Марксизмнің тууы
Марксизмнің тууы XIX ғасырдың ортасында Европада қалыптасқан тарихи жағдайларға байланысты болғанын туралы айтылды. Бірақ ғылыми теорияның тууы үшін тек объективтік жағдайлардың болуы әлі жеткліксіз. Сонымен бірге жаңа фактілерді, процестерді терең зерттей білетін, тарихи дамудың барысында жинақталған білімдерді сын елегінен өткізіп, дұрысын пайдалана білетін көрнекті ғалымдардың жасампаздық қызметі де қажет. К.Маркс пен Ф.Энгельс өздерінен бұрынғы ғалымдар күн тәртібіне қойған, бірақ ғылыми шешімін таба алмай кеткен мәселелерді шеше білді, бұл үшін капитализм тұсында қалыптасқан адамзат білімінің жетістіктеріне теориялық негіз ретінде арқа сүйеді.
Марксизмнің теориялық негізі немесе бастауы классикалық неміс философиясы, ағылшынның саяси экономиясы және француздың утпопиялық социализмі болды.
Марксизмге дейінгі материализм көбінше механистік және метафизикалық сипатта болды, яғни табиғат пен қоғам өмірін өзгеріссіз, дамусыз деп, дамуды мойындағандары оны тек сан өзгерісі – үлкею не кішірею, көбею не азаю – деп түсінді. Сөйтіп, жалпы алғанда, бұрынғы материализм даму ең алдымен сапалық өзгеріс, жалпы заңдылық екенін түсінбеді.
XVII – XVIII ғ.ғ. материализмнің механистік және метафизикалық сипатын марксизмнен бұрын XVIII ғасырдың аяғы мен XIX ғасырдың басында неміс философиясының идеалистері, әсіресе Гегель қатты сынға алды. Гегельдің диалектикасы идеалистік негізінде құрылғанымен, бірақ ол өз кезінде даму жайында ең толық та дәйекті теория болды. К.Маркс атап көрсеткендей: “Гегельдің қолымен мистификацияланған диалектика, дегенмен, сол Гегель диалектикасының жаппай қозғалыс формаларын жан-жақты да саналы түрде тұңғыш түсіндіруіне кедергі бола алмады. Гегельдің диалектикасы басы төмен қарап тұр. Мистикалық қабығының астындағы нәрлі дәнін ашып алу үшін, оны аяғына тұрғызып қою керек”.
Гегель диалектикасының “нәрлі дәні” – жаппай даму туралы ілімі. Ол дамудың қайнар көзі – қарама-қарсылықтардың бірлігі мен күресі, сан өзгерістерінің сапа өзгерістеріне өтуі, терістеуді терістеу арқылы жүзеге асатын өрлемелі қозғалыс.
Бірақ Гегель идеалист болғандықтан, табиғат пен қоғам дамуының бастауы “абсолюттік идея” деп аталатын рухани, құдай идеясы болуы тиіс еді. Сондықтан материяның, табиғаттың дамуы сол идеяның дамуының сырт көрінісі деп түсіндірді. Гегельдің “абсолюттік идеясы”, сайып келгенде, абсолюттік құдайдың Гегельдің идеализмін сынағанда марксизмнің негізін салушылар Фейербахтың материалистік философиясына сүйенді. Фейербах Гегельдің иделизміне антропологиялық материализмді қарсы қойды. Бұл материализм бойынша ойлау “абсолюттік идеяның” мәні емес, адам миының сыртқы дүниені бейнелендіру қасиеті, яғни адамның табиғи қасиеті. Фейербах адамды табиғат дамуының ең жоғарғы жемісі, адам арқылы ғана табиғат өзін танып біле алады, қабылдайды деп санады.
Фейербахты адамды табиғатпен бірлікте қарай отырып, сонымен қатар адамның басқа тірі организмдерден айырмашылығын да көрсетуге тырысты. Жеке адамдарға тән айырғысыз қасиеті бірі мен бірінің қатынас жсасуы, біріне бірінің талпынуы деп санады. Бірақ ол адамзат қоғамының мәнін және оның даму заңдарын танып-білу дәрежесіне көтеріле алмады; жеке адамдар арасындағы қарым-қатынасты сүйіспеншілікке талпындыратын рухани қатынас деп түсінді. Фейербах Гегельдің диалектикасын бағаламады, оны идеализмнен аршып алып, материалистік негізінде қолдануға болатынын түсінбеді.
Фейербахтың философиясында қоғам құбылыстарын материалистік тұрғыдан түсіндірудің кейбір бастамалары бар еді. Мәселен, дінді сынау оның философиясының аса маңызды мазмұнын құрды. XVII – XVIII ғ.ғ. атеизммен салыстырғанда оның атеизмнің ерекшелігі сол, ол діннің шығу және өмір сүру себебін тек адамдардың надандығынан деп түсінген жоқ; сондай-ақ діни бейнелерде адамдардың өмірі: күйініш-сүйініші, бақытылыққа ұмтылысы, табиғаттан және бір-бірінен тәуелділігі қалай көрініс табатынын көрсетуге тырысты. Алайда ол діннің әлеуметтік-экономикалық түп-тамырын, адамдарға табиғат құбылыстармен қатар, стихиялы қоғамдық құбылыстар үстемдік жасайтынын түсінбеді. Фейербахтың философиясында атеизм және адамдардың бір-біріне деген гуманистік сенімінің негізі діни сенімде деген қарама-қарсы түсініктер ұштасып жатыр. Сондықтан да ол құдайы бар христиан дінін жойып, оның орнына “құдайсыз дін”жасауға тырысты.
Фейербахтың материализмі классикалық неміс философиясының аяқталуы бола отырып, философиялық материализмнің одан әрі дамуының (ең жалпы формада болса да) алдағы бағытын көрсетіп берді. Міне, сондықтан да Фейербахтың материализмі (Гегельдің диалектикасы сияқты) Маркс пен Энгельстің диалектикалық-материалистік философиялық көзқарасының қалыптасуына зор әсерін тигізді.
Марксизм философиясы
Терминдер мен терминология
Үлкен сәтсіздік. Коммунизмнің жанталасы
К. маркстің капиталистік қоғамда жұмысшы табын зерттеу
Моральдық сана және оның құрылымы
Марксизм саяси ілім ретінде
Философиядағы адам мәселесі жайлы
Марксизмнің таптық қоғам теориясы
Феминизм
Марксизм ілімі
Азаматтар тиісті органдарға төтенше жағдайлардың тууына алып келуі мүмкін апаттар қаупі туралы хабарлауға, халық АҚ пен ТЖ бойынша қажетті білімдер мен практикалық дағдыларды игеруге, АҚ шараларына қатысуға және орындауға міндетті