Ұрпақ үшін -ел үшін

Тәуелсіз ел болғаннан бері тұрмысымыз оңалып, мәдениетіміз өркендеп, тіліміз бен дініміз қанат жая бастады. Десек те, біздерді алаңдататын жағдайлар жоқ емес екенін жасыруға болмайды. Ол - қазақ тіліндегі мектептердің, балабақшалардың мүшкіл жағдайы. Бұл мәселе осыдан бұрын айтылып та, көтеріліп те келе жатыр. Дегенмен, ешқандай шара қабылданған емес.
Осы хатқа қол қоюшылар облыс орталығындағы № 7 ықшам ауданның (халық арасында Пристань, Шмелев лог, Красин кенті аталып кеткен) тұрғындары болып табылады. Өскемен қаласының осы бөлігінде бірде-бір қазақ мектебі, не балабақшасы жоқ. Мұндағы балалар № 4, 25, 19, 5 орыс орта мектептерінен білім алуда. Қазіргі танда осы мектептердің тым болмаса біреуін қазақ тілінде білім беретін мектепке айналдыратын уақыт келгені анық. Мәселен, № 19 мектеп оқушыларының көбі - қазақ балалары. Осы ықшам ауданда “Русалочка” атты балабақша жұмыс істейді. Ондағы балалардың дені - қазақ, қара домалақ бүлдіршіндер. Осы балабақшада жоқ дегенде, қазақ топтарын құруға мүмкіндік тудыру қажет деп ойлаймыз. Себебі, біз немерелеріміз бен балаларымыздың қазақ балабақшасына барып, мектепке ұлттық тәлім-тәрбие алып баруын қалаймыз.
Егер де осы көкейтесті мәселе оң шешімін тапса, Промбаза, Лесозавод, Аблакетка тұрғындарының балалары үшін де жайлы болар еді. Жалпы шешімін табу қажет осы мәселенің біз тұратын ықшам аудан тұрғындары үшін ғана емес, бүкіл Өскемен қаласының тұрғындары үшін де проблемаға айналғаны әркімге де аян. Қазіргі уақытта облыс орталығында “Қарлығаштан” басқа бірде-бір қазақ балабақшасының болмауы - барлығымыз үшін өкініш тудыратын жағдай. Балаларымыз бен немерелеріміздің мектеп жасына дейінгі мекемелерде ұлттық дәстүрден нәр алып тәрбиеленбеуі, қазақ тіліндегі мектептерде білім ала алмауы біз үшін, ең алдымен, ұрпағымыздың алдында ұятты болғанымыз.

Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауында “Адамның өмір бойы білім алуы үшін жағдай туғызуымыз қажет” деп атап көрсетілген. Ал біздің қалада балалардың ұлттық мектепте білім ала алмауы не жағдай? Бұл мәселенің шешімі бар ма?
Алдағы уақытта 12 жылдық білім беру жүйесіне көшетінімізді ескерер болсақ, балаларымыздың 12 жыл бойы аралас мектептерде білім алуын біз қаламаймыз. Қазақ балабақшалары мен мектептерінің санын көбейту Президентіміздің алға қойып отырған мақсаттарының бірі. Ал оны, жергілікті атқарушы билік органдары жүзеге асыруға міндетті деп білеміз.
Шығыс Қазақстан облысы - республикамыздағы экономикасы дамыған аймақ. Осыған орай, біз көтеріп отырған мәселені шешу еліміздің ең қуатты облыстарының бірі үшін аса қиынға түспесі анық.
абиғатта алтынды топырақтан, кен жыныстардан алады. Ашылып, жарқырап жатар алтын болмайды. Оны әлгідей жыныстарды ұсақтау, сүзу, байыту және цианды натрий ерітіндісімен өңдеу арқылы айырып алады. Адамдығы басым жан да алтын секілді. Оны кез-келген ортадан табу, кезіктіру қиын. Оны да көптің ішінен айыра білу абзал. Сол адамдығы мен адалдығы жұптасқан адамдарды мынау өзіміз өмір сүріп отырған ортада жоқ деу де күпірлік болмай ма? Көрмейтіндер түйені де көрмейді. Көре білу көкірегі ояудың, өмірге құштар ортаның қасиеті. Кітап пен өмірдің алшақтығын алдымызға тартып састырғанда сәл тосылыңқырай түскенімізбен адамдық пен адалдықтың өмірімізді мәнді етіп, оның ғұмырын сәнді етіп тұрғанын айтпасқа амал қалмайды. Азаматтықтың іргетасы іспетті адамдық пен адалдықтың қарапайым үлгілері шығар бізді қуаттандырып жүрген. Сондай қарапайым жандардың, шүкір барлығынан шығар өмірге деген үміттің мәңгі маздауымен келе жатқаны.
Әрине, бұған да иіле қоймасын, илана қоймасын білемін. Білемін де сабырмен тыңдай түсемін.
– “Айтшы, кәні? Көрсетші бізге сол адамдықты, азаматтықты, адалдықты?!” – дейді оппенентім тағы да ашық сауалын алқымға тақап.
Оның айтпаса да: “Өмірге қарасаңшы, айнала толған алдау, арбау, сатып кету, асып кету. Ұрлық та, үптеу де тапа талтүсте болып жатыр. Арамдық, коррупция, сыбайластық, бопсалау, тартып алу, қанау, қайыршылыққа ұшырату дегенің әні… Қарасаңызшы, алысқа бармай-ақ айналаңызға”, – дегелі тұрғанын да сезіп тұрмын.
Сезімді сабырға жеңдірейік дегім келеді осы жерде. Бәрі рас, бәрін де ақпарат көздері күн сайын жайып салып жатыр. Бірақ өмірдің ғажаптығы сонда – адамдар өздері жасап жатқан іс-әрекеттің ортасында жақсылықтардың барын, оның да өмір атты дүниенің тінін ұстап тұрғанын аңғара бермейді. Жақсының жолы жіңішке, әлбетте еленбейді, елеусіз қалады.
Елеусіз қалмау үшін ел есіне адамдық пен адалдық атаулыны әркез еске түсіре білу парыз дер едік. Ең бастысы сол – адамдық пен адалдықты да көре білуіміз керек екен. Оның әділ де анық жолы —үлгі ете айта жүру.
Жадымызда жүрер жақсылардың есімі жаңғырығып отырса – жауап та, сауап та сол болмақ керек. Құдайға шүкір, ондай айтулы да айғақты сәттер өмірімізде аз деп кім айтар. Талайдың көңіл түкпіріне ұялаған тұлғаларымыздың тәнті еткен тұстарын бір еске алып көрелікші:
Жұбан Молдағалиев күндей күркіреп желтоқсанның намысын жыртып Колбиннің бетіне тіліп тура айтқанда ел: – Азамат екен! – десті.
Олжас Сүлейменов өршіл мінезімен өктемділікке қарсы тұрып атом сынағынан азап шеккен халық шерін шеруге айналдырып Семей-Невада қозғалысын бастағанда ел: – Азамат екен! – десті.
Шона Смаханұлы қазақ мектептерін, қазақ сыныптарын аштыру үшін, қазақтың тілі үшін зыр жүгіріп жүргенде ел: – Азамат екен! – десті.

Мұсылман халықтарының ішінен тұңғыш болып ғарышқа Тоқтар Әубәкіров ұшқанда ел: – Азамат екен” – десті.

