Өңдеу нормасын есептеу формуласы

Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі
Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университеті

Экономика және бизнес кафедрасы

Өндірісті ұйымдастыру және менеджмент пәнінен
БАҚЫЛАУ ЖҰМЫСЫ

Орындаған: ДАП-21 тобының студенті Сулейменов К.

Тексерген: аға оқытушы Нуралина К.Т.

Семей-2007
1. Эксплуатациялық шығындарды есептеу
Өндірістің жоғары нәтижелілігіне жету үшін өндірісті оңтайлы ұйымдастыру қажет. Ол өндірісті қазіргі заманғы алдыңғы қатарлы құрал-жабдықтармен қамтамасыз етуді ғана аңғартпай, сондай-ақ кәсіпорында бар техниканы, технологияны толық қолдану қажет. Толық пайдалану деп оны уақытқа қарай, өнімділігіне қарай қолдануды айтамыз.
Өндірісті ұйымдастыру кәсіпорында барлық элементтерін еңбек құралдарын, еңбек заттарын, жұмыс күшін бір-бірімен оңтайлы үйлестіру процесі. Жақсы ұйымдастырылған өндірісте барлық қорлар әрі үнемді, әрі толық қолданылады.
Қазіргі уақытта тағам өнеркәсібінде негізгі өндірісті ұйымдастыру мәселесі өте маңызды орын алатын болды, себебі нарықтық экономикада бәсекелестік күрестің шиеленісу жағдайларында әр кәсіпорын өз өніміне сұранысты қамтамасыз ету үшін оны әрі сапалы түрде шығару керек, әрі шығындарын, соған сәйкес өнім бағасын азайтуға ұмтылады. Ал бұл мақсаттарға жету үшін кәсіпорын басшылығы міндетті түрде өндірісті ұйымдастыру қағидаларын, әдістерін барынша қолдану қажет. Тағам өнеркәсібінің тағы бір ерекшелігін есебке алу керек. Бұл өндірісте шығарылатын өнімді адамдар тікелей қолданғандықтан , оларға әсіресе қатал талаптар қойылуы керек.
Қазір, Қазақстанның тағам өнеркәсібі біртіндеп дағдарыстан шығып келеді. Сүт өндіретін кәсіпорындардың саны және өндіріс көлемі жылдан-жылға өсіп жатыр. Өкінішке қарай, осы кәсіпорындардың көбі қаржының жетіспеушілігіне байланысты ескірген құрал-жабдықтарды және технологиялық желілерді қолдануға мәжбүр. Бұл жағдайларда кәсіпорын мейлінше өндірісті оңтайлы ұйымдастыруға көп көңіл бөлу қажет, яғни өндірісте бар құрал-жабдықтарды дұрыс қолданып, олардың орналасуын жобалау қажет. Берілген курстық жұмыстың мақсаты – тапсырмада берілген өнім түрін шығару технологиясына сәйкес тасқынды желінің барлық жұмыс орындарына экономикалық тұрғыдан тиімді құрал-жабдықтарды таңдау және оларды технологиялық жүйелілікте тиімді орналастыру.
Есептеу машинаны ғылыми жүктеу есебінен жүргізіледі.
Эксплуатациялық шығындарды өндірілетін өнім бірлігімен анықталады (есептеудің қолайлы болуы үшін өнімнің өлшем бірлігі 10-100 және одан да үлкен рет көбейтіуі мүмкін).
Эксплуатациялық шығындар жұмысшылардың әлеуметтік қорларына еңбек ақыдан есептелуден, қызмет көрсету машиналарынан, жұмыс шығындарынан, қондырғы жөндеуінен, ғимараттар мен машиналардың амортизациялық шығындарынан, ғимараттар мен қондырғыларды ұстап тұрудан (маөмұны), аз бағалы және тез тозатын инвентарьды жаңартуға кететін шығындардан, цехтік персоналдың еңбек ақысы және т.б. шығындардан жинақталады. Сонымен бірге әкімшілік басқару персоналы мен өндірістік емес шығындарға, соның ішінде период шығындарына байланысты шығындар бірге есептелінеді.
Еңбек ақы мөлшері уақыт нормасын есептеу негізінде (немесе өңдеу нормасы) және жұмыскерлердің тарифтік ставкасы (сағаттық) негізінде анықталады.
Берілген қондырғы бойынша 1 сменадағы өнімділік нормасын анықтау үшін машинаның 1 сағат ішіндегі өнімділік көрсеткіштері және бір сменадағы оның жұмысының тиімді уақыты қоланылады. Өңдеу нормасын есептеу формуласы:
Нв=Пч*ТэфЧр 1

