Кәсіпорын персоналының құрылымы

Мазмұны
б
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1. Жоспарланатын саланың қазіргі жағдайын қысқаша сипаттау ... ... ... ... ... ..5
2. Өндiрiстiк бағдарламаны құрастыру және дәлелдеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
3. Маркетинг стратегиясын және жоспарын құрастыру ... ... ... ... ... ... ... ...11
4. Материалдық-техникалық жабдықтау жоспарын құрастыру ... ... ... ... ..15
4.1 Жоспарланған кәсіпорынның негізгі өндірістік
қорларының мөлшерін анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
4.2 Шикізат және негізгі материалдар шығындарын анықтау ... ... ... ... ... . 16
4.3 Көмекші материалдарға кететiн шығындар есебi ... ... ... ... ... ... ...20
4.4 Энергия және отынның барлық түрлерiне кететiн шығындар есебi ... .24
5. Кадрлар және еңбек ақы төлеу жоспарын құрастыру ... ... ... ... ... ... ...26
6. Өнiмнiң өзiндiк құнын жоспарлау. Бағаның жасалуы ... ... ... ... ... ... ...34
7. Қаржы жоспары. Инвестиция тиiмдiлiгiн есептеу ... ... ... ... ... ... ... ...42
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .47
Қолданған әдебиеттер тiзiмi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .48

Кіріспе
Бизнес – пайда табуға бағытталған әрекеттің, экономикалық қызметтің бір түрі; жеке кәсіпкердің не фирманың іскерлік қызметі. Бизнес адамның табиғи қасиеттеріне,біліміне негізделе отырып, қандай да болмасын бір істен кіріс кіргізуге, өзінің материалдық, рухани қажеттілігін қанағаттандыруға, сонымен қатар, қоғамға пайда келтіруге де мүмкіндік береді. Бизнес қоғам мүшелерінің сұранысы мен ұсынысын есепке ала отырып, экономикалық жүйенің барлық саласын дамыту арқылы бизнестен түскен табыстан салық және басқа да алымдар төлеу және оларды қоғам дамуына, халық игілігіне жарату, әлеуметтік көмек көрсету нәтижесінде қалыптасады. Іскерлік орта көптеген әлеуметтік және басқадай проблемаларды өкімет бағдарламаларының шеңберінде, сонымен қатар дербес шешуге де қатысады.
Бизнес-жоспар – кәсіпорынның алдына қойған экономикалық мақсаты мен оны жүзеге асыру жолдары, міндеттері мен әдіс-тәсілдері баяндалған құжат. Бизнес-жоспарды жасау үшін нарықтық орта жан-жақты зерттеледі. Нарықтық ортаның ағымдағы жағдайы, болуы мүмкін өзгерістер мен кедергілер, жобаны іске асырудан түсетін табыс мөлшері, т.б. нақты көрсетіледі. Бизнес-жоспар, көбінесе, банктен кредит алу және оның қайтарылуын қамтамасыз ету үшін жасалады. Меншік иесінің қатысуымен кәсіпорынның стратегиялық дамуының бағыт-бағдары анықталады, осы арқылы жобаның тиімділігі мен қажеттілігі айқындалады. Бизнес-жоспар болжалды қаржылық нәтижесі көрсетілген жалпы сипаттамадан және оны таратуға бөлінген негізгі бөлімнен тұрады:
1. Жоба бойынша өндірілген тауарлар (не қызмет) түрлері және олардың бәсекелесу қабілеті сипатталады;
2. Тауарларға сұраныс деңгейі мен көлемі ескеріле отырып, өнім өткізу нарығы, өндіріс көлемі мен тауарға қойылатын баға анықталады;
3. Бәсекелестер мүмкіндігі (тауарлардың сапасы мен бағасы) туралы мәліметтер талданады;
4. Маркетингтік зерттеулер нәтижелері (тауарларды өткізу және баға саясаты, өнімді сатуда ынталандыру, жарнамалау, т.б.) сараланады;
5. Өнім (не қызмет) өндіру жоспары мен өндірістік байланыстар, өндірістік шығындарды азайту және өнім сапасын жақсарту әдістері айқындалады;
6. Ұйымдастыру-басқару жұмыстары және қызметкерлермен ісінің бағдары белгіленеді;
7. Жобаның ұйымдық-құқықтық негіздерін көрсететін заңдық құжаттар жасалады;
8. Жұмыс барысында кездесетін қауіп-қатерді болжау және оның алдын алу шаралары қарастыралады;
9. Жобаның барлық буындарының құнды көрсеткіштері жинақталып, ақшаға шағып көрсетілген қаржы жоспары нақтыланады;
10. Қаржы көздері (жобаны іске асыруға жеткілікті соманы қайдан, қанша мөлшерде ала алады және жоба қандай мөлшерде пайда кіргізеді, кредитордан алынған қаражатты мерзімінде қайтара алу қабілеті, т.б.) жобаланады;
Бизнес-жоспар тауар ақша, өндіріс факторы қозғалысының жалпы балансын айқын бейнелейді.[1]
Бизнес-жоспар менеджермен, кәсіпкермен, фирмамен, фирмалар тобымен немесе консалтингтік ұйымдармен әзірленуі мүмкін. Егер менеджерде жаңа өнімді дайындап шығару, жаңа қызмет түрін көрсету немесе өндірісті ұйымдастыру мен басқарудың жаңа әдісін ойлап тапса, ол өз ойын бизнес-жоспар үшін ұсынады. Егер ол өз концепциясын өздігінше іске асырамын десе, ол өзінің бизнес-жоспарын жасап шығарады.
Бизнес-жоспарда берілген концепцияның авторларынан басқа оны құруға несиелік нарықтың ерекшеліктерін, бос қаржының болуын, аталмыш бизнестің қауіп-қатерлігін білетін финансистер де белсенді қатысушысы бола алады. Бизнес‑жоспарды құратын мамандардың негізгі тобын экономистер, статистиктер, жүйелендірушілер құрайды.
Бизнес-жоспар фирма ішілік, сондай-ақ одан тыс перспективтік жағдайды бағалайды. Ол фирма басшыларына акционерлік меншік жағдайында және де белгілі бір қоғам құру жағдайында бейімделу үшін қажет. Дәл осы бизнес-жоспардың көмегімен фирма басшылары табыстың қай бөлігі пайда табу мақсатында істе қалатынын, қайсысы – акционерлер арасында дивидиенттер ретінде үлестірілетінін шешеді. Бизнес-жоспар фирманың ұйымдастарушылық-өндірістік құрылымының жаңаруы мен дамуы бойынша атқарылатын іс-шараларды негіздеу кезінде қолданылады, соның ішінде орталықтандыру және жаупкершілік дәрежесін негіздеу үшін.
Бизнес-жоспарды айтарлықтай белсенді түрде салымшыларды іздеу кезінде қолданады: жаңа акционерлерді, кредиторларды, демеушілік салымдарды және т.б.[2]
Демек, бизнес-жоспар кез келген кәсіпорынды жоспарлауда, ұйымдастыруда және басқаруда қажетті басты құжат. Яғни, нарықтық экономикада ол кәсіпкерліктің барлық салаларында қолданылатын жұмысшы құрал болып табылады. Жақсы әзірленген бизнес-жоспар кәсіпорынның дамуына, нарықта жаңа позицияны иеленуге, өзінің даму барысында перспективті жоспар, сондай-ақ жаңа тауарлар мен қызеттер өндірісінің концепциясын құруға және оларды іске асырудың рационалды әдістерін таңдауға көмектеседі.
1 Жоспарланатын саланың қазіргі жағдайын қысқаша сипаттау

Қазақстан Республикасының құқықтық заңнамасына сәйкес өнеркәсіп деп – жалпы қажеттіліктерді қанағаттандыру және табыс алу мақсатында өнім өндіру үшін белгілі бір ретпен заңға сәйкес құрылатын, өзін-өзі басқаратын шаруашылық субъектіні айтады [3].
Осы ретпен Қазақстан Республикасында Шағын кәсіпкерлікті дамыту мен қолдаудың 2001-2002 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы, Шағын кәсіпкерлікке мемлкеттік қолдау туралы ҚР Заңы және тағы басқа заңдар негізінде ШҚО Семей қаласында орналасатын Ақ мол атты шағын өнеркәсіптің бизнес-жоспары құрылды. Семей қаласының тұрғындар саны 330 338, сондай-ақ бұл қалаға 14 ауылдық округтер қарайды.
Жобаның концепциясы – аусымына 40000 кг сүтқышқылды өнімдерді өндіретін өнеркәсіп құрылысын жүргізу; өндіріс графигіне сәйкес қажетті өндірістік персоналды жұмылдыру; соңғы өнімдерді өндіру үшін отандық, сондай-ақ шетелдік шикізаттар мен материалдарды сатып алу жоспарланады.
Жоба өнеркәсіпті нольден бастап ұйымдастыруды көздейді. Жобаланған өнеркәсіптің өнімдері орташа бағалық сегментте болады. Өндірілетін өнімдердің негізгі тұтынушылары – өндіріс орыны орналасқан аймақтың тұрғындары, сонымен қатар көрші аймақтар болып табылады.
Семей қаласында ет, ұн – комбикорм комбинаты, кондитер, сыра, шарап өнімдерін шығарушылар бар, ал ұлттық сүтқышқылды тағам өнімдерін өндіруші кәсіпорындар жоқ. Мұндай өнімдермен қала халқын Өскемен (ЖШС Эмиль, ЖШС Исток-1), Павлодар ЖШС МолКом), Алматы (ЖШС Айналайын) қамтамасыз етуде. Бұлардың барлығы елді тұтас қамтамасыз етуге қабілетсіз.
Облыстық бағдарламаға сәйкес бұл кәсіпорынды сүт өнімдерімен қала маңындағы Бородулиха, Бесқарағай, Шемонайха, Абай, Жарма және Тарбағатай аудандарымен қамтамасыз етіледі. 2009 жылдың 1 шілдесіндегі санақ бойынша 51,6 мың ірі қара мал басы саналды. 2009 жылдың бірінші жартыжылдығында 14285 т сүт алынған. Бұл жаспарланған шағын өнеркәсіп үшін жеткілікті шикізат [5].
Бұл бизнес-жоспардың мақсаты – ұлттық сүтқышқылды өнімдерді өндіретін шағын өнеркәсіпті құрудың экономикалық тиімділігін негіздеу.
Жоспарланған өнеркәсіптің басты міндеттері:
Кәсіпорын иесімен пайда алу;
Тұтынушыларды өнеркәсіп өнімдерімен қамтамасыз ету;
Өндіріс персоналын еңбекақымен, қалыпты еңбек жағдайын және кәсіби өсуді қамтамасыз ету;
Өнеркәсіп орналасқан мекендегі тұрғындарына жұмыс орындарын құру;
Қоршаған ортаны қорғау;
Өндіріс жұмысында техникалық, ұйымдастырушылық ақаулықтарды болдырмау.
Өнеркәсіптің басты мақсаты өндірілген өнімді тұтынушыларға реализациялау есебінен пайда алу болып табылады. Түскен пайданың негізінде еңбектік коллективтің және басшылардың экономикалық, әлеуметтік сұраныстарын қанағаттандыру. Кәсіпорын шаруашылық есеп жүргізу, өзін-өзі ақтау және өзіндік қаржыландыру жағдайында жұмыс істейтін болады. Сонымен қатар өнім тұтынушыларымен шарттар құрады, соның ішінде мемлекеттік тапсырыстарды алады және шарттар құрады.
Шағын кәсіпорынның негізгі қызметі:
Өнімді өндірістік және жеке т ұтыну үшін өндіру;
Өнімді тұтынушыларға жеткізу және сату;
Кәсіпорындағы өндірісті материалды-техникалық қамтамасыз ету;
Өндірістік персоналдың еңбекін ұйымдастыру және басқару,
Өндіріс көлемін арттыру және жан – жақты дамыту;
Кәсіпкерік қызмет атқару;
Бюджет және қаржы органдарына салық төлеу және өз міндеттерін атқару;
Мемлекеттік заңдар, стандарттар мен нормативтер негізінде жұмыс атқару.
Кәсіпорын қаржылық органдар алдында салық және тағы басқа төлемдерді төлеуге, барлық шығындар мен жоғалтуларды өзінің табысымен өтеуге кепілдік береді.

