БАЛАНСТАН ТЫС ШОТТАРДАГЫ ОПЕРАЦИЯЛАРДЫҢ ЕСЕБІ

15 Тарау БАЛАНСТАН ТЫС ШОТТАРДАГЫ ОПЕРАЦИЯЛАРДЫҢ ЕСЕБІ
*-.. Әрекет етіп тұрған заң ережелері бойынша баланстык шоттарда есепке алу мүмкіндігі жок кейбір объекттердіЛсондай-ак субъекттіңіуақытша сақтауында тұрған және оған жатпайтын қүндылыктардыҮжалға берілУен негізгі құралдар, жауапты сақтауға және өңдеуге алынған.материалдар^^срсыміііа есеп пен бақылауды талап ететін активтерді (қатаң есеп беру бланкілері, төлем кабылеггілігі жок дебиторлық қарыздарды кәсшорынның зиянына жатқызу немесе есептен шьц^ару) есепке алу үшін баланстан тыс шоттар арналған.
[ Баланстан тыс шоттарда есеп есеп жүргізушіліктің жаРі_ж^ЩС\_ бойынша жүреді, онда жазба бір жақты ^өрсетіледі, келісім-шартта, шот-фактурада (инвойста), актіде көрсетілген баға бойынша бағаланады және де ол баға есепке қабылдау үшін негіз болып табылады. Баланстан тыс есепке алынған активтер мен міндеттемелер меншікті активтері, міндетгемелері.табыстарыжәне шығыстары үшін белгіленген мерзіммен бірдей тәртіпте түгендеуге жатады.
Осы тарауда келтірілген баланстан тыс шоттарының кодтары шартты болып келеді, сондықтан олар мысал ретінде ғана келтірілген. Шаруашылык.жүргізуші субъекттер өздерінің жұмысшы шоттарының жоспарын әзірлеген кезде, сонымен бірге баланстан тыс шоттарды да белгілеп бекітеді. Енді біз мүмкін болатын баланстан тыс шоттардың есебін карастырып көрейік.
§ 1. Ждлға берілген негізгі қүралдардын және жауапты сақтауға қабылданган тауарлы-материалдық қүндылықтардың есебі
V Жалгага берілген негізгі кұралдардын (агымдағы немесе оперативтік жалга) есебі. Субъект негізгі құралдарды келісім-шартгың негізінде ағымдағы жалға беруге құқылы. Жалға алушы жалға берілген негізгі қүралдардың қозғалысы мен колда барын 001 "Жалдағы негізгі құралдар" деп аталатын баланстан тыс шотта жүргізеді. Егер де жал шарты бойынша жасалған келісім-шарттың жағдайы қаржыландырылатын жал шартына сәйкес келсе, онда жалмен байланысты операция баланстык шоттардың 12 - "Негізгі қүралдар" бөлімшесіндегі (121-125 шотгарында), "Үзақ мерзімді жалдағы негізгі құралдар" деген 2-ші субшотында жүреді.
001 шоты бойынша әрбір жалға берілген негізгі құралдардың объекті келісім-шартта анықталған бағада жалға берушінің берген инвентарлық нөмірі бойынша жүреді. Егер де жалға берілген негізгі кұралдар шетелде болса, онда оның есебі 001 шотының жекеленген түрінде жүреді. Біз төменде ағымдағы жал бойынша шаруашылық операцияларын келтіреміз (жалға алған кәсіпорында).
Жалға алынған негізгі кұралды есептеу үшін жу рналға тіркейді, ал ол теменде келтірілген.
'ХЖауапты сақтауга кабылданган тауарлы-материалдык қүңдылықтардьщ есебі.
Субъект келесі жағдайларда тауарлы-материалдық запастарды жауапты сақтауға қабылдап алуына болады: жабдықтаушылардан алынған запастар, егер де олар занды негізде төлеуден бас тартса; жабдықтаушылардан теленбеген күндылықтар алынған, келісім-шартқа сәйкес толық төленгенше жұмсалуына тыйым салынғандар; басқа да себептер бойынша жауапты сақтауға кабылданған құндылыісгар. Ерекшелік ретінде субъект сатып алушынынтөлеген, әрі колхатымен сақтауға рәсімделген запастарды жауапты сақтауға қабылдай алады, егер де сатып алушьшарға байланыссыз себептері болса. Жауапты сактауға қабыдданған тауарлы-материалдық запастардың есебі төлем-есеп айырысу құжаттарындағы қарастырылған бағада жүреді және бұл операциялар 002 - "Жауапты сақтауға кабылданған, тауарлы-материалдық құндылықтар" шотында есепке алынады. Біз төменде 002 баланстан тыс шот бойынша шаруашылық операцияларын келтіреміз.
Жауапты сактауға кабылданған тауарлы-материалдық запастарды есептеу үшін екі аналитикалық есеп журналын пайдаланады, олар 531-532 б. келтірілді. -■
Қа-тар
№ Шаруашылык операшіяларының мазмүны Сомасы, тенге Шоттар корреспонденшіясы

