ЗАЙМДАР БОЙЫНША ШЫҒЫНДАР

23 (IAS) ЗАЙМДАР БОЙЫНША ШЫҒЫНДАР

Белгілі бір талаптарға сай келетін активті сатып алуға, салуға немесе өндіруге тікелей қатысты займдар бойынша шығындар сол активтің құнының бөлігін құрайды. Басқа займдар бойынша шығындар шығыс ретінде танылады.
Займдар бойынша шығындар - ұйым қарыз қаражатын алуға байланысты жұмсаған пайыздық жəне басқа шығыстар.
Белгілі бір талаптарға сай келетін актив - болжалды пайдалануға немесе сату үшін əзірлеу елеулі уақытты қажет ететін актив.
Займдар бойынша шығындар болуы мүкін:
- Қаржылық құралдар: тану жəне бағалау (IAS) ХҚЕС-та сипатталған тиімді пайыздық мөлшерлеме тəсілін қолданып есептелген пайыз бойынша шығындар;
- 17 Жалдау (IAS) ХҚЕС-қа сəйкес танылған қаржылық жалдауға қатысты кредиттің толық құны; жəне
- шетелдік валютадағы займдардан пайыз шығындарына түзетулер деп саналатын дəрежеде туындайтын бағамдық айырмашылықтар пайыздар төлеу жөніндегі шығындар.
Жағдайларға қарай, төмендегілердің кез келгені талаптарға сай активтер бола алады: босалқылар, өндірістік зауыттар, электр энергиясын өндіретін станциялар, материалдық емес активтер, инвестициялық жылжымайтын мүліктер.
Қысқа уақыт ішінде жасалып шығарылатын, немесе басқаша өндірілетін қаржылық активтер, жəне босалқылар талаптарға сай келетін активтер болып табылмайды. Сатып алу кезінде ниеттелген қолданысқа немесе сатуға əзір активтер де талаптарға сай келетін активтерге жатпайды.
Белгілі бір талаптарға сай келетін активті сатып алуға, салуға немесе өндіруге тікелей қатысты займдар бойынша шығындар сол активтің құнына қосу жолымен капиталдандырылуға тиіс. Ұйым басқа қарыз шығындарын шығыс ретінде жұмсаған кезеңінде тануы тиіс.
Белгілі бір талаптарға сай келетін активті сатып алуға, салуға немесе өндіруге тікелей қатысты займдар бойынша шығындар сол активтің құнына кіреді. Займдар бойынша ондай шығындар, ұйымның болашақта экономикалық тиімділіктер алуы мүмкін жəне шығындарды сенімді түрде өлшеуге болатын жағдайларда актив құнына қосу жолымен капиталдандырылады. Ұйым 29 Гиперинфляциялық экономикаларда қаржылық есеп беру (IAS) ХҚЕС-ын қолданғанда, ол сол Стандарттың 21 тармағына сəйкес, қарыз шығындарының сол кезең ішіндегі инфляцияны өтейтін бөлігін шығыс ретінде таниды.
Займдар бойынша белгілі бір талаптарға сай келетін активті сатып алуға, салуға немесе өндіруге тікелей байланысты шығындар – тиісті активке шығындар жұмсалмаған болса, займдар бойынша жол бермеуге болатын шығындар. Ұйым қаражатты тек белгілі бір талаптарға сай келетін нақты активті сатып алу үшін қарызға алатын болса, сол активке тікелей байланысты займдар бойынша шығындарды айқын анықтауға болады.
Нақты займдар мен белгілі бір талаптарға сай келетін актив арасындағы тікелей байланысты табу жəне анықтау басқа жағдайда жол бермеуге болатын займдарды анықтау қиыншылық туғызуы мүмкін. Ондай қиыншылықтар, мысалы, ұйымның қаржы қызметі орталықтан үйлестірілетін кезде пайда болады. Қиыншылықтар ұйымдар тобы түрлі пайыздық мөлшерлемелер бойынша қарыз қаражатын алу үшін бірқатар қарыз міндеттемелерін пайдаланатын жəне сол қаражатты топқа кіретін ұйымдарға түрлі негіздерде қарызға беретін кезде де пайда болады. Валюта бағамдарының ауытқулары, сондай-ақ топтың шетелдік валютада көрсетілген немесе жоғары инфляция жағдайларында онымен байланыстырылған несиелерді пайдалануы жағдайды қосымша қиындатады. Соның нəтижесінде белгілі бір талаптарға сай келетін активті сатып алуға тікелей байланысты қарыз қаражатын пайдалану жөніндегі шығындар мөлшерін анықтау қиындайды жəне субъективті баға беруді қажет етеді.
