Сөз қолдану мәдениеті

Сөз- ойды білдіретін, сөйлем құраудың басты материялы. Құрылыс материялысыз үй салуға болмаитыны сияқты, сөзсіз сөйлем құрауға болмайды. Сөйлем -адам оны анықтаудың негізгі формасы. Сөйлемге қатынасты әр-ббір сөз - айтайын деген мақсатты ойдың бөлшегі.
Сөйлем жеке сөздерден құралған да, ол сөздер айтылмақ ойдың бір-бірден дәл қондырған бөлшек тәәзді болуы керек. Сөйлемде бір сөздің орнына басқа сөзді қоя салған кісі тіл жұмсауға ұқыпсыздық болған сәтсіздікке душар болады. Мысалы: -Сіз бірге жүріңіз- джегенді кейбіреулер- Сіз де қоса жүріңіз, -деп жазды. Ослардағы «қоса» сөзі бұл сөйлемде емес, -Сені де қоса алып кетпекші- оларда айтылуға тиіс қой. Немесе « одан беттер» сөздерін: - Баланың тйрбиесі одан беттер жақсармақ,-даган құрамында жұмсалудың да үйлесімді жоқ. Алпысқа келген аса қадірмен кісінің қуаныштытойын құтықтаған бір азамат:
Тойың торқа болсын!- деген тілек білдіреді.
- Осы тойда сөз болып па? Қазақ «Топырағының торқа болсын!» өлген кісіге айтар болар еді. Мұнау не деген сұмдық?!-деп шошына, қанжыла сөйлеген қартты білемен.
Жазудаң, сөйлеуде кісі ойына керекті сөз таңдағанда, олардың стильдік ерекшелегін ескеруі керек. Мысалы, публицтикалық стиль мне ғылыми әдебиет стилінің сөздік құрамы бірдей емес: публистикалық стильде жазылған газет-журнал тілі жалпы халыққа арнатылғандықтан, оның сөздері де жалпыға бірдей түсінік болуға тиіс, ал ғылыми әдебиет тілінде жалпыға бірдей түсінікті ортақ сөздермен қатар, жеке мамандықтар тиісті, жұрттың бәрі бірдей түсіне бермейтін сөздер де қолданылады; солардың ішінде әсіресе жеке ұғымды білдірген атаулар, термин сөздер көп болады, мысалы:
Еменнің қабығы – тұтқыш ретінде және сырттан болған жараларды қорғату үшін, ұнтақ себінді ретінде қолданылады (Ә. Әбішов, ө. Ташмұқанбетов, «Мал санитарлаына көмекші»). Мұндағы «тұтқыш», сырттан болған жара», «себілді»дегендерді екінің бірі түсіне бермейді («ұнтап» - дұрыс қолданылмаған сөз,- дұрыс –«ұнтақтап» ). Теорияларына белгіленді» (Ю. П. Францев).
«...монтажшылар екі вакум – нысанын монтаждап, оларды технологияық сынауға қосты» (Адам және химия»». Бұл мысалдарда қара әріптермен телінген терминдер орайы келгенде әдебиеттк де қолданылуы мүмкін, бірақ олар көркем әдебиет тілінің стиліне жатпайды. Сонымен қатар сөздің бәрі олардың жұмсалу аясы бірдей емес Далада өсіп тұрған шөптің мал ейтін бар, жұмсалу аясы бірдей емес. Далада өсетін шөптің мал жейтіні бар, жемейтіні де бар, іске асатын бір. Аспайтыны бар

Ұқсас жұмыстар

Қазақ тілі сабағында оқушыларды тіл мәдениетіне тәрбиелеуді ұйымдастыру жолдарын қарастыру

Мәдениет тілі туралы

Сөз мәдениеті Сөйлеу мәдениеті

Компьютерлік қысқарған әрі ұятсыздау естілетін сөздер

Тілдік норманың қалыптануы

Сөздің психологиялық құрылымы

Тіл мәдениеті және лексикалық норма

Тіл саясаты

Сөз мәдениеті

Ресми стильдегі дәлдік және тілдік стандарты

Қазақстандағы саяси PR технологияларының сайлау кампанияларындағы қолдану