мұндағы: Пч - машинаның сағаттық өнімділігі
Тэф - бір сменадағы машинаның тиімді жұмыс уақыты;
Чр - бір машинаға қызет көрсететін жұмысшылар саны, адам.

Тиімді уақыт смендік уақыт (Тсм) пен дайындық-аяқтау операцияларына кететін уақыт (Тиз) айырмасы: Тэф=Тсм-Тиз . Егер машина сыйымдылығы және бір циклдық (Дц) туралы мәліметтер берілген болса, онда бұл жағдайда оның сағаттық өнімділігін есептеу үшін келесі формула қолданылады: Пч=ЕрДц , ары қарай есептеу (1) формуласы бойынша жүргізіледі.
Алынған өңдеу нормасынан уақыт нормасын келесі формула бойынша есептейді:
Нвр=ТсмНв , сағ 2

Уақыт нормасы ен бірлік тарифтік көрсеткішті қолдана отырып тор өнім бірлігіне расценок орнатады. Бағалар мына формула бойынша анықталады:

Р=Нвр*Тстч , теңге 3
мұндағы: Тстч – сәйкес разрядтағы жұмысшының сағаттық тарифтік ставкасы.

Тарифтік ставка – 1 разрядты тарифтік ставка мен сәйкес разрядты тарифтік коэффициенттің көбейтіндісі ретінде қолданылады. Тарифтік коэффициенттер: 5-разряд үшін - 1,33 ; 6-разряд үшін - 1,43 ; 8-разряд үшін - 1,66.
Бағаның тұрақтандырылған мөлшеріне еңбек ақыға расценкадан 15% мөлшерінде әртүрлі қосымшаға төлемақылар (нақты атқарылатын уақытқа қосымша төлемақы) және раценкамен қосымша төлемақылар сомасынан 20% мөлшерінде еңбекақыға қосымша төлемақы (нақты атқарылатын уақыт үшін қосымша төлем) қосылады.
Одан кейін еңбек қауіпсіздігі бойынша есептеулер жүргізіледі. Ол арнайы киім және санитарлық киімі тозуының мерзімінің әрекет ететін нормалары бойынша, соған қоса санқызметті қамтамасыз етуге кеткен шығындар бойынша жүргізіледі. Бұл мақсаттағы шығындар белгілі бір жұмысшыға жылына 15000 теңге есебінен алынса, онда үлкейтілген түрде есептелуі мүмкін. Есептеулер 6-кесте бойынша жүргізіледі.
Жөндеуші жұмыскерлердің еңбек ақысы ағымдағы жөндеу санынан, қарау, жөндеу циклінің құрылымымен, соған қоса жөндеуге және тарифтік торға еңбек шығындары нормасымен анықталады. Жыл бойғы жөндеулерді есептеген кезде жөндеу циклінің құрылымының берілгендерін, бірінші күрделі жөндеуден, екінші күрделі жөндеуге дейінгі периодты қолданылды.