Қаражат белгілі бір талаптарға сай келетін активті сатып алу үшін арнайы қарызға алынған шектерде займдар бойынша шығындардың сол активке капиталдандыру үшін рұқсат етілген сомасы осы қарыз бойынша кезең ішінде жұмсалған нақты шығындар ретінде, осы қарыз қаражатын қысқа мерзімді инвестициялаудан түсетін кез келген инвестициялық табысты шегере анықталуға тиіс.
Белгілі бір талаптарға сай келетін активті қаржыландыру жөніндегі уағдаластықтар ұйымның қарыз қаражатын алуына жəне сол қаражаттың бір бөлігі немесе ол түгелдей сол активке жұмсалатын шығын ретінде пайдаланылудан бұрын займдар бойынша оған байланысты шығындардың пайда болуына əкеліп соғуы мүмкін. Мұндай жағдайларда қаражатты ол жұмсалғанға дейін белгілі бір талаптарға сай келетін активке уақытша инвестициялауға болады. Кезең ішінде капиталдандыру үшін рұқсат етілген займдар бойынша шығындар сомасын анықтау кезінде сондай қаражат бойынша алынған кез келген табыс займдар бойынша шеккен шығындар сомасынан шегеріледі.
Қаражат жалпы мақсаттарда қарызға алынған жəне белгілі бір талаптарға сай келетін активті сатып алу үшін пайдаланылған шектерде займдар бойынша капиталдандыру үшін рұқсат етілген сома сол активке шығындарға капиталдандыру мөлшерлемесін қолдану жолымен анықталуға тиіс. Капиталдандыру мөлшерлемесі займдар бойынша шығындардың ұйымның кезең ішінде өтелмей қалған займдарына, белгілі бір талаптарға сай келетін активті сатып алу үшін арнайы алынған займдардан басқасына қатысты өлшенген орташа мəні болуға тиіс. Кезең ішінде капиталдандырылған займдар бойынша шығындар сомасы займдар бойынша сол кезең ішінде жұмсалған шығындар сомасынан аспауға тиіс.
Кейбір жағдайларда займдар бойынша шығындардың өлшенген орташа мəнін есептеу кезінде бас ұйым мен еншілес ұйымдардың барлық займдарын қосқан жөн; басқа жағдайларда əрбір еншілес ұйым үшін займдар бойынша шығындардың өлшенген орташа мəнін оның өз займдарына қатысты пайдалану дұрыс болады.
Белгілі бір талаптарға сай келетін активтің қаржылық жағдай туралы есептік құны немесе болжамды түпкілікті құны өтелетін сомадан немесе сатудың ықтимал таза бағасынан асып кетсе, қаржылық жағдай туралы есептік құн басқа Халықаралық қаржы есептілігі стандарттарының талаптарына сəйкес ішінара немесе толық есептен шығарылады. Белгілі бір жағдайларда ішінара немесе толық есептен шығару мөлшері сол Халықаралық қаржы есептілігінің стандарттарына сəйкес қалпына келтіріледі.
Займдар бойынша шығындарды белгілі бір талаптарға сай келетін актив құнының бір бөлігі ретінде капиталдандыру:
- сол актив бойынша шығындар пайда болған;
- займдар бойынша шығындар пайда болған; жəне
- активті мақсаты бойынша пайдалануға немесе сатуға əзірлеу үшін қажетті жұмыстар қолға алынған кезде басталуға тиіс.
Белгілі бір талаптарға сай келетін активке жұмсалатын шығындарға ақшалай төлемдерде, басқа активтердің аударымдарында немесе пайыздық міндеттемелер қабылдануында білдірілетін шығындар ғана жатады. Шығындар сол активке байланысты алынған кез келген төлемдер мен субсидиялар мөлшеріне кемітіледі. Активтің кезең ішіндегі орташа қаржылық жағдай туралы есептік құны, соның ішінде займдар бойынша бұрын капиталдандырылған шығындар, əдетте сол кезеңдегі капиталдандыру мөлшерлемесі қолданылатын шығындардың негізделген болжалды мəніне теңеледі.
