ОРЫС КӘСІБИ МУЗЫКА КОМПАЗИТЕРЛЕРІ

Қазақтың советтік музыка мәдениетінің дамуында отызыншы жылдардың мәні аса зор болды. Көптеғен профессионалдық искусство мекемелері сол жылдарда пайда болды. Музыка техникумы, музыка студиясы, би мектебі, музыка театры тағы осы сияқты орындар жарыққа шықты, Радио арқылы қазақтың музыкасы беріле бастады. ¥лы астанамыз Москвада консерватория, театр институты, би мектебі жанынан қазаң студиялары ашылды. Қысқасы, осы бір кездерде кең түрде алға құлаш сермеген, қызу жұмыс басталды. Аз ғана жылдың ішінде қазақ искусствосы бауырлас елдердің дәрежесіне жетіп қалды. Оның айғағы — 1936 жылы Қазақстан Украинадан кейін екінші болып бүкіл Одағымызда нскусствоның онкүндігін өткізді.
Қазақ халқының музыка қазынасында үлкен орын алатын, білімпаз, зерттеушілердің назарына ерте іліккен бөлегінің бірі күй болатын. Жүздеген күй халықтың музыканттары арқылы біздің заманымызта келіп жетті. ¥лы орыс мәдениетінің өкілі А. Затаевич ондаған күйлерді нотаға түсіріп, ал өзі оған аса жоғары баға беріп кетті. Сондай-ақ советтік білімпаз, музыка зерттеушісі Б. Асафьев те, жержүзілік мәдениет қайраткері Ромен Роллан да қазақ күйлеріне терең, әділ баға берді. Күйлердің халың өмірімен тығыз байланысты болғанын, күйлердің негізінде программалың өрістің жатқанын, оларды болашақ қазақ композиторлары дұрыс пайдалана білсе, оның үлкен баға жетпес қазына екендігін керсетті. Жиырмасыншы жылдар мен отызыншы жылдардың тоғысқан шағында, біздің ол кездегі жалғыз драма театрымыз Алматыға көшіп келгең кездерінде сахнаға жеке домбырада ойнайтын күйші де шығып жүрді. Бірақ мәдени тілегі өскен қазақ халқы, астана көрушілері күй орындау саласында да жаңалық іздеді. Музыка театрынын сахнасында кайта туған әндей күйдің де жаңалануын аңсады. Ол өте заңды, жаңа заман тудырған тілек болатын.
Әлсіз жеке шаруалықтан коллективті шаруалыкқа, соқадан тракторға, көшпеліліктен отырықшылыққа, ұсақ ңол өнерінен ірі ауыр өндіріске көшіп жатқан, халың шаруашылығында социалистік желіге түсіп жатқан қазақ халқы музыка мәдениетінің дамуында да осындай бір аумақты, іргелі жаңа мәдениеттік қоныс іздеді. Сөйтсе де халқымыздың ұлан-теңіз күй байлығын орындайтын заттық мәдениегіміз — аспабымыз жаңа заманның құлашына сай болмады. Ендігі кезде үлкен сахналарда тартуға бұрынғы кездегі дом-быраның, қобыздың үні аздың етті. Күйдің рухани байлығы мен заттың байлығының арасындағы қайшылық көріне берді. Міне, нақ осы кезде қашанда халық тілегіне, мұқтажына назар аударып отыратын біздің ұлы партиямыз өзінің ежелгі қырағылығьш тағы көрсетті. Қазақстан Өлкелік партия Комитеті белгілі қаулы алды. Онда қазақ совет музыка өне-рінің барлық салаларын жан-жақты дамыту қажет екендігі айтылып, сол жолда қолданылатын нақты шаралар белгіленді. Жоғарыда баяңдалған отызыншы жылдардың басындағы болған искусство аттанысының ыстық лебі осы қаулыдан соққан еді. Мұның көптеген ізгі нәтижелерінің бірі музыка техникумы жанынаң ашылған халық аспаптарын дамыту жолында жұмыс істейтін ұстахана болды. Орыс, европалық халық аспаптарын .