2 Өндірістік бағдарламаны құрастыру және дәлелдеу

Еліміздің тұрғындарын тағам өнімдеріне деген қажеттеліктерін қанағаттандыруда басты орын сүт өндірісіне тиесілі. Қазақстанда, сондай-ақ басқа да елдерде тұрғындарды көбінесе диетикалық және профилактикалық тағам өнімдерімен қамтамасыз етуді ұйымдастыруға, сондай-ақ төменкалориялы тағам өнімдерін, әсіресе сүтқышқылды өнімдерді өндіруге аса көп көңіл бөлінуде.
Ұлттық дәстүрлерді ескере отырып, еліміздің сүт өнеркәсібінде ұлттық сүт өнімдерінің белгілі бір ассортименттері өндірілуде, олар қымыз, қатық, айран сияқты диетикалық сүт өнімдері. Сүтті өңдеуде халықтың тәжірибесін меңгеріп және қолданудың арқасында өндірістік жағдайларда қымыз, қытық, тан, тандем, шалап, құрт сияқты ұлттық сүтқышқылды өнімдерді өндіруге қол жеткіздік. Бұл өнімдер тамаша тағамдық сүтқышқылды өнімдер ғана емес, сонымен бірге диетикалық тамақтануда емдік-профилактикалық өнімдер ретінде өте құнды болып табылады [6].
Қазіргі кезде нарықта сүтқышқылды өнімдердің қазақстандық та, шетел өндірушілердің де ассортиментері өте бай қамтылған.
Қазақтың тамақтану академиясының медико-демографиялық зерттеулерінің мәліметтеріне көз салсақ, республика тұрғындарының тамақтану рационында көбінесе кальций, йод, темір, А, Д және В тобының витаминдерінің дефициді байқалуда. Сол себептен, тұрғындардың тамақтану рационында жетіспейтін макро- және микроэлементтермен, сонымен қатар витаминдермен байытылған ұлттық сүтқышқылды өнімдерді тұтыну тұрғындардың профилактикасы мен сауықтыру мәселесін біршама дәрежеде шешуге көмектеседі [7].
Ұлттық сүтқышқылды өнімдердің диетикалық және емдік қасиеттері адам ағзасына микроағзалардың және де сүтті ашыту кезінде жүретін биохимиялық процестерінің нәтижесінде түзілетін заттардың жағымды әсеріне негізделеді.
Сүтқышқылды өнімдердің сіңімділігі сүтке қарағанда жоғары, себебі олар асқазар жіне ішектің секреторлы қызметіне әсер етіп, нәтижесінде асқорыту жолындағы бездер ферменттерді интенсивті бөле бастайды да, тамақтың қортылуын жылдамдатады.
Сүтқышқылды өнімдерді тұтыну асқазан-ішек жолдарын инфекциялардан және қабынудан сақтайды, іш қатудың, колиттердің алдын алады, бөтен қосылыстардың, әсіресе ауыр металлдардың, радионуклеидтердің, афлотоксиндердің ағзаға токсикалық жүктемесін төмендетеді, тоқ ішек және тік ішекте қатерлі ісіктің туындау жиілігін төмендетеді, қандағы холестерин мөлшерін төмендетеді.
Барлық сүтқышқылды өнімдер қандай да бір дәрежеде антибиотиктердің табиғи көздері болып табылады. Асқазан-шек жолдарынның қызметтерінің түрлі бұзылуларын, қаназдықты, өкпе және плевра ауруларын, зат алмасудың бұзылуларын және атеросклерозды емдеуде сүтқышқылды өнімдер кеңінен қолданылады [8].
Туберкулезді және басқа да инфекциялық ауруларды емдеуде біздің елімізде қымыз бен шұбатты қолданады.
Қымызда сүтқышқылды таяқшалар мен дрожжилар бір-бірінің дамуын стимулдау арқылы симбиозды дамуы кезінде туберкулез таяқшаларының тіршілігін тежейтін антибиотиктердің біршама мөлшері түзіледі [6].
Қазіргі уақытта құрамында асқазан-ішек жолдарына түсіп, оның қызметін белсендендіретін, патогенді және шартты-патогенді микроағзаларға қарсы қорғаныш бола алатын бактериологиялық культуралары (бифидобактериялар, болгар және ацидофильді таяқшалар) бар пробиотикалық өнімдер өндіруді ұйымдастыруға көп көңіл бөлінуде. Көшіп-қонып өмір сүрген біздің қазақ халқы бұл мақсаттарда ежелден-ақ айран, сүзбе, қатық, қымыз және басқа сергіткіш сунындар сияқты өнімдерді тұтынған. Мұндай өнімдерді тұтыну түрлі аурулардың алдын алады және адам ағзасын сауқтандырушы әсер етеді, ал бұл экологиялық жағымсыз аймақтар үшін өте маңызды болып табылады.
Комбинирленген сүт өнімдерін өндіруде перспективті бағыттардың бірі – ол ұзақ жылдар бойы қаланған сүт өнімдерді әзірлеудің дәстүрлі ұлттық технологиясын жандандыру болып табылады.
Өнеркәсіптік өндіріске ұлттық сүтқышқылды өнімдерді кеңінен ендіру тұрғындардың ежелден қаланған дәстүрлі және әдеттенген тағам өнімдерінің ассортименттерін кеңейтеді [7].
Жоғарыда айтылып кеткен сүтқышқылды өнімдердің және сүтқышқылды бактериялардың артықшылықтарын ескеріп, қорытындалайтын болсақ, қазіргі кезде тұрғындардың тағам рационында емдік-профилактикалық мақсаттарда қолданылатын өнімдерді өндіру қажет екендігін көрсетеді.
Сол себептен Ақ мол шағын кәсіпорынында ұлттық сүтқышқылды өнімдердің келесідей ассотименттерін шығару жоспарлануда.
Айран – шөл басатын, бойынды сергітетін, биологиялық құнды сусын. Бұл сусын кефирге ұқсас, алайда өзінің ерекшеліктері бар. Өнім үшін қолданылатын ашытқы сүтқышқылды стрептококкалардан, таяқшалылардан және дрожжилардан тұрады. Айранның кефирден айырмашылығы оның сүтқышқылды дәмі және иісі өте нәзік, әрі жұмсақ және де казеин ұлпалары да нәзік келеді. Аранның тағамдық және энегетикалық құндылығы өте жоғары. Өнім А, β-каротин, В1, В2, С витаминдеріне, сонымен қатар натрий, калий, кальций, темір және магний сияқты макро- және микроэлементтерге өте бай [9,10].
Шалап сүтқышқылды сусыны. Қалпына келтіріліп, пастерленген сүтті термофильді стрептококкалардың және болгар таяқшаларының таза культураларымен ашыту және ас тұзын қосу арқылы әзірленеді.
Бұл сусын қазақ халқында өте жиі тұтынылатын, сергітетін, сонымен қатар тағамдық және энергетикалық құндылығы жоғары өнім болып табылады.
Шалап сусыны 1,4% майлылықта өндіріледі, дайын өнімнің қышқылдылығы 135-1500Т және құрғақ заттарының массалық үлесі 9,5% [11,12].
Қатық. Сүтқышқылды бактериялардың таза культурасымен ашытылатын, пастерленген сүттен әзірленеді. Дайын өнімнің майлылығы 3,2%, құрғақ заттарының массалық үлесі 11,5%, қышқылдылығы 75-800Т болады.
Қатықтың простоквашадан ерекшелігі, алдымен оны шикі сүттен емес, қайнатылған сүтті ашыту арқылы әзірлейді. Бұл қатыққа әлдеқайда тығыз консистенция береді, және де ұйыған кезде сарысуы бөлінбейді, сарысу бөлінсе де, өте аз мөлшерде және тек бетінде бөлінуі мүмкін [10,11].
Сиыр сүтінен әзірленетін кымыз. Әдетте қымызды емдік-профилактикалық мақсаттарда қолданады. Оны майсыздандырылған және пастерленген сүтті ашыту арқылы әзірлейді. Ашытқы ретінде лактозаны ашытатын және антибактериалды қасиеті бар болгар, ацидофильды сүтқышқылды таяқшалар және дрожжи қолданылады. Қосылатын ашытқыға байланысты қымызда біршама мөлшерде спирт түзіледі және ұсталу ұзақтығына байланысты әлсіз, орташа және күшті деп үш түрін өндіреді. Жылпы өнімнің химиялық құрамын атап өтетін болсақ, әдетте қымыз майсыз, қышқылдылығы 95-1300Т, спирт мөлшері әлсізде – 0,6%, орташада – 1,1%, күшті – 1,6% болады. Құрғақ массасы әлсізде – 9,5%, орташада – 9,2%, күштіде – 9,0% [13,14].
Тан сүтқышқылды сусыны. Таза балғын сиыр сүтін термофильді стрептококкалар мен мацун таяқшаларының таза культураларымен ашытылатын, сондай-ақ су және ас тұзын қосу арқылы әзірленетін табиғи сусын [11].
Тан сусынын тұтыну асқазан-ішек жолдары, зат алмасу, жүрек-тамыр жүйесі функцияларына, асқазан, ішек, бүйрек, бауырдың ауруларына, дисбактериозға және аллергиялық ауруларға, гастритке, холесцитит, нефриттерге жағымды әсер етеді.
Салмақты және қандағы холестерин мөлшерін белсенді төмендетеді және ішімдіктен бас жазу үшін өте жақсы сусын болып табылады.
Газдандырылған және газдандырылмаған түрлері болады [12].
Құрт. Пастерленген сиыр немесе ешкі сүтінен әзірленеді және тамаққа тікелей қолдану үшін қолданылады [11].
Құрт – бұл А, Е және Д витаминдерінің көзі, сондай-ақ ол дәмдік, тағамдық және емдік қасиеттері әмбебап сәйкестенетін қазақтың ұлттық тағамы.
Кальцийге өте бай құрт ағзаның зат алмасуын жақсартады, сүйек ұлпаларын қатайтады, жүйке-жүйесі мен жүрек-тамыр жүйесінің қызметін реттейді.
А витамині – көздің көру қасиетін жақсартады, адамның өсуіне, иммунитетінің күшейтуіне және жасушалардың жанаруына, сонымен қатар терінің жасаруына жәрдемдеседі.
Е витамині – қанды оттегімен байытып, жасушалардың қартаю процесін баяулатады, тромбтардың түзілуін болдырмайды [15].
Майлылығы 10%, 20% болатын қаймақ. Бұл өнімдер энергетикалық құндылығы өте жоғары – 115 ккал құрайды. Майлылығы жоғары болғандықтан оны диетикалық мақсаттарда қолданылмайды, тек тағам рационының толық құнды болуын қамтамасыз етеді. Алайда, бұл өнімде де витаминдер мен макро- және микроэлементтер өте көп мқлшерде болады. Әсіресе басқа өнімдермен салыстырғанда мұнда майда еритін витаминдер кездеседі [11,16].