Егер бұл период 1 жылдан артық болса (мысалы 24 немесе 36 ай), онда бұл жағдайда бұл барлық период арасында жөндеулер санын анықталып, алынған нәтижені осы период ішіндегі жылдар санына бөлінуі керек. Жөндеулердің барлық түріне еңбек шығынының нормасын есептеу үшін жөндеу бірлігінің көрсеткіші (35 адамсағ) және жөндеу түрлерінің арасындағы еңбек шығындарының қатынасы қолданылды. Балмұздақ өндірісі үшін бұл қатынас келесі түрде болады:К:С:Т:О=1:0,6:0,2:0,03. Осылайша жөндеу бірлігіне сәйкес жөндеулер үшін қатынастар коэффициенттер арқылы берілген жөндеулердің жұмыс сыйымдылығы анықталды. Осыдан кейін алынған нәтиже жөндеудің сол түрінің 1 жылдағы санына көбейтілді.
Жөндеуге қажетті материалдар мен энергияға шығындар жөндеуші жұмыскерлердің еңбек ақысының 70% мөлшерін, ал жөндеуге қажетті қалған шығындар еңбек ақының 90% мөлшерін құрайды. Шығындардың алынған қорытынды нәижесі бір жылға есептелгенін ескере кеткен жөн және оларды өнім бірлігінде есептеу үшін оларды берілген қондырғы бойынша өнімнің жылдық өңделуіне бөлу керек.
Қондырғы мен олар алып тұрған ғимараттағы орын амортизациясы олардың амортизациясы мен амортизациялық қордың аударымдарының әрекет етуші нормаларымен есептелінді. Қондырғы бағасын оны жеткізуге және монтажға кеткен шығындармен есептелінді. Берілген машинаның қондырғысына берілетін өндірістік аудан мөлшерін анықтау кезінде тасымалдау мен жүргізулерді есептеу керек. Өндірістік аудан мөлшері алынған мөлшердің 1м2 бағасына көбейту арқылы анықталды. 1 м2 бағасы 12000 теңге деп алынды.
Кесте алдыңғы есептеулер нәтижесін жазу арқылы толтырылды. Басқарушы персоналдың еңбек ақысы бойынша шығындар машинаға қызмет көрсетуші жұмыскерлердің еңбек ақысының сомасынан 10% , ал бағалы және тез тозғыш инвентарьды қайта қалпына келтіруге кеткен шығындар 8% мөлшерінде алынды. Ғимараттар мен құрылыстарды ұстауға кететін шығындарды жөндеу шығындарының 40% тең деп қабылданды.
Қалған шығындар бір жұмысшыға жылына 10000 теңге деп алынды. Ортақ жылдық шығындар жылдық өндіруге бөлінді.
Жалпы шаруашылық шығындар машинаға қызмет көрсететін жұмысшылардың еңбек ақы мөлшерінен 40% , ал жүзеге асыруға кеткен шығындар 30% мөлшерінде алынды. Еңбек өнімділігі келесі формула бойынша анықталады:
ПТ=жылдық өндірумашинаға қызмет көрсететін адамдар саны 4

Күрделі шығындар құрамына машинаның өз құны, оның монтажының жеткізуінің және оның алатын өндірістік ауданының құндары кіреді.
Жылдық бірлігіндегі меншікті күрделі шығындар мәні келесі формуламен анықталады:
Ку=күрделі шығындаржылдық өндіру 5

1м2 ауданнан бір сменадағы өнім түсуі:
Спр=Псағ*Тэфқондырғы алып тұрған аудан 6
Берілген кестелер қондырғыны таңдаудың экономикалық негізделуі және өнеркәсіпті ұйымдастыру бойынша есептеулер үшін қолданылады.

