Мұхитты экологиялық қорғау жолдары

Теңіздер мен мұхиттар арзан және қолайлы жол қатынасы ретінде пайдаланылады. Орасан зор ірі кемелер мұхиттарды ерсілі-қарсылы шарлап, дүние жүзінің барлық елдерін бір-бірімен байланыстырады. Көптеген жолаушылар, жүктер теңіздер мен мұхиттар арқылы тасылады. Теңіз жағаларындағы қойнауларда, ашық теңіздің толқыны жетпейтін жерлерде порттар салынып, сол жерлерге кемелер аялдайды. (Порттар не үшін керек? Олар немен жабдықталынады?)
Теңіз қатынасының өте ауқымды аймағы - Атлант мұхиты. Еуропаны Солтүстік жөне Оңтүстік Америкамен байланыстыратын маңызды теңіз жолдары осы мұхит арқылы өтеді. Еуропадан Жерорта теңізі, Суэц каналы, Үнді мұхиты арқылы Оңтүстік және Шығыс Азия мен Аустралияға баратын жол да аса маңызды су жолы болып саналады.
Жылдан-жылға Тынық мұхитта кеме қатынасында барған сайын маңызды орын алып келеді.
2. Мұхит жануарлары мен өсімдіктері. Адамның оларды пай-далануы. Мұхиттарда өсімдіктер мен жануарлардың түрлері өте көп және олар алуан түрлі болып келеді.
Мұхит суында 150 мыңнан астам жануарлар түрі мен 10 мыңдай балдыр түрлері кездеседі. Жалпы алғанда жануарлардың түрі құрлыққа қарағанда суда көбірек болады.
Мұхиттан Жер шарындағы ең ірі жануарларды аулайды. Ең ірі киттің денесінің ұзындығы 33 м, салмағы 120 т-ға дейін барады. Киттің тек қана тілінің салмағы 3 т-ға жетеді. Мұхиттағы көптеген жануарлар оның беткі қабатында тіршілік етеді. Ал аса тереңде тіршілік ететін жануарлардың дене құрылысы су қысымының әсерінен өзгереді. Мұхиттың терең қабатына күн сәулесі жетпейтіндіктен, ондағы көптеген жануарлардың көру қасиеті мүлдем жойылып, кейбіреулерінің денелерінен сәуле шығару қабілеттері пайда болған. Сол сияқты бұл жерде сезім органдары жақсы жетілген жыртқыш балықтар да тіршілік етеді.
Теңіз бойының халқы балық аулаумен айналысады. Майшабақ, нәлім, ло-сось, мықтытіс және т.б. балықтардың көсіптік маңызы өте зор.
Арктика мен Антарктиканың суық суларында кит, итбалық, морж , т. б. теңіз сүтқоректілерін аулайды. Олардан май, тері, кит мұртын алады. Дегенмен, кит санының күрт азайып кетуіне байланысты оларды аулауға дүние жүзі бойынша шек қойылған.
Сонымен қатар көптеген елдерде теңіз балдырлары тамаққа пайдаланы-лады (мысалы, теңіз капустасы). Теңіз суының үстіңгі қабаттарында жасыл балдыр көп, одан тереңіректе олардың қоңыр және қызыл түрлері таралған. Балдырлардың кейбіреулері тайыз теңіздің түбінде өседі. Мұндай ірі балдырлардың су астында тұтасып жатқан қалың жыныстары кездеседі. Атлант мұхитының ағыстармен айнала қоршалған орта бәлігінде, Африка мен Солтүстік Американың арасында балардың көптеген түрлері өсіп -өнеді. Бұл арада мұхит бетінде саргоссо деген балдыр мейлінше көп жүзіп жүреді, сондықтан да осы бөлігі Саргасс теңізі деп аталады.
Теңіз бен мұхиттардың шеткі тайыз беліктерінен өндірілетін мұнай мен газ, мұхит суынан алынатын ас тұзы, темір кені, магний, бром калий сияқты минералдар мен шикізаттар да тұрмыста жиі қолданылады.
Теңіз суларының құрамында тұз, микроэлементтерден дейтерий (ауыр су) деген зат бар. Оны атом реакторында отын пайдалануға болады.
Мұхиттар мен теңіздердің жағаларына демалыс және денсаулық түзейтін орындар салынады.
Мұхит қорлары.
3. Мұхитты зерттеу және қорғау. Мұхитты зерттеу және оны қорғау - адам баласының маңызды міндеті. Мұхитты зерттеуде экспедициялық кемелердің маңызы зор. Олар ғылыми-зерттеу лабораторияларымен жабдықталған (мысалы, Жан Ив Кусто кемесі). Арнаулы аппараттар, батискафтар үлкен тереңдіктерде зерттеу жұмысын жүргізуге мүмкіндік береді. Мұхит зерттеушілердің қарамағында тереңдікті анықтауға мүмкіндік беретін компьютерлер жөне басқа да күрделі құралдар бар (мәселен, «Альвин» сүңгуір кемесі ғалымдарды 2500 м тереңдікке дейін апарады).
Қазіргі кезде дүние жүзіндегі мемлекеттер бірігіп, мұхиттағы зерттеулерді ЮНЕСКО (БҰҰ-ның білім, ғылым және мәдениет мәселелері жөніндегі ұйымы) басшылығымен жүргізіп жатыр.
Мұхитты ғарыштан зерттеу соңғы кездегі жаңа әдістердің бірі болып табылады. Ғарыштан теңіз ағыстары, оның атмосферамен байланысы, мұхиттың органикалық дүниесін бағалау және болжау жұмыстары жүргізіледі.
Жердің жасанды серіктерінен түсірілген суреттер Солтүстік Мұзды мұхит арқылы өтетін теңіз жолының мұз жағдайын алдын ала біліп отыруға мүмкіндік береді. Сол сияқты ғарыштан мұхит түбінің жер бедерін зерттеу, судың ластануын бақылау, экологиялық апатты аймақтарды белгілеу жұмыстары да жүргізіледі.
Мұхиттағы жануарлардың саны азайып кетпеуі үшін шексіз аулауға тыйым салынады. Мысалы, жыртқыштық пен ауланудың нәтижесінде көк киттерге жойылып кету қаупі төнді.
Қазіргі кезде кейбір мемлекеттер су асты фермаларында ( балдырларды, мидияларды, устрицаларды, теңіз ұлуларын өсіреді.
Судың ластануы мұхиттағы организмдерге орасан зор зиян келтіреді. Мұхитты ең көп ластайтын зат - мұнай. Ол мұнай таситын кемелерді тиеу, түсіру, оларды жуып тазарту жұмыстары және кейде кеменің апатқа ұшырауы салдарынан суға қосылады. Мұхит бетінде түзілетін мұнай қабаты балықтарды уландыр организмдерді жоюға апарады. Сонымен бірге мүхиттың ради( заттармен ластануы да радиоактивті айтарлықтай қауіпті. Олар ядролық жарылыстардың және өндірістің радиоактивті қалдықтарын мұхитқа төгудің нәтижесінде суға қосылады.
Осыған орай, мұхит суын ұтымды пайдалану және оны жайында халықаралық конференциялар жүргізіледі.