Кесте 1 - Кәсіпорын шығаратын өнімдердің ассортименті және көлемі

3 Маркетинг стратегиясын және жоспарын құрастыру

Тұтынудың рациондық нормасына сәйкес тұрғындардың сұранысын қанағаттандыру Қазақстан үшін ең маңызды мәселе болып табылады. Сүт және сүт өнімдерінің өнідірісін қаншалықты арттырғанымен, тұрғындардың жеке басының тамақтану нормасына әлі де сәйкес келмейді.
Тұрғындардың жеке басы тұтынуының медициналық нормасы 405 кг сүт өнімдерін қажет етеді.
Халықтың сүт өнімдерімен қамтамасыз етілуі норманың 68% құрайды. Соның ішінде сүт өнімдерін тұтыну 60%, сүтқышқылды өнімдер – 57%, май – 75%, сыр – 22,5% құрайды.
2007 жылға дейін саудалық бағдарламамен тұрғындардың жеке басына тиесілі сүт және сүтқышқылды өнімдердің нормасын 330-340 кг-ға жеткізу көзделген болатын.
Сүт тағамдарын тұтыну деңгейі әлі де нормаға сай жеткен жоқ және қазір қала тұрғындарының тұтыну деңгейі рыноктық және жалпы одақтық қор есебінен келгенде 1 адамға 255 кг, отр есеппен ол 320 кг тең.
Қазіргі кезде қала тұрғындары орта есеппен 112 кг сүт қышқылды өнімдерді тұтынады, ал норма бойынша 196 кг болуы керек. Бұл дегеніміз 57%-ды құрайды [17].
Міне осыған қарап біз Қазақстанда сүт өнімдерінің жетіспеушілігін байқаймыз.
CVS Consulting коммпаниясымен әзірленген Қазақстандық сүтқышқылды өнімдердің рыногына шолуда көрсетілгендей, 2006 жылдың қараша айында аталмыш компанияның ұйымдастыруымен Молочное здоровье атты жоба шегінде сүтқышқылды өнімдерді тұтынушылар арасында сауалнама жүргізілді. Жалпы респонденттер саны 1074 адам болды.
Сауалнаманың нәтижелері келесі диаграммаларда беріледі.

Сауалнама кезінде алынған мәліметтерге қарасақ, сүтқышқылды өнімдер тұрақты сұранысқа ие екенін байқаймыз. Айранды күнделікті сұралғандардың 29% ішеді, қаймақты – 9% тұтынады, қатықты – 12% ішеді.
Сондай-ақ, бұл сауалнама нәтижесінен көргеніміздей адам қай кезеңде болса сүтқышқылды өнімдерге сұранысы әртүрлі болады.
30-дан 40 жасқа дейінгі адамдар жастардан гөрі көбірек сатып алады екен.
Ұлттық бренд құру – Казақстанның алдында тұрған актуалды мәселе. Көптеген адамдар ұлттық сүт өнімдерінің ішінде қымыз мен шұбат сусындарына үлкен орын береді [18].
Сегізінші бесжылдықта сүт өнімдерінің түрлерінің ішінде ең таңдаулы 20 жаңа түрлері алға шықты. Дәл осы кезеңде ұлттық сүтқышқылды өнімдер ішінде – қымыз, шұбат, айран, тан, шалап сусындарына сұраныс артуда.
Қымыз, шалап сусындары негізінен тек Қызылорда, Ақтөбе, Орал, шымкент және Көкшетау өңірлерінде көп өндіріледі. Емдік қасиеттері басты орынға қойылғандықтан өндірілген суындардың көп бөлігі бірден демалыс орындарына, емханаларға жөнелтіледі. Қазақстанның барлық өңірлерінде бұл өнімдермен қамтамасыз ету бірдей емес.
2007 жылдың ішінде шаруашылықтың барлық категориясында сүтті фактілік өндіру Шығыс Қазақстан облысында 390,4мың тоннаны құрады. Сүт өнімдерін өндіруші кәсіпорынның өндіру пәрмені сол жылы 191,4 мың тоннаны құрады. Сондықтан да ойда бар нәтижені осы көрсеткіш бере алған жоқ. Сонымен қатар, Шығыс Қазақстан облысында ұлттық сүтқышқылды өнімдерді өндіруші кәсіпорын мүлдем жоқтығы да бұның бір себебі болып табылады [17].
Сатып алушының қажеттілігін қанағаттандырудың және ұйым мақсатына жетудің тиімді тәсілдерінің көмегімен сатып алу-сатуды жүзеге асыру қажет. Бұл орайда маркетинг негізінде жатқан негізгі идеологиялық алғышарт – сатып алушылардың қажеттілігін альтуризм күшіне емес, барынша өнімді көп табысты нәтиже алатындай етіп жылжыту [20].
Ұйымды басқаруда оның рөлінің өсуі бәсекенің күшеюінің шынайы үрдістерімен, сыртқы экономикалық қатынастың ырықтандырылуымен, тұтынушылардың таңдау қабілетінің артуымен байланысты.
Маркетингтің қазіргі заманғы тұжырымдамасы тауарлы-бағалық саясаттың және өнімді бөлу, жылжыту қаражаттарын кешенді пайдалану негізіне сүйенеді. Қаражаттың бұл жиынтығы (маркетинг-микс) бір жағынан тұтынушылардың мүмкіндіктері мен қажеттіліктеріне сәйкес келуі, яғни төлемге қабілетті сұранысты қанағаттандыруы қажет, екінші жағынан – ұйым жұмысының тиімділігін арттыруы тиіс.
Ұйымның нарықтық қызметінің бастапқы жағдайын анықтайтын қағидалар маркетингтің негізін құрайды. Оған жататындар: нарықтың өзгеру үрдісі мен жағдайын тұрақты зерттеу; тұтынушылардың мүмкіндіктері мен талаптарын ескере отырып, оның жағдайларына лайықты бейімделу; ұйымға қажетті бағытта нарықтың белсенді қалыптасуы.
Жаңалықты ендіру стратегиясын ұстана отырып, ежелден қазақ халқымен тұтытынылып келген ұлттық сүтқышқылды өнімдерді ендігі кезде өндірістік жағдайларда өндіретіндігін атап өтуге болады.
Жоспарланған кәсіпорында өндірілетін ұлттық сүтқышқылды өнімдер диетикалық және профилактикалық мақсаттарда қолданылатындықтан халықтың барлық сегменттерімен тұтынылуы мүмкін.
Буып-түйілген өнімді маркілеу кезінде олардың барлық диетикалық қасиеттері қоса беріледі. Тұтынушылар сатып алу алдында осы мәліметтермен таныса отырып, өздеріне тиімді және қажетті пайдалы өнімдерді сатып ала алады.
Сондай-ақ, бұл өнімдердің өзіндік құны басқа бәсекелестердің өнімдерінен қымбат болмайды және оны мүмкіндігінше төмендету стратегиясын пайдалануға тырысамыз.
Өнімді өткізу дүкендер жүйесі, көтерме баға рыногы, павильондар, дүкендер (тұрғын үйлер маңындағы) арқылы жүргізіледі.
Қазақ тамақтану академиясының медико-демографиялық мәліметтері бойынша елімізде макро және микроэлементтердің, көптеген витаминдердің дефициті байқалуда. Сол себептен кәсіпорын өндіретін өнімдер дәл осы қажеттіліктерді барынша толығымен қанағаттандыруға бағытталған. Бұл ағамдағы нарықтық жағдайда неғұрлым табысты бизнес болып табылады.
Жоспарланған кәсіпорынмен өндірілетін өнімдер ретінде келесі сүтқышқылды өнімдер болады.
Кесте 2 – Өткізу шығындары
Шығын баптары
Мәлімет, мың тг
1. Сатушылардың еңбегін төлеу
12311,13
2. Әлеуметтік төлемдер
3693,338
3. Транспорттауға, тиеу- түсіруге кеткен шығындар
13891,48
4. Маркетингтік зерттеулерге кеткен шығындар
8617,788
5. Жарнама және өнімді өткізуді ынталандыру шығындары
27782,96
6. Сатуға қажет құралдардың амортизациясы
14773,35
7. Делдалдық қызметтерді төлеу
3077,781
8. Басқа шығындар
4207,391
Барлығы:
88355,22