дебет кредит
1 2 3 4 5
1 Жабдықтаушылардан алынған материалдар, оларды төлеуден кәсіпорын заңды түрде бас тартқан жағдайда. Материалдар жауапты сактауға қабылданған 200000 002
2 Төленбеген кұндылықтар жауапты сакгауға алынды, келісімшарттын шарты бойынша толык төленгенге дейін олардың жұмсалуына тыйым салынған 300000 002
3 Баска да себептері бойынша жауапты сақтауға қабылданған кұндылыктар 260000 002 -
4 Сатып алушылар төлеген, тиісті кұжаттарьшен рәсімделген, бірак уақытша жабдықтаушы-кәсіпорындардақалдырылган тауарлы-материалдык құндылыктар (сатып алушы-кәсіпорындарға байланысты емес себептерІ бойынша) 600000 002
5 Әртүрлі себептерІ бойынша, бұрындары жауапты сактауға кабылданған, тауарлы-материаддық күндылыктар өздерінің тиесілі иелеріне кайтарылды 1360000 002
Жауапты сақтауға қабылданған тауарлы-материалдық запастарды есептеу үшін екі аналитикалық есеп журналын пайдаланады, олар 531-532 б. келтірілді. –
"Цемягг" ААҢ
кәоіпорын, үйым
ЖУРНАЛ
002 "Жлуаііы сакгауға кпбыіданкш, гауа|ілы-маге|шалдыі; глілсгаіГ шоіыоойывша апллішікалык ес«61 (жаодыкглушыдаи), 2002 ж.
рц Жаб-дықгау-шы субъек-тінің атауы Твлеуден бастартудың себебі Жауагпы сар^гауға кзбылданды Жауапты сақгауға кабьшданған, материалдар кантарылды <о а с _
1 §^-§

Қойма нөмірі Құжат (күні, нөмірі) Материалдар-дыңтүрі !|
й 1 Құны, (теңге) | §
& і

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
1 "Мүнай" ААҚ Тапсырыобер-ілген мөлше-ріне (квлемі-не) сәйк&с квлмег&н 5 №75 ак-тісі 05.02.02 Днзель отыны 50т 600000
2 "Смат" ААҚ К,үбырларға тапсырыс б&рілмег&н 3 №80 ак-тісі 06.04.02 Қнсым құбы-ры 2000м 420000 №75нак-ладнойы 10.05.02 2000 м 420000 "Смат" ААҚ 47200 теңге, 715 шоты 15.05Ю2

§ 2. Өндеуге қабылданған материалдардын және консигнацияға (комиссияга) қабылданган тауарлардың есебі
V Өндеуге қабылданган тауарлы-материаддық запастардың есебі, баланстан тыс 003 - "Өндеуге қабылданған тауарлы-материалдық запастар" деп аталатын шотта жүреді. Бұл шоттан тапсырыс берушілерден өңцеуге қабылданған материалдар мен шикізатгардың қозғалысы мен колда бары туралы ақпараттарды алуға болады. Олар үшін әзірлеп шығарған субъекттертөлемейді, сондықтан ол тапсырыс беруші кәсіпорынның балансында есепке алудың жалғасы болып табылады (207 - "Өндеуге берілген материалдар" шотында).
Тапсырыс беруші - әзірлеушіде материалдар мен шикізаттардың өндеу (кайта жұмыс істеу) шығыстары, өндіріс шығындарын есептейтін шоттарында есепке алынады: 900 - "Негізгі өндіріс; 920 - Кемекші өндіріс".
Өңдеуге қабылданған материалдар мен шикізаттарды толлингтіқ операцияларын қоса есептеп, тапсырыс берушілер бойынша 003 баланстан тыс шотта есепке алады, онда олардың түрі, шикізаттар мен материалдардың сорттары және олардыңтүрған орны ескеріледі.
003 - "Өңдеуге кабылданған материалдар" шоты бойынша жасалатын шаруашылық операцияларын біз төменде келтіреміз.
003 - "Өңдеуге қабылданған материалдар" шоты бойынша жасалатын операцияларды есептеу журналы 535 б. келтірілген.
Консигнацияға (комиссияға) қабылданған тауарлардың есебі баланстан тыс 004-"Консигнацияға (комиссияға) қабылданған тауарлар" деген шотта жүреді. Бұл шот консигнацияға (комиссияға) қабылданған тауарлардың келісім-шартына сәйкес алып-тапсыру кұжаттарында көрсетілген бағада олардың қозғалысы және қолда бары туралы ақпараттарды шолуға арналған. 004 - шотын субъект-консигнатор пайдаланады. Бұл шот бойынша аналитикалық есеп консигнацияға (комиссияға) қабылданған тауарлар түрі және субъекті (тұлға) — комитент бойынша жүреді.
Егер де субъект-комиссионер (консигнатор) тауарлы-материалдық запастарды толық немесе ішінара сатып алмаса, онда тауардың сатылмаған бөлігі субъект-комитентке қайтарылады. Консигнацияға (комиссияға) берілген тауарлар бойынша шаруашылық операциялары төменде келтірілген.
Субъект-консигнатор (комиссионер) толық немесе ішінара сатылмаған тауарлы-материалдық қүндылықтарын субъект-консигнаторға (комитентке) кайтарып, баланстан тыс есебінен шығарады (004 баланстан тыс шоты кредитгеледі).
Субъект-консигнаторлары (комиссионерлері) сата алмаған тауарлы-материалдык запастарын (толық немесе ішінара) субъект-консигнаторға (комитентіне) қайтарып берген, тауарлы-материалдық запастарын аналитикалык есепте шығарып, тауарлы-материалдык құндылықтар бойынша тиісті шоттар есебіне жатқызған.
Бұл кезде 201-206, 208 немесе 221-223 шоттары дебеттеліп, осы шоттардың тиісті "Консигнацияға (комиссияға) берілген тауарлы-материалдық құндылықтары" деп аталатын аналитикалык шоттары кредиттеледі.
004 - "Консигнацияға (комиссияға) берілген тауарлар" шоты бойынша аналитикалық есеп журналы төменде келтірілген.
§ 3. Монтаждау үщін қабылданған қүрал-жабдықтардын есебі
Монтаждау үшін кабылданған кұрал-жабдықтардың есебін жүргізуге баланстан тыс 005 - "Монтаждау үшін қабылданған құрал-жабдықтар" шоты арналған. Құрылыс мердігерлік ұйымдарында монтаждау үшін тапсырыс берушіден алынған құрал-жабдықтардыңбарлықтүрлерініңқозғалысын есептеу үшін қолданады. Есеп әрбір объектілер немесе тапсырыс беруші-субъектілерінің журналындағы аналитикалык есеп