұмыс істеуді ұйымдастыра алуы қабілетімен қамтамасыз ету;
теориялық білімнің қоғамдық қарым-қатынастардың бүгінгідей тез өзгермелі жайларына байланысты өз бетінше білімін толықтыру тәсілдерін игертуге бағытталуы;
кәсіби, ғылыми-ізденушілік, шығармашылық жұмыстарды өз бетімен жүргізе алу дағдысын қалыптастыру;
білім берудің демократияландыру, ізгілендіру, жеке тұлғалық құрылым сипаты секілді педагогиканың жаңашылдық бағытының әдістемелік жүйе жасауға негіз болуы.
Болашақ мұғалімнің кәсібіне сәйкес теориялық, практикалық білімінің терең, жан-жақты болуы-жоғары оқу орнында оқыту жүйесінің заман
талаптарына лайық құрылуына , нақтылап айтқанда, білім мазмұнының сапалығына, оқыту үрдісінің негізгі құрамдас боліктерінің бір-бірімен өзара біртұтас бірлікте, байланыста жүзеге асуының нәтижелеріне байланысты. Болашақ қазақ тілі мамандарының кәсіби -әдістемелік даярлығын қалыптастыруда Қазіргі қазақ тілі ғылыми пәнін оқытудың маңызы зор. Қазіргі қазақ тілінің бір саласы морфология курсын оқыту мазмұнында мына мәселелер қамтылады:
қазіргі қазақ тілі морфологиясы, мақсаты –міндеттері зерттеу объектісі;
қазақ тілі морфологиясының зерттелу тарихы;
морфологиялық ұғымдарды оқыту әдістемесі;
морфологияны оқыту барысында студенттердің теориялық ойлауы мен танымдық қабілетін дамыту;
морфологияны оқытумен байланысты оқытудың негізгі формалары лекция, семенар-зертханалық сабақтардың мазмұны, оны ұйымдастыру, өткізу әдістемесі;
студенттің ғылыми –зерттеу жұмыстарын жүргізу әдістемесі;

3.1 Қазіргі қазақ тілі морфологиясын оқытуды ұйымдастырудың формалары: теориялық білім, іскерлік, дағды, кәсіби біліктілігін қалыптастыру жүйесі.
Жоғары оқу орнында студентке білім беру лекция, семенар , зертханалық сабақтарда, оқу және ғылыми зерттеу жұмыстарын т.б. орындау барысында жүзеге асырылады. Оқыту үдерісін ұйымдастыру формасының бір түрі лекция латынның lectio оқу деген ұғымын білдіреді. Лекция оқытудың басқа түрлерінен ақпараттың молдығымен, кәсіби –теориялық маңыздылығымен, жүйелігімен, ғылымилығымен ерекшеленеді. Лекция ...сабақта айтылмақ ойды тезис-жоспар бойынша күні бұрын жобалап, жоспарлап алып, сол бойынша мұғалімнің баяндау монологі [140,73], көлемі, күрделілігі, логикалық құрылысы жағынан өзгеше, логикалық бірізділікпен баяндалатын сөздік әдісінің бір түрі [6,243], оқытудың дидактикалық бөлігінің басты буыны [190].
Жоғары оқу орындарындағы оқыту формалары жүйесінде лекцияның алатын орны ерекше, ол –білім беруде, оны жүйелеп, толықтыруда тиімді, ұтымды жол, теориялық білім берудің қайнар көзі. Лекция студенттердің логикалық, теориялық ойлау қабілетінің дамуына және оқу материалын өз бетінше жүйелеу білуге, оларды талдауға, жалпылауға үйретеді. Лекцияның тақырыбына, мазмұнына қарай оқыту үдерісінің басты компоненттері, мақсаты, оқыту әдістері, құралдары, түрлері айқындалады. Лекция құрылымының жалпы жүйесін төмендегі сызбадан көруге болады (11-сызба).
Дидактика ілімінде лекцияны қурылымына қарай топтастыруда, бірізді пікір қалыптаспаған. Бүдан оқытудың формасы лекцияның қырлы, күрделі