4 Материалдық-техникалық жабдықтау жоспарын құрастыру
4.1 Жоспарланған кәсіпорынның негізгі өндірістік
қорларының мөлшерін анықтау
Негізгі өндірістік қорлар елдің экономикалық әлеуетінің маңызды сипаттамаларының бірі болып табылады. Сол себепті олардың өндіріске тигізер ықпалын, оларды барынша тиімді пайдалануды зерттеу үлкен қызығушылық туғызады.
Негізгі капитал деп материалдық өндіріс саласында, сонымен қатар өндірістік емес салада да ұзақ уақыт бойы, яғни бір жылдан артық уақыт пайдаланылатын, өзінің бастапқы түрін, көлемін сақтай отырып, құны шығарылған өнімге біртіндеп ауыстырып отыратын еңбек құралдарын айтады.
Негізгі капиталға жататындар: жылжымайтын мүлік (жер телімдері, ғимараттар, құрылыстар, көп жылдық екпе ағаштар және басқа да жермен байланысты және оларды оның міндетіне залал келтірмей жылжыту мүмкін болмайтын нысандар), машина мен құрал-жабдықтар, өткізгіш тетіктер, өлшеуіш машиналар мен техникалар және олардың бағдарламалық құралдары, тасымалдау құралдары, аспаптар, өндірістік және шаруашылық құрал-саймандары, жұмыскер және өнім беретін мал басы, арнайы саймандар және өзге де негізгі капитал.
Кәсіпорында негізігі капиталдың есебі №6 БЕС-ке сәйкес ұйымдастырылады. Осы стандарт негізгі капиталдың есебін жүргізудің, субъектіге жататын меншік құқығын, шаруашылық пен оралымдық басқару жүйесін анықтайды.
Мақсатына қарай материалдық активтер есепте негізгі кпитал, тауарлық материалдық қорлар және қаржылық инвестициялар түрінде көрсетіледі. Негізгі өндірістік қорлар қоғамның материалдық-техникалық негізінің едәуір маңызды бөлігін құрайды. Оның қаншалықты тиімді пайдаланылуына, қайтарымы қандай болатынына байланысты оған тұтынылатын еңбек өнімділігінің өсімі, ұлттық табыс өсімі байланысты болады [20].
Жоспарланған шағын кәсіпорынның негізгі өндірістік қорларының мөлшерін анықтау келесі есептеулердің негізінде жүргізілді. НӨҚ жалпы құнын табу үшін келесі әдістеме қолданады. Шығарылатын өнiмнiң көлемдерi және олардың орташа нарықтық бағаларының негiзiнде, кәсiпорынның тауарлық өнiмiнiң жуықталған көлемі анықталады: ТПп=
мұндағы: ТПп – болжам бойынша тауарлық өнім, м.тг
В – өнделетін өнiм көлемi, т., дана
Ц – өнiм бiрлiгiнің орташа нарықтық бағасы, м.тг.
Сонда,
ТПп=908,7*150+1089,3*150+1201,8*150+1201,8*150+2749,35*150+2029,17*150+2226,3*250+97,5*800+826,2*500+842,55*600=2930223 мың тг
Тауарлық өнiмдi анықтағаннан кейiн, НӨҚ бағасы одан процент бойынша есептеледi. Сүт өндiрiсi үшiн 30-35%. НӨҚ құрамы бойынша есептеулер келесі құрылымдар бойынша жүргізіледі [21].

Кесте 3 – НӨҚ құны және құрылымы
НӨҚ түрлері
Сүт өндеу

%
мың тг.
Барлығы НӨҚ
100
879066,9
Оның ішінде а) Өндірістік ғимарат
20
175813,38
б) Әкімшілік ғимарат
5
43953,345
в) Технол. Жабдық және мишиналар
35
307673,415
г) Күш машиналары
10
87906,69
д) Транспорт құралдары
15
131860,035
е) Құрылыстар
10
87906,69
ж) Басқа қорлар
5
43953,345

4.2 Шикізат және негізгі материалдар шығындарын анықтау

Шикізат, материалдық, отын және энергетикалық ресурстар кәсіпорын мен бүкіл мемлекет экономикасының қалыпты қызметі үшін негіз болып табылады. Шикізат, материалдар, отын, энергия – бұлар еңбек затына жатады, яғни олар еңбек құралы мен адам еңбегінің әсеріне тап болып, нәтижесінде адамның өндірістік және жеке қажеттілігін өтеу үшін өздерінің түрлері мен қасиеттерін өзгертеді. Бұл ресурстар өнеркәсіптің материалдық-техникалық базасының заттық әлементі болып табылады. Олар айналым қорының құрамына кіріп, толығымен өзінің құнын дайын өнімге өткізеді.
Өнеркәсіпте өндірілген өнім мен шикізат сапасы өндірістің экономикасын арттыруда маңызды роль атқарады.
Шикізат ресурстары әр түрлі өндіріс өнімдерін шығару үшін пайдаланылған еңбек заттарының жиынтығы түрінде болып келеді. Пайдалану дәрежесіне байланысты шикізат ресурстары негізгі және көмекші болып бөлінеді.
Негізгі шикізатқа жаңа дайындалған өнімнің материалдық негізін қалайтын еңбек заттары жатады. Дайын өнімді дайындауға мүмкіндік жасайтын бұйымдар көмекші шикізатқа жатады [20].
Кәсіпорында шығарылатын өнiмнiң ассортиментi, көлемi және қолданылатын технология негiзiнде негiзгi өндiрiстiң шикізаттағы, негізгі материалдардағы натуралдық және ақшалай қажеттілігі анықталады. Шикiзатқа деген қажеттiлiктердi есептеу үшiн оны өңдеудiң технологиялық ерекшелiктерiн, жоғалтулар нормативтерiн және өнім шығу және шикізат жұмсау нормаларын ескеру керек. Есептеулерде әртүрлi өндiрiстiң өзiнiң ерекшелiктерi ескерiлуi керек. Шикiзатқа деген қажеттiлiк есебi өнiмнiң әрбiр түрi үшiн жеке есептелiнедi. Өнiмдi шығару көлемi және әрбiр өнiм бiрлiгiн өндеу үшiн кеткен шикiзаттың шығын нормалары (сүт өндiрiсi үшін) сияқты көрсеткiштердi қолдану керек. Сүт өндiрiстерiнде шикiзатты өңдеуден шығатын қалдықтарды (сарысу, кесінділер) пайдалынатын шикiзаттың бағасынан алып тасталынатын қосымша өнiмдердiң бағасын есептеп, ескеру керек. Жалпы есептеулер өндіріс бойынша жеке берілген кестелерде келтірілген. Негiзгi материалдардың (дайын өнiм құрамына қоспалар ретiнде кiретiн тұз, қант, т.б.) шығындары ұқсас әдістеме бойынша табылады: яғни натуралды бірлікпен келесі формула бойынша табылады:
Пнат = В * Нр,
мұндағы В – берілген өнім түрінің жылдық көлемі,
Нр – өнiм бiрлiгi үшiн негiзгi материал түрiнiң шығын нормасы;
Ақшалай бірлікпен:
Пқ = Пнат * Цм ;
мұндағы Цм – материал бiрлiгiнiң бағасы, тг.
Есептеулер қорытындылары төменде берілген кестелерде келтірілген [21].

4.3 Көмекші материалдарға кететiн шығындар есебi

Көмекші материалдарға өнiмнiң сақталуын, тасымалдануын, маркiленуiн, ыдысталуын қамтамасыз ететiн материалдар жатады. Көмекші материалдарға кететін шығындар келесi формуламен анықталады:

Зк.м = В * Нр * Ц
мұндағы В – шығарылатын дайын өнім көлемi;
Нр – өнiм бiрлiгi үшiн көмекші материалдардың шығындалу нормасы;
Ц – көмекші материалдар бiрлiгiнiң бағасы.
Көмекші материалдарға және ыдыстарға кететін шығындар есебінің нәтижелері төменде берілген кестелерде келтірілген [21].

4. 4 Энергия және отынның барлық түрлерiне кететiн шығындар есебi.

Энергияға (электр энергиясы, су, суық, жылу, бу, және т.б.) және отынға шығындар есебi негiзгi және көмекші материалдарға кеткен шығындар сияқты анықталады, яғни энергияның шығындалу нормалары, энергия түрлерінің бағалары қолданылады. Энергияға, отынға кеткен шығындар екi бөлiкке бөлiнедi: технологиялық мақсатқа кеткен шығындар, сонымен қатар жалпы шаруашылық мақсаттарға кететiн шығындар. Егер технологиялық мақсаттағы шығындар жоғарыда көрсетiлген формуламен анықталса, жалпы шаруашылық мақсаттағы шығындар жалпы энергетикалық шығындардың 30 %-н құрайды. Жалпы энергетикалық шығындар технологиялық мақсаттарға кететiн энергетикалық шығындардың көлемiн 0,7 коэффицентіне қатынасымен анықталады. Одан кейін жалпышаруашылық мақсаттағы шығындар анықталады [21].

