Тіл ойлаудың шығуы, дамуы туралы маркстік қағидалар

Дүние жүзіндегі көптеген үлкен – кіші елдердің мәдени және тарихи өмірімен жете таныс болумен қатар Маркс, энгельс, Ленин бірнеше тілдерді жақсы білгенін, мұның өзі осы ұлы адамдарға тілге байланысты сан алуан теориялық мәселелерді жан – жақты зерттеп, ғылыми қортындылар жасауларына үлкен себін тигізгенін жоғарыда айтып кеткенбіз.
Маркс пен Энгельс, В. И. Ленин тіл білімі мәселелерін терең зерттеді; олар жөнінде арнайы бірнеше еңбек жазды; бірсыпыра еңбектерінде тіл проблемалары айтарлықтай сөз болып отырады.
Марксизм – ленинизм классиктерінің тіл проблемалары жөніндегі басты – басты еңбектері мыналар: К. Маркс пен Ф. Энгельс бірігіп жазған «Неміс идеологиясы» атты кітабы; Маркс: «Капитал», «Саяси экономияға сын жөнінде»; Ф. Энгельс: «Табиғат диалектикасы».
Тіл мен ойлаудың шығуы жөнінде маркстік Қағидалардың басты – бастылары мыналар:
Маркс пен Энгельс тілдің шығуын адамның пайда болуы, қоғамның пайда болуы, еңбектің шығуы, жетілдірілуі деген мәселелермен біртұтас алып қарастырады. Ф. Энгельстің сөзімен айтқанда, «тілдің шығуын еңбек процесінен шығарыпжәне еңбекпен бірге түсіндіру бірден – бір дұрыс түсінік болады».
Сөйтіп, еңбек құралдарынжасау және оны қолдану адамның қолының, мыйының, дауыс аппараттарының өзгеруне, жетілуіне әкеп соқты; қоғам мүшелерін бұрынғыдан бетер тығыз үйымдастыруға себепкер болды; табиғат күштерін өзіне бағындыруға мүмкіндік берді. Былайша бірлесіп, қоғамдасып еңбек ету тағыда бір қажеттілікті туғызды. Ол қажеттілік тіл еді. Осыдан – қажеттіліктен келіп тіл шықты. Тіл қоғамда туды. Тіл еңбек процесінде туды. Тіл қоғам ішінде, еңбек процесінде қажеттіліктен келіп туды.
Бұл жайды Ф. Энгельс былайша түсіндіреді; …«Қолдың дамуымен бірге, еңбекпен бірге басталған табцғатқа үстемдік ету алға қарай әрбір қадам басқан сайын адамның ой - өрісі кеңіте береді. Табиғат заңдарынан адам үнмі жаңа, оған дейін мәлім болмаған қасиеттерді тауып отырды. Екінші жағынан, еңбектің дамуы қажет болмағандықтан, қоға мүшелерінің неғұрлым тығыз топтасуына себепкер болды, өйткені соның арқасында өзар жәрдемдесу, бірігіп әрекет ету реттері жиілене түсті; сөтіп, осылай бірігіп әрекет етудің пайдалылығын қоғамның әрбір жеке мүшесі айқын сезетін болды. Қысқасы, қалыптасып болған адамдардың жеткені сол – бұларда бір – біріне бірдеңе айту қажеттігі пйда болды. Бұл қажеттілік өзіне өз органын жасады: маймылдың жетілмеген көмекейі неғұрлым жетілген модуляция жасу үшін модуляция жолымен ақырындап, бірақ үнемі өзгере берді, ал ауыз органдары бірте – бірте бір анық дыбыстан соң бір анық дыбыс шығаруды үйренді» ( К. Маркс пен Ф. Энгельс. Таңд. шық. 3 том, А., 1981, 70 – 71-бет).
Сөйтіп, жоғарыда айтылғандарды қысқаша ғана қорытынды басқан: 1.адам заттың арғы тегі – хайуанат; адамдардың арғы ата – бабалары – адам тектес маймылдардың аса жоғары дамығын тұқымы; еңбек құралдары маймылдың, адамзаттың арғы ата – бабасының нағыз адамға айналу процесінде шешуші роль атқарды. «Адамды адам еткен – еңбек» ( Ф. Энгельс).
2. Тіл адамдардың алғашқы ортасында, коллектив ортасында еңбек процесінде туды.