2. Жұмысшы орындарын қамтамасыз ету үшін қондырғыны таңдаудың экономикалық негізі
Ағымдағы желілер үшін қондырғыны келесі ретпен таңдайды. Алғашында кәсіпорынның құаттылығын анықтайтын өте үнемді жетекші қондырғы, одан кейін оған қалған қондырғылардың сәйкестігі таңдалды.
Өте үнемді қондырғыны таңдау өнімнің өзіндік құны мен өндірістің келтірілген көлеміне кеткен күрделі шығындарды салыстыру арқылы жүргізіледі.
Салыстырылатын нұсқалардың біреуі күрделі салымдардың (өнім бірлігіндегі абсолютті немесе меншікті есептеулері бойынша) және өнімнің өзіндік құнының эксплуатациялық шығындардың төменделуін берген жағдайда ол нәтижелі деп танылады.
Егер салыстырылушы нұсқалардың біреуі капитал салымдарының өсуі және өзіндік құнының төмендеуін берсе, онда нәтижелі нұсқаны таңдау үшін келтірілген шығындар көрсеткіші келесі формула бойынша анықталады:

С+Ен*Ку→min 7

мұндағы С - өнім бірлігінің өзіндік құны (14-кестеден), теңге
Ен – күрделі шығындардың экономикалық нәтижелілігінің нормативтік коэффициенті;
Ку - әрбір нұсқа бойынша меншікті капитал салымдары, теңге
Экономикалық эффективтіліктің нормативті коэффициенті 0,25-ке тең.

Осылайша 7 формула бойынша есептеу негізінде әрбір операция бойынша аз келтірілген шығында қондырғы таңдалынады.
Негізгі технологиялық қондырғы таңдалған соң, олардың саны анықталды. Басында жетекші қондырғының саны (өте қымбат бағалы немесе өте күрделі операцияны орындаушы) есептелінеді.
no=M3 Пч*Тэф*Кn; 8
мұндағы M3 – кәсіпорынның қуаты бойынша бір сменадағы өнім тапсырмасы, тонна;
Пч - жетекші қондырғының сағаттық өнімділігі, тонна;
Тэф – жетекші қондырғының жұмыс уақыты, сағ;
Кn – операцияда дайындалатын дайын өнімнің жартылай фабрикаттарға ауыстыру коэффициенті.

Дайын өнім бірлігіне көрсеткіштің ауысу коэффициенті дайын өнім тоннасының берілген операциясы бойынша оны өңдеу үшін керекті шикізат немесе жартылай фабрикаттар тоннасының мөлшеріне қатынасы арқылы анықталды:
Кn=1Ншығын 9

Кәсіпорынның өндірістік қуаттылығын анықтайтын қондырғының өнімділігінің қосындысы есептеуде жобалық тапсырмада берілгеннен үлкен болуы мүмкін. Сол себепті өндірістік қуаттың мәні нақтыланды.
Жетекші қондырғылардың саны есепелгеннен кейін басқа операциялар бойынша керекті машиналар санын анықтау есептеулері жүргізілді. Есептеулер 8 формула бойынша жүргізілді, бірақ берілген қуат (М3) орнына жаңа нақтыланған өндірістік қуатты (Мжаңа) қолданылды.
Машина таңдауға кіріспес бұрын интегралдық (ортақ) коэффициентпен (Ко) сипатталатын процесс операциялары бойынша олардың жүктелу дәрежесі орнатылды:

Ко= МжаңаТэф*Пч*Кн*no 10
мұндағы: Мжаңа – цехтің жаңа нақтыланған қуаты, тонна;
Пч – берілген операция бойынша машинаның сағаттық өнімділігі;
Тэф – берілген сағат бойынша нәтижелі жұмыс уақыты, сағ;
Кн – дайын өнім бірлігіне ауысу коэффициенті;
no – берілген операция бойынша машинаның бірлік саны.

Интегралдық коэффициенттен басқа қондырғыны пайдаланудың интенсивтілік және экстенсивтілік коэффициенттері нақтыланады.
Экстенсивтілік коэффициенті (Кэ) қондырғыны уақыт бойынша, ал интенсивтілік коэффициенті (Кн) өнімділігі бойынша қолдануды сипаттайды.
Қондырғыны қолданудағы коэффициенттер арасындағы тәуелділік келесі формуламен сипатталды:

Ко=Кн*Кэ 11

Машинаның өнімділігі бойынша да қолданудың әртүрлі нұсқалары қарастырылып, олардың өте нәтижелілі болғаны жобаланды.
І – нұсқа. Қондырғының өнімділігі бойынша қолдану коэффициенті (Кэ) 11 қатынастан интегралдық коэффициенттеріне тең болады: Кэ = Ко
ІІ – нұсқа. Машинаның уақыт бойынша толық жүктелуі: Кэ= 1. Бұл жағдайда Ки = Ко.
Есептеулер үшін барлық берілгендер 15-кестеге толтырылды.