5 Кадрлар және еңбек ақы төлеу жоспарын құрастыру

Еңбек нарығы – бұл жұмыс күшін, адамның еңбек ету қабілетін тауар түрінде сатуға және салып алуға байланысты болатын экономикалық қатынастар жүйесі. Еңбек нарығы жоғары мамандықты талап ететін еңбектің беделінің сөзсіз көтерілуіне әсер етеді. Осының арқасында әрбір жұмыс орнының бағасы артады. Жұмыскерлерге және олардың еңбегіне, сапасына деген талап күшейеді. Еңбек нарығына барынша қабілетті және іскер жұмыскерлерді ынталандыру аса маңызды орын алады. Еңбек нарығы жұмыс күшін толық бағалауды қамтамасыз етеді.
Кәсіпорын персоналы – материалдық игіліктер, қызмет көрсетулер және басқа да қажеттіліктерді қамтамасыз ету үрдісінде әр түрлі функция атқаратын жеке тұлғалардың жиынтығы. Жеке тұлғалар заңды тұлға болып табылатын кәсіпорынмен жалданып жұмыс жасау келісімі арқылы реттелетін қатынаста болады. Тек жалдамалы жұмыскерлер ғана емес, сонымен бірге кәсіпорынның нақты жұмыстарына араласатын, өзінің табыс бөлігіненқоса еңбекақы алатын жеке тұлғалар – кәсіпорын иелері мен үлесшілері де мұндай қатынастарда болады.
Кәсіпорын персоналының құрылымы. Барлық кәсіпорындарда персоналды негізгі және көмекші, басшылар, мамандар мен жұмыскерлер деп бөлу қарастырылған. Еңбектік әлеует – еібекке қабілетті әр түрлі топтағы адамдар санының, сапасы мен өлшемінің интегралдық сипаттамалары. Оның сандық сипаттамасы – нақты бір күндегі немесе белгілі бір кезеңдегі персоналдың нақты саны.
Персоналдың саны мен құрылымы кәсіпорынның ерекшелігіне, оның салалық өзгешелігіне байланысты болады. Персонал құрылымы абсолютті өлшемдер және пайыздармен сипатталады.
Персонал нақтылығының көрсеткіштері. Персонал нақтылығы оның сандық көрсеткіштерімен сиаптталады. Персонал саны белгілі бір күнде (мезгілдік көрсеткіш) және кезең аралығында (аралық көрсеткіш) анықталуы мүмкін. Белгілі бір күнде тізімдік, жұмысқа шыққан және нақты жұмыс атқарған жұмыскерлер саны анықталады. Жұмыскерлердің тізімдік құрамына ксіпорын штатындағы жұмыскерлер, сонымен бірге келісім бойынша жұмыс істейтін жұмыскерлер кіреді. Тізімдік құрамға тұрақты, уақытша және маусымдық жұмысқа алынған барлық жұмыскерлер кіреді. Сонымен бірге, нақты жұмыскерлер мен уақытша жұмыс істемейтіндер де кіреді.
Кезең ішінде персонал қозғалысы болып, персонал саны өзгереді. Сондықтан кезең ішіндегі жұмыскерлердің саны орташа өлшемдермен есептеледі. Негізгі маңызды көрсеткіш – персоналдың орташа тізімдік саны. Бұл көрсеткіштер кәсіпорынның өндірісітік қызмет көрсеткіштерін есептеу үшін қолданылады. Жұмыскерлердің орташа тізімдік саны есептелуде төмендегілер ескеріледі:
Тізімдік құрамындағы жұмыскерлер;
Сыртқы қосымша қызмет істеушілер;
Азаматтық-құқықтық келісім бойынша жұмыс атқаратын жұмыскерлер;
Тізімдік емес құрамда тұратын басқа тұлғалар.
Аталған жұмыскерлердің сұралуы персоналдың орташа тізімдік санын айқындаумен қатар, еңбекақы қорын анықтау үшін негіз болып табылады. Бір айдағы персоналдың орташа тізімдік саны анықталады:
ТЗС=бір айдың әр күніндегі жұмыскерлердің тізімдік санының қосындысыбір айдағы күнтізбелік күндер саны [20].
Өндірістің барлық түрлері бойынша негізгі жұмысшылардың санын есептеу үшін әрбір жұмысшының жұмыс уақытының тиімді қорын анықтау керек, яғни жұмыс уақыттың балансы құрылады [21].
Кесте 9 – Жұмыс уақытының балансы
Көрсеткіштер
Мәлімет
1. Жұмыс уақытының күнтізбелі қоры, күн
365
2. Демалыс және мейрам күндері
58
3. Жұмыс уақытының номиналды қоры, күн
307
4. Жұмысқа шықпау күндердің саны, күн
35
оның ішінде а) сырқатқа байланысты
6
б) босануға байланысты
4
в) оқумен байланысты
3
г) кезекті және қосымша демалыстар
15
д) заңмен рұқсат етілген басқа себептер
2
5. Жұмыс уақытының нәтижелі қоры, күн
272
6. Сменаның орташа ұзақтығы, сағ.
7,8
7. Жұмыс уақытының қоры, сағат
2122
8. Смена ішіндегі үзілістер, сағат
122
9. Нәтижелі жұмыс уақыт қоры, сағат
2000

Негізгі жұмысшылардың санын анықтау үшін келесі формула қолданылады:
Чнег = Т Фэф
мұндағы: Т – белгілі бір өнім түрін шығарудың еңбек сіңіргіштігі, адам – сағаттар;
Фэф – жыл бойынша жұмысшы уақытының тиімді қоры, сағат.
Еңбек сіңіргіштік берілген өнім түрінің жалпы көлемін (В) берілген өнім бірлігін шығаруға қажет уақыттың ірілендірілген нормасына (Нвру) көбейту арқылы анықталады:
Т = В * Нвру [21].
Есептеулер нәтижесі кестеде көрсетілген.

Кестек 10 – Негізгі жұмысшылар санын есептеу
Өнім түрі
Өндіру көлемі
Іріленген уақыт нормасы, адам-сағ
Жалпы еңбек сіңіргіштік, адам-сағ
Негізгі жұмысшы-лар саны, адам
Айран 1,0%
908,7
9,9
8996,13
4
Айран 2,5%
1089,3
9,9
10784,07
5
Айран 3,2%
1201,8
9,9
11897,82
6
Қатық
1201,8
9,9
11897,82
6
Шалап сусыны
2749,35
9,9
27218,57
14
Тан сусыны
2029,17
9,9
20088,78
10
Қымыз
2226,3
9,9
22040,37
11
Құрт
97,5
42,5
4143,75
2
Қаймақ 10%
826,2
28,1
23216,22
12
Қаймақ 20%
842,55
28,1
23675,66
12
Барлығы:

82

Көмекші персоналдың саны өндірістің жеке учаскелері бойынша, сондай-ақ негізгі жұмысшылардың санынан процент түрінде есептелінеді. Есептеулер бойынша жеке учакілердегі көмекші персоналдың саны келесі кестеде берілген.
Кесте 11 – Көмекші персоналдың санын есептеу
Өндіріс учаскесі
Учаске-нің жұмыс істеу режимі
Жылдық нәтижелі уақыт қоры, сағат
Қызмет көрсету нормасы, адам
Жылдық еңбек сіңір-гіштік, адамсағ
Бір жұмыс-шының нәтиже-лі уақыт қоры, сағат
Көмек-ші персо-нал саны, адам
Электршаруашылығы
1 смена
2450
0,99
2425,5
2000
1
Су учаскесі
1 смена
2450
0,99
2425,5
2000
1
Жылу қазандығы
1 смена
2450
4,99
12225,5
2000
6
Суық-компрессорлы бөлім
1 смена
2450
1,33
3258,5
2000
2
Технология-лық жабдықтарды жөндеу бөлімі
1 смена
2450
5,53
13548,5
2000
7
Жөндеу цехы
1 смена
2450
10
24500
2000
12
Барлығы:

29

Жұмысшылар санын анықтағаннан кейін осы жұмысшыларының еңбек ақыларының қорын анықтау есебін жүргізу керек. Есептеулер мынадай көрсеткіштер негізінде жүргізіледі: ірілендірілген еңбек бағасы (кесімді жұмыс істейтін жұмысшыларға) және сағаттық тарифтік ставка (мерзімді жұмысшыларға). Еңбекті төлеудің тарифтік қоры келесі кесте бойынша анықталады.
Ксете 12 – Жұмысшылардың еңбектерін төлеудің тарифтік қорының есебі
Өнім түрі
Өндіру көлемі, т
Ірілен-дірілген еңбек бағасы, тг
Кесімді ақы қоры, м.тг
Мерзімді жұмыс-шылар-дың уақыт қоры, сағат
Орташа тарифтік ставка, тгсағ
Мер-зімді қор, м.тг
Тариф-тік қор, м.тг
Айран 1,0%
908,7
500
454,35
8000
200
1600
2054,35
Айран 2,5%
1089,3
500
544,65
10000
200
2000
2544,65
Айран 3,2%
1201,8
500
600,9
12000
200
2400
3000,9
Қатық
1201,8
500
600,9
12000
200
2400
3000,9
Шалап сусыны
2749,35
500
1374,675
28000
200
5600
6974,675
Тан сусыны
2029,17
500
1014,585
20000
200
4000
5014,585
Қымыз
2226,3
500
1113,15
24000
200
4800
5913,15
Құрт
97,5
1200
117
18000
420
7560
7677
Қаймақ 10%
826,2
1500
1239,3
24000
562
13488
14727,3
Қаймақ 20%
842,55
1500
1263,825
24000
562
13488
14751,825
Барлығы:

8323,335

57336
65659,335

Одан кейін негізгі жұмысшылар еңбек ақыларының жалпы қоры тарифтік қорға әртүрлі төлемдердің қосылуы арқылы анықталады, осылай еңбек ақының негізгі қорын, одан кейін қосымша еңбек ақының қорын аламыз. Есептеулер кестеге енгізілді.
Кесте 13 – Негізгі жұмысшылардың жалпы еңбек ақы қорының есебі.