3. Тіл адамдар арасында қарым – қатынас жасу құралы ретінде пайда болды; Тіл адамдардың қарым – қатынас жасау, пікір алысу, өзара түсінісу қажеттіліктерін өтеу үшін пайда болып, қалыптасты.
4. Адамның нағыз адам қалыпына жетуі; хайуанаттар дүниесінен мүлдем бөлініп шығуы, адам болып қалыптасуы тілге ие болуынан басталды. Жан – жануарлар ішінде тіл – адамға ғана тән нәрсе. Адамды адам етіп қалыптастыруға себепкер болған бірден – бір пәрменді құрал – оның дыбыстық тілі; дыбысқы бөлініп сараланған дербес қаруы.
5. Қоғамдасу, бірлесіп еңбек ету, еңбек құралдарын жасап, жетілдіре түсу адамзат ойлауын туғызды; тіл мен ойлау – еңбектің жемісі. Бірақ алдымен тіл, одан соң ойлау немесе, керсінше, алдымен ойлау, одан соң тіл туған жоқ. Бұл екеуі – бірі ерте, бір кеш жасалған нәрсе емес. Адам ойлауын тілдің шығуымен, тілдің шығуы адам ойлауының шығуымен бір мезгілде шығып, қалыптасты. Екінші сөзбен айтсақ, тіл сияқты, адам ойлауы да, адам ойлауы сияқты, тіл де еңбек негізінде, еңбекпен бірге туып, бірге дамыды.
Адамның қалыптасу процесінде, қоғамның даму барысында еңбек тілдің де, ойлаудың да дамуына әсерін тигізген нәрменді күш болды. Сондай – ақ, еңбектің дамуына тіл мен ойлау әсеретті. Сол тәрізді, тілдің дамуына – ойлау, ойлаудың дамуына тіл айрықша әсер етіп отырды. Екінші сөзбен айтқанда, еңбекету әрекетінсіз адам ойлауы да, тілі де туа алмаған болар еді, қоғамсыз, тілсіз еңбек өнімділігін арттыру да, ілгері басу да мүмкін болмаған болар еді, ойлау мен тіл дамымай, еңбек етуді жолға қою да мүмкін болмаған болар еді.
Адам миының дамуына тіл орасан зор роль атқарған. «Әуелі еңбек, ал онан соң және сонымен бірге анық сөз ең басты екі стимул болды, осы екуінің ықпалымен маймылдың миы бірте – бірте адам миына айналды» (Ф.Энгельс).
Бұл айтылғандардан тіл мен ойлаудың диалектикалық бірлігі туралы маркстік қағидалар келі туады. Идеалистерше, адам алдымен ойлайды, содан соң барып сөйлейді; оларша тіл – бір бөлек, ойлау – бір бөлек нәрсе. Сырттай қарағанда, байбына бармай тұрып, бұл дұрыс сияқты болып көрінуі мүмкін. Бірақ, шындығында, олай емес; тіл мен ойлаудың екі түрлілігі жөнінде идялистик пікір – қате пікір.
Өйткені адам ойлағанда , жалаң ойламайды, сөз негізінде ойлайды, соз түрінде, яғни тіл негізінде ойлацды; сол ойын сөилеу арқылы, тіл арқылы жарыққа шығарды; екінщі біреуге жеткізеді. Нақ осы себептен маркистер: тіл – қарым – катынас құралы болуымен бірге, ойдың да жарыққа шығу құралы, «тіл дегеніміз – ойдың тікелей щындығы» (Қ.Маркс) деп үйретеді.
Бұл мәселе жөнінде Маркс пен Энгельс тағы да былай деп жазады: «тіл де, сан сиақты, ертеден келе жатқан нәрсе; тіл… шын практикалық сан болып табылады; тіл де, сан сиақты, басқа адамдармен қатынас жасау мұқтаждығынан және қажеттілігнен келіп туады» («Неміс идеологиасы»).
Сөитіп, марксизм – лененизм класиктері тілдің шығу, даму жайын егжей – тегжейлі қарастырған сөз еңбектерінде тілдің қоғамда, колективтің бір – ру; екінші – тайпа; енді бірі – халық; тағы бір – ұлт. Рудың, тайпаның, халықтың, ұлттық болды. Бұлар – бірінен – бірі туып отыратын категоря.