Машинаны қолданудың тиімді нұсқасы есептеу жолымен және машина жүктеу дәрежесін ескергендегі өнім, өнім бірлігіндегі өндіріс шығындарын салыстыру арқылы шығарылды.
Машинаның қолдану дәрежесі эксплуатациялық шығындар мөлшеріне келесі түрде әсер етті.
Машинаны қолданудың интенсивтілігі артқан сайын өнім бірлігіне келетін эксплуатациялық шығындар пропорционалды түрде кемиді.
Машинанң экстенсивті жүктеудің артуы эксплуатациялық шығындардың бөлігі амортизация мен бағаның пропорционалды түрде кемуін туғызды. Баға әрбір өнім бірлігіне кететін дайындық-аяқтау жұмысының уақытында меншікті салмағының төмендеуінің салдарынан кеміді.
Машинаның толық жүктелуі кезіндегі өнім бірлігіне келетін дайындық-аяқтау жұмыстары үшін еңбек ақы (Vn3) келесі формула бойынша анықталды:

Vn3 = Тпз*Тсм*1,35*1,21Nв 12

мұндағы: Тпз – дайындық-аяқтау операцияларының уақыты (1-кестеден), сағ;
Тсм – берілген жұмыс үшін сағаттық тарифтік ставка, теңге.

1,35 және 1,21 қосымша төлем, қосымша еңбек ақы және әлеуметтік қорларға салымдардың мөлшерін көрсететін коэффициенттер Nв – берілген машина бойынша жұмысшының өндірулерінің нормасы (2-кестеден).
Машинаны қолданудың экстенсивті коэффициентінің төмендеуімен өнім бірлігіне келетін амортизация сол пропорциямен артады, себебі амортизация нормасы өзгеріссіз қалғанда, оның қосындысы өнімнің аздаған мөлшеріне бөлінеді.
Экстенсивті коэффициентінің артуының салдарынан эксплуатациялық шығындардың кемитін бөлігінің мәні келесі формула бойынша анықталды:

Эрпз=Vпз+амортизация 13
Машина эксплуатациясының қабылданған нұсқасы бойынша өнім бірлігінің өндірісіне шығындарды есептеу нәтижелері 16-кестеге толтырылды.
Машина жүктеуін ескергендегі эксплуатациялық шығындар былай анықталды:

Д=ДпКи-ЭрпзКи+ЭрпзКи*Кэ 14

мұндағы: Дп – машинаның толық жүктеуіндегі эксплуатациялық шығын, теңге;
Ки=1 , ал Кэ = Ко нұсқасы кезінде берілген формула келесі түрде өзгереді:
Д=Дп - Эрпз+ЭрпзКэ
Ал Кэ=1 , ал Ки = Ко вариантында:

Д=Дп Ки
Машина жүктемесінің өзгерісімен бірге сол машиналарға өызмет көрсететін жұмысшылардың еңбек өнімділігі де өзгереді. Машинаның орнатылған жүктемесіндегі еңбек өнімділігін анықтау үшін келесі формула қолданылды:
ПТу=Пч*Ки(Тсм-Тпз)Чр 15

Тасқанды желі мен операциялардың тактілерін есептеу. Тасқынды өндірісті ұйымдастыру үшін тасқанды желі жобаланды. Тасқанды желі процесс операциясының технологиялық тізбегінде орналасқан жұмыс орындарының жиынтығы, ол технологиясы жағынан біртекті өнімдерді бір немесе бірнеше тобын дайындауға арналған.
Тасқандық желіні жобалаған кезде ағымның операциясының және жұмыс орындарының тактілері анықталды.
Тасқан тактісі былай анықталды:

Т=Тэф*60М 16

мұндағы М - барлық желілердің қуаты, тонна.