Көмекші жұмысшылардың еңбек ақысы Үстеме шығындар статьясы арқылы жанама жолмен өнімнің өзіндік құнына қосылғандықтан, негізгі жұмысшыларға қолданылған әдістеме бойынша анықталады. Учаскенің жалпы еңбек сіңіргіштігін орташа тарифтік ставкаға көбейтіп, еңбек ақы төлеудің тарифтік қорын алады. Сондай-ақ қосымша төлемдерді және қолсымша еңбек ақыны қосып, еңбекақы төлеудің жалпы қорын алады. Одан кейін әлеуметтік мақсаттарға кеткен төлемдерді қосады.

Кесте 14 – Қосымша жұмысшылардың еңбекақыларының есебі.
Учаске аты
Еңбек сіңір-гіштігі, адам-сағат
Орта-ша тариф-тік ставка, тгсағ
Тарифтік қор, м.тг
Қосым-ша төлем-дер, 25% тариф-тік қордан, м.тг
Қосым-ша еңбек ақы 20% негізгі еңбек ақыдан, м.тг
Жал-пы қор, м.тг
Әлеу-меттік төлем-дер, 30% жалпы қордан, м.тг
Әлеу-меттік төлем-дермен қоса жалпы қор, м.тг
Электр-шаруа-шылығы
2425,5
160
388,1
97,02
97,02
582,1
174,6
756,8
Су учаскесі
2425,5
160
388,1
97,02
97,02
582,1
174,6
756,8
Жылу қазанды-ғы
12225,5
160
1956,1
489
489
2934
880,2
3814,4
Суық-компрес-сорлы бөлім
3258,5
160
521,4
130,3
130,34
782
234,6
1016,7
Техноло-гиялық жабдық-тарды жөндеу бөлімі
13548,5
160
2167,8
541,9
541,94
3251,6
975,5
4227,1
Жөндеу цехы
24500
160
3920
980
980
5880
1764
7644
Барлығы:

9341,4
2335
2335
14012
4203,6
18215,7

Әкімшілік, цехтік персонал саны және олардың еңбек ақы қорлары зауыт басқарудың және цехтардың штаттық кестелері негізінде анықталады. Басқарушы персоналдың, мамандардың, қызметкерлердің саны кәсіпорынның ұйымдастырушылық құрылымына, кәсіпорынның меншік формасына, негізгі және көмекші жұмысшылардың санына тәуелді болады. Төменде ӘБП және цехтік персоналдың саны және олардың айлықтары бар штаттық кесте құрылды [21].
Кесте 15 – ӘБП штаттық кестесі.
Лауазымы
Саны, адам
Айлық, тг
Жылдық еңбек ақы қоры, м.тг
Мүдір
1
80000
960
Бас инженер
1
60000
720
Бас технолог
1
60000
720
Бас экономист
1
60000
720
Бас бухгалтер
1
60000
720
Экономистер
1
40000
480
Бухгалтерлер
1
40000
480
Қызметкерлер
3
30000
1080
Хатшы
1
24000
288
Техн.персонал
1
18000
216
Барлығы:
12

6384

Кесте 16 – Цехтік персоналдың штаттық кестесі
Лауазымы
Саны, адам
Айлық, тг
Жылдық еңбек ақы қоры, м.тг
Цех бастығы
2
60000
1440
Аға механик
1
50000
600
Механиктер
2
40000
960
Аға технолог
1
50000
600
Технологтар
2
40000
960
Қызметкерлер
2
30000
720
Техн.персонал
2
18000
432
Барлығы:
12

5712

6 Өнімнің өзіндік құнын жоспарлау. Бағаның жасалуы.

Кәсіпорынның шығаратын тауарларының мөлшерін рынокқа ұсынуы, оны өндіруге кететін шығындарына және сол тауарлардың рынокта сатылатын бағаларына тікелей байланысты болады. Кез келген өнімді өндіру үшін әрбір кәсіпорында жұмыскерлердің, қызметкерлер мен инженерлердің белгілі бір уақытын жұмсалады, шикізаттар мен материалдар, отын мен энергия шығындалады. Еңбек үдерісінде құрал-жабдықтары пайдаланылып, кәсіпорын шығындары жұмсалады. Өнімді өндіру мен сатуға жұмсалған кәсіпорын шығындарының ақшалай көрінісі оның өзіндік құны деп аталады. Бұл – кәсіпорын қызметінің экономикалық тиімділігін сиаптайтын экокномикалық көрсеткіштердің бірі [4].
Өзіндік құн – өнімді өндіру мен сатуға байланысты кәсіпорында жұмсалған негізгі қорлар, шикізаттар, материалдар, отын мен энергия, еңбек және басқа да ресурстарды пайдалану шығындарының ақшалай көрінісі.
Өнімнің өзіндік құны тауар-ақша қатынастар жағдайында дербес шаруашылық жүргізуші субъектілердің қызметін сипаттайтын экономикалық санаты, ол өнімді өндіру мен сату үшін кәсіпорын қанша шығын жұмсағандығын көрсетеді.
Кез келген өнімді өндіру белгілі бір шығындармен байланысты, сондықтан шығындарды толық және дұрыс анықтау келесіні қамтамасыз етуі керек: жалпы өнім көлемін, әрбір өнім түрлерінің нақты өзіндік құнын калькуляциялау, қызметті көрсету, жұмысты орындау, өндірілген өнімнің нақты шығынын толық дер кезінде және шынайы көрсету, сондай-ақ жалпы бизнесті ұйымдастыру және басқарушылық шешімді қабылдау мен жоспарлау үшін ақпараттарды жинау және бақылауды көздейді.
Өнімнің негізгі өндірістік өзіндік құны үш бөліктен тұрады:
Тікелей кеткен материалдар құны;
Тікелей кеткен жұмыс күшінің құны;
Үстеме шығындар.
Тікелей шығындарға кеткен материалдар соңғы өнімнің құрамына (яғни оның құнына) басқа да шығындармен қосылып есептелінеді.
Жұмыс күшіне жұмсалған тікелей шығындар – бұл өнімді өндіруге тікелей қатысқан өндіріс жұмыскерлеріне төленетін еңбекақы (еңбекақыдан аударылатын аударымдарды қоса есептегенде) болып табылады.
Қызмет көрсетілетін цехтың көмекші жұмыскерлерінің еңбекақысы тікелей еңбекақы болып табылмайды, олар үстеме шығындарға жатықызылады. Одан басқа, үстеме шығындардың қатарына амортизация аударымдары, еңбекақысы, сақтандыру жарнасы, тұрғын үй қызметі, жарықтандыру және басқа да себептердің салаларынан өндірісітің уақытша тоқтап қалуының шығындары және т.б. жатады. Үстеме шығындар өндіріске кеткен барлық шығындардан тікелей шығындарды шегеріп тастағанда пайда болады [20].
Ақ мол шағын кәсіпорынының ассортиментіндегі ұлттық сүтқышқылды өнімдерінің өзіндік құндарының құрамын, шығындар статьяларын келесі тәсілмен анықталды және есептелді.

Жоғарыдағы кестеде көрсетілгендей өнімнің өзіндік құнын калькуляциясының шығын статьяларының көбісі алдыңғы бөлімдерде есептелінген, берілген калькуляцияда нәтижелік көрсеткіштер ғана келтіріледі. Берілген калькуляцияда энергия және отын статьясы бойынша технологиялық мақсаттарға энергетикалық шығындар келтіріледі. Ал Негізгі, қосымша еңбек ақы және төлемдер стаьясы бойынша негізгі жұмысшылардың еңбек ақы төлеу шамалары енгізіледі.
Транспорттау шығындары, үстеме шығындар және мерзім шығындары статьяларын жеке қарастыру қажет.
Транспорттау шығындарын шикізатқа және негізгі материалдарға кеткен шығындар бағасынан санап 5 % шамасында есептейді.
Үстеме шығындар статьясы өндірісті қамтамасыз етудің және басқарудың шығындарымен байланысты және кешенді сипатта болады, анықталған тура шығындарға пропорционалды жанама тәртіппен өнім түрлері бойынша бөлінеді (берілген жұмыста бұл шығындарды Негізгі еңбек ақы статьясына пропорционалды өнім түрлері бойынша бөледі). Үстеме шығындар статьясына шығындардың келесі түрлері кіреді.