жасауда өздерінің шеберліктерін көрсеткен ағайынды Мануил және Борис Романенколар келіп, аз уақыт ішінде бірнеше домбыра жасап шығарды. Домбыраның бірінші даналарының өзі-ақ алынған бағыттың дұрыс екенін дәлелдеді. Кеп ұзамай он шақты адамнан қазақ халқының тарихында бірінші рет домбыра ансамблі жарыққа шықты. Оның ұйтқысы, ағалары болып атақты домбмрашылар Махамбет Бөкейханов, Лұқпан Мұхитов, Қамбар Медетов белгіленді. Таңдаулы ағаштан жасалып, белгілі профессионал шебердің қолынан өткен домбыраның бұрынғы кез келген материалдан, көрінген адам жасай салған домбырадан, айта қалғандай, айырмасы болды. Тіпті домбыраның өзінің жақалығын былай қойғанда оның футлярға (қапқа) салынуының өзі де жаңалық болды. Қанша қатты қақса да алқа-қотан отырған жұрттан дыбысы аспаған домбырада тынысы тарылып келген күйлердің шоқтықтары енді шықты. Құрамында аз ғана адамы бар шағын ансамбль орындағанның өзінде қазақ күйлері халық анасынан жаңа туғандай болды. Жаңа аспаптардан құралған домбырашылар ансамблі енді күйлердің бұрынғыдан да гөрі құлпыра түсуіне бірден-ақ жағдай тудырды. Алғашқы кезде Алматының радиосы арқылы оқу орындары студенттерінің алдына шығып, өзінің өміршеңдігін дәлелдеген осы ансамбль бір жылдан кейін қатары өсіп, күшейіп, керкейіп сала берді. 1934 жылы болған бірінші Бүкіл қазақстандық халық өнерпаздары слетінен кейін Қазақстан Үкіметінің қаулысы бойынша оркестр ұйымдасты.
Драма театры қорасыныда ішінде концертке шығар алдында өзіне тиісті номерлерін жаттап жатқандарды көресің. Сахнада бірінің соңынан бірі шығып жатқан халық өнерпаздары: домбырашылар, қобызшылар, сыбыз-ғышылар, әншілер, бишілер.
Бір кезде үстеріне жасыл жолақ шапан, бастарына бөрік киген бір топ адам сахнаға шықты. Олар дөңгеленіңкіреп алқа-қотан отырды. Қолдарында — әдемі домбыралар. Шеттеу отырған біреуі иек қағып еді, бәрі бірден бастап кетті. Бұлар «Кеңес», «Айжан ңыз», «Келіншек» күйлерін және «Дудар-ай» әнін тартты.
Бұлар 1934 жылдың июнь айында Алматыда жүріп жатқан халық өнерпаздарының бүкіл қазақстандың бірінші слетінде шығып, бір жылдық тәжірибе жұмысының нәтижесін көрсетіп отырған, музыка техникумының оқушыларынан құралған он жеті талапкерлер оркестрі еді. Қазақ халқының тарихында домбыраның бір-бірімен бас қосып, халық алдына алғашқы рет шығуы да осы болатын. Аспаптар шеберлері Эммануил Романенконың, Қамар Қасымовтың осыдан бір жыл бұрын бастап, тәжірибе жасаған домбыраларының да көпшілін сынына түсіп отырған күні еді бұл.
Халық өнерпаздарының ішінен атақты домбырашылар, қобызшылар, сыбызғышылар талапкерлер

Ұқсас жұмыстар

ОРЫС КӘСІБИ МУЗЫКА КОМПАЗИТОРЛАРЫ

Педагог-музыкантты дайындауда музыкалық-тарихи және музыкалық-теория мәселелері

Абай атындағы Қазақ мемлекеттік филармониясы

Вокалдық өнер саласы

Қазақ халық музыкасының тарихы

19-ғасырдағы қазақ музыкасы. 20-ғасырдағы қазақ музыкасы

Балаларға музыкалық – эстетикалық тәрбие берудегі прогресшіл қайраткерлер

Музыкалық білім беру педагогикасының жалпы мәселелері

Көптілді білім - көпмәдениетті тұлғаны қалыптастырудың өзегі

Қазақстанда театр өнері

Кәсіби бағдар берудегі оқушылардың тұлғалық ерекшеліктерін психологиялық зерттеу