Жұмыс орнының тактісі:

Тр=60 Пч*nо*Кn 17

мұндағы: Пч – машинанаң сағаттық өнімділігі, тоннасағ;
nо - операциядағы машиналар саны;
Кn - дайын өнім бірлігіне ауысу коэффициенті.

Опеорациялардағы тактіні есептеу үшін Тр берілген операция бойынша жұмыс орындарының санына бөлу керек: to = Tp Pм
Тасқанды желілердің синхрондылығы үшін жекелеген операциялардың жұмысының тактісі сәйкес келуі керек: Т= t1 = t2 = t3 = tn
мұндағы: n – операциялар саны.
Өндіріс процесінің қозғалысының түрін таңдау және негіздеу
Операциялар мен процесстердің тактілерінің мәндері бірдей болмаса, ол өндіріс қозғалыс түрінің негізін таңдауды талап етеді. Қысқа мәнді тактілі өндірістің параллельді қозғалысы кезінде операциялар қондырғының уақыт бойынша толық енгізуімен, өнімділігі бойынша толық емес енгізумен қамтамасыз етіледі (Ки=1 Ки = Ко).
Қозғалыстың параллельді-тізбектей түрінде машинаның өнімділігі бойынша толық уақыт бойынша толық емес жүктелуі мүмкін (Ки=1 , Кэ = Ко). Егер 18-кесте берілгендері бойынша техникалық және технологиялық шарттар бойынша өндіріс қозғалысын параллельді түрінде ұйымдастыру нұсқасы тиімді болған жағдайда регламенттелген (өте үлкен) тактілі тасқандық желі жобаланады. Бұл жағдайда сәйкесінше көліктік құралдарды (үзіліссіз конвейер, құбыр өткізгіш және т.б.) қолданған жөн.
Еңбек құралдарының параллель қозғалысының графигі тұрғызылды. Еңбек құралдарының параллель қозғалысы кезінде процесс басты операция тактісінде жүреді: tпр=tгл-ti теңдеуіне тең тоқтап қалу пайда болуы мүмкін.
Параллель қозғалысы кезінде өнімді өңдеу ұзақтығын есептеу формуласы:

Тц.пар=tгл*(N-1)+∑ti
Мұндағы: tгл – басты операция тактісі (мәні жағынан ең үлкен такті), мин;
N – операциялар саны.
Жұмыс орындарындағы өнімдердің қорын сақтау үшін операция аралық қорлар мен аралық сыйымдылық пен аумақты есептеу.
Машина өнімділігі бойынша толық жүктеумен қамтамасыз ету үшін өндірістің параллельді-тізбектей (аралас) түрін ұйымдастыру жартылай фабрикаттардың операция аралық қорларының болуын талап етеді, сол себепті олардың сақталуын қарастыру керек. Операциялар арасындағы қорлар көлемі, олардың максимумы (U) келесі формуламен анықталады:

U=(tб-tм)*(N-1)tб 18
Мұндағы: tб , tм - екі шектес операциялардың үлкен және кіші тактілері;
N - өнім партиясының саны.
Операциялар арасындағы қор бірте-бірте жинақталады., одан кейін процесс кезінде шығындалады. Қордың жинақталуы (SН) және шығындалу (SР) уақытын есептеу үшін келесі формула қолданылады:

SН,Р=(tб-tь)*(N-1) 19
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1. Өндірісті ұйымдастыру, жоспарлау және басқару пәнінен курстық жұмыс бойынша әдістемелік нұсқау.
2. Анықтамалық әдебиеттер.
3. Автоматизация технологических процессов пищевой промышленности. Соколов В.А.