Кесте 18 – Үстеме шығындар сметасы
Шығын түрі
Мәліметтер, мың тг.
Шикізатпен, материалдармен қамтамасыз ету шығындары
10755,0679
НӨҚ жөндеу шығындары
26372,007
Көмекші жұмысшылардың жалпы еңбек ақы қоры
14012,04
Әлеуметтік төлемдер
4203,612
Жалпы қажеттіліктерге арналған энергия шығыны
5604,816
Қалыпты еңбек жағдайланы қамтамасыз ету шығындары
2802,408
Жабдықтарды күту, қолдану шығындары
17581,338
Жабдық және транспорт амортизациясы
61534,683
Өндірістік ғимарат амортизациясы
10548,8028
Басқа шығындар
7670,73874
Барлығы:
161085,513
Өзіндік құны калькуляциясы бойынша аталған шығындар статьяларының қосындысы (Мерзім шығындары статьясына дейін) өнімнің өндірістік өзіндік құнын құрайды. Бірақ әрбір өндірісте тауарлы-материалдық қорлардың өзіндік құнына қосылмайтын, Мерзім шығындары атауын алған шығын статьясы бар. Берілген шығындар кешенді сипатта болады және келесі шығындардан тұрады:
- жалпы және әкімшілік шығындар;
- өткізуге кеткен шығындар;
- проценттерді төлеу шығындары.
Барлық көрсетілген шығындар өз кезегінде әртүрлі шығындардан тұрады. Өткізуге кеткен шығындар есебінің құрамы мен әдісі жоғарыдағы 3 бөлімінде көрсетілген (-кесте). Әкімшілік және жалпы шаруашылық шығындар келесі әдіспен анықталды.
Кесте 19 – Әкімшілік және жалпышаруашылық шығындар (мың теңге).
Шығын түрі
Мәліметтер
1. Әкімшілік цехтық персоналдың еңбек ақысы
15724,8
2. Басқарудың техникалық құралдарын күту шығындары
1572,48
3. Жалпы шаруаш-қ мақсаттағы ғимараттарды жөндеу шығыны
1318,6004
4. Ғимараттардың амортизациясы
1758,1338
5. Банк қызметтерін төлеу
471,744
6. Іссапарларға кеткен шығын
786,24
7. Конторалық, типогр-қ, пошталық, телефон және басқа шығындар
2358,72
8. Жұмыс күшін жалдау шығындары
786,24
9. Мүлікке салынатын салық
8790,669
10. Коммуналдық қызметтерді төлеу
3931,2
11. Ақпараттық және кеңестік қызметтерді төлеу
2358,72
12. Басқа шығындар
797,15094
Барлығы:
40654,698
Проценттерді төлеу шығындарына келесі жатады:
- банктердің несиелері бойынша проценттерді төлеу. Банктердің жобаны несиелеудің жоспарлы көлемін анықтау қажет. Оның өлшемін студент өзі анықтайды. Келесі әдіс ұсынылады: өндірісті негізгі құралдармен қамтамасыз ету үшін ішкі көздері (негізгі қор, акционерлік капитал, салымдар, т.б.) қолданылады, алғашқы айналым қаржыны қажетті көлемін қамтамасыз ету үшін банктен 1 жылға, проценттік төлемі 10% болатын несие алу көзделеді. Сонда, несиелер бойынша проценттерді табу үшін айналым қаржының орташа жылдық бағасын 0,1 коэффицентіне көбейтеді. Тандалғаен қаржыландыру жүйесі бойынша және банк несиелері үшін проценттерді есептеу жүргізеді.
- жабдықтаушылардың несиелері бойынша проценттерді тасу. Кәсіпорынды несие алусыз материалдық ресурстармен қамтамасыз ету жоспарланады.
- меншікті жалға алуға байланысты проценттерді төлеу. НӨҚ бағасынан 0,05% өлшемінде анықталады. Көрсетілген есептерден кейін өткізуге кеткен, әкімшілік, жалпы шығындар, және проценттерді төлеу бойынша шығындар қосылып, мерзім шығындары статьясында жазылады. Калькуляцияда бұл шығындар өнім түрлері бойынша Өндірістік өзіндік құны статьясына пропорционалды бөлінеді. Өнімнің толық өзіндік қүнын есептеу үшін өндірістік өзіндік құнға мерзім шығындарын қосу керек. Ет өңдіру өндірісі бойынша толық өзіндік құн шамасынан қосымша шығарылатын өнімнің бағасы алынады. Толық өзіндік құнды табылғанан кейін өнім бірлігінің өзіндік құны анықталды, ол үшін жалпы толық өзіндік құн өнімнің жылдық көлеміне бөлінді. Одан кейін болашақ өнімнің бағалары анықталды.
Кесте 20 – Өнім бағаларын есептеу.
Өнім түрі
Өзіндік құн, тгт
Жоспарлы рентабель-ділік, %
Пайда, тг
Көтерме баға (ҚҚС-сыз), тг
Көтерме баға (ҚҚС-пен), тг
Айран 1%
192,050
20%
0,3841
192,434
221,30
Айран 2,5%
167,525
20%
0,3351
167,860
193,04
Айран 3,2%
155,522
20%
0,3110
155,833
179,21
Қатық
155,522
20%
0,3110
155,833
179,21
Шалап сусыны
92,634
20%
0,1853
92,819
106,74
Тан сусыны
105,123
20%
0,2102
105,332
121,13
Қымыз
162,453
20%
0,3249
162,778
187,19
Құрт
3510,795
20%
7,0216
3517,817
4045,49
Қаймақ 10%
717,214
20%
1,4344
718,648
826,45
Қаймақ 20%
836,551
20%
1,6731
838,224
963,96

7 Қаржы жоспары. Инвестициялардың тиімділігін есептеу

Нарықтық экономикада қаржылық жағдайдың беталысын анықтау қажеттілігі туындайды. Кәсіпорынға өзіндік қаржы стратегиясын құру қажет. Қаржы стратегиясы – бұл кәсіпорынның жалпы стратегиясының құраушы бөлігі болып саналады. Ол кәсіпорынды қаржы ресурстарымен қамтамасыз ету жөніндегі іс-амалдардың бвас жоспарын жасау мен оны іске асыру әрекетінен көрінеді. Қаржылық стартегияға мыналар кіреді: қаржылық жағдайды талдау; кәсіпорын мүлкін оңтайландыру; табысты бөлу, қолма-қол және қолма-қол ақшасыз есеп айырысуды ұйымдастыру, салық және баға ұстану саясаты; құнды қағаздар саясаты.
Жоспарланатын шағын кәсіпорынның ұзақ мерзімді қаржылық жоспарлау жүйесін қолданады. Қаржының басты стратегиялық қызметі – кәсіпорынды оның мақсатын орындауға қажетті әрі жеткілікті қаржы ресурстарымен қамтамасыз ету.
Қаржы стартегиясы кәсіпорынның қаржы жоспарын жасап, оны орындау үрдісінде, яғни кәсіпорын ішіндегі қаржылық жоспарлауды ұйымдастыру барысында іске асады. Кәсіпорынішілік жоспарлауды ұйымдастыруда басым бағыттың бірі – отандық тәжірибеге бизнес-жоспар жүйесін ендіру болып табылады.
Берілген бөлім басқа бөлімдердегі барлық ақпаратты қорытындылайтын, сондай-ақ барлық бизнес-жоспардың негізін жасайтын қаржылық көрсеткіштерден тұрады. Сонымен қатар, қаржы жоспары жоспарланған кәсіпорын қызметінің барлық негізгі көрсеткіштері келтіріледі. Сонымен, Ақ мол шағын кәсіпорынының қаржылық жоспары келесідей құрылады.

Кесте 21 – Кәсіпорынның қаржылық жоспары.
Өнім түрі
Шығару көлемі, т
Толық өзіндік құн, м.тг
Пайда, м.тг
Тауарлы өнім (ҚҚС-сыз), м.тг
Тауарлық өнім (ҚҚС-пен), м.тг
Айран 1%
908,7
174516,1
34903,23
209419,4
230361,3
Айран 2,5%
1089,3
182485,3
36497,07
218982,4
240880,6
Айран 3,2%
1201,8
186905,9
37381,18
224287,1
246715,8
Қатық
1201,8
186905,9
37381,18
224287,1
246715,8
Шалап сусыны
2749,35
254684,4
50936,88
305621,3
336183,4
Тан сусыны
2029,17
213310
42661,99
255972
281569,2
Қымыз
2226,3
361668,6
72333,71
434002,3
477402,5
Құрт
97,5
342302,5
68460,51
410763
451839,3
Қаймақ 10%
826,2
592562
118512,4
711074,4
782181,9
Қаймақ 20%
842,55
704836,1
140967,2
845803,3
930383,7
Барлығы:

3200177
640035,4
3840212
4224233

Сонымен қатар, қаржылық жоспар құру кезінде кәсіпорынның қаржылық дамуына қажетті қаражаттарды анықтау үшін қаржылық жоспарды инвестициялық жоба ретінде бағалауды қажет етеді деп болжанады. Бұл дегеніміз – бизнес-жоспарда қарастырылған қаржы жұмсалымдары экономикалық тиімділік жағынан негізделген болуы тиіс. Жоспардың басқа бөлімдеріндегі барлық көрсеткіштерінің негіздемесі болғанда ғана қаржылық нәтижелер болжамы нақты болады.
Жоғарыда көрсетілгендей, келесі қаржыландыру жүйесі тандалды: негізгі құралдардың (НӨҚ) бағасын өзіндік капиталдың немесе акционерлік капиталдың (егер бизнестің ұйымдастырылуы акционерлік қоғамға негізделсе) есебінен төлеу, қажетті алғашқы айналым капиталдың бағасын кәсіпорынның меншігін кепілге салып, банк несиесі арқылы төлеу. Айналым қаржының қажетті мөлшерін шикізат және негізгі материалдар шығындарының жалпы сомасынан процент түрінде санауға болады. Оны сол шамадан 10 % -ке тең етіп алуға болады.
Одан кейін кәсіпорынның бір жыл ішіндегі баланстық және таза пайда есебі жүргізілді.
Кесте 22 – Фирма қызметінің қаржылық нәтижелерінің есебі.
Көрсеткіштер
Мәлімет, мың тг.
1.ҚҚС пен тауарлы өнім, мың тг.
4224233
2. ҚҚС, т.тг.
550987
3. ҚҚСсыз тауарлы өнім, мың тг.
3673246
4. Қосымша табыс, мың тг.
183662,3
5. Толық өзіндік құн, м.т.тг.
3200177
6. Қосымша шығын, мың тг.
128007,1
7. Баланстық пайда, мың тг.
528724,9
8. Пайдаға салық – 30%,мың тг.
158617,5
9. Таза пайда, мың тг.
370107,4

Одан кейін кәсіпорын қызметіндегі барлық негізгі техникалы-экономикалық көрсеткіштерінің есебі жүргізілді және берілген көрсеткіштер негізінде қарастырылған жобаны іске асырудың мақсатқа сайлығын анықталды.
Кесте 23 – Бір жыл ішіндегі негізгі техникалы-экономикалық көрсеткіштердің есебі.
Көрсеткіштер
Мәлімет
1. Айран 1%
908,7
Айран 2,5%
1089,3
Айран 3,2%
1201,8
Қатық
1201,8
Шалап сусыны
2749,35
Тан сусыны
2029,17
Қымыз
2226,3
Құрт
97,5
Қаймақ 10%
826,2
Қаймақ 20%
842,55
2. ҚҚСсыз тауарлы өнім, мың тг.
3840212
3.ҚҚС пен тауарлы өнім, мың тг.
4224233
4. Толық өзіндік құн, м.т.тг.
3200177
5. Баланстық пайда, мың тг.
640035,4
6. Өнім рентабельділігі, %
20
7. Инвестициялық құны, мың тг.
879066,9
8. Айналым қорларының құны, мың тг.
2449744
9. Өндіріс рентабельділігі, %
19,22714
10. Жұмыскерлер саны, адам
118,2296
оның ішінде жұмысшылар
106,2296
11. Қор қайтарылымдылығы, тг.
4,36851
12. Айналым қорларының айналымдылығы, рет
1,567597
13. Тауарлық өнімнің теңгесіне кеткен шығын, тг.
0,833333
14. Еңбек өнімділігі, мың тгадамға
32480,97
оның ішінде жұмысшылардың
36150,12

бизнес-жоспарды бағалау инвестициялық жоба ретінде бағалауды қажет етеді. Осы арада жобаны жүзеге асыру барысында (бұл-нөлдік уақыт сәті) инвестицияға жұмсалған ақша қаражаттарының орны кейінгі жылдары сол инвестициядан түскен ақшалай табыс есебінен толтырылатындығын есте ұстау керек. Осы сомалар тепе-теңдігін қамтамасыз ету үшін нөлдік уақыт аралығында жобаны жүзеге асыру кезеңі ішінде инвестицияның қосымша қаражаттар құнына түзету енгізіледі. Аталған үрдіс дисконттау деп аталады. Нөлдік уақыт аралығындағы ақша қаражаттары мөлшері ағымдық (дисконтталған, келтірілген) құнын көрсетеді. Ақша ағынын уақыттың ағымдағы мезетіне келтіру үшін дисконттау әдісі бойынша келесі формула қолданылады.
ТС = ,

мұндағы ТС – болашақтағы ақша ағындарының ағымдағы құны;
БС – ақша ағындарының болашақтағы құны;
t – есептеу жүргізілетін жыл номері, 0,1, ... n.
к – ақша ағындарының табыстылық ставкасы, %.
Келесі көрсеткіштер есептелінеді:
1. Жобаның ақталу мерзімін (РР) есептеу келесі тәсілмен жүргізілді. (Түсім ставкасы 15%-ке тең етіп алынады).

Кесте 24 – Инвестициялардың ақтау мерзімін есептеу.
№ жыл
таза пайда
Дисконт. Коэф.
Келтірілген құн
Инвестиция-лардың ақталатын бөлігі
Инвестиция-лардың ақталған бөлігі
0
0
1
0
879066,9
0
1
370107,4
1,15
321832,5
557234,3676
321832,5
2
370107,4
1,323
279748,6
277485,7567
601581,1
3
370107,4
1,52
243491,7
33994,03808
845072,9
4
370107,4
1,749
211610,9
-177616,8323
1056684

Келтірілген кестеде инвестициялар толық 3 жыл ішінде және 4-ші жылдың белгілі бір бөлігінде ақталады. Берілген жылдың бөлігін анықтау үшін келесі есептеу жүргізеді: 3 жыл ішінде (33994 мың теңге) ақталмаған инвестициялардың қалған бөлігін 4-ші жылы таза пайданың келтірілген құнына (211610 мың теңге) бөліп және шыққанды 12 айға көбейтеді.
(33994 211610) * 12 = 1,9 ай, берілген кесте бойынша инвестицияның ақталу мерзімі 3 жылға және 1,9 айға тең болады. Берілген ақталу мерзімі 5 жылға тең ақталудың нормативті мерзімімен салыстырылады. Сонда, ақталудың іс жүзіндегі мерзімі нормативті шамадан (5 жыл) кем (Тф Тн) болғандықтан, берілген жоба тиімді болып саналады.
Ток = 3,19 5

2. Таза келтірілген құн (NPV). Есептеу формуласы
NPV= ,
мұндағы СҒt – мерзім сайын түсетін таза пайда мөлшері;
lо – алғашқы инвестициялар.
Осы жұмыс бойынша берілген көрсеткішті 15% табыс ставкасы бар кәсіпорын қызметінің болашақтағы 5 жылға есептелінеді.
Жоғарыда берілген шартқа сәйкес таза ақшалық түсімдер барлық жылдар бойынша бірдей болғандықтан, есепті жеңілдету үшін аннуитет формуласын қолданылды. Аннуитет коэффиценті:
Ka = , мұндағы k =0.15, t = 5,
Табыс ставкасы 15% болғанда аннуитет коэффициенті Ка = 5,3 болды.
Онда таза келтірілген құнның есептелуі келесіге сәйкес жүргізіледі: NPV = CFt * 3.784 –lо ;

NPV = 1082502 мың тг.
NPV 0, яғни жоба тиімді.

3. Табыстылықтың ішкі нормасы (IRR), %. Бұл NPV = 0 кезіндегі к көрсеткіші. Бұл көрсеткішті анықтау үшін келесі әдісті қолдану керек. Табыс ставкасының мәнін (к) біртіндеп өсіру арқылы NPV 0 болатындай шамасын тауып алады. Одан кейін келесі теңдеу бойынша IRR анықталынады:
,

мұндағы Х1,2 - NPV 0 (Х1) және NPV 0 (Х2) жағдайлары үшін сәйкес табыстылықтың проценттік ставкалары.
У1,2 – Х1 ставкасы қолданылатын, Х2 ставкасы қолданылатын жағдайларға сәйкес NPV мәні.

Х1=15% У1=1082502
Х2=40% У2=-127749

IRR= 15-((1082502*(15-40))( 1082502-127749)) = 37,36
IRR15

Қорытынды

Қорыта келгенде, жоғарыда берілген есептеулер көрсеткендей ұлттық сүтқышқылды өнімдерді өндіру табысты болуы керек. Себебі баланстық 640035,4 мың тг құрайды. Сонымен бірге бұл пайдадан төленетін салық мөлшерін шегергенде түсетін таза пайда 370107,4 мың тг құрайды.
Ұзақ мерзімді жоспарды құрғандықтан бұл түскен пайда негізінде өнеркәсіпті ұйымдастыруға кеткен шығындарды шамамен үш жылда ақтайтындығын көрсетті.
Осы мерзім аяқталысымен түсетін пайданы еңбекақы қорын түзуге саламын, осы қордан жұмысшыларға премия табыстауды, қосымша төлемдерді жүргізуді көздеймін.
Сол себептен, менің жоспарлаған өндіріс орыным шығынсыз жұмыс графигін сақтап, сонымен қоса өзінің жалпы табысы жоғарлайтындығына сенемін. Ал бұл өз кезегінде өндірістің дамуына және кеңеюіне ықпалын тигізіп, өндіріске жаңа әлдеқайда экономикалық жағынан тиімді және өнімді технологияларды енгізуге, өнімнің сапасын жоғарылатуға және оның жаңа түрлерін енгізуге мүмкіндік береді деп ойлаймын.

Қолданылған әдебиеттер тізімі

1. Қазақстан Ұлттық энциклопедиясы Бас ред. Ә. Нысанбаев. – Алматы.: Қазақ энциклопедиясының Бас редакциясы, 1999. – 720 б.
2. Бизнес-план. Методические материалы. – 2-ое изд., доп. Под ред. Р.Г. Маниловского. – М.: Финансы и статистика, 1998. – 160 с.
3. Экономика предприятия: УчебникПод ред. Проф. О.И. Волкова. – М.: ИНФО-М, 1998. – 416 с.
4. Мейірбекова А.Қ., Әлімбетова Қ.Ә. Кәсіпорын экономикасы Оқу құралы – Алматы: Экономика, 2003. – 252 бет.
5. Администрация города Сельское хозяйство. Проверено 12 сентября 2009.: http:www.akimsemey.gov – веб беті
6. Петченко В.И., Диханбаева Ф.Т., Белогривцева Л.В., Акилова Ф.Е., Сабитов Р. Влияние растительных добавок на качество кумысаПищевая и перерабатывающая промышленность Казахстана - №32009, 32б.
7. Синявский Ю.А Роль и значение кисломолочных продуктов в питании человекаПищевая и перерабатывающая промышленность Казахстана - №12008, 41-43б.
8. Джумабаева Г.К., Рскелдиев Б.А. Молочная промышленность в КазахстанеПищевая и перерабатывающая промышленность Казахстана - №12008, 44б.
9. Твердохлеб Г.В., Диланян З.Х., Чекулаева Л.В., Шилер Г.Г. Технология молока и молочных продуктов Учебники и учеб. пособие - М.: Агропромиздат, 1991. – 463 с.
10. Глазачев В.В. Кисломолочные продукты Для кадров массовых профессий – М.: Пищевая промышленность, 1964 – 106 с.
11. Степанова Л.И. Справочник технолога молочного производства. Технология и рецептуры Т.1. Цельномолочные продукты – СПб: ГИОРД, 1999. – 384 с.
12. e-mail: foodmilk@foodmilk – Foodmilk компаниясының веб беті.
13. Дьяченко П.Ф., Коваленко М.С., Грищенко А.Д., Чеботарев А.И. Технология молока и молочных продуктов - М.: Пищевая промышленность, 1974. – 448 с.
14. Крусь Г.Н., Тиняков В.Г., Фофанов Ю.Ф. Технология молока и оборудование предприятий молочной промышленности - М.: Агропромиздат, 1986. – 280 с.
15. kulinarnayaknigaworldkaz - Казахская кухня веб беті құрт
16. Ростроса Н.К. Технология молока и молочных продуктов учеб.пособие – М.: Пищевая прмышленность, 1980. – 188 с.
17. Курмангалиев С.Т., Кожахметов М.К., Молочная промышленность КазахстанаСправочное пособие – Алматы: Кайнар, 1992 – 288с.
18. www.continent - Континент журналының веб беті
19. www.avestnik – Актюбинский вестник газетінің веб беті
20. Ниязбекова Р.Қ., Рахметова Б.А., Байнеева П.Т. Кәсіпорын экономикасы Оқу құралы – Алматы: Экономика баспасы, 2008. – 792 б.
21. Өндірісті ұйымдастыру, жоспарлау, басқару пәніне арналған әдістемелік нұсқаулары Құрастырған Шәкәрім ат. Семей мемлекеттік университетінің аға оқытушысы Нұралина Қ.Т. – Семей, 2010. – 18 б.