Активті мақсаты бойынша пайдалануға немесе сатуға дайындау үшін қажетті қызметке активті нақтылай жасау ғана қамтылмайды. Оған активті нақтылай жасау алдындағы техникалық жəне əкімшілік жұмыстары, мысалы, құрылыс бастау үшін қажетті рұқсаттар алуға байланысты қызмет жатады. Алайда, оның күйін өзгертетін өндіріс немесе түрлендіру жоқ болса, активті иелену ондай қызметке жатпайды. Мысалы, құрылыс үшін жерге орналастыру жұмыстары жүргізіліп жатқан кезде займдар бойынша жұмсалған шығындар тиісті жұмыстар жүргізілетін кезең ішінде капиталдандырылады. Алайда, кейінгі құрылыс үшін сатып алынған жер ондағы əлдебір əзірлік жұмыстарынсыз иелікте қалатын кезде жұмсалған шығындар капиталдандыруға жатпайды.
Қаражат займдары бойынша шығындарды капиталдандыру объектіні түрлендіру жөніндегі белсенді жұмыста үзіліс болатын ұзақ кезеңдер ішінде уақытша тоқтатыла тұруға тиіс.
Займдар бойынша шығындар активті мақсаты бойынша пайдалануға немесе сатуға дайындау үшін қажетті қызметте үзіліс болатын ұзақ кезең ішінде жұмсалуы мүмкін. Ондай шығындарға аяқталмаған объектілерді ұстауға жұмсалатын шығындар жатады. Мұндай шығындар капиталдандыруға жатпайды. Алайда займдар бойынша шығындарды капиталдандыру əдетте елеулі техникалық жəне əкімшілік жұмыстар жүзеге асырылатын кезең ішінде уақытша тоқтатыла тұрмайды. Займдар бойынша шығындарды капиталдандыру сондай-ақ уақытша кідіріс активті мақсаты бойынша пайдалануға немесе сатуға дайындау үрдісінің қажетті бөлігі болып табылатын кезде де уақытша тоқтатыла тұрмайды. Мысалы, капиталдандыру қорларды қажетті кондицияға жеткізу үшін қажетті ұзақ кезең ішінде, немесе судың жоғары деңгейі көпір салынуын кешеуілдететін ұзақ кезең ішінде, судың жоғары деңгейі сол географиялық аймақ үшін құрылыс салу кезеңі ішінде əдетті болса, капиталдандыру жалғастырылатын болады.
Займдар бойынша шығындарды капиталдандыру белгілі бір талаптарға сай келетін активті мақсаты бойынша пайдалануға немесе сатуға дайындау үшін қажетті барлық жұмыстар іс жүзінде аяқталған кезде тоқтатылуға тиіс.
Объектінің нақты құрылысы аяқталған кезде, күнделікті əкімшілік жұмыстарының одан əрі жалғастырыла беруі мүмкін екеніне қарамастан, ол əдетте мақсаты бойынша пайдалануға немесе сатуға дайын деп саналады. Егер объектіні сатып алушының немесе пайдаланушының талаптарына сəйкес ресімдеу секілді кішігірім жұмыста ғана қалса, оның өзі жұмыстардың іс жүзінде толық аяқталғанын білдіреді.
Белгілі бір талаптарға сай келетін актив құрылысының бөліктері аяқталып, əрбір бөлікті басқа бөліктердің құрылысы жалғасып жатқан кезде пайдалануға болатын болса, займдар бойынша шығындарды капиталдандыру активтің сол бөлігін мақсаты бойынша пайдалануға немесе сатуға дайындау үшін қажетті барлық жұмыстар негізінен аяқталған кезде тоқтатылуға тиіс.
Əрқайсысы жеке пайдалануға жарамды бірнеше ғимараттардан тұратын бизнес-орталығы - басқа құрамдас бөліктер құрылысы одан əрі жалғастырылып жатқан кезде əрбір бөлікті пайдалануға болатын белгілі бір талаптарға сай келетін активтің мысалы. Өзінің кез келген құрамдас бөлігі пайдаланылардан бұрын толық аяқталуға тиіс белгілі бір талаптарға сай келетін актив мысалы ұйымның бір алаңда орналасқан түрлі цехтарында рет-ретімен жүзеге асырылатын бірнеше өндірістік үдерістерді біріктіретін өнеркəсіп ұйымы, болат илектеу өндірісі болып табылады.
Қаржы есептілігінде мыналар ашып көрсетілуге тиіс: займдар бойынша шығындардың кезең ішінде капиталдандырылған сомасы; жəне займдар бойынша капиталдандыру жарамды шығындар мөлшерін анықтау үшін пайдаланылған капиталдандыру мөлшерлемесі.