Жасындай жас қайрат Бекзат Саттарханов Олимпиада төрінде еліміздің жалауын желбіреткенде ел: – Азамат екен! – десті.
Иманғали Тасмағамбетов уәдеде тұрып ақын-жазушылардың 100 кітабын шығарып беріп, салтанатты жағдайда рәсім жасағанда ел: – Азамат екен! – десті.
Мұхтар Әлиев халықтың сүйікті композиторы Шәмшінің аты мен әндерін жаңғыртып дүркіретіп фестиваль өткізгенде ел: – Азамат екен! – десті.
Еркін Қалиев қарадомалақтарымыздың көбеюі үшін ынталандырылған ықыласты шарасы “Қарадомалақ-2000” акциясын өткізгенде ел: – Азамат екен! – десті.
Мұхтар Құл-Мұхаммед аласапыран нарыққа абдыраған атақты қаламгерлеріміз бен жас таланттарымыздың талайының кітабын шығарып бергенде, айтысты алғаш демегенде ел: — Азамат екен! – десті.
Амангелді Айталы қазақ депутаттары ана тілін білуі қажеттігін алға тартқанда ел: — Азамат екен! – десті.
Бас аяғы бұл емес, құдайға шүкір, тағысын-тағылары жетерлік, еліне деген адалдықтың ғибратты көрінісі осындай-ақ болар.
Осындай үлгілерден өнеге таралып өмірдің алыс-алыс қияндарына дейін оның жаңғырығы мен жылуы жетіп жататынын еске ұстайық. Толқыннан толқын туатыны секілді азаматтық, адамдық, адалдықтардың өмірде осындай мың сан қарапайым түрлері туып жатады. Бір мезет мына бір сөзге құлақ салып көрейікші: “Дәулет те, әулет те, балалар да дүние тіршілігінің зейнеттері. Адамға мәңгі қалатыны – ізгі істердің сауабы. Тәңірінің назарында ол бәрінен артық. (18 каһф сүресі).
Ізгі істердің сауабы – адамдардың ақ адал қарекетінің жемістері, тіршіліктегі күнбе-күнгі қарбаласта атқарылып жататын сан қилы шаруалардың ішінде ізгілігі мол шаралары осындай адамдығын ұмытпай, адалдығын ардың ісі тұта білген азаматтардың сауапты істері екенін еске ала білген ләзім.
Өмір адамды таңдамайды, талғамайды. Адам өмірді таңдайды, талғайды. Талғау мен таңдаудан өнеге туады. “Өнегесіз өмірдің өрісі тар, өнегелі өмірдің өрісі бар”, – дейтін мәтелдің арғы аясы осыған саяды. Оған дәлел өз өмірімізде де жетерлік. Айталық, халқымыздың қашанда өткеннің сабағын, өткеннің ізі өшпес өнегесін үлгі ғып еске алып отыру дәстүрінен айнымауы ұлттық ерекшелігіміздің қасиетті қырындай көрінеді. Отбасы, ұрпақ тәрбиесі төңірегіндегі өнегені ұмытпау, үлгі етудің өз мәнін жоғалтпауы – рухани қайнарымыздың қуаты мен еңсесі иілмес рухын да аңғартады. Қазіргі материалдық қиыншылықтардың қыспағындағы белбеуі босап кеткен бесік тәрбиесінен бастап бағдарынан адасқан ұрпақ тәлімінің кем соғып жатқан жағына қарап отырып оның бәрінің отбасының негізінен болып жататынын аңғара бермейтініміз бар. Тәрбие тірегі – отбасы деген ұғымның мәнін аздырып алмауды ойлайтын сана сансырап бара жатқанына куәгерміз. Әйтпесе, қараңызшы, кешегі 30-шы жылдардағы зұлмат шақтың жұмырында кеткен қаншама отбасылардың орманы оталып, ошағы ойрандалды.

Адал жүрегін ар тұтып жүрген біртуар азаматтарымыздың ұрпақтары айдың-күннің аманында тосыннан келген теперіштерін, көрген азабы мен мазағын, зорлық пен қорлықтың өлшемін “балтыры сыздап басы ауырып көрмеген” қай жан безбендей алар екен. Атылғаны, асылғаны, жер аударылғаны, қуғын-сүргінге ұшырағаны бар айтулы есімдер А.Байтұрсынов, Ә.Бөкейханов, Х.Досмұхамедов, М.Дулатов, Ж.Ақбаев, С.Сейфуллин, І.Жансүгіров, Ж.Аймауытов, М.Жұмабаев, Б.Майлин… боп кете беретін “үштіктен” қалған ұзақ тізімнің артында қасірет шегіп, қан жылап қаншама ұрпақ қалды, керегесі қирап, ошағы ортасына түсіп қаншама отбасы қалды? Өмір – әділетсіздікке төзбейтін де болар, қараңызшы енді: өртеңде қалған өскіндер қалай өскен! Өз тегінің атын төменшіктетпей, мүсәпірленбей, жүнжіп, жасып кетпей, асқақ та адал кеудемен, абыройлы есіммен жеткендерінің қайрат-құдіреті қайран қаларлықтай. Ол қайрат-құдірет – тектің асылдығынан, өнегенің мықтылығынан болар!

“Не деген асыл жандар, не деген асыл тұқым!”– деген ойға қаласыз. Халқымыздың асыл қоры, қайтпас рухани қуаты осындай отбасылардан, осындай өнегелі орталардан от шашып, өріс тартып жататын болар, сірә! Бұл біз куәгер боп отырған қайсар өнегеліліктің бір